Vị thế của ASEAN trong bối cảnh quốc tế mới và quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Nga

X· héi häc sè 4 (92), 2005 3 VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga §ç Hoµi Nam Më ®Çu HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ra ®êi c¸ch ®©y võa ®óng 38 n¨m (1967-2005) vµ ViÖt Nam gia nhËp tæ chøc nµy còng võa trßn 10 n¨m (1995- 2005). HiÖn nay víi quy m« d©n sè gÇn 500 triÖu ng−êi, tæng diÖn tÝch l·nh thæ lµ 4,5 triÖu km2, tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) ®¹t kho¶ng 737 tû §«la Mü vµ tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i ®¹t 720 tû §«la Mü, ASEAN ®· trë thµnh mét ®èi t¸c quan träng cña nhiÒu quèc gia vµ lµ khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong nhiÒu thÕ kû qua, do vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng, c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ lu«n cã mét vÞ thÕ quan träng trong quan hÖ quèc tÕ, g¾n liÒn víi lîi Ých chiÕn l−îc cña nhiÒu c−êng quèc trªn thÕ giíi. Bèi c¶nh quèc tÕ míi cña kû nguyªn hËu ChiÕn tranh L¹nh, cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ th«ng tin-truyÒn th«ng, cña lµn sãng toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ, cña sù thay ®æi nhanh chãng vµ khã l−êng trong m«i tr−êng an ninh toµn cÇu ®· buéc hµng lo¹t c¸c quèc gia lín nhá ph¶i ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña m×nh. Xem xÐt nh÷ng b−íc chuyÓn chiÕn l−îc nµy lµ rÊt h÷u Ých cho viÖc t×m kiÕm khung khæ tiÕp cËn vµ ®−êng h−íng míi cho quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga. XuÊt ph¸t tõ c¸ch nh×n thùc tiÔn nh− vËy, viÖc ph©n tÝch vÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ thay ®æi nhanh chãng hiÖn nay lµ rÊt cÇn thiÕt. Sù ph©n tÝch sÏ ®i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò: (I) Bèi c¶nh quèc tÕ míi tõ gãc nh×n cña ASEAN; (II) Sù ®iÒu chØnh cña ASEAN tõ “HiÖp héi” sang “Céng ®ång”; (III) Quan hÖ ®èi ngo¹i cña khèi ASEAN; vµ (IV) Nh©n tè ASEAN trong chiÕn l−îc cña c¸c n−íc lín. Cuèi cïng lµ (V): Mét sè hµm ý cho viÖc ®iÒu chØnh quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga trong thêi gian tíi. I. VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ thay ®æi nhanh chãng M«i tr−êng chÝnh trÞ vµ an ninh quèc tÕ thay ®æi c¨n b¶n sau khi ChiÕn tranh L¹nh kÕt thóc håi ®Çu thËp kû 1990. Côc diÖn quan hÖ quèc tÕ ®ang chøng kiÕn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga 4 “kho¶nh kh¾c ®¬n cùc” víi Mü ë vÞ thÕ tèi siªu c−êng trªn c¶ ba ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, qu©n sù vµ kinh tÕ. Theo ®ã, mét lo¹t c¸c c−êng quèc khu vùc ®· vµ ®ang cã nh÷ng ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ®Ó ®Þnh vÞ l¹i vÞ trÝ cña m×nh trªn tr−êng quèc tÕ. Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc quèc tÕ v× mét thÕ giíi “®a cùc” cña Nga, Trung Quèc, Anh, Ph¸p (4 thµnh viªn cña Héi ®ång B¶o an Liªn hiÖp quèc) cïng víi c¸c c−êng quèc kinh tÕ nh− NhËt B¶n vµ §øc ®· t¸c ®éng d©y truyÒn tíi ph−¬ng thøc tæ chøc vµ vËn hµnh cña mét lo¹t c¸c ®Þnh chÕ vµ tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, trong ®ã cã ASEAN. TÝnh tõ khi ChiÕn tranh L¹nh kÕt thóc th× tÝnh chÊt ®èi ®Çu Nga - Mü kh«ng cßn nh− thêi Liªn X«, do ®ã sù hiÖn diÖn cña hai c−êng quèc nµy t¹i khu vùc §«ng Nam ¸ ®· gi¶m dÇn theo thêi gian. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc ®¸nh dÊu b»ng viÖc Mü rót qu©n khái c¨n cø Su-bÝch (PhilÝppin) vµ Nga rót khái C¶ng Cam Ranh (ViÖt Nam). Trong khi ®ã, c¸c c−êng quèc khu vùc nh− NhËt l¹i ngµy cµng g¾n kÕt quan hÖ kinh tÕ víi ASEAN th«ng qua m¹ng l−íi FDI vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trong khu vùc theo m« h×nh “®µn nh¹n bay”. Trung Quèc míi næi ngµy cµng kh¼ng ®Þnh tÇm ¶nh h−ëng khu vùc vµ ®Èy m¹nh quan hÖ kinh tÕ víi ASEAN. Nh− vËy, côc diÖn thÕ giíi “hai cùc” mÊt ®i, mét mÆt, lµm gi¶m vai trß ®Þa - chÝnh trÞ cña ASEAN, mÆt kh¸c, l¹i lµm t¨ng vÞ thÕ ®Þa - kinh tÕ cña nhãm n−íc §«ng Nam ¸ nµy trong c©n b»ng quan hÖ víi c¸c c−êng quèc kinh tÕ khu vùc. Cïng víi sù trçi dËy m¹nh mÏ cña Trung Quèc, Ên §é ®ang ®Èy nhanh tiÕn tr×nh “h−íng §«ng” cña m×nh vµ coi ASEAN lµ khu vùc ph¸t huy vµ c©n b»ng ¶nh h−ëng cña m×nh trong t−¬ng quan víi Trung Quèc. KÕt côc lµ ASEAN trë thµnh t©m ®iÓm cña cuéc c¹nh tranh ®Þa-chiÕn l−îc gi÷a c¸c c−êng quèc khu vùc nh− Trung Quèc, NhËt B¶n vµ Ên §é. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ cuéc ®ua nµy ®ang thiÕu v¾ng sù quan t©m vµ tham gia cña Nga, mét c−êng quèc ¸ - ¢u vµ lµ thµnh viªn cña G-8. PhÇn V bµi viÕt nµy sÏ ph©n tÝch s©u h¬n nh÷ng hµm ý chiÕn l−îc trong quan hÖ ASEAN - Nga. Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Mü d−íi thêi ChÝnh quyÒn Bush (con) kÓ tõ n¨m 2000, ®Æc biÖt lµ viÖc Mü thùc thi häc thuyÕt ®¸nh ®ßn phñ ®Çu, ®· g©y ra nh÷ng ¸p lùc míi ®èi víi m«i tr−êng an ninh khu vùc §«ng ¸ nãi chung vµ §«ng B¾c ¸ nãi riªng. Khu vùc nµy vÉn cßn næi cém hai “di s¶n” cña thêi ChiÕn tranh L¹nh lµ vÊn ®Ò B¾c TriÒu Tiªn vµ §µi Loan trong khi l¹i thiÕu v¾ng mét c¬ chÕ hîp t¸c vµ ®iÒu phèi an ninh khu vùc thÝch hîp. Kªnh ®µm ph¸n s¸u bªn vÒ vÊn ®Ò h¹t nh©n cña B¾c TriÒu Tiªn hiÖn nay ®ang manh nha trë thµnh mét c¬ chÕ ®iÒu tiÕt an ninh khu vùc Ch©u ¸ song, v« h×nh chung, ®· lµm gi¶m vai trß cña ASEAN th«ng qua DiÔn ®µn khu vùc ARF, nÕu kh«ng muèn nãi lµ g¹t ASEAN sang mét bªn trong qu¸ tr×nh tham vÊn vµ gi¶i quyÕt xung ®ét khu vùc. Sù kiÖn 11/9, khiÕn Mü ph¶i ph¸t ®éng cuéc chiÕn chèng chñ nghÜa khñng bè toµn cÇu vµ x¸c ®Þnh l¹i th¸i ®é cña m×nh víi c¸c c−êng quèc kh¸c. Víi khu vùc §«ng Nam ¸, Mü nç lùc “t×m l¹i” víi mét sè ®ång minh khu vùc nh− PhilÝppin, In®«nªxia, Th¸i Lan vµ Xingapo, trong sè nµy chØ cã Xingapo vµ PhilÝppin lµ kh¸ tÝch cùc h−ëng øng sù hiÖn diÖn trë l¹i cña Mü trong khu vùc, cho dï ASEAN ®Òu ñng hé Mü trong cuéc chiÕn chèng khñng bè vµ håi gi¸o cùc ®oan. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §ç Hoµi Nam 5 II. ASEAN ®iÒu chØnh: Tõ “HiÖp héi” h−íng tíi mét “Céng ®ång” n¨ng ®éng vµo n¨m 2020 B−íc ph¸t triÓn ý nghÜa nhÊt ®èi víi ASEAN nh− mét tæ chøc liªn kÕt khu vùc mang tÝnh liªn quèc gia lµ sù më réng ASEAN - 6 thµnh ASEAN - 10 trong nöa cuèi thËp kû 1990. B−íc ph¸t triÓn nµy lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña sù ®iÒu chØnh vµ thÝch øng cña khèi ASEAN tr−íc bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc thay ®æi thêi HËu ChiÕn tranh L¹nh. Cïng víi qu¸ tr×nh më réng thµnh viªn, ®Æc biÖt sau khi x¶y ra khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ n¨m 1997, ASEAN ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m t¨ng c−êng liªn kÕt néi khèi nh− HiÖp ®Þnh Khu vùc Th−¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA/CEPT), HiÖp ®Þnh khung Th−¬ng m¹i DÞch vô ASEAN (AFAS), hay c¸c S¸ng kiÕn Khu vùc §Çu t− ASEAN (AIA) vµ S¸ng kiÕn Héi nhËp ASEAN (IAI). HiÖn nay, ch−¬ng tr×nh x©y dùng Céng ®ång ASEAN dùa trªn ba trô cét (kinh tÕ, an ninh - chÝnh trÞ vµ v¨n hãa - x· héi) th«ng qua HiÖp −íc Bali II (2003) thÓ hiÖn quyÕt t©m cña ASEAN nh»m t¨ng c−êng liªn kÕt s©u vµ toµn diÖn h¬n, t¹o lËp ASEAN nh− mét thùc thÓ cã vai trß, vÞ trÝ vµ søc c¹nh tranh trªn tr−êng quèc tÕ. Trong ®ã, ý t−ëng h×nh thµnh Céng ®ång Kinh tÕ ASEAN (AEC) vµo n¨m 2020 ®ang ®−îc triÓn khai tÝch cùc víi viÖc ®Èy nhanh héi nhËp 11 lÜnh vùc −u tiªn1 ®Ó cã thuÕ quan ë møc 0% vµo n¨m 2010 víi ASEAN - 6 vµ vµo n¨m 2012 víi ASEAN - 4 (CLMV). III. Më réng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi ASEAN Më réng vµ t¨ng c−êng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi lµ h−íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña ASEAN v× ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña c¸c thµnh viªn ASEAN chñ yÕu lµ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi. HiÖn nay, kho¶ng 80% tæng th−¬ng m¹i cña ASEAN lµ víi c¸c nÒn kinh tÕ bªn ngoµi khu vùc, 90% dßng FDI vµo c¸c nÒn kinh tÕ thµnh viªn ASEAN lµ tõ bªn ngoµi khu vùc. Bªn c¹nh ®ã, vÞ trÝ ®Þa - chiÕn l−îc quan träng cña khu vùc §«ng Nam ¸ víi sù hiÖn diÖn lîi Ých chiÕn l−îc cña nhiÒu c−êng quèc t¹i ®©y khiÕn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ASEAN kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng ®éng th¸i ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c n−íc lín. Bªn c¹nh c¸c s¸ng kiÕn t¨ng c−êng hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ ASEAN, viÖc t¨ng c−êng ®èi tho¹i, x©y dùng lßng tin th«ng qua ARF2 vµ CSCAP3, vµ khung khæ hîp t¸c ASEAN+3 vµ tíi ®©y lµ Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ chøng tá ASEAN ngµy 1 Gåm (1) ®å gç, (2) «t«, (3) cao su, (4) dÖt may, (5) n«ng s¶n, (6) h¶i s¶n, (7) hµng ®iÖn tö, (8) th−¬ng m¹i ®iÖn tö, (9) dÞch vô y tÕ, (10) hµng kh«ng vµ (11) du lÞch. 2 DiÔn ®µn (an ninh) Khu vùc ASEAN (ARF) lµ nç lùc chÝnh thøc vµ mang tÝnh ®ét ph¸ trong viÖc x©y dùng lßng tin gi÷a c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ còng nh− víi c¸c n−íc lín t¹i mét khu vùc hÕt søc nh¹y c¶m c¶ vÒ ®Þa - chÝnh trÞ lÉn ®Þa - kinh tÕ. §©y lµ c¬ chÕ tham vÊn vµ hîp t¸c mµ ASEAN “®−îc” quyÒn x©y dùng ch−¬ng tr×nh nghÞ sù vµ ®iÒu phèi t−¬ng ®èi ®éc lËp. ChÝnh sù tham gia cña Trung Quèc vµo mét diÔn ®µn mang tÝnh ®a ph−¬ng nh− ARF ®· ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh x©y dùng lßng tin, gi¶m nguy c¬ xung ®ét vµ t¹o ra mét m«i tr−êng bªn trong còng nh− bªn ngoµi æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña ASEAN. 3 Héi ®ång Hîp t¸c An ninh khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (CSCAP), bao gåm m¹ng l−íi c¸c viÖn nghiªn cøu quèc tÕ vµ chiÕn l−îc cña khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (ASEAN-ISIS). CSCAP ®ang ngµy cµng trë thµnh mét kªnh ®èi tho¹i c¸c vÊn ®Ò an ninh phi truyÒn thèng t−¬ng ®èi thµnh c«ng. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga 6 cµng më réng quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c ngoµi khèi vµ trë thµnh t¸c nh©n ®iÒu phèi vµ c©n b»ng quyÒn lùc kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c c−êng quèc trong qu¸ tr×nh hiÖn diÖn ¶nh h−ëng t¹i khu vùc §«ng Nam ¸4. ASEAN víi vÞ thÕ lµ mét thùc thÓ kinh tÕ thèng nhÊt ®ang triÓn khai ®ång thêi c¸c s¸ng kiÕn HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i Tù do (FTA) song ph−¬ng víi mét lo¹t c¸c ®èi t¸c bªn ngoµi nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, ¤txtr©ylia, EU vµ Mü, trong ®ã tiÕn tr×nh h×nh thµnh FTA song ph−¬ng víi tõng thµnh viªn cña khu vùc §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, NhËt B¶n vµ Hµn Quèc ®ang ®−îc ®Èy nhanh nh»m biÕn ASEAN thµnh “t©m ®iÓm” cña mét m¹ng l−íi c¸c FTA song ph−¬ng trong khu vùc §«ng ¸ vµ réng ra lµ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng5. ASEAN cßn tÝch cùc tham gia c¸c diÔn ®µn ®a ph−¬ng vµ liªn khu vùc réng lín h¬n nh− GATT/WTO, APEC vµ ASEM, ë ®ã, c¸c thµnh viªn ASEAN thÓ hiÖn tiÕng nãi chung vÒ c¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ toµn cÇu, ®ång thêi lµ c¸c kªnh ®èi ngo¹i cho phÐp ASEAN c©n b»ng quyÒn lùc vµ ¶nh h−ëng cña c¸c n−íc lín ®èi víi ASEAN còng nh− víi tõng thµnh viªn ASEAN. §Æc biÖt, diÔn ®µn th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng WTO lµ c¬ chÕ mµ ASEAN cã thÓ ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ ®Ó cã thÓ “bÊt ®ång” víi c¸c c−êng quèc kinh tÕ lín vÒ mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò ®µm ph¸n th−¬ng m¹i míi nh− vÊn ®Ò tiªu chuÈn lao ®éng vµ m«i tr−êng hay “c¸c vÊn ®Ò Xingapo”. Bªn c¹nh ®ã, ASEAN víi t− c¸ch lµ mét khèi thèng nhÊt trªn diÔn ®µn WTO ®· sö dông c¬ chÕ nµy ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c thµnh viªn ASEAN míi nh− ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ Myanma. ViÖc më réng quan hÖ ®èi ngo¹i cña ASEAN lµ hÕt søc quan träng v× chØ th«ng qua c¸c kªnh nµy, ASEAN ph¸t huy ®−îc søc m¹nh tËp thÓ, ®ång thêi b¶o vÖ lîi Ých quèc gia cña tõng thµnh viªn. ASEAN ®· vµ ®ang tËn dông c¸c diÔn ®µn ®a ph−¬ng vµ khu vùc nh− WTO, APEC hay ASEM ®Ó huy ®éng nguån lùc bªn ngoµi thóc ®Èy nç lùc t¨ng c−êng héi nhËp néi khèi vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn gi÷a c¸c thµnh viªn ASEAN cò vµ míi còng nh− gi÷a ASEAN víi c¸c khu vùc kh¸c 4 Phát biểu tại phiên bế mạc cuộc họp hàng năm trên đảo nghỉ mát Mactan ở Cebu, miền trung Philíppin, mới đây, các ngoại trưởng Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cho biết ASEAN đang nghiên cứu khả năng mở rộng sự tham dự Hội nghị cấp cao Đông Á sang cả các đối tác đối thoại khác. Malaixia sẽ chủ trì Hội nghị cấp cao Đông Á đầu tiên vào tháng 12 tới, trong đó bao gồm cả ASEAN và các đối tác "+3" của hiệp hội là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Tuy vậy, Ôxtrâylia, Niu Dilân và Ấn Độ cũng bày tỏ nguyện vọng muốn tham dự hội nghị cấp cao. Ngoại trưởng Philíppin Alberto Romulo cho rằng "các điều kiện tham khảo, thể thức và cơ chế" của hội nghị hiện đã được soạn thảo, "kể cả những ai muốn gia nhập bổ sung vào đối tác "+3". Theo ông, "hội nghị có thể diễn ra tốt đẹp nếu có sự tham dự của các đối tác đối thoại khác", nhưng nói thêm bất kỳ hội nghị cấp cao nào cũng phải do ASEAN tổ chức và chủ trì. 5 Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế các nước ASEAN, vừa kết thúc tại Hạ Long, đã đồng ý xem xét khả năng ký kết Hiệp định thương mại tự do (FTA) với Liên minh châu Âu (EU). Tại cuộc gặp này, các đại biểu của ASEAN đã thảo luận việc thực thi "Sáng kiến thương mại xuyên khu vực EU-ASEAN". Thông cáo chung của hội nghị nhấn mạnh: "Nhiệm vụ quan trọng không chỉ là củng cố quan hệ bền vững giữa các nước thành viên ASEAN, mà còn phải xây dựng quan hệ hợp tác kinh tế giữa ASEAN và EU, hướng tới mối quan hệ đối tác gần gũi hơn nữa". Các bộ trưởng cũng dành thời gian thảo luận các vấn đề liên quan đến hợp tác kinh tế với các đối tác kinh tế ngoài ASEAN, cụ thể là tiến trình đàm phán các FTA với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Ôxtrâylia và Niu Dilân. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §ç Hoµi Nam 7 trªn thÕ giíi. Nh− vËy, ®Èy m¹nh liªn kÕt kinh tÕ c¶ trong lÉn ngoµi khèi nh»m thÝch øng víi tiÕn tr×nh tù do hãa kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay lµ mét h−íng −u tiªn næi tréi cña ASEAN. ViÖc t¨ng c−êng hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ trë thµnh con ®−êng duy nhÊt ®Ó ASEAN tån t¹i, thay ®æi “h×nh ¶nh” vµ t¨ng c−êng søc c¹nh tranh cña toµn khèi. IV. ASEAN trong chiÕn l−îc cña c¸c c−êng quèc ASEAN ®· tõng lµ mÆt trËn quan träng cña cuéc ®ua hai cùc X« - Mü thêi ChiÕn tranh L¹nh. Ngµy nay ASEAN vÉn duy tr× vai trß c©n b»ng chiÕn l−îc trong tam gi¸c Mü - NhËt - Trung. VÞ trÝ ®Þa lý chiÕn l−îc6 cña khu vùc §«ng Nam ¸ khiÕn cho kh«ng mét c−êng quèc nµo cã thÓ bá qua nh©n tè ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña m×nh t¹i khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng nãi chung vµ §«ng Nam ¸ nãi riªng. Trong chiÕn l−îc quèc gia hiÖn nay cña c¸c c−êng quèc nh− Mü, Nga, Trung Quèc, EU hay NhËt B¶n, Ên §é, ASEAN lu«n n»m trong tèp 5 ®èi t¸c −u tiªn, cho dï thø tù −u tiªn nµy cã thÓ kh¸c nhau gi÷a c¸c c−êng quèc vµ biÕn thiªn theo thêi gian vµ bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc thay ®æi nhanh chãng. Khñng ho¶ng kinh tÕ 1997- 98 ®· lµ sèng l¹i “chñ nghÜa khu vùc §«ng ¸” vµ trong tiÕn tr×nh t¨ng c−êng liªn kÕt kinh tÕ §«ng ¸ nµy, ASEAN ®ang ph¸t huy vai trß ®iÒu phèi kh«ng thÓ thiÕu khi Trung Quèc vµ NhËt B¶n ch−a t×m ®−îc tiÕng nãi chung. Vai trß nµy cña ASEAN trong tiÕn tr×nh nhÊt thÓ hãa kinh tÕ §«ng ¸ ®· lµm t¨ng vÞ thÕ cña toµn khèi trong chiÕn l−îc ®Þa-kinh tÕ cña nhiÒu n−íc lín, ®Æc biÖt lµ c¸c c−êng quèc kinh tÕ khu vùc nh− NhËt B¶n, Trung Quèc vµ Ên §é. HiÖn nay, Mü, EU, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ên §é, ¤txtr©ylia ®Òu ®· h×nh thµnh s¸ng kiÕn FTA song ph−¬ng víi ASEAN.7 ASEAN trong ChiÕn l−îc §«ng ¸ cña Mü: Sau ChiÕn tranh L¹nh, vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ cña ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Mü cã phÇn gi¶m sót. Mü chñ tr−¬ng gi¶m bít sù hiÖn diÖn qu©n sù trong khu vùc vµ tËp trung quan hÖ víi hai ®ång minh chñ chèt lµ NhËt vµ Hµn Quèc, mÆc dï Mü vÉn duy tr× hiÖp −íc ®ång minh chiÕn l−îc víi Th¸i lan vµ PhilÝppin. Trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i víi khu vùc §«ng ¸, Mü lu«n −u tiªn c¸c kªnh quan hÖ song ph−¬ng víi NhËt B¶n vµ Hµn Quèc còng nh− duy tr× c¬ cÊu c©n b»ng chiÕn l−îc t¹i 6 ASEAN lµ khu vùc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt vÒ ®Þa chiÕn l−îc vµ ®Þa-kinh tÕ: Khu vùc nµy n¾m gi÷ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo nh− dÇu má, khÝ ga, kho¸ng s¶n vµ thuû s¶n. §©y lµ khu vùc huyÕt m¹ch cña c¸c tuyÕn vËn t¶i ®−êng biÓn quèc tÕ, ®Æc biÖt quan träng víi NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ mét sè quèc gia phô thuéc nhiÒu vµo nguån nguyªn liÖu vµ n¨ng l−îng nhËp khÈu (kho¶ng 25% l−îng vËn t¶i biÓn vµ 50% l−îng vËn t¶i th−¬ng m¹i b»ng ®−êng biÓn ®−îc vËn chuyÓn qua c¸c tuyÕn hµng h¶i th«ng qua Khu vùc BiÓn §«ng vµ c¸c eo biÓn nh− Malacca, Sunda, Lombok) 7 Mü víi S¸ng kiÕn “Doanh nghiÖp v× ASEAN” (EAI, 2002), EU víi “S¸ng kiÕn th−¬ng m¹i xuyªn khu vùc EU-ASEAN” (TREATI, 2003), Trung Quèc víi “HiÖp ®Þnh khung vÒ Hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CEC, 2002”, NhËt B¶n víi “Khung khæ ®èi t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CEP, 2003), Ên §é víi “HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn” (CECA, 2004), ¤txtr©ylia vµ Niuzil©n víi Tuyªn bè chung vÒ “§èi t¸c kinh tÕ chÆt chÏ h¬n” (CEP, 2002). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga 8 khu vùc ®Ó kiÒm chÕ vµ can dù “mang tÝnh tÝch cùc vµ x©y dùng” víi Trung Quèc. Do ®ã, c¸c kªnh quan hÖ ®a ph−¬ng trong khu vùc nh− quan hÖ víi khèi ASEAN vµ tham gia DiÔn ®µn ARF chØ mang tÝnh chÊt bæ sung cho c¸c quan hÖ song ph−¬ng nªu trªn. Tuy nhiªn, Mü lu«n coi träng quan hÖ víi ASEAN vµ coi ARF lµ n¬i ®Ó Mü kh¼ng ®Þnh nh÷ng lîi Ých quèc gia trong khu vùc. Sù kiÖn 11/9, cïng víi viÖc ph¸t ®éng cuéc chiÕn chèng khñng bè khiÕn Mü ph¶i x¸c ®Þnh l¹i vai trß cña ASEAN nãi chung vµ mét sè ®ång minh t¹i khu vùc §«ng Nam ¸ nãi riªng trong chiÕn l−îc lín toµn cÇu cña m×nh. Sù lín m¹nh nhanh chãng cña Trung Quèc c¶ vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ lÉn vò trang còng khiÕn Mü ph¶i tÝnh tíi viÖc “can dù trë l¹i” víi ASEAN trªn c¶ mÆt trËn kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ, th¸ng 8/2002, ChÝnh quyÒn Bush c«ng bè KÕ ho¹ch Hîp t¸c víi ASEAN (ACP), trong ®ã nhÊn m¹nh c¸c néi dung hîp t¸c vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc phôc vô n«ng nghiÖp, y tÕ, øng phã víi thiªn tai vµ ®µo t¹o cho Ban th− ký ASEAN. Vµo th¸ng 10/2002, ChÝnh quyÒn Bush còng c«ng bè mét khung khæ hîp t¸c míi víi ASEAN víi tªn gäi “S¸ng kiÕn Doanh nghiÖp v× ASEAN” (EAI), theo ®ã t¨ng c−êng quan hÖ kinh tÕ vµ thóc ®Èy th−¬ng m¹i tù do víi c¸c thµnh viªn cña ASEAN th«ng qua viÖc x©y dùng HiÖp ®Þnh Khung vÒ Th−¬ng m¹i vµ §Çu t− Mü - ASEAN (TIFA) vµ c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do song ph−¬ng (BFTA) víi mét sè thµnh viªn cña ASEAN. Nh− vËy, −u tiªn chiÕn l−îc cña Mü víi ASEAN ®· chuyÓn tõ gãc ®é ®Þa - chÝnh trÞ thêi ChiÕn tranh L¹nh sang ®Þa - kinh tÕ trong kû nguyªn hËu ChiÕn tranh L¹nh nh»m phôc vô cho nh÷ng lîi Ých kinh doanh cña Mü trong khu vùc, ®ång thêi vÉn duy tr× ®−îc vïng ®Öm cÇn thiÕt ®èi víi Trung Quèc. T¹i Phiªn thø 18 cña Khung khæ §èi tho¹i Mü - ASEAN vµo ngµy 28/6/2005 t¹i Washington (Mü) míi ®©y, Thø tr−ëng Ngo¹i giao Mü Robert Zoellick ®· nhÊn m¹nh nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn l−îc ®Þnh h×nh quan hÖ Mü - ASEAN gåm: Cam kÕt t¸i thiÕt c¸c khu vùc bÞ Sãng thÇn (Tsunami), c¸c quan hÖ th−¬ng m¹i ngµy cµng ph¸t triÓn8, hîp t¸c chèng chñ nghÜa khñng bè9 vµ ®¶m b¶o an ninh c¸c tuyÕn vËn t¶i ®−êng thuû, cïng cam kÕt ng¨n chÆn sù phæ biÕn cña c«ng nghÖ vò khÝ huû diÖt hµng lo¹t (WMD) vµ cïng ng¨n chÆn sù l©y lan cña bÖnh dÞch cóm gµ. ASEAN trong chiÕn l−îc “§èi t¸c míi víi §«ng Nam ¸” cña EU: Liªn minh Ch©u ¢u (EU) vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng khung khæ ph¸p lý vµ thÓ chÕ ®Ó h−íng tíi mét “Céng ®ång” thùc sù, do ®ã chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña EU vÉn ch−a mang tÝnh “siªu nhµ n−íc” cÇn thiÕt mµ chñ yÕu do sù phèi hîp chiÕn l−îc ®èi ngo¹i quèc gia cña mét sè thµnh viªn chñ chèt nh− Anh, Ph¸p vµ §øc chi phèi. Trong sè nµy, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Anh kh¸ gÇn víi Mü, trong khi Ph¸p tá ra kh¸ ®éc lËp vµ “bÊt ®ång” víi chiÕn l−îc ®èi ngo¹i “®¬n ph−¬ng chñ nghÜa” cña ChÝnh quyÒn Bush. ChiÕn l−îc cña §øc nh×n chung gÇn víi Ph¸p h¬n. 8 Quan hÖ th−¬ng m¹i hai chiÒu n¨m 2004 ®¹t 136 tû §«la Mü vµ ®Çu t− FDI cña Mü vµo khu vùc ®¹t 88 tû §«la Mü. 9 Hai bªn ®· x©y dùng vµ thùc hiÖn KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Chèng chñ nghÜa khñng bè ASEAN - Mü (ASEAN US Work Plan on Counter - Terrorism) n¨m 2004. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §ç Hoµi Nam 9 Trong mét khung khæ nh− vËy, ASEAN kh«ng ph¶i lµ −u tiªn hµng ®Çu trong chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i tæng thÓ cña EU. Tuy nhiªn, vÞ thÕ cña ASEAN lu«n ®−îc x¸c ®Þnh lµ “cöa ngâ” cho sù hiÖn diÖn cña EU t¹i Ch©u ¸ th«ng qua khung khæ ®èi tho¹i ¸ - ¢u (ASEM), bªn c¹nh c¸c −u tiªn ®èi t¸c chiÕn l−îc lµ Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Th¸ng 4 n¨m 2003, EU ®Ò nghÞ S¸ng kiÕn th−¬ng m¹i xuyªn EU - ASEAN (TREATI), nh»m thuËn lîi hãa th−¬ng m¹i vµ th«ng qua ®ã t¨ng c−êng sù hiÖn diÖn cña EU ë §«ng Nam ¸. Míi ®©y, ñy ban Ch©u ¢u ®· c«ng bè ChiÕn l−îc “§èi t¸c míi víi §«ng Nam ¸” (A New Partnership with Southeast Asia) nh− lµ sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch theo h−íng coi träng h¬n quan hÖ víi ASEAN trong chiÕn l−îc tæng thÓ cña EU t¹i Ch©u ¸. C¸c −u tiªn hîp t¸c cña EU víi ASEAN lµ kh¸ toµn diÖn tõ hîp t¸c chÝnh trÞ, an ninh tíi t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i, ®Çu t− vµ hîp t¸c ph¸t triÓn. Mét sè néi dung hîp t¸c ®ang ®−îc thóc ®Èy gåm héi nhËp khu vùc, n¨ng l−îng t¸i t¹o, gi¸o dôc sau ®¹i häc, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, c¸c tiªu chuÈn vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. EU còng t¨ng c−êng hç trî ASEAN trªn c¸c lÜnh vùc −u tiªn nh− qu¸ tr×nh héi nhËp cña ASEAN, cuéc chiÕn chèng chñ nghÜa khñng bè, hîp t¸c trong c«ng t¸c thèng kª vµ thùc hiÖn x©y dùng quan hÖ ®èi t¸c EU - ASEAN. ASEAN trong Khung khæ quan hÖ “§èi t¸c N¨ng ®éng vµ BÒn v÷ng trong Thiªn niªn kû Míi” cña NhËt B¶n: Sau thÕ chiÕn II, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ph¶n ¸nh t− t−ëng “thùc dông”, lÊy quan hÖ ®ång minh th©n cËn víi Mü vµ c¸c n−íc Ph−¬ng T©y ®Ó phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn chiÕn l−îc kinh tÕ h−íng vµo xuÊt khÈu. Sù tÊn c«ng cña hµng hãa NhËt B¶n vµo thÞ tr−êng Mü vµ Ph−¬ng T©y ®· ®−a ®Õn hÖ qu¶ vÒ mét “HiÖp −íc Plaza” n¨m 1985 theo ®ã ®ång Yªn NhËt lªn gi¸ m¹nh so víi ®ång §«la Mü vµ c¸c ®ång tiÒn chñ chèt kh¸c. Tõ ®ã, NhËt B¶n ®Æc biÖt coi träng khu vùc §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ ASEAN-6, nh»m biÕn khu vùc nµy thµnh “c«ng x−ëng chÕ t¸c vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu” cho c¸c c«ng ty cña NhËt B¶n do chi phÝ s¶n xuÊt trong n−íc bÞ t¨ng m¹nh. ASEAN trë thµnh mét ®èi t¸c kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c m¹ng l−íi s¶n xuÊt cña NhËt B¶n ë n−íc ngoµi. VÞ trÝ ®Þa - kinh tÕ cña ASEAN trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n ®−îc t¨ng c−êng cïng víi sù ganh ®ua gi÷a NhËt B¶n vµ Trung Quèc trªn chÝnh tr−êng khu vùc. Míi ®©y, NhËt B¶n ®· th«ng qua “Tuyªn bè T«ky« vÒ quan hÖ §èi t¸c NhËt B¶n - ASEAN N¨ng ®éng vµ BÒn v÷ng trong Thiªn Niªn kû míi”10 vµ Tuyªn bè nµy cïng víi “Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng ASEAN - NhËt B¶n” (AJPA) ®−îc hai bªn ký kÕt t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh kû niÖm quan hÖ ASEAN - NhËt B¶n tæ chøc trong c¸c ngµy 11-12/12/2003 t¹i T«ky« (NhËt B¶n). Cã thÓ nãi vÞ trÝ cña ASEAN lu«n lµ träng t©m cña chiÕn l−îc “c©n b»ng ¶nh h−ëng khu vùc víi Trung Quèc” cña NhËt B¶n trong bèi c¶nh mét khu vùc §«ng ¸ réng lín h¬n ®ang ngµy cµng liªn kÕt kinh tÕ vµ hîp t¸c cïng ph¸t triÓn. 10 TiÕng Anh lµ "The Tokyo Declaration for the Dynamic and Enduring ASEAN - Japan Partnership in the New Millennium”. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga 10 ASEAN trong khung khæ quan hÖ “§èi t¸c ChiÕn l−îc v× Hßa b×nh vµ ThÞnh v−îng” víi Trung Quèc: Môc tiªu bao trïm trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Trung Quèc lµ t¹o dùng mét m«i tr−êng quèc tÕ vµ khu vùc hßa b×nh - hîp t¸c thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x©y dùng Trung Quèc thµnh mét c−êng quèc. Do vËy, Trung Quèc ngµy cµng coi träng quan hÖ toµn diÖn víi ASEAN còng nh− tõng thµnh viªn ASEAN, nhÊt lµ c¸c quèc gia cã chung biªn giíi víi Trung Quèc. Trong bèi c¶nh Mü vµ Nga gi¶m dÇn sù hiÖn diÖn cña m×nh trong khu vùc §«ng Nam ¸ sau khi Liªn X« tan r·, Trung Quèc ®· tËn dông c¬ héi ®Ó thÓ hiÖn m×nh lµ mét nh©n tè quyÕn ®Þnh sù æn ®Þnh khu vùc c¶ vÒ quan sù lÉn kinh tÕ. Trong khi c¸c nÒn kinh tÕ lín vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc kh«ng thÓ hiÖn ®−îc vai trß chñ ®¹o trong viÖc hç trî c¸c nÒn kinh tÕ ASEAN bÞ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997- 1998 th× Trung Quèc ®· cho céng ®ång quèc tÕ thÊy sù s½n sµng hy sinh lîi Ých kinh tÕ cña m×nh v× sù phôc håi kinh tÕ cña ASEAN. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, Trung Quèc ®ang ®Èy nhanh qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ víi ASEAN th«ng qua tiÕn tr×nh h×nh thµnh khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN - Trung Quèc (ACFTA), ®ång thêi thùc hiÖn chiÕn l−îc can dù toµn diÖn víi khu vùc §«ng ¸ th«ng qua kªnh ARF vµ ASEAN+3 mµ s¾p tíi sÏ lµ Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ (EAS). Vµo ngµy 8/10/2003 t¹i Héi nghÞ Th−¬ng ®Ønh ASEAN - Trung Quèc t¹i Bali (In®«nªxia), Trung Quèc vµ ASEAN ®· ký tuyªn bè chung vÒ “§èi t¸c chiÕn l−îc v× Hßa b×nh vµ ThÞnh v−îng”11. Râ rµng, ASEAN ngµy cµng cã mét vÞ trÝ −u tiªn chiÕn l−îc trong qu¸ tr×nh trë thµnh c−êng quèc khu vùc vµ thÕ giíi cña Trung Quèc. ASEAN trong chiÕn l−îc “H−íng §«ng” cña Ên §é: Ên §é sau mét sè n¨m ®Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ më cöa kinh tÕ ®ang thùc hiÖn chiÕn l−îc “H−íng §«ng” (Look East) nh»m kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh trong mét khu vùc §«ng ¸- Th¸i B×nh D−¬ng n¨ng ®éng vµ ngµy cµng liªn kÕt. Víi quy m«t d©n sè trªn 1 tû ng−êi, lín thø hai thÕ giíi, ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng trªn 6%/n¨m trong suèt mÊy n¨m võa qua vµ së h÷u vò khÝ h¹t nh©n, Ên §é hoµn toµn cã ®ñ tiÒm lùc ®Ó trë thµnh mét trong c¸c nh©n tè ®Þnh h×nh mét trËt tù Ch©u ¸ míi cña thêi kú hËu ChiÕn tranh L¹nh. Sù trçi dËy cña Ên §é bªn c¹nh mét Trung Quèc, ngµy cµng ¶nh h−ëng trªn chÝnh tr−êng vµ th−¬ng tr−êng khu vùc ®· ®Æt ASEAN vµo vÞ trÝ “cÇu nèi” chiÕn l−îc trong tiÕn tr×nh “H−íng §«ng” cña Ên §é. T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Ên §é th¸ng 11/2004 tæ chøc t¹i Viªng-ch¨n (Lµo), Ên §é trong nç lùc t¨ng c−êng quan hÖ víi khu vùc §«ng Nam ¸ ®· cïng ký kÕt víi ASEAN Khung khæ hîp t¸c vµ Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng “§èi t¸c ASEAN - Ên §é v× Hßa b×nh, TiÕn bé vµ cïng ThÞnh v−îng”.12 Ên §é coi ®©y lµ dÊu mèc quan träng cho qu¸ tr×nh t¨ng c−êng sù 11 TiÕng Anh lµ “Strategic Partnership for Peace and Prosperity” 12 TiÕng Anh lµ “ASEAN - India Partnership for Peace, Progress and Shared Prosperity”. Tr−íc ®ã, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Ên §é lÇn thø hai (Bali, In®«nªxia), hai bªn ®· ký HiÖp ®Þnh khung vÒ Hîp t¸c Kinh tÕ Toµn diÖn (FACEC), lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh Khu vùc Th−¬ng m¹i vµ §Çu t− ASEAN - Ên §é (RTIA) trong t−¬ng lai. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §ç Hoµi Nam 11 hiÖn diÖn lîi Ých chiÕn l−îc cña m×nh t¹i mét thÞ tr−êng AFTA ngµy cµng më réng, mét khu vùc trung t©m c©n b»ng ¶nh h−ëng cña hai c−êng quèc khu vùc kh¸c lµ Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Trong cuéc gÆp cÊp cao lÇn thø 7 th¸ng 5 võa qua, Ên §é kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña quan hÖ Ên §é - ASEAN coi ®©y lµ träng t©m cña chiÕn l−îc h−íng §«ng, thõa nhËn vai trß chñ ®¹o cña ASEAN trong ARF vµ Héi nghÞ th−îng ®Ønh §«ng ¸. V. Nh÷ng hµm ý cho mét chiÕn l−îc quan hÖ ®èi t¸c ASEAN - Nga ASEAN trong chiÕn l−îc “x©y dùng trËt tù thÕ giíi ®a cùc” cña Nga hiÖn nay N−íc Nga thêi hËu X«-viÕt ®ang tËp trung vµo chuyÓn ®æi vµ c¶i c¸ch kinh tÕ, do vËy ®· thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i nh»m x©y dùng mét thÕ giíi “®a cùc”. Sù hiÖn diÖn chiÕn l−îc cña Nga trong quan hÖ quèc tÕ mang tÝnh −u tiªn vµ chän läc h¬n, theo ®ã Nga −u tiªn quan hÖ víi Mü, Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên §é, chó träng quan hÖ víi EU vµ NATO nh»m duy tr× vïng ®Öm Trung - §«ng ¢u ®ång thêi gi¶m dÇn sù hiÖn diÖn qu©n sù t¹i khu vùc §«ng Nam ¸. Do ®ã, trong khu vùc §«ng ¸, ASEAN lu«n ®øng sau Trung Quèc vµ NhËt B¶n trong thø tù −u tiªn ®èi ngo¹i cña Nga. HiÖn nay, quan hÖ kinh tÕ ASEAN - Nga còng hÕt søc khiªn tèn,13 do ®ã c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng ë Nga (vµ c¶ ASEAN) d−êng nh− thiÕu v¾ng ®éng lùc cho mét mèi quan hÖ th−¬ng m¹i ®Çu t− chÆt chÏ h¬n. Râ rµng, thùc tiÔn ®ang ®ßi hái c¶ hai phÝa ®Òu ph¶i nç lùc nhiÒu h¬n n÷a ®Ó ®−a quan hÖ ASEAN-Nga lªn tÇm cao míi xÐt trªn tÊt c¶ c¸c mÆt: chÝnh trÞ, kinh tÕ, an ninh, v¨n hãa Th¸ng 6/2003, ASEAN vµ Nga còng ®· ra Tuyªn bè chung ASEAN - Nga vÒ §èi t¸c v× Hßa b×nh, An ninh, ThÞnh v−îng vµ Ph¸t triÓn t¹i Phn«m Pªnh (Campuchia), tuy chËm h¬n mét sè n−íc lín kh¸c nh−ng ®· t¹o ra c¬ së cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn quan hÖ song ph−¬ng ASEAN-Nga. H−íng tíi mét chiÕn l−îc ®èi t¸c ASEAN - Nga trong bèi c¶nh míi Ph¶i ch¨ng, hiÖn nay Nga ®ang thiÕu nh÷ng nÒn t¶ng quan hÖ kinh tÕ ®ñ m¹nh ®Ó thóc ®Èy vai trß chiÕn l−îc cña m×nh t¹i ASEAN vµ khu vùc §«ng Nam ¸? Trong khi ®ã Trung Quèc vµ Ên §é ngµy cµng t×m c¸ch t¨ng c−êng vÞ thÕ cña m×nh trong khu vùc §«ng Nam ¸ th«ng qua thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi ASEAN. Do ®ã, Nga cÇn tranh thñ mét kh«ng gian kinh tÕ AFTA ngµy cµng më réng, vµ kh«ng gian kinh tÕ §«ng ¸ ®ang h×nh thµnh dÇn tõng b−íc ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, më réng hîp t¸c nhiÒu mÆt víi c¸c n−íc ASEAN vµ c©n b»ng lîi Ých chiÕn l−îc víi c¸c c−êng quèc kh¸c trong khu vùc. ASEAN ®ãng vai trß h¹t nh©n trong viÖc ®iÒu phèi quan hÖ gi÷a ASEAN víi c¸c n−íc lín. B»ng c¸ch n©ng tÇm quan hÖ ®èi t¸c Nga - ASEAN lªn mét −u tiªn cao 13 Tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i Nga - ASEAN chØ ®¹t 2,3 tû §«la Mü n¨m 2003, t¨ng chót Ýt so víi 2,1 tû §«la Mü n¨m 2002. Nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Nga sang ASEAN lµ s¶n phÈm kim khÝ, hãa chÊt vµ khai kho¸ng, trong khi Nga nhËp khÈu tõ ASEAN chñ yÕu lµ thiÕt bÞ m¸y mãc, ®iÖn tö vµ thùc phÈm, v.v... Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn VÞ thÕ cña ASEAN trong bèi c¶nh quèc tÕ míi vµ quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc ASEAN - Nga 12 h¬n trong chiÕn l−îc quèc gia cña Nga, n−íc Nga sÏ t¨ng c−êng sù hiÖn diÖn cña m×nh trong viÖc ®Þnh h×nh m«i tr−êng ®Þa - chiÕn l−îc khu vùc Ch©u ¸ nãi chung vµ §«ng ¸ nãi riªng ®ang thay ®æi hÕt søc nhanh chãng, vµ nhê ®ã b¶o ®¶m ®−îc nh÷ng lîi Ých quèc gia mang tÝnh chiÕn l−îc cña Nga trong khu vùc còng nh− trªn thÕ giíi. Trong quan hÖ Nga - ASEAN, ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng, v× vËy, nªn xem viÖc ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn ViÖt - Nga lµ trô cét trong quan hÖ Nga - ASEAN14. Tãm l¹i, khi hÇu hÕt c¸c c−êng quèc nh− Mü, EU, Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên §é, v.v ®Òu ®· ®−a ra nh÷ng chiÕn l−îc ®èi ngo¹i míi víi ASEAN nh»m t¨ng c−êng vai trß cña m×nh trong qu¸ tr×nh ®Þnh h×nh mét trËt tù ®Þa - chiÕn l−îc míi t¹i khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng, viÖc Nga tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy b»ng mét chiÕn l−îc ®èi ngo¹i míi sÏ gióp Nga hiÖn thùc hãa qu¸ tr×nh x©y dùng mét thÕ giíi “®a cùc", ®ång thêi kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ c−êng quèc cña m×nh t¹i mét khu vùc ®Þa - kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt vµ mét khu vùc ®Þa - chÝnh trÞ ®ang biÕn chuyÓn nhanh chãng trªn thÕ giíi. 14 ViÖt Nam ®· tõng ®ãng vai trß ®iÒu phèi viªn quan hÖ ASEAN - Nga vµ ®· ®−îc c¸c n−íc ASEAN ®¸nh gi¸ cao vai trß nµy. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn