Văn minh Inca

VĂN MINH INCA 1. Nền văn minh Inca được hình thành từ... phân lạc đà (VTC News) - Theo một nghiên cứu mới nhất, một trong những nền văn minh cổ xưa nhất thế giới có thể đã được hình thành từ phân của loài llama, một giống lạc đà không bướu ở Nam Mỹ. Tháng 7 tới đây là sẽ là kỷ niệm 100 năm kể từ khi thế giới bên ngoài phát hiện ra Machu Picchu, thành phố nổi tiếng của văn minh Inca nằm trên dãy Andes của Peru. Các nhà chức trách sẽ có chuyến đi đến khu di tích để tổ chức một sự kiện hoành tráng vào tháng 7, thời điểm đánh dấu 100 năm kể từ khi nhà thám hiểm Mỹ Hiram Bigham đặt chân lên vùng đất này. Nhưng nguồn gốc của Machu Picchu thì dường như không mấy “hoàng tráng”. Theo một nghiên cứu công bố trên Tạp chí cổ khảo cổ học Antiquity, phân của những con llama chính là nền tảng cho sự phát triển của xã hội Inca. Theo nghiên cứu của tác giả Alex Chepstow-lusty, chính sự chuyển đổi từ cuộc sống săn bắn hái lượm sang sản xuất nông nghiệp 2.700 năm trước đây đã lần đầu tiên khiến người Inca đến định cư tại khu vực Cuzco, nơi có thành phố Machu Picchu về sau. Ông Chepstow-lusty, thuộc Viện Nghiên cứu Andes của Pháp ở Lima, cho biết sự phát triển của nông nghiệp và việc trồng ngô là chìa khóa cho sự phát triển của xã hội. "Ngũ cốc đã tạo ra văn minh," ông nói. Ông Chepstow-lusty đã có nhiều năm phân tích các trầm tích hữu cơ trong bùn của một hồ nước nhỏ có tên là Marcaccocha nằm trên con đường nối giữa khu rừng rậm tầng thấp và Machu Picchu. Nhóm của ông đã tìm thấy một mối liên hệ giữa sự xuất hiện lần đầu tiên của phấn hoa ngô vào khoảng 700 trước công nguyên – cũng là lần đầu tiên cho thấy ngũ cốc có thể được trồng ở những vùng đất cao - và sự tăng đột biến số lượng những con mạt ăn phân động vật. Họ kết luận rằng, việc chuyển sang đời sống nông nghiệp trên diện rộng chỉ có thể diễn ra với một nhân tố nữa: đó là việc sử dụng phân bón hữu cơ trên quy mô lớn hay nói cách khác là phải có nhiều phân của loài llama. Di sản của llama Những con llama đã và vẫn đang được nuôi ở vùng Andes của Peru để vận chuyển hàng hoặc để lấy thịt và len. Marcaccocha nằm bên cạnh một tuyến đường thương mại cổ xưa, và những con llama được dùng để vận chuyển hàng hoá giữa các khu rừng rậm và các ngọn núi sẽ dừng lại để uống nước và "đại tiện luân phiên". Việc này đã tạo ra nguồn phân bón mà người dân địa phương đã có thể dễ dàng thu gom, như hiện nay, và dùng cho những cánh đồng xung quanh đó. Khi người Inca chuyển từ ăn quinoa dại (một giống rau chân vịt) sang ăn ngô, thứ thực phẩm có lượng calo cao hơn, xã hội của họ bắt đầu phát triển tại khu vực Cuzco. Khoảng 1.800 năm kể từ khi lần đầu tiên chuyển từ săn bắt hái lượm nông nghiệp, vào khoảng năm 1100 sau công nguyên, một đợt nắng ấm kéo dài làm cho đời sống thực sự sinh sôi nảy nở, dẫn đến việc xây dựng các khu nhà ở bằng đá lớn như Ollaytaytambo và Machu Picchu. Ngày nay, người Inca đã hoàn toàn biến mất, phần lớn đã bị “xóa sổ” bởi người Tây Ban Nha trong những năm 1500. Nhưng con cháu của họ, người Quechua, hiện vẫn còn sử dụng phân llama làm phân bón và nhiên liệu nấu ăn. "Những thung lũng tập trung nhiều người dân bản địa vẫn giữ nếp sinh hoạt của 2.000 năm trước đây," ông Chepstow-Lusty nói. Khi đến Machu Picchu để kỷ niệm 100 năm kể từ khi Hiram Bingham giới thiệu thành phố này với toàn thế giới, du khách có lẽ sẽ cảm ơn loài llama khiêm tốn vì những gì mà họ đang nhìn thấy trước mắt. 2. Các vùng cao nguyên của nền văn minh Inca STDLO - Các nền văn minh Inca phát sinh từ các vùng cao nguyên của Peru vào thế kỷ 13. Từ năm 1438, họ bắt đầu chinh phục các vùng đất xung quanh các khu trung tâm Inca của Cuzco, tạo nên đế chế lớn nhất tiền Columbus tại Mỹ. Năm 1532 đánh dấu sự kết thúc thời gian ngắn ngủi của Đế chế Inca với việc khai phá của Tây Ban Nha. Nhưng du khách vẫn còn có thể tham quan các tàn tích tuyệt vời của Đế chế Inca cổ đại được tìm thấy ở vùng cao nguyên của Nam Mỹ. Winay Wayna Các cao nguyên của Winay Wayna Inca được xây dựng vào một sườn đồi nhìn ra sông Urubamba. Nó nằm trên đường mòn Inca. Ngày nay đây là nơi phục vụ như là một nhà nghỉ cho du khách trên đường tới Machu Picchu nổi tiếng. Các di tích Inca của Winay Wayna bao gồm khu phức hợp căn nhà trên và dưới được kết nối bởi một cấu trúc cầu thang và đài phun nước. Bên cạnh những ngôi nhà nằm trên diện tích ruộng bậc thang nông nghiệp. Isla del Sol Isla del Sol (đảo của Mặt Trời) là một hòn đảo đá đồi núi nằm ở phần phía nam của hồ Titicaca. Theo các tôn giáo Inca, đó là đất đầu tiên xuất hiện sau khi các vùng nước của một trận lụt lớn bắt đầu rút và Mặt trời xuất hiện từ hòn đảo này để thắp sáng bầu trời một lần nữa. Là nơi sinh của Chúa Sun, người Inca được xây dựng một số địa chỉ thiêng liêng trên đảo. Trong số những tàn tích Inca là Thánh Đá và xây dựng một mê cung, như được gọi là Chicana. Pisac Pisac, một từ có nguồn gốc Quechua, có nghĩa là "chim đa đa". Inca quyết truyền thống thành phố xây dựng trong hình dạng của các loài chim và động vật. Các di tích Inca bao gồm một thành lũy quân sự, ngôi đền tôn giáo, và nhà ở cá nhân, và nhìn ra thung lũng Sacred, giữa các dãy núi Salkantay. Người ta cho rằng Písac bảo vệ lối vào phía nam cho đến thung lũng Sacred và kiểm soát một con đường mà kết nối đế chế Inca với biên giới của các rừng mưa. Ollantaytambo Trong thời Đế chế Inca, Ollantaytambo là vùng đất hoàng gia của Hoàng đế Pachacuti người chinh phục các khu vực, xây dựng các thị trấn và một trung tâm nghi lễ. Vào thời điểm các cuộc chinh phục Peru của Tây Ban Nha nó phục vụ như một thành trì cho các cuộc kháng cự của người Inca. Ngày nay, những tàn tích Inca của Ollantaytambo là một điểm du lịch quan trọng và một trong những phổ biến nhất điểm khởi đầu để tăng được gọi là đường mòn Inca. Machu Picchu Đẹp nhất và ấn tượng tàn tích Inca cổ đại trên thế giới, Machu Pichu đã được phát hiện năm 1911 bởi nhà sử học Hiram Hawaii sau khi nó nằm ẩn trong nhiều thế kỷ trên thung lũng Urubamba. Các " thành phố mất tích của người Inca" là không thấy được và hoàn toàn khép kín, xung quanh là ruộng bậc thang nông nghiệp và tưới bằng dòng nước tự nhiên. Mặc dù là công trình nổi tiếng nhưng nó chỉ được thế giới biết đến sau khi được phát hiện vào năm 1911. Từ đó, Machu Picchu đã trở thành điểm du lịch quan trọng nhất ở Peru. Hãy chia sẻ hình ảnh du lịch của bạn tại địa chỉ info@sotaydulich.com.vn để Ban biên tập www.sotaydulich.com đăng tải lên Cổng thông tin Sổ tay du lịch và khám phá cho đông đảo bạn đọc được tham khảo và chia sẻ những cảm xúc của chính mình. Bạn đang xem bản tin Các vùng cao nguyên của nền văn minh Inca từ Cồng thông tin Sổ tay du lịch và khám phá – www.sotaydulich.com www.sotaydulich.com – Tổng hợp 3. Khám phá các đài quan sát của nền văn minh cổ đại Từ xa xưa, con người đã biết quan sát vũ trụ nhằm phục vụ công tác sản xuất, đời sống của mình. 1. Quần thể đài quan sát Tiwanacu, Bolivia Toàn cảnh quần thể di tích Tiwanacu. Bằng phương pháp đặc biệt, các nhà khoa học đã xác định được quần thể đài quan sát Tiwanacu xuất hiện vào khoảng năm 1500 TCN. Đây là địa điểm khảo cổ lâu đời với kiến trúc đặc biệt gồm năm cấu trúc chính, bao gồm các Kim tự tháp Akapana và đền thờ Kalasasaya. Các công trình được xây theo hình chữ nhật, rộng 75m và dài 125m, tạo thành một đường chân trời "có răng" với khoảng cách đều. Nhờ quần thể đài quan sát này, người ta có thể tính toán được ngày tháng và các mùa trong năm. Đây là phần còn sót lại của Kim tự tháp Akapana - nơi trước đây từng là đài quan sát của người Inca. Chân dung thần Viracocha trong đền thờ thuộc quần thể di tích. Trong tín ngưỡng văn hóa Inca, Viracocha là một trong những vị thần quan trọng nhất. Hình ảnh của Viracocha xuất hiện trong các đền thờ và câu chuyện thần thoại vùng Andes (Nam Mỹ) như một vị thần sáng tạo ra tất cả, có liên quan mật thiết với biển. Thần Viracocha tạo ra Vũ Trụ, Mặt Trời, Mặt Trăng, các ngôi sao và cả thời gian. Viracocha được tôn thờ như thần Mặt Trời và các cơn bão của người Inca, với hình ảnh đại diện là một người đội vương miện có 24 nhánh, tay cầm quyền trượng hình dạng tia sét và nước mắt rơi như những hạt mưa. Cổng Mặt Trời nằm trơ trọi giữa đồng. Cổng Mặt Trời (Puerta del sol) ở Tiwanacu cũng là một trong những địa điểm thu hút sự chú ý của các nhà khảo cổ. Chiếc cổng này cao 2,75m, dài 4m, trọng lượng vào khoảng 10 tấn và được tạo ra từ một phiến đá duy nhất. Phần phía trên cổng được trang trí bằng những nét chạm khắc rất tinh xảo so với trình độ thời kỳ đó. Ở giữa của cổng là bức tượng thần Viracocha, bao xung quanh là 48 hình vuông tượng trưng cho 48 nhân vật có cánh. Trong số 48 ô vuông này, một số nhân vật có khuôn mặt của con người, số còn lại có đầu kền kền khoang cổ Nam Mỹ hoặc mèo. Cả 48 nhân vật đều quay đầu hướng về phía tượng thần Viracocha. Các gương mặt được chạm khắc tinh xảo trên đá. Tuy vậy, thật đáng tiếc khi phần chạm khắc trên Cổng Mặt Trời không còn nguyên vẹn do một vết nứt xuất hiện trước khi các nhà thám hiểm phát hiện ra, nhiều khả năng là do điều kiện tự nhiên tác động. Nhờ vào Cổng Mặt Trời (Puerta del sol) mà người cổ đại đã có thể tính toán gần chính xác thời gian của một năm theo loại lịch đặc biệt: Một năm chia thành 20 chu kỳ và mỗi chu kỳ kéo dài 18 ngày. Một góc khu di tích. 2. Các phiến đá Stonehenge, Anh Các nhà khảo cổ cho rằng tượng đài bằng đá này được dựng vào khoảng năm 3000 - 2500 TCN. Stonehenge là một quần thể đá đặt trên đồng bằng Salisbury miền Nam nước Anh, bao gồm 30 tấm đá thẳng đứng, mỗi tấm đá dài hơn 6m và nặng 26 tấn. Tất cả các tấm đá liên kết với nhau thành một vòng tròn, bên cạnh là 30 viên đá nhỏ khác (nặng khoảng 6 tấn) xếp theo chiều ngang trên đỉnh. Toàn cảnh Stonehenge khi nhìn từ trên cao. Có rất nhiều giả thiết được đưa ra về mục đích xây dựng Stonehenge. Theo nhiều nhà khảo khổ, Stonehenge là một trong những đài thiên văn cổ xưa nhất thế giới được dựng bởi các thầy tế. Vào mùa hè, trục quay của Stonehenge nằm trùng khớp với góc Mặt Trời mọc. Tuy nhiên, có người cho rằng đó là một cơ quan phòng thủ. Nhưng khi nhìn vào Stonehenge, ta lập tức nhận ra điểm vô lý của nhận định trên bởi khoảng cách giữa các tảng đá quá xa, chẳng ai có thể ẩn nấp sau đó để trốn tránh kẻ thù. Số khác thì cho rằng đó là bia tưởng niệm các chiến sĩ đã tử trận, song cũng không thiếu ý kiến cho rằng Stonehenge được tạo ra bởi những người ngoài hành tinh. Stonehenge trông càng huyền bí hơn trong buổi chiều tà. Stonehenge hiện là một trong những nơi bí ẩn nhất mà khoa học chưa tìm ra lời giải. 3. Những phiến đá đứng Nabta, Ai Cập Những phiến đá đứng (Standing Stone) Nabta nằm trong sa mạc Nubian (khu vực phía Đông của sa mạc Sahara). Theo các nhà khoa học, khu vực này xuất hiện vào khoảng năm 6400 đến 4900 TCN, đồng nghĩa với việc những phiến đá Nabta xuất hiện trước cả Stonehenge và những di tích đá thiên văn khác ở Châu Âu. Ở Nabta, những phiến đá được sắp xếp tạo thành 6 hàng, mở rộng dần trên các lớp trầm tích. Mỗi hàng có tổng cộng 24 phiến đá. Những hàng đá này được sắp xếp theo một cấu trúc phức tạp, giống như các nan hoa trên các bánh xe đạp. Các phiến đá ở Nabta được sắp xếp theo một quy luật phức tạp. Cho đến nay, Nabta được xem là di tích đá thiên văn lâu đời nhất được tìm thấy trên thế giới. Với “tuổi đời” lớn hơn Stonehenge gần 1000 năm, khu di tích này được xây dựng dọc theo bờ của một hồ nước đã khô cạn từ rất lâu. Điều gây ngạc nhiên cho rất nhiều nhà khoa học là từ 6000 năm trước, những phiến đá cao 3m đã được di chuyển trên những quãng đường dài để tạo ra khu vực này. 4. Đài quan sát Mặt Trời Chankillo, Peru Có thể coi đây là đài quan sát Mặt Trời cổ nhất được tìm ra ở châu Mỹ, cho thấy sự phát triển rực rỡ của nền văn minh thổ dân. Đài quan sát này bao gồm một nhóm 13 ngọn đã 2300 năm tuổi, được tìm thấy tại Chankillo, Peru. Từ các tòa tháp, ta có thể tính toán và thiết lập vòng cung hàng năm của Mặt Trời, cung cấp một “bộ” lịch đầy đủ để đánh dấu ngày đặc biệt. Cận cảnh 1 trong 13 tháp quan sát. Trải dài 230m từ Đông sang Tây dọc theo đường chân trời, 13 tháp quan sát này là một địa điểm lý tưởng để theo dõi đường đi của Mặt Trời, đặc biệt là ở hai tháp hai đầu cánh. Ví dụ, nếu bạn đứng ở điểm quan sát phía Tây, bạn sẽ thấy Mặt Trời buổi sáng mọc bên trái của tháp đầu tiên cùng cánh. Sự việc tương tự với tháp quan sát phía Đông. Chankillo nhìn từ xa. 4. Nền toán học tiền Inca hững di sản của nền toán học Inca dù bí ẩn (vì chưa được giải mã nhiều) nhưng cũng đủ để các nhà toán học hiện đại tin rằng nó là một nền toán học phát triển. Quipu và yupana còn được nghiên cứu tìm hiểu trong thời gian dài nữa. Lịch sử ghi nhận quipu và yupana chỉ được truyền dạy và sử dụng bởi số ít người thuộc tầng lớp quý tộc trong đế chế Inca, coi đó như một đặc quyền của giai cấp thống trị. Điều này chứng tỏ nền toán học này phải được tiếp nối từ một nền văn hóa phát triển trước nó. Ngày nay, người ta gọi đó là nền văn minh tiền Inca, với sự phát triển rực rỡ của toán học. Chúng ta cùng điểm một số thành tích nổi bật. Một số mô đất nhân tạo dài hàng trăm mét hình con vật được tìm thấy có nguồn gốc từ nền văn minh Inca lẫn nền văn minh tiền Inca. Năm 2012, quan sát ảnh chụp qua vệ tinh thung lũng Chillon và Casma của Peru, giáo sư Robert Benfer (Đại học Missouri, Hoa Kỳ) đã tìm ra 8 mô đất to và hàng chục mô đất nhỏ, tất cả đều là hình những động vật như cá, rắn, chim, hỗn hợp động vật. Những mô đất này có niên đại 2.200 năm trước Công nguyên (TCN). Mô đất dài nhất (được đặt tên là Condor) dài 400m, có hình con kền kền với mắt nhìn theo hướng thẳng hàng với dải Ngân hà (Milky Way). Ngay cạnh đó là mô đất Monstruo dài 324m hình một con báo ghép với một con vật thuộc loại bò sát giống cá sấu. Nối điểm đầu và cuối của mô đất này thành đường thẳng thì nó hướng đúng về vị trí mặt trời mọc ngày lập hạ. Đây là đặc điểm được tìm thấy ở nhiều mô đất khác ở Peru với những niên đại khác nhau như thế kỷ I, thế kỷ XV - XVI. Quần thể những mô đất trên cũng tương tự như một số di sản khác của người Inca được dự đoán là dùng để biểu diễn các chòm sao trong cung Hoàng đạo của Nam Mỹ. Trước đó, năm 2006, giáo sư Benfer cũng đã tìm ra một thiết bị để nghiên cứu thiên văn bằng đá trên đỉnh của một kim tự tháp 33 chân trong một bãi biển ở gần đó. Những điều trên giúp chúng ta khẳng định nền văn minh tiền Inca đã có những hiểu biết nhất định về kiến thức thiên văn, toán học. Trước đó, thập niên 1920, lần đầu tiên người ta phát hiện ra một "Vườn hình học" trên cao nguyên Nazca của Peru. Có khoảng 300 hình vẽ khổng lồ được tạo ra trong khoảng từ thế kỷ thứ III TCN đến thế kỷ thứ VII. Các hình vẽ bao gồm: hàng trăm đường vẽ đơn giản các mô hình hình học như đường thẳng, hình thang, hình chữ nhật, các tia đồng tâm; hơn 70 đường cong hình học như hình xoáy trôn ốc, hình tròn; hình người, cá voi, chim, khỉ, chó, thằn lằn, hoa. Các hình vẽ đều liền mạch, là những rãnh được đào sâu khoảng 35cm, rộng 20cm. Đường thẳng dài nhất hơn 10.000m, một hình thang lớn nhất có đáy dài hơn 9.000m. Rất khó lý giải là trên cao nguyên không bằng phẳng, cao nguyên, sa mạc, núi cao thì làm như thế nào để có thể vẽ được những đường thẳng tuyệt đối dài như vậy. Hơn nữa, để vẽ được những hình vẽ dài gần 300m, với tỷ lệ khi thu nhỏ đúng như tỷ lệ thật thì người Inca cổ đã làm như thế nào nếu không có một trình độ toán học hiểu biết về tam giác đồng dạng? Một vạt núi được san phẳng hình phễu, không rõ để sử dụng vào việc gì ở cao nguyên này nhưng riêng việc tạo ra một bề mặt phẳng, nhẵn với diện tích 500km2 ở đây bằng cách san phẳng những ngọn núi thì ngay cả ngày nay, với khoa học kỹ thuật phát triển nhất cũng khó làm được. Hơn nữa, phần núi bị phạt đó đã được mang đi đâu. Bí ẩn vẫn đang được tìm cách khám phá. VĂN MINH INCA 5. Đế chế Incas hùng mạnh nhờ... trái đất nóng lên Theo các chuyên gia, sự ấm nóng kéo dài nhiều thế kỷ đã giúp mảnh đất Incas cổ tận dụng lợi thế để phát triển nông nghiệp, mở rộng đế chế. Một nghiên cứu mới tiết lộ việc nhiệt độ tăng trong khoảng thời gian từ năm 1100 đến 1533 sau Công nguyên đã cho phép người Incas canh tác nhiều hơn, phát triển thủy lợi, kênh đào và ruộng bậc thang. Tiến sĩ, nhà sinh thái học Alex Chepstow-Lusty, đến từ Viện nghiên cứu Andean ở Lima, Peru, cho biết nghiên cứu này cho thấy, sự thay đổi khí hậu là yếu tố giúp người Incas trở thành những người nông dân thành công. Thành phố Machu Pichu được xây dựng trong quá trình thay đổi khí hậu. "Sự ấm nóng là một “lò ấp” hoàn hảo cho quá trình mở rộng của bộ lạc cổ này, vốn trải dài từ Columbia tới giữa Chile. Bằng cách phân tích các trầm tích dưới nền hồ Marcacoha ở khu vực Cuzco, Andes, các nhà khoa học đã tìm ra bằng chứng về sự ấm nóng của khí hậu vào thời kỳ đó", tiến sĩ Chepstow-Lusty. Nhóm nghiên cứu của tiến sĩ Chepstow-Lusty tìm thấy các loại hạt giống được gieo trồng dưới bùn ở độ cao 3.352 mét so với mực nước biển, tương ứng với một hàng cây ở phía trên. Điều đó cho thấy, việc canh tác được thực hiện trên các vùng núi cao, nơi khí hậu thường mát mẻ hoặc lạnh lẽo, không thích hợp với việc canh tác. Tiến sĩ Chepstow-Lusty cho rằng, sự ấm nóng của trái đất thời kỳ đó giúp người Incas đã xây dựng mở rộng diện tích canh tác, trồng trọt, nhờ đó tích lũy được sự giàu có. "Họ phát triển một hệ thống kênh đào để tăng cường thủy lợi, đồng thời phân bổ đất đai theo hình bậc thang có gắn các đường dẫn nước", tiến sĩ Chepstow-Lusty cho biết. Khí hậu ấm nóng giúp người Incas phát triển nông nghiệp. Các “kỳ quan” quan trọng khác như con đường hoàng gia Incas và Machu Pichu nổi tiếng cũng được hình thành trong thời kỳ này. “Điều kiện này rất lý tưởng để khai hóa nền văn minh. Họ tổ chức tương đối khoa học và có một hệ thống tưới tiêu phức tạp nhưng điều đó là không thể nếu không có sự trợ giúp của thời tiết”, tiến sỹ khẳng định. Như vậy, bên cạnh mặt trái, biến đổi khí hậu cũng có những "mặt phải", có tính tích cực. Tuy nhiên, tiến sỹ Chepstow-Lusty cho biết thêm, các trầm tích ở hồ cũng tiết lộ về thời kỳ hạn hán trong khoảng những năm 880 sau Công nguyên, đã “quét sạch” đế chế Wari trước đó. 6. Tìm hiểu nền văn minh Inca cổ xưa Lịch sử khởi điểm nền văn minh Inca có thể được xem là từ thế kỷ XIII. Cũng như các nền văn minh cổ xưa, nền văn minh Inca được khảo sát khá đầy đủ và chính xác. Những điều được thể hiện và ghi lại bằng nhiều hình thức, văn hóa truyền khẩu, bia đá, chạm khắc, đồ châu báu vàng bạc và các hoa văn trên đồ thảm dệt. Huyền thoại về sự giàu có vàng, bạc, đá quý đã lôi cuốn nhiều người phương Tây, một số lượng lớn được chế tạo tinh xảo và đa dạng. Quan niệm của người Inca về vàng như mồ hôi của Mặt Trời và với bạc là nước mắt của Mặt Trăng. Vùng Cuzco (Peru ngày nay) được xem là trung tâm quyền lực của Đế chế Inca, được xem như một xã hội văn minh thời bấy giờ ở vùng Andes, họ đã biết làm thủy lợi, đồ gốm, làm nông nghiệp, kiến trúc cao, dệt và luyện sắt. Những thành tựu của nền văn minh Inca cổ xưa Vàng của người Inca cổ xưa Nhờ biết luyện kim loại từ quặng nên người Inca đã biết chế ra nhiều loại nhạc cụ đa dạng từ kim loại. Một loại nhạc cụ như trumpet và các loại chuông, các loại nhạc cụ từ đồng và đàn đá. Âm nhạc của các cư dân Inca chủ yếu phục vụ các nghi lễ trang trọng. Nghề gốm của Inca đạt đến trình độ thẩm mỹ cao, những di vật còn lại đến ngày nay gây kinh ngạc các nhà khảo cổ bởi giá trị nghệ thuật cũng như tín ngưỡng của họ. Nghề dệt vải và thảm của người Inca đạt một trình độ cao thời bấy giờ, những tấm khăn, thảm với những hoa văn sặc sỡ và chất liệu tân tiến. Người Inca nổi tiếng nhất về những công trình kỹ thuật và kiến trúc. Họ đã xây dựng một hệ thống trục lộ lớn bao gồm những con đường kiến trúc chắc chắn và luôn được bảo trì, bao phủ ít nhất là 23.000km. Hệ thống giao thông này đã đem lại dễ dàng cho sự liên lạc và di chuyển của con người và hàng hóa. Ðể vượt qua những khe núi trắc trở trong dãy Andes, người Inca đã xây những chiếc cầu treo đáng khâm phục. Trên sườn núi tại nhiều khu vực, họ đã xây những vùng canh tác giống như bậc thang để gia tăng việc sản xuất lương thực. Người Inca đã kiến tạo thủ đô Cuzco, trung tâm nghi lễ và chính trị, thành một dự án kiến trúc biểu trưng để cho tất cả những người đến xem đều phải kinh ngạc. Phong cách và kiểu xây dựng lan truyền đi nhanh chóng trong khắp vương quốc. Trong các công trình kíến trúc họ bao giờ cũng quan tâm đến khu vực chung quanh và cố gắng phối hợp cả hai. Thí dụ tốt nhất là Machu Picchu, nơi các yêu cầu về kiến trúc đã hòa hợp với địa hình chung quanh. NTO - Những thành tựu của nền văn minh Inca cổ xưa Hệ thống đường giao thông của người inca Các công trình xây dựng khổng lồ không những chỉ có giá trị thực tiễn mà còn là một hình thức phô trương quyền lực và vinh quang, gây ấn tượng cho những người có thể là kẻ thù. Hai con đường dài nhất trong hệ thống đường sá Inca là cột trụ cho vương quốc, chạy dài khắp đất nước. Hai con đường này, một đường từ Cuzco qua dãy núi Andes đến Quito và con đường kia dọc theo bờ biển Thái Bình Dương cộng với các đường cắt ngang được dùng để di chuyển nhanh chóng quân đội, tiếp tế cũng như trao đổi hàng hóa và thông tin. Chúng cũng có ảnh hưởng quyết định trong việc truyền những thông tin quan trọng trong thời gian ngắn. Để có thể cung cấp lương thực cho vương quốc to lớn này, người Inca đã di dời chỗ ở nông dân trong toàn đất nước, khuyến khích trao đổi hàng hóa giữa những không gian sinh sống khác nhau trong dãy núi Andes. Họ đào kênh tưới nước tại những vùng đất giống như thảo nguyên. Vì thế, người Inca đã tạo thành nhiều vùng đất màu mỡ từ sa mạc và thung lũng trên cao, những nơi thông thường là trồng khoai tây và ngô. Từ đấy họ sản xuất Chicha, một loại thức uống có cồn và cũng được dùng cho mục đích tế lễ. Cạnh bờ hồ Titicaca, người Inca đã phát triển một hệ thống thoát nước để có thể trồng trọt ngay trên các vùng đất ngập nước và giảm thiệt hại của băng tuyết. Người Inca có nhiều kiến thức trong y khoa, họ đã có thể mổ thành công trên đầu. Lá cây coca được dùng để làm giảm đói và giảm đau, vẫn còn được phổ biến rất rộng rãi cho đến ngày nay tại vùng núi Andes. Những người Casqui đã nhai lá coca để có thêm năng lượng nhằm hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ chạy đưa tin trong khắp trong vương quốc. Một phương thức trị liệu khác là dùng vỏ cây tiêu Peru (Schinus molle) đã được nấu còn ấm để đắp lên vết thương. 7. Bí ẩn Cuzco, nguồn cội của người Inca Cuzco (Peru) là thành phố nhiều màu sắc nhất ở Nam Mỹ. Lá cờ 7 sắc cầu vồng của người Inca bay phần phật trước cửa các ngân hàng, hành lang khách sạn hay trên nóc các tòa nhà chính quyền, John Flinn, cây viết của tạp chí Chronicle, kể lại hành trình khám phá miền đất bí ẩn này. Francisco Pizarro và những người đồng bào của ông đến đây chinh phục và đã “quét sạch” những người Inca cuối cùng cách đây gần 500 năm, nhưng bạn sẽ không bao giờ biết được điều đó ở Cuzco, thủ đô cũ của họ. Nền văn hóa Inca không bao giờ nằm quá sâu bên dưới bề mặt đất. Pháo đài Machu Picchu. Cuzco tự bộc lộ qua những họa tiết Inca sống động trên bức họa Bữa tối cuối cùng và Đức mẹ Đồng Trinh trong thánh đường của thành phố, hoặc qua những cái tên đường phố khó phát âm hay những chiếc khăn quàng cổ rực rỡ màu sắc và cả trong tiếng Quechua, ngôn ngữ Inca vẫn được rất nhiều người sống quanh dãy núi Andes nói. Kể từ thời của Hiram Bingham, Cuzco đã trở thành một điểm xuất phát đi Machu Picchu, thung lũng thiêng và đường kẻ Inca trên sa mạc. Theo tiếng Quechua, Cuzco có nghĩa là “rốn của trái đất”. Nơi này từng một thời là kinh đô của một đế chế trải dài từ Quito (Ecuador) đến Santiago (Chile) với 25.000 dặm đường lát và các hệ thống thủy lợi có tính ứng dụng kỹ thuật cao, những thứ đã mang đến cho người Inca biệt hiệu “những người La Mã của Tân Thế Giới”. Song, đế chế Inca không tồn tại lâu. Người Inca chẳng hề chú trọng củng cố những vùng đất đai chinh phục được mà lại đi lao vào một cuộc nội chiến tàn sát cho đến khi thực dân xuất hiện. Đến năm 1535, chưa đầy ba năm sau khi tới vùng đất này, Pizarro đã chiếm đoạt được toàn bộ số vàng mà họ có thể gỡ bong ra khỏi những cung điện và đền thờ của Cuzco và bắt đầu xây dựng một thành phố Tây Ban Nha ngay trên thành phố đổ nát của người Inca. Tại vị trí của cung điện Kiswarkanchar, những người Tây Ban Nha đã dựng lên một thánh đường theo phong cách “Barốc Quechua” bằng những khối đá mà họ chở đến bằng xe bò từ Sacsayhuamán, một địa điểm tiến hành nghi lễ trên một đỉnh đồi cách đó vài dặm. Những phiến đá lâu đời Vào một chiều muộn, rờ tay vào túi để bảo đảm vẫn còn con dao găm của mình ở đó, tôi đánh bạo đi xuôi xuống một con hẻm hẹp tách ra từ Plaza de Armas. Tôi muốn điều tra một cái gì đó đã hấp dẫn tôi từ hồi học lớp 4. Hồi đó, tôi học được rằng, những người thợ xây Inca thông minh đã ghép những bức đường đá của họ hoàn hảo đến mức — không cần dùng đến những công cụ kim loại hay vữa hồ gì — mà đến tận ngày nay, 6 thế kỷ đã trôi qua, bạn vẫn không thể lách con dao vào giữa những phiến đá. Điều này đại thể là đúng. Tôi có thể thấy ở đây đó có vết rạn, nhưng phần lớn những phiến đá đều gắn lại với nhau một cách khá liền mạch. Con hẻm nổi tiếng Calle Loreto. Trận động đất mạnh vào năm 1950 đã làm vỡ ra một số mảng công trình xây dựng thời kỳ thực dân của người Tây Ban Nha, lần đầu tiên trong nhiều thế kỷ phơi bày ra những bức tường Inca đồ sộ. Bạn có thể thấy chúng có ở khắp thành phố — tôi đi vào khách sạn mình ở qua một lối đi Inca hình thang kép vô cùng lộng lẫy — nhưng một trong những điểm đáng chú ý nhất là một con hẻm có tên gọi Calle Loreto, nơi dẫn từ Plaza de Armas đến Iglesia de la Compania. Việc người Inca xây những bức tường này bằng cách nào vẫn còn là một điều gì đó bí ẩn. Một chương trình truyền hình của Đài NOVA đã từng gọi họ là “nền văn minh lạ lẫm và kỳ bí nhất mà trái đất này từng chứng kiến” dù có hơi quá lời một chút. Nhưng đúng là họ thực hiện những kỳ công kỹ thuật lớn lao và phức tạp này mà không hề biết đến bánh xe, nhịp cuốc, sử dụng động vật kéo hay ngôn ngữ viết. Đền Mặt Trời Một công trình Inca nổi tiếng nữa ở Cuzco là Coricancha hay Đền Mặt Trời. Vào thời Đế chế Inca còn hưng thịnh, ngôi đền kiêm tháp canh này là một trong những tòa nhà uy nghi nhất ở Tân Thế Giới, với những bức tường được dát vàng để soi sáng phần bên trong qua ánh sáng mặt trời phản chiếu. Mái của nó là một sự kết hợp giữa rạ khô và “sợi kim tuyến” để phát sáng lấp lánh dưới ánh mặt trời. Những căn phòng để hiến dâng cho mặt trăng và các vì sao được trang trí bằng bạc. Coricancha (Đền Mặt Trời.) Có một bệ thờ bằng vàng tấm được cho là đủ lớn để hai người ngồi trên đó được và một khu vườn mô hình được tạo nên từ những miếng kim loại quý, trong đó có những thân cây ngô bằng bạc và bắp ngô bằng bàng. Các bức tượng lạc đà, cừu và hoa bằng vàng được đem trang trí cho mặt sàn ngôi đền. Tất cả những thứ đó không còn nữa. Công việc đầu tiên của những người thực dân là bóc mọi ounce vàng và bạc có thể ra khỏi các bức tường, đúc thành thỏi và chở về Tây Ban Nha. Họ đã xây dựng một tu viện mang tên Santa Domingo ngay trên đống đổ nát của ngôi đền và phải đến sau trận động đất năm 1950 thì toàn bộ cội rễ Inca của nó mới được phơi bày ra. Sacsayhuamán Một số người Peru nói với tôi, họ thực sự thấy Sacsayhuamán bí ẩn và kích thích trí tò mò hơn so với Machu Picchu. Tôi không nói là đồng ý với điều đó, nhưng cũng không phủ nhận đó là một nơi rất ấn tượng. Công trình trên đỉnh đồi này gần với khu phố chính của Cuzco đến mức có thể đi bộ được, nhưng đó là một đoạn đường dốc và hầu hết mọi người đều bắt taxi hay xe buýt để đi. Sacsayhuamán. Các nhà khảo cổ học cho rằng Cuzco xưa kia được thiết kế theo hình dáng một con báo sư tử và Sacsayhuamán là cái đầu của nó. Những gì còn lại giờ đây, sau khi những người thực dân Tây Ban Nha di chuyển những phiến đá cắt đi nơi khác, là một dãy những bức tường lỗ ba lớp chạy ngoằn ngoèo trong khoảng 304m và được tạo thành từ những phiến đá được khớp với nhau một cách chính xác, mỗi phiến nặng tới 300 tấn. Dù mục đích ban đầu của nó có là gì đi nữa, thì người Inca đã sử dụng nó như một pháo đài vào năm 1536 trong một cuộc khởi nghĩa đẫm máu chống lại người Tây Ban Nha. Ở phía bên kia các bức tường thành, bên phía xa của cái thường được gọi là “bãi diễu hành”, là một tập hợp đá với những bậc thềm được xẻ hướng về phía bãi, dẫn đến những ghế ngồi được cắt gọt phía trên đỉnh. Nó được gọi là “Ngai vàng của người Inca”, nơi những người có địa vị cao ngồi trong những dịp lễ hội. Nhưng trên thực tế, không ai biết được điều này có đúng như vậy không. Sau một ngày nghe những người hướng dẫn viên kể những sự kiện liên quan đến người Inca, phần nhiều trong số đó là những chuyện có thật. Tôi tách ra khỏi nhóm, leo lên những bậc thang, tìm một chỗ ngồi và nhìn chăm chú vào những phiến đá lặng ngắt của Sacsayhuamán, để cảm nhận hết cái hay, cái đẹp của kỳ quan này và sự bí ẩn của người Inca, đôi khi tốt hơn là hãy dùng trí tưởng tượng. 8. XÁC ƯỚP INCA TRÊN ĐỈNH NÚI Năm 2007 vừa qua, tại Salta, Argentina, Museum of High Altitude Archaeology mở cửa lần đầu tiên, khánh thành sự thành lập của viện bảo tàng với một cuộc triển lãm đặc biệt nhất từ xưa đến nay. Cuốc triển lãm bao gồm thi thể của ba trẻ em người Inca và những vật dụng tìm thấy tại nơi chôn cất trên đỉnh núi tuyết Mount Llullaillaco, cao 22 ngàn bộ Anh. Cô gái Inca như đang say ngủ Năm 1999, các nhà khảo cổ tìm thấy trên đỉnh núi tuyết kia một hầm mộ được thiên nhiên bảo bọc và duy trì suốt 500 năm qua. Ba đứa trẻ được tế thần trong một cuộc tế lễ có tính cách tôn giáo, chúng bị đông lạnh trong giấc ngủ. Không khí lạnh buốt và khô đã giữ tất cả mọi bộ phận trong cơ thể y nguyên, máu vẫn còn trong tim và phổi, khuôn mặt vẫn bình an như khi ba đứa trẻ này đi vào giấc ngủ. Cô bé lớn nhất, 15 tuổi, được đặt tên là La Doncella, trong thế ngồi, hai chân chéo nhau, mặc áo nâu và đi giày có những vạch sọc. Môi cô bé còn ngậm một ít lá coca, mái tóc dài bện thành những con rít nhỏ nhỏ để xõa trên mặt. Hai đứa trẻ kia, một bé gái 6 tuổi, khuôn mặt và thân trên bị sét đánh nên có vệt phỏng cháy, và bé trai 7 tuổi. Cả hai đều có bộ xương sọ được kéo dài, người thủa ấy dùng khăn quấn đầu để kéo dài xương sọ trẻ em, một cách tạo hình của giới quý tộc. Qua hình quang tuyến, CT scan và DNA thử nghiệm, người ta thấy rằng ba đứa trẻ này đều khoẻ mạnh trước khi chết, và không có liên hệ huyết thống với nhau. Theo tục lệ Inca, những đứa trẻ hoàn hảo, xinh đẹp và khoẻ mạnh được lựa chọn để tế thần linh, cuộc tế lễ có tên là capacocha. Họ đi bộ mấy trăm dặm đường từ Cuzco đến đỉnh núi Llullaillaco. Những đứa trẻ được lựa chọn, một vinh dự lớn, được cho uống chica, một loại bia cất bằng bắp ngô. Sau khi chúng đi vào giấc ngủ, được đưa xuống hầm mộ nơi chúng bị đông lạnh. Người Inca tin rằng những đứa trẻ không chết, từ đỉnh núi như những thiên thần, đi gặp tổ tiên và tiếp tục độ trì cho thôn làng và thân nhân chúng. Viện bảo tàng High Altitude Archaeology đã cần 8 năm để sửa soạn, tiếp tục bảo trì những di thể và cổ vật trước khi có thể mở cuộc triển lãm tại Salta. Thành phố này là thủ đô của tỉnh lỵ. Nơi này, nặng truyền thống Thiên Chúa giáo từ thế kỷ thứ 16, cũng là một phần của hoàng triều Inca cho đến khi bị người Tây Ban Nha tiêu diệt và truy đuổi lên núi thẳm. Ban Điều Hành của bảo tàng viện đã phải đối đầu với những dư luận trái ngược nhau, cùng lúc, tổ chức một bảo tàng viên trưng bày khám phá của con người. Cuộc triển lãm có tính cách giáo dục và văn hóa nhưng giữ sự tôn kính với di thể, với cổ tục Inca và với tinh thần bảo thủ của người địa phương; những gì khác với Thiên Chúa giáo đều là việc mê tín, ma quỷ. Di thể của những đứa trẻ Inca được đặt trong hai lồng kính, trang bị những loại máy móc để giữ hàn độ ở zero, lượng oxygen, độ ẩm và áp suất tương tự như thời tiết của đỉnh núi Llullaillaco. Bảo tàng viện đặt sẵn những máy phát điện cấp thời phòng khi mất điện và họ dự bị cả máy bay để di chuyển những di tích quý giá này đến nơi an toàn nếu có trận động đất xảy ra. Inca là một dân tộc có mặt từ thế kỷ thứ 12, hoàng triều Inca trải dài mấy ngàn dặm, qua nhiều quốc gia Nam Mỹ ngày nay, từ Á căn Đình, Chí Lợi đến Bolivia, Ecuador, Colombia .. Nguòi Inca không có chữ viết, nhưng có ngôn ngữ chung là Quachu, nhưng những thổ ngữ vẫn thông dụng tại địa phương vì hoàng triều Inca quá rộng lớn, trải dài suốt miền Tây Nam Mỹ, khó lòng thống nhất tiếng nói. Trước khi bị người Tây Ban Nha tiêu diệt, hoàng triều Inca có khoảng 13 triệu dân! Người Inca có tổ chức xã hội khá chặt chẽ, xây đền đài, theo kiểu "Kim Tự Tháp" tương tự như Ai Cập, họ đã biết tính toán theo ánh mặt trời và mặt trăng để lấy ánh sáng. Họ giữ "sổ sách" bằng những ký hiệu, và dùng những sợi dây thắt nút có màu sắc khác nhau để tính toán. Văn hóa Inca vẫn là một điều khá bí ẩn cho các nhà khảo cổ hiện nay.