Vấn đề con người trong di sản văn hóa Hồ Chí Minh

82 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật VẤN ĐỀ CON NGƯỜI TRONG DI SẢN VĂN HÓA HỒ CHÍ MINH Nguyễn Tốt*, Đặng Việt Thành** TÓM TẮT Chủ tịch Hồ Chí Minh – Người anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân vĕn hóa kiệt xuất của dân tộc Việt Nam. Cả cuộc đời phấn đấu, hi sinh cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, Người để lại cho toàn Đảng, toàn dân ta nhiều tài sản tinh thần vô giá về cuộc đời, nhất là tư tưởng về con người, về “dân” và tư tưởng phục vụ, yêu quý, kính trọng nhân dân. Con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh vừa là động lực, vừa là mục tiêu của cách mạng. Tư tưởng của Người vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp cách mạng đổi mới của chúng ta hôm nay. Từ khóa: Con người; Chủ tịch Hồ Chí Minh, giải phóng nhân loại. ISSUES IN HUMAN HERITAGE HO CHI MINH CITY ABSTRACT Ho Chi Minh President – the national liberation Hero, a famous cultural outstanding person of Vietnam. He was the one who devoted aii his life for national independence and socialism. He left the whole Party anh people the valuables spirits of life, most people are thinking about thought of people, the “people” and thought to serve, love, respect for people. People in Ho Chi Minh ideology and driving force, has been the target of the revolution. His thoughts remain valid for the revolutionary innovation of us today. Keywords: Humans; President Ho Chi Minh, human liberation. * TS. GV. Trường T39, Bộ Công an ** ThS. GV. Trường T39, Bộ Công an 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Vấn đề con người là vấn đề lớn, được đặt lên hàng đầu và là vấn đề trung tâm, xuyên suốt trong toàn bộ nội dung tư tưởng của Hồ Chí Minh. Ngay khi nước ta vừa giành được độc lập sau bao nĕm nô lệ, Người đã khẳng định trong Tuyên ngôn độc lập: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Và thậm chí đến cuối đời, qua bản Di chúc thiêng liêng, ta cũng thấy được tình yêu thương bao la, vô bờ ấy: “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thương yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đồng chí, các bầu bạn và các cháu thanh niên, nhi đồng quốc tế”. 83 Vấn đề con người . . . Trong mỗi thời đại, mỗi dân tộc đều có những vĩ nhân kiệt xuất của nước mình, nhưng hiếm thấy một vĩ nhân mà sự nghiệp gắn với vận mệnh của dân tộc, của Tổ quốc, gắn với lịch sử của thời đại như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người là vị anh hùng dân tộc vĩ đại của nhân dân Việt Nam, đồng thời là người chiến sĩ lỗi lạc của phong trào giải phóng dân tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Đối với Hồ Chí Minh, giải phóng dân tộc và đất nước không tách rời giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng loài người. Để đưa công cuộc giải phóng ấy đến thắng lợi cuối cùng, để xây dựng xã hội mới thành công cần phải có lực lượng. Lực lượng ấy chính là con người. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người mới, tức con người phát triển toàn diện được hình thành trên cơ sở nhận thức những quan điểm chung về bản chất con người là “tổng hòa quan hệ xã hội”. Xuất phát từ quan niệm con người vốn gắn với xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu lên một định nghĩa về con người hết sức độc đáo: “Chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh, em, họ, hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước. Rộng nữa là cả loài người”. Với nghĩa đó, khái niệm con người đã mang trong nó bản chất xã hội, quan hệ gần là gia đình, anh, em, họ hàng, bầu bạn; quan hệ xa là làng xóm, quê hương, đồng bào, nhân loại. Nói đến bản chất con người phải thấy được nền tảng chung giữa người và người. Song bản thân nhu cầu tồn tại của con người không thể có được khi tách con người ra khỏi xã hội. Cho nên, bản chất xã hội của con người vẫn là bản chất cơ bản nhất. Nói đến con người phải nói đến con người xã hội sẽ không là con người với tư cách là thành viên của xã hội. Trong di sản vĕn hóa Hồ Chí Minh không có con người trừu tượng mà chỉ có con người cụ thể, con người với ý nghĩa đầy đủ nhất, đó là mỗi một người có cuộc sống riêng của họ, có những mối quan hệ riêng của họ gắn với gia đình, người thân thuộc, hàng xóm, quê hương, với tập thể, đồng bào trong cộng đồng dân tộc và cao hơn là với nhân loại. Đối với Hồ Chí Minh, mặt tốt xấu của con người không phải bộc lộ một cách tự nhiên, vô cớ, mà thường có nguyên nhân sâu xa của nó, xuất phát từ nguồn gốc xã hội. Khi nói đến vấn đề có liên quan đến bản chất con người, Hồ Chí Minh có cách giải thích riêng, rất độc đáo và phù hợp với tư duy biện chứng về bản chất con người. Khái niệm con người luôn luôn được nhắc đến như một mục tiêu thiêng liêng, cao cả của sự nghiệp cách mạng mà Hồ Chí Minh theo đuổi. Tư tưởng về con người, về việc giải phóng và phát triển con người, coi con người là nhân tố quyết định thành công của cách mạng, luôn quán xuyến gần như toàn bộ sự nghiệp cách mạng của Hồ Chí Minh. Tư tưởng ấy được Người vận dụng và phát triển trong suốt cả cuộc đời. Người rất ít dùng khái niệm con người mang nội hàm con người chung chung, ngoài hai trường hợp đặc biệt ở vào hai thời điểm rất có ý nghĩa, đó là trong Tuyên ngôn của Hội Liên hiệp các thuộc địa, đĕng trên trang nhất số đầu tiên của báo Người cùng khổ (La Paria), và trường hợp thứ hai trong bản Di chúc thiêng liêng của Người. Trong Tuyên ngôn của Hội Liên hiệp các thuộc địa có câu chỉ ra rằng người bản xứ thiếu hẳn các quyền lợi gắn liền với “phẩm giá con người”. Trong lời kêu gọi của báo Người cùng khổ viết rằng, sứ mệnh của báo là “giải phóng con người”. Còn trong bản bổ sung cho Di chúc thì Người viết “Đầu tiên là công việc đối với con người”. 84 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật Qua đó, vấn đề giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người, mong đem lại tự do và hạnh phúc cho con người, luôn luôn là trung tâm và là điều trĕn trở suốt cuộc đời trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Người nói: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta hoàn toàn được độc lập, dân ta hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ĕn áo mặc, ai cũng được học hành”9. Vì điều ham muốn tột bậc đó, Hồ Chí Minh đã phải bôn ba trên khắp thế giới, chịu đựng biết bao gian truân khổ ải mới tìm được chân lý cách mạng, không chỉ giải thoát con người khỏi cảnh nô lệ mà còn hướng tới mục tiêu giải phóng con người khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Nói về mục tiêu lý tưởng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, chủ yếu Người nhấn mạnh đến việc chĕm lo con người, sao cho người lao động có công ĕn việc làm, sao cho ai cũng được ấm no, hạnh phúc. Hồ Chí Minh nói: “Nói một cách tóm tắt, mộc mạc, chủ nghĩa xã hội trước hết nhằm làm cho nhân dân lao động thoát nạn bần cùng, làm cho mọi người có công ĕn việc làm, được ấm no và sống một đời hạnh phúc”10. Không chỉ một lần mà hầu như bất cứ lúc nào có dịp nói đến cách mạng, đến mục tiêu xã hội chủ nghĩa, Người cũng nhấn mạnh việc chĕm lo cho con người, trước hết là người lao động. Nói rõ hơn ý tưởng của mình về mục tiêu cách mạng đối với con người, Hồ Chí Minh đã từng nói: “Nếu nước độc lập mà dân không được hưởng hạnh phúc, tự do thì độc lập cũng không có ý nghĩa gì”11. Điều đó chứng tỏ, Hồ Chí Minh có sự nhất quán và rất triệt để về mục tiêu cách mạng vì sự nghiệp giải phóng con người, tất cả vì con người, cho con người và do con người. Vấn đề con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh là tư tưởng “có dân là có tất cả”, biết dựa vào dân, tin ở dân, đoàn kết toàn dân, bồi dưỡng, đào tạo họ, phát huy mọi nĕng lực của con người, của từng cá nhân và của cả cộng đồng, sẽ tạo ra sức mạnh, tạo ra động lực cách mạng. Từ đó, Hồ Chí Minh đề ra khẩu hiệu: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”. Nhờ tư tưởng đại đoàn kết đó, Người tập hợp được một cách rộng rãi mọi lực lượng có thể đoàn kết được, đưa cách mạng nước ta đi đến thắng lợi hoàn toàn. Đồng thời, Người thực hiện được mục tiêu lý tưởng của mình. Những tư tưởng ấy là nền tảng của việc hình thành chiến lược con người mà Hồ Chí Minh đã từng ấp ủ và hiện nay chúng ta đang ra sức xây dựng và thực hiện trong quá trình hội nhập quốc tế. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, quan niệm về con người nói chung, con người mới nói riêng được hình thành và phát triển dần dần. Lúc đầu, khi mới ra đi tìm đường cứu nước, Người mới chỉ cảm nhận được một cách cụ thể thân phận con người mất nước và tội ác của bọn thực dân Pháp ở Việt Nam. Dần dần, trong quá trình tiếp xúc với những người cùng khổ ở các nước mà Người đã trải qua, nhất là sau khi hoạt động phong trào công nhân, tiếp thu chủ nghĩa Mác –Lênin, Hồ Chí Minh mới thấy rõ hơn về tình cảnh những người lao dộng cùng khổ trên khắp thế giới và giữa họ cùng có chung một kẻ thù là chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc chuyên nghề đi áp bức, bóc lột những người lao dộng, gây ra biết bao tai họa cho nhân loại. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người mới dần dần hình thành và phát triển, đầu tiên họ là những con người bản xứ, người dân mất nước, người nô lệ ở quê hương, đất nước mình, sau nữa họ là những người lao động bị áp bức, bóc lột ở chính quốc, người nô lệ và người cùng khổ trên khắp châu lục. Hồ Chí Minh không chỉ tin ở con người nói chung, mà hơn thế, Người thấy trong quảng đại quần chúng nhân dân cũng như trong những người cùng khổ, những người nô lệ đã được hình thành một lực lượng nòng cốt tạo thành hạt nhân cho phong trào cách mạng. Họ chính là 9 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 4, tr. 161. 10 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 10, tr. 17. 11 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 5, tr. 56. 85 Vấn đề con người . . . những con người mới có mặt ở mọi nơi, có ý thức cách mạng cao và sẵn sàng chiến đấu vì mục tiêu chung của sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, hai bình diện con người mất nước và con người cùng khổ không tách rời nhau. Họ có chung một thân phận là con người nô lệ, con người không có tự do và chịu áp bức, bóc lột của bọn tư sản ở mọi nơi trên thế giới. Đó chính là cơ sở tư tưởng để Người thấy rõ mối quan hệ gắn bó giữa người dân mất nước, chịu cảnh nô lệ ở quê hương mình với người dân cùng khổ ở khắp các châu lục, kể cả các nước tư bản chủ nghĩa phát triển. Cũng từ đó, Hồ Chí Minh cũng tìm thấy con đường cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam. Đó là con đường cách mạng giải phóng dân tộc kết hợp với cách mạng xã hội chủ nghĩa, giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng xã hội, giải phóng con người. Giải phóng con người khỏi áp bức, bóc lột, khỏi nghèo nàn, lạc hậu nhằm đem đến cho con người một cuộc sống, tự do, hạnh phúc, có việc làm và công bằng xã hội là những mục tiêu cao cả đó. Cũng chính là những mục tiêu mà Hồ Chí Minh đòi hỏi đối với con người mới, con người cùng chiến đấu vì sự nghiệp cách mạng cao cả dưới ngọn cờ của Người. Vượt trội hơn, Hồ Chí Minh đã phát hiện rất sớm, sức mạnh của con người ở ngay các dân tộc bị áp bức đến cùng cực, bị đầu độc cả về thể xác lẫn tinh thần, trước hết là đồng bào ở quê hương mình. Người đã phân tích: “Người Đông Dương không được học, đúng thế, bằng sách vở và bằng diễn vĕn. Nhưng người Đông Dương nhận được sự giáo dục bằng cách khác. Đau khổ, nghèo đói và sự đàn áp tàn bạo là những người thầy học duy nhất của họ” và “Đằng sau sự phục tùng tiểu cực, người Đông Dương giấu một cái gì sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm khi thời cơ đến”12. Hồ Chí Minh kêu gọi giai cấp công nhân và nhân loại tiến bộ trên thế giới cứu đồng bào mình: “Nhân dân toàn thể loài người, nhân danh tất cả các đảng viên xã hội phái hữu lẫn phái tả, chúng tôi kêu gọi: “Các đồng chí hãy cứu chúng tôi!”. Con đường cứu các dân tộc bị áp bức đó, Hồ Chí Minh khẳng định: “Chỉ có chủ nghĩa cộng sản mới cứu nhân loại, đem lại cho mọi người không phân biệt chủng tộc và nguồn gốc tự do, bình đẳng, bác ái, đoàn kết ấm no trên quả đất, việc làm cho mọi và vì mọi người, niềm vui, hòa bình, hạnh phúc”13. Rõ ràng, đây là bước ngoặc lớn trong tư tưởng Hồ Chí Minh về lòng tin ở con người, tạo ra sự chuyển biết dứt khoát từ lập trường của chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến chủ nghĩa xã hội khoa học, hình thành tư tưởng của Người về cách mạng giải phóng dân tộc kết hợp với giải phóng xã hội, giải phóng con người. Từ đó, Người khẳng định: Con người là vốn quý nhất. con người được giác ngộ, được tổ chức, được lãnh đạo đúng đắn sẽ tạo ra tất cả, cho nên trong thư từ biệt các bạn cùng hoạt động, trước lúc bí mật rời Pari sang nước Nga Xô-viết, tháng 6 nĕm 1923, Người viết: “Chúng ta phải làm gì?... Đối với tôi câu trả lời đã rõ ràng: Trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, huấn luyện họ, đưa họ ra tranh đấu giành tự do, độc lập”14. Niềm tin của Hồ Chí Minh đối với nhân dân ta còn dựa trên sự hiểu biết sâu sắc truyền thống lịch sử dân tộc và con người Việt Nam: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lĕng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khĕn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước”15. Như vậy, Hồ Chí Minh không chỉ tin ở con người nói chung mà trước hết là tin ở con người Việt Nam, ở đồng bào đau 12 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 1, tr. 28. 13 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 1, tr. 461. 14 Trần Dân Tiên: Những mẫu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch. In lần thứ 9, Nxb. Vĕn học, 1989, tr. 171. 15 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, tập 6, tr. 171. 86 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật khổ của mình và niềm tin ấy có cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc. Trong chủ nghĩa nhân vĕn Hồ Chí Minh nổi trội một đặc điểm là ở chỗ, Người không chỉ tin yêu con người cùng giai cấp đã giác ngộ con đường cách mạng vô sản, mang thế giới quan chủ nghĩa Mác – Lênin, mà còn hơn thế, Người thông cảm với những người cùng khổ trên khắp thế giới. Người muốn giải phóng cho tất cả mọi người khỏi áp bức, bóc lột, khỏi nghèo nàn, lạc hậu. Tình cảm yêu thương con người của Hồ Chí Minh thật bao la, rộng mở và nhờ tình cảm yêu thương con người ấy, Người đã tìm được con đường cứu nước cho dân tộc mình, đồng thời mở ra một triển vọng mới cho sự nghiệp cách mạng vô sản thế giới. Cũng nhờ tình cảm yêu thương con người vô biên ấy, Hồ Chí Minh đã tạo cho mình một chủ nghĩa nhân vĕn mới, phát triển chủ nghĩa nhân vĕn mácxít lên một tầm cao mới trong thời đại cách mạng vô sản đã lan rộng trên toàn thế giới, đến cả những dân tộc chưa biết đến giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa. Đó là một quan niệm mới về chủ nghĩa nhân vĕn, vừa rất đậm đà bản sắc dân tộc, vừa phù hợp với thời đại cách mạng vô sản trên phạm vi toàn thế giới, vừa rất phương Đông, vừa tiếp thu được những tinh hoa của chủ nghĩa nhân vĕn đã từng tồn tại ở phương Tây cũng như trong lịch sử nhân loại. Vấn đề con người trong di sản vĕn hóa Hồ Chí Minh luôn luôn là cơ sở lý luận trong sự nghiệp bồi dưỡng con người mới của chúng ta. Những nhận thức trên đây là sự đóng góp nhỏ bé vào sự nghiệp đó. Hiện nay, Đảng ta lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho hành động, vì thế tư tưởng Hồ Chí Minh về con người thống nhất với tư tưởng, quan điểm của Đảng ta. Ngày nay, khi mà cả nước đang bước vào hội nhập sâu rộng với nền kinh tế quốc tế, để đưa đất nước “sánh vai với các cường quốc nĕm châu” và để đến nĕm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại thì chiến lược phát triển con người càng được chú trọng hơn bao giờ hết, con người phải trở thành mục tiêu và động lực cho sự phát triển. Trước mắt và cả về lâu dài ta có rất nhiều việc cần làm để thực hiện chiến lược đó nhưng trước tiên, trong lúc này, các cấp, các ngành cần phải ra sức đẩy mạnh Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, ra sức thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, quan liêu; quyết tâm xây dựng nước ta thành một xã hội thực sự “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, vĕn minh” như Vĕn kiện Đại hội lần thứ XI đã đề cập. Con người trong tư tưởng Hồ Chí Minh vừa là động lực, vừa là mục tiêu của cách mạng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp cách mạng đổi mới của chúng ta hôm nay./. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Hồng Khanh: Chuyện thường ngày của Bác Hồ, Nxb. Thanh Niên, 2009. [2]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 1. [3]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 4. [4]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 5. [5]. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 6. [6]. Hồ Chí Minh. Toàn tập, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tập 7. [7]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tập 10. [8]. Trần Dân Tiên: Những mẫu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ Tịch. In lần thứ 9, Nxb. Vĕn học, 1989.