Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học Phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0055 Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6, pp. 111-118 This paper is available online at VỀ KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Nguyễn Thị Bích Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông, có thể sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình như những phương pháp dạy học tích cực vừa giúp học sinh hiểu sâu kiến thức của bài học, vừa thúc đẩy tính tự giác, độc lập, say mê học tập, qua đó đánh giá chính xác sự tiến bộ và kết quả học tập của các em. Từ khóa: Kĩ thuật đánh giá, dạy học lịch sử, sự tiến bộ, học sinh. 1. Mở đầu Trong cuộc sống cũng như trong học tập của học sinh ở nhà trường, từ xưa đến nay mọi hoạt động đều cần được kiểm tra, đánh giá. Đánh giá để xác nhận kết quả, ra quyết định và điều chỉnh quá trình dạy học lên một giai đoạn mới với chất lượng tốt hơn. Nghiên cứu về các kĩ thuật đánh giá trong dạy học vì thế được nhiều nhà giáo dục quan tâm. Những kĩ thuật đánh giá quá trình đã được đề cập trong cuốn sách bằng tiếng Anh, dịch ra tiếng Việt [1]. Vận dụng cụ thể những kĩ thuật đánh giá vào môn học thường là kết hợp câu hỏi tự luận với trắc nghiệm trong đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá môn học lịch sử [2] hay sử dụng công cụ sơ đồ tư duy để củng cố kiến thức bài học lịch sử [3]. . . Tuy nhiên, có thể thấy ngay trên Tạp chí giáo dục - tạp chí chuyên ngành về dạy học, số lượng bài viết về các kĩ thuật đánh giá còn lẻ tẻ, chưa nhiểu, cách tiếp cận chưa đầy đủ. Trong đánh giá, các kĩ thuật đánh giá được xem như bộ công cụ "đo" kết quả học tập học sinh đạt được và "đo" chất lượng dạy học của giáo viên. Việc lựa chọn công cụ, kĩ thuật đánh giá tùy thuộc vào cấp độ và phạm vi đánh giá mà mỗi loại hình đánh giá sẽ được tiến hành theo những bước khác nhau [4]. Song điểm chung là từ sử dụng các công cụ, kĩ thuật đánh giá những thông tin về quá trình học tập của học sinh được thu thập làm cơ sở để giáo viên đánh giá mức độ thực hiện mục tiêu và sự tiến bộ của các em mà điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy học. Chất lượng dạy học của giáo viên được xác định bằng kết quả mục tiêu môn học (thể hiện ở việc hình thành kiến thức, kết quả giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh) có đạt được hay không và học sinh hứng thú với môn học ở mức độ nào. Thực tiễn nghiên cứu và tầm quan trọng của việc sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình đặt ra hai vấn đề là cơ sở để chúng tôi đi sâu tìm hiểu các kĩ thuật đánh giá trong dạy học lịch sử ở trường THPT: Thứ nhất, nhận thức lí luận của giáo viên lịch sử ở trường THPT về kĩ thuật đánh giá còn hạn chế, đặc biệt là vai trò, ý nghĩa và cách sử dụng các kĩ thuật đánh giá quá trình. Cho nên, yêu Ngày nhận bài: 15/3/2016. Ngày nhận đăng: 20/6/2016. Liên hệ: Nguyễn Thị Bích, e-mail: bichbaohuyen@yahoo.com.vn 111 Nguyễn Thị Bích cầu nắm vững, tiếp cận hệ thống các kĩ thuật đánh giá để thực hiện đổi mới cách dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là cần thiết. Thứ hai, thực trạng chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay bên cạnh mặt tích cực vẫn còn tồn tại một số bất cập. Tỉ lệ học sinh lựa chọn môn Sử sau ba môn bắt buộc (Toán,Văn, Anh) tại kì thi chung quốc gia theo thống kê năm 2016 tiếp tục rất thấp so với các môn Lí, Địa, Hóa, Sinh. Một trong những nguyên nhân là do chưa có nhiều cải tiến công cụ đánh giá, việc ra đề kiểm tra, thi còn nặng về kiến thức, chưa chú trọng đến các kĩ năng, đặc biệt là kĩ năng thực hành... Do sức ép cần đảm bảo chuẩn kiến thức trong dạy học và kiểm tra, thi mà giáo viên chưa chú trọng nhiều đến người học và mong muốn của họ, các công cụ đánh giá được sử dụng để kiểm chứng mục tiêu và điều chỉnh quá trình dạy học chưa phù hợp, kết quả đạt được chưa phản ánh đúng thực chất năng lực học tập của học sinh “kiểm tra, đánh giá thế nào thì việc dạy học sẽ bị lái theo cái đó”. Qua trao đổi và thực tế dự giờ giáo viên phổ thông chúng tôi nhận thấy nhiều học sinh thích học Sử vì kiến thức lịch sử hay nhưng sợ thi Sử vì nhiều sự kiện khó nhớ, thi không đạt điểm cao nên không lựa chọn thi Sử...Vì lẽ đó, bài toán về chất lượng và hứng thú học tập lịch sử nhằm đáp ứng năng lực nổi trội của học sinh đòi hỏi cần đổi mới toàn diện, sử dụng các kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học như là một khâu đột phá. 2. Nội dung nghiên cứu Để đổi mới cách thức tổ chức kiểm tra, đánh giá, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay, chúng tôi lựa chọn các kĩ thuật đánh giá quá trình, hy vọng sẽ giúp giáo viên sử dụng có hiệu quả các kĩ thuật này. Bài viết tập trung làm rõ một số vấn đề lí luận về vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng các kĩ thuật đánh giá và lựa chọn sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình phù hợp trong dạy học lịch sử ở trường THPT. 2.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng các kĩ thuật đánh giá quá trình với chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT Hiện nay, khi đánh giá chất lượng dạy học, người ta thường chú trọng nhiều đến đánh giá kết quả học tập bằng điểm số học sinh đạt được đối chiếu với mục tiêu dạy học đặt ra. Theo Black, Paul,Wliam, Dylan trong Assessment in Education: Principles, Policy & Practice (Đánh giá trong giáo dục: Nguyên tắc, chính sách và thực hành) cách hiểu này chưa đầy đủ vì đánh giá là một yếu tố được thực hiện bởi giáo viên và học sinh, qua đó cung cấp thông tin phản hồi để điều chỉnh hoạt động giảng dạy và học tập, có tác động quyết định đến chất lượng dạy học. Chất lượng dạy học được xem xét, đo đạc trong cả quá trình, qua từng bài học cụ thể về mặt định lượng và định tính đối chiếu với mục tiêu bộ môn, góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Để đảm bảo chất lượng dạy học, đánh giá phải mang tính toàn diện từ cả hai chủ thể giáo viên- người đánh giá và học sinh- người được đánh giá. Sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình có ý nghĩa đối với cả giáo viên và học sinh. Đối với giáo viên, nhận thức, sử dụng phù hợp các kĩ thuật đánh giá là cách hiệu quả để nắm bắt kịp thời, chính xác tình hình học tập, sự tiến bộ của học sinh. Thông tin phản hồi thu được từ đánh giá học sinh cũng là "hiệu ứng ngược" nhanh nhất để thầy điều chỉnh lại nội dung và phương pháp dạy học. Sự tiến bộ của học sinh không chỉ nằm ở điểm số đạt được mà còn ở việc hoàn thiện từng ngày năng lực nhận thức và thái độ hành vi, như Robert J Marzano nhận định các kĩ thuật đánh giá quá trình vừa là một công cụ đánh giá vừa là một “công cụ dạy học hiệu quả vì nó cho phép người học nhận biết được mức độ tiến bộ của chính bản thân mình” [5]. Vận dụng các kĩ thuật đánh giá chính là thực hiện đổi mới cách dạy học “phát triển năng lực của người học”, “lấy học sinh làm trung tâm”. Đối với học sinh, ở lứa tuổi phát triển tương đối hoàn thiện về tâm lí, nhận thức, học sinh THPT đã biết phân biệt kiến thức nào cần ghi nhớ khắc sâu, kĩ năng nào cần học và những bài học 112 Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông cần rút ra. Được tự trải nghiệm vào quá trình đánh giá, học sinh có thể tương tác với giáo viên, với bạn, làm cho đánh giá không còn là nỗi lo sợ mà là góp phần“nuôi dưỡng hứng thú học đường, tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào lòng học sinh sự tự tin, niềm tin “người khác làm được mình cũng sẽ làm được" để lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, hình thành phẩm chất đạo đức, tình cảm và vận dụng những kinh nghiệm, tri thức đó vào cuộc sống. Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần sở hữu nhiều loại năng lực. Mỗi kĩ thuật đánh giá được sử dụng ở những thời điểm khác nhau của quá trình dạy học đều có ý nghĩa góp phần đánh giá một mặt nào đó năng lực và sự tiến bộ của học sinh. Vận dụng linh hoạt các công cụ, kĩ thuật đánh giá nhằm đánh giá đúng năng lực người học, kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động dạy học. Tuy nhiên, sử dụng kĩ thuật đánh giá quá trình cũng dễ làm mất thời gian, nếu áp dụng tràn lan mà không tính đến mục đích, yêu cầu, nội dung, đối tượng học sinh, không phối hợp với các phương pháp dạy học và đánh giá khác, không coi trọng vai trò của giáo viên... thì chẳng những không đánh giá được sự tiến bộ của các em mà còn làm cho bài học lịch sử càng nặng nề, nhàm chán. Lựa chọn kĩ thuật đánh giá nào cho phù hợp với phương pháp dạy học ở từng loại bài học với cách bố trí không gian lớp học, thời gian làm việc, trình độ học sinh... là vấn đề giáo viên cần lưu ý. 2.2. Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học lịch sử ở trường THPT Nhận thức tri thức lịch sử của học sinh mang tính đặc thù môn học. Theo các chuyên gia về đánh giá có nhiều kĩ thuật đánh giá có thể vận dụng hiệu quả cho đánh giá trên lớp học [6], chúng tôi lựa chọn một số kĩ thuật đánh giá phù hợp với môn học lịch sử ở trường THPT. Các kĩ thuật này có thể sử dụng theo tiến trình thực hiện bài học. Song, việc lựa chọn, vận dụng các kĩ thuật đánh giá chỉ là tương đối, cần sự mềm dẻo, tránh cứng nhắc nhằm đánh giá đúng năng lực và sự tiến bộ của học sinh. * Sử dụng kĩ thuật bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền để chuẩn bị cho học sinh tiếp thu kiến thức mới Chuẩn bị cho học sinh tiếp thu kiến thức mới là một hoạt động cần thiết nhằm chuẩn bị tâm thế, thu hút sự chú ý và hứng thú của học sinh vào bài học. Có nhiều cách để tổ chức hoạt động này và sử dụng bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền là một công cụ có hiệu quả. Thực chất nó là việc sử dụng những câu hỏi mở hoặc đóng hay một bài trắc nghiệm đơn giản yêu cầu học sinh hoàn thành trước khi bắt đầu một tiết học hay chuyển sang học một chương mới... Thiết kế những câu hỏi hay, những bài tập ngắn hấp dẫn và gợi hứng thú học tập để củng cố kiến thức mà học sinh đã lĩnh hội, chuẩn bị tiếp thu kiến thức mới là hết sức cần thiết. Ưu điểm của kĩ thuật này là thu được thông tin về kiến thức học sinh đã lĩnh hội để đánh giá, chuẩn bị cho tiết học, bài học hay chương học, đồng thời còn giúp xác định được điểm bắt đầu hiệu quả nhất của một bài học mới phù hợp với từng đối tượng. Kết quả thông tin thu được từ kiểm tra kiến thức nền sẽ giúp học sinh hệ thống lại những kiến thức cơ bản đã tích lũy được liên quan đến bài học. Sử dụng câu hỏi kiểm tra kiến thức nền được xem như một trong những kĩ thuật hiện đại để đánh giá quá trình học tập của học sinh. Hiện nay, bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền là một trong những kĩ thuật đánh giá được giáo viên quan tâm vận dụng trong bài học lịch sử. Cụ thể, giáo viên có thể chuẩn bị 2 đến 3 câu hỏi tự luận mở (lưu ý câu trả lời ngắn gọn) và một số câu hỏi trắc nghiệm nhiều lựa chọn để kiểm tra kiến thức của học sinh về các khái niệm, vấn đề liên quan đến nội dung sẽ học. Qua kiểm tra kiến thức nền, giáo viên hướng dẫn học sinh kết nối kiến thức đã học đến nội dung kiến thức mới. Ví như, trước khi bắt đầu bài học 23. Khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội ở miền Bắc, giải phóng hoàn toàn miền Nam (1973 – 1975), giáo viên có thể sử dụng một vài câu hỏi kiểm tra kiến thức nền: 1. Giả sử em là một công dân sống ở thời kì này, hãy phân tích những diễn biến của tình hình nước ta sau khi kí kết Hiệp định Pari (1973). 2. "Hiệp định Pari (1973) được kí kết đem đến nền hòa bình thực sự cho nhân dân Việt Nam”. Từ thực tiễn tình hình nước ta lúc bấy giờ em hãy bình 113 Nguyễn Thị Bích luận về ý kiến trên. Với việc sử dụng bảng hỏi kiểm tra kiến thức nền như vậy, giáo viên vừa củng cố được kiến thức học sinh đã được lĩnh hội ở bài 22, rèn luyện và phát triển tư duy tưởng tượng, tái tạo vừa tạo tâm thế, gây tò mò, hứng thú cho học sinh để chuẩn bị tiếp thu kiến thức bài mới. * Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong việc tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến thức mới Tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến thức mới là nhiệm vụ trọng tâm của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông, qua đó học sinh lĩnh hội những kiến thức cơ bản (gồm các sự kiện, niên đại, nhân vật...) để vận dụng và rút ra bài học rèn luyện năng lực và phẩm chất cần thiết của bản thân. - Kĩ thuật bản đồ khái niệm Hệ thống các khái niệm cơ bản là một trong những nội dung quan trọng mà bài học lĩnh hội kiến thức mới cần trang bị giúp học sinh nắm vững, hiểu sâu sắc vấn đề bài học đặt ra. Bản đồ khái niệm là kĩ thuật đánh giá rèn luyện cho học sinh tư duy lôgic, biết sắp xếp, kết nối các khái niệm, hệ thống các khái niệm là kiến thức trọng tâm của bài học, môn học. Có thể sử dụng kĩ thuật bản đồ khái niệm bằng vẽ sơ đồ, biểu đồ hoặc bản đồ khái niệm về những kiến thức có trong bài học, chỉ ra mối liên hệ giữa các khái niệm, kiến thức của bài học với các khái niệm, kiến thức liên quan đã được học. Qua thực hành kĩ thuật bản đồ khái niệm, học sinh được củng tri thức, rèn luyện kĩ năng xác định mối liên hệ giữa các kiến thức đã học thành một bản đồ dễ dàng ghi nhớ, hiểu và khái quát hệ thống các khái niệm, so sánh cách thức hệ thống lại khái niệm của mình. Với giáo viên, vận dụng kĩ thuật bản đồ khái niệm giúp họ đánh giá đúng kết quả học tập của học sinh và giúp các em nắm vững, hiểu sâu kiến thức cơ bản của bài học. Để học sinh có thể sử dụng kĩ thuật bản đồ khái niệm, trước hết giáo viên thực hành mẫu ngay trong quá trình dạy học ở trên lớp bằng một bản đồ khái niệm là nội dung kiến thức trọng tâm của bài học. Ở nội dung bài 23 trên, bản đồ khái niệm được giáo viên thực hành có cấu tạo như trong Hình 1. Hình 1 Tiếp đó, để cụ thể hóa những nội dung kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài học, giáo viên tiến hành giao nhiệm vụ cho học sinh. Có thể lựa chọn một khái niệm, một từ hay một thuật ngữ (là một nội dung học tập) làm trung tâm của bản đồ. Viết các thuật ngữ, khái niệm có liên quan ở 114 Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông trung tâm của bản đồ. Vẽ bản đồ khái niệm, đặt khái niệm đã chọn ở trung tâm và vẽ các đường kết nối tới các khái niệm khác. Sau khi liệt kê các mối liên kết bậc một (liên kết sơ cấp), tùy theo độ sâu của bản đồ, giáo viên có thể phân nhánh, liệt kê tiếp các mối liên hệ bậc 2, bậc 3, xác định con đường nối các khái niệm. Ví dụ, từ bản đồ khái niệm của giáo viên, học sinh có thể xây dựng bản đồ khái niệm như Hình 2. Hình 2. Như vậy, kĩ thuật bản đồ khái niệm có những nét tương đồng như khi sử dụng kĩ thuật dạy học bằng sơ đồ tư duy. - Kĩ thuật lập hồ sơ nhân vật lịch sử Bài học lịch sử gắn liền với các sự kiện và nhân vật cụ thể. Trong dạy học lịch sử, hiểu rõ về nhân vật qua hoạt động của họ sẽ giúp học sinh nắm vững, hiểu sâu một nội dung kiến thức của bài học. Qua tìm hiểu nhân vật, các em được rèn luyện kĩ năng phân tích, nhận xét, nêu quan điểm cá nhân, từ đó hình thành nhân cách. Hồ sơ nhân vật lịch sử là kĩ thuật đánh giá quan điểm, cách nhìn nhận của học sinh về giá trị của nhân vật có liên quan đến nội dung bài học. Những thông tin về quan điểm và giá trị của học sinh được bọc lộ thông qua cách mà các em nhìn vào các giá trị của nhân vật lịch sử. Mỗi học sinh có thể chọn một nhân vật (yêu thích/hoặc căm ghét) có trong bài học để viết về những giá trị của nhân vật đó. Muốn sử dụng kĩ thuật lập hồ sơ người nổi tiếng, giáo viên cần tiến hành thực hiện các bước sau: Bước 1. Tiến hành lập danh sách, liệt kê những nhân vật lịch sử có trong bài học. Bước 2. Nêu yêu cầu về thông tin cần có trong hồ sơ nhân vật lịch sử, chỉ cho học sinh nguồn có thể tham khảo. Bước 3. Học sinh lựa chọn một nhân vật lịch sử mà mình yêu thích/hoặc căm ghét nhất, hoàn thiện hồ sơ trong thời hạn cho phép. (lưu ý: cần giải thích vì sao yêu thích/hoặc căm ghét nhân vật, có điểm tương đồng nào với bản thân...). Bước 4. Thu sản phẩm, mời học sinh trình bày. Ví như vẫn ở bài 23, sau khi lập danh sách, liệt kê những nhân vật lịch sử có trong bài học, 115 Nguyễn Thị Bích học sinh có thể xây dựng hồ sơ nhân vật lịch sử là nhân vật mà các em lựa chọn như sau: Họ và tên: BÙI QUANG THẬN Giới tính: . . . Những điều em học tập được:....................... Quê quán:. . . Năm sinh-mất:. . . Ảnh * Sử dụng một số kĩ thuật đánh giá quá trình trong việc củng cố kiến thức cho học sinh. Củng cố kiến thức cho học sinh sau khi kết thúc một bài học, chương học, khóa trình cũng là một nhiệm vụ của bài học để giúp giáo viên có những thông tin phản hồi về kết quả dạy học của mình cũng như nắm bắt được tình hình, kết quả học tập của học sinh. Để củng cố kiến thức có thể sử dụng nhiều kĩ thuật đánh giá quá trình, dưới đây là một số kĩ thuật: - Kĩ thuật tóm tắt một câu Tóm tắt một câu là kĩ thuật giáo viên sử dụng để đánh giá kĩ năng tổng kết, khái quát thông tin đầy đủ, ngắn gọn, súc tích thông qua khả năng sử dụng ngôn ngữ mạch lạc và tư duy hệ thống của học sinh. Bản chất của kĩ thuật này là việc tổng kết nhiều thông tin về những kiến thức cơ bản, trọng tâm của bài học thành một câu giúp giáo viên có thể thu thập, so sánh câu trả lời của các học sinh khác nhau một cách nhanh chóng, dễ dàng, qua đó rèn luyện cho các em tư duy tóm tắt và tổ chức thông tin thành một câu vừa dễ học, vừa dễ nhớ. Để thực hiện kĩ thuật này yêu cầu học sinh cần trả lời câu hỏi “ai làm gì, cho ai, ở đâu, khi nào, như thế nào và tại sao” về chủ đề đã học sau đó tổng hợp các câu trả lời thành một câu tổng kết dài, có đủ thông tin, đúng ngữ pháp. Sử dụng kĩ thuật này trong dạy học lịch sử cần tuân thủ các bước: Bước 1. Chọn nội dung, chủ đề quan trọng mà học sinh vừa học để tóm tắt. Bước 2. Giao nhiệm vụ cho học sinh. Dành khoảng thời gian gấp hai lần thời gian giáo viên đã làm, giải thích cách làm rồi thống nhất nội dung để học sinh tổng kết. Bước 3. Gợi ý học sinh cách tóm tắt bằng việc trả lời ngắn gọn cho các câu hỏi "Ai làm, làm cho ai, khi nào, ở đâu, như thế nào và tại sao?" liên quan đến nội dung bài học. . . Viết các câu trả lời thành một câu theo thứ tự như trên. Ghi lại thời gian giáo viên đã dùng để hoàn thành nhiệm vụ đó. Ví như, trước khi bắt đầu tiến hành bài 23, giáo viên có thể sử dụng kĩ thuật tóm tắt một câu để củng cố, ôn tập kiến thức của bài 22 và chuẩn bị cho học sinh nghiên cứu bài mới bằng yêu cầu: Em hãy tóm tắt tình hình nước ta sau Hiệp định Pari năm 1973 bằng một câu ngắn gọn. 116 Về kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông - Kĩ thuật bảng ma trận trí nhớ Ma trận trí nhớ là một trong những kĩ thuật hay, khó và phức tạp trong đánh giá. Thực chất đây là việc sử dụng một bảng hai chiều có các hàng và cột được dùng để tổ chức sắp xếp kiến thức và minh họa mối liên hệ giữa các kiến thức đó. Nó rất có ưu thế và là một công cụ hiệu quả để đánh giá khả năng tái hiện, nắm vững khái niệm, sự kiện, tính chất... các kiến thức quan trọng của bài học trong đánh giá quá trình học tập của học sinh. Kĩ thuật ma trận trí nhớ thường được dùng sau một bài giảng, hay hướng dẫn học sinh tự học. Các bước tiến hành cụ thể: Bước 1. Tiến hành xây dựng một ma trận trí nhớ với hàng và cột đã được định danh, phân loại các kiến thức quan trọng có trong bài giảng, điền vào các ô trống trong ma trận các thông tin tương ứng. Kiểm tra lại mối quan hệ giữa các hàng, cột và các thông tin đã điền trong các ô của bảng. Bước 2. Khi đã hoàn thành ma trận, giáo viên xây dựng một ma trận mới trên phiếu bài tập với hàng và cột đã được định danh còn các ô bên trong để trống. Bước 3. Hướng dẫn học sinh cách điền thông tin vào ô trống, thông thường chỉ điền một từ, một cụm hay một câu ngắn. Bước 4. Tiến hành thu bài, đánh giá tính chính xác và hoàn chỉnh của thông tin được điền vào ma trận. Với ví dụ bài 23 trên, khi muốn củng cố kiến thức của học sinh về nội dung phần III. Giải phóng hoàn toàn miền Nam, giành toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, giáo viên có thể yêu cầu học sinh: Điền thông tin cột B cho phù hợp với cột A trong bảng Ma trận trí nhớ sau: A B Chiến dịch Tây Nguyên (từ 4 đến 24/3/1975) * Lí do ta chọn mở chiến dịch Tây Nguyên: ... * Tác động của chiến dịch Tây Nguyên: ... Chiến dịch Huế- Đà Nẵng (từ 21 đến 29/3/1975) * Lí do ta chọn chiến dịch Huế - Đà Nẵng: ... * Tác động của chiến dịch Huế - Đà Nẵng: ... Chiến dịch Hồ Chí Minh (từ 26 đến 30/4/1975) * Lí do ta chọn chiến dịch Hồ Chí Minh: ... * Ý nghĩa của chiến dịch Hồ Chí Minh: ... Như vậy, kĩ thuật ma trận trí nhớ về cơ bản tương đồng với trắc nghiệm phân loại trong dạy học lịch sử. - Kĩ thuật tổng hợp Kĩ thuật tổng hợp thực chất là kĩ thuật đánh giá năng lực tổng hợp tri thức học sinh thu nhận được thông qua việc thực hiện những thao tác, hành vi đơn lẻ theo một tiến trình nhất định. Sử dụng kĩ thuật tổng hợp, học sinh được rèn luyện năng lực tự học, tự tổng hợp thông tin để có thể khắc sâu và nhớ lâu kiến thức. Giáo viên có thể vận dụng ưu điểm của kĩ thuật này để đánh giá kiến thức của học sinh thông qua các hình thức tổ chức viết, trình bày theo cá nhân và nhóm. Để sử dụng kĩ thuật tổng hợp, giáo viên yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức, kinh nghiệm đã có, tóm tắt lại ý chính, đặt ra các câu hỏi mang tính khám phá bản chất, đưa ra bình luận và cuối 117 Nguyễn Thị Bích cùng là tổng hợp cho người học thực hiện từng bước từ dễ đến khó. Dưới sự hỗ trợ, tổ chức của giáo viên, người học có thể tự hình thành tri thức cho chính mình. Có 5 bước hướng dẫn học sinh thực hiện khi xem lại các nội dung, chủ đề đã học trước đó và chuẩn bị để tiếp nhận thông tin mới như sau: Bước 1. Nhớ lại những gì đã được học, được trao đổi, thảo luận; viết lại một số ý chính, xếp thứ tự của các ý theo mức độ quan trọng. Bước 2. Tóm tắt tất cả những ý chính vào một câu. Bước 3. Đặt câu hỏi liên quan đến chủ đề đó. Bước 4.Đưa quan điểm, nhận xét, bình luận về các ý chính chủ đề đó, chẳng hạn như những gì học sinh thích hay không thích, những gì học sinh cho hữu ích và vô nghĩa,... Bước 5. Kết nối những ý chính đã được tổng kết. Cuối cùng giáo viên và học sinh tổng kết vấn đề. Ví như, kết thúc bài 23 trên, giáo viên có thể sử dụng kĩ thuật tổng hợp để giao bài tập củng cố cho học sinh: Sau ngày Sài Gòn giải phóng (30.4.1975), nhiều phóng viên, nhà báo nước ngoài đã đến Việt Nam tìm hiểu xem vì sao Việt Nam có thể chiến thắng đế quốc Mĩ. Nếu em là người được trả lời phỏng vấn, em sẽ nói gì? 3. Kết luận Mỗi một kĩ thuật đánh giá đều có mặt mạnh cũng như điểm hạn chế của nó. Lựa chọn sử dụng các kĩ thuật đánh giá như những phương pháp dạy học tích cực như thế nào trong tiến trình dạy học cho phù hợp với đối tượng, điều kiện dạy học thể hiện vai trò và bản lĩnh sư phạm của người thầy. Làm tốt điều này đánh giá hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ của nó trong quá trình dạy học. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Thomas A. Angelo, K. Patricia Croos. Các kĩ thuật đánh giá trong lớp học. Bản dịch Hướng dẫn các kĩ thuật đánh giá quá trình. [2] Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Thị Bích, 2008. Kết hợp tự luận với trắc nghiệm- Biện pháp cần thiết trong đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử ở trường phổ thông. Tạp chí giáo dục số 191, kì 1 - 6/2008, trang 27-29. [3] Trần Vĩnh Tường, Nguyễn Thị Mộng Thường, 2013. Sử dụng sơ đồ tư duy để củng cố kiến thức bài học lịch sử. Tạp chí Giáo Dục, Số 306, kì 2 tháng 3/2013, trang 46-50. [4] Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Quyển 2. Nxb Đại học sư phạm Hà Nội, Quý I 2016, trang 38. [5] Robert J Marzano, 2011. Nghệ thuật và khoa học dạy học, Người dịch: Nguyễn Hữu Châu. NXB Giáo Dục Việt Nam. [6] Nguyễn Công Khanh (chủ biên), Đào Thị Oanh, Lê Mỹ Dung, 2014. Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. NXB Đại học sư phạm Hà Nội, quí I 2014, trang 88. ABSTRACT Technical evaluation in the teaching of history in high school The teaching of history in high school can involve the use of techniques to evaluate the process in order to help students understand the lesson, and promote self-awareness, independence and a passion for learning in order to accurately assess their progress. Keywords: Evaluation techniques, teaching history, advancement, students. 118