Vấn đề an sinh xã hội trong văn kiện đại hội lần thứ XI của đảng cộng sản Việt Nam - Đỗ Minh Tứ

68 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật Xã hội - Giáo dục VẤN ĐỀ AN SINH XÃ HỘI TRONG VĂN KIỆN ĐẠI HỘI LẦN THỨ XI CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM Đỗ Minh Tứ * Đỗ Văn Vinh** TĨM TẮT Trong bài viết này, trên cơ sở nêu bật những thành tựu và hạn chế trong việc thực hiện an sinh xã hội trong những năm vừa qua, chúng tơi tập trung làm rõ những quan điểm mới của Đại hội XI về vấn đề an sinh xã hội. Qua đĩ, đề xuất những giải pháp mang tính định hướng và những nguyên tắc trong việc xây dựng và thực hiện an sinh xã hội ở nước ta trong thời gian tới. Từ khố: An sinh xã hội, văn kiện Đại hội SOCIAL SECURITY ISSUES IN THE XI COUNGRESS DOCUMENTS OF THE COMMUNIST PARTY OF VIET NAM ABSTRACT In this paper, on the basis of highlighting the achievements and constraints in the implementation of social security in recent years, we focus on clarifying the new perspective of the XI Congress on the issue of social Assembly. Thereby, the proposed solution oriented and principles in the development and implementation of social security in our country in the future. Key words: social security, congress documents * Thạc sỹ, GV. Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh. NCS ĐH. Quốc gia. HCM ** Học viên Cao học khĩa 2010 – 2013, Khoa Triết học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp.HCM ĐẶT VẤN ĐỀ An sinh xã hội (ASXH), theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO), là khái niệm “Chỉ sự bảo vệ của xã hội đối với những thành viên của mình, bằng một loạt những biện pháp cơng cộng, chống đỡ sự hẫng hụt về kinh tế và xã hội do bị mất hoặc bị giảm đột ngột nguồn thu nhập vì ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và chết, kể cả sự bảo vệ chăm sĩc y tế và trợ cấp gia đình cĩ con nhỏ.”1 Như vậy, ASXH khơng chỉ thể hiện quyền cơ bản của mỗi con người mà cịn là cơng cụ để xây dựng một xã hội hài hịa, văn minh khơng cĩ sự loại trừ, đảm bảo sự đồn kết, chia sẻ và tương trợ của cộng đồng đối với các rủi ro trong đời sống, đồng thời thúc đẩy sự đồng thuận, bình đẳng, cơng bằng xã hội Do đĩ, vấn đề ASXH luơn được Đảng ta quan tâm. 1. Thành tựu và hạn chế trong việc thực hiện ASXH thời gian vừa qua Nhìn lại 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội X, 10 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 – 2010 và 20 năm thực hiện Cương lĩnh trong thời kỳ quá độ đi lên CNXH năm 1991, cùng với những thành tựu về kinh tế, chính sách ASXH cũng đạt được những kết quả tích cực như: Chính sách ASXH từng bước được mở rộng về phạm vi, đối tượng và mức hưởng; Hệ thống ASXH đã hỗ trợ đắc lực cho người nghèo, người yếu thế và nhiều đối tượng khác; 69 Vấn đề an sinh ... Các chính sách hỗ trợ ngày càng nhận được sự ủng hộ, tham gia của cá nhân, cộng đồng dựa trên tinh thần đồn kết, chia sẻ và tương trợ. Cụ thể, chúng ta đã tăng cường phát triển giáo dục, đào tạo ở vùng sâu, vùng xa, vùng khĩ khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; xố đĩi, giảm nghèo, tỉ lệ hộ nghèo giảm cịn 9,5%; thực hiện chính sách với người và gia đình cĩ cơng; giải quyết việc làm cho trên 8 triệu lao động, tỉ lệ thất nghiệp ở thành thị giảm cịn dưới 4,5%; cơng tác chăm sĩc, bảo vệ sức khoẻ nhân dân, bình đẳng giới và tiến bộ của phụ nữ đạt được một số kết quả quan trọng; mức hưởng thụ các dịch vụ y tế của nhân dân tăng lên, đặc biệt với trẻ em, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số... Nhờ đĩ, chỉ số phát triển con người (HDI) khơng ngừng được tăng lên. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt được, hệ thống ASXH của chúng ta trong những năm qua vẫn cịn nhiều hạn chế cần phải khắc phục như: Hệ thống ASXH chưa cĩ sự phát triển đồng bộ và tương xứng với thành tựu phát triển kinh tế, mức độ bao phủ thực tế cịn thấp, khả năng tiếp cận của nhiều nhĩm đối tượng đối với một số chính sách, chương trình cịn hạn chế; Các chính sách cịn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ, thiếu sự liên kết, chưa huy động nguồn lực và chưa bảo đảm tính bền vững. Tình trạng thiếu việc làm cịn cao... Đời sống của một bộ phận dân cư, nhất là ở miền núi, vùng sâu, vùng xa cịn nhiều khĩ khăn. Xố đĩi, giảm nghèo chưa bền vững, tình trạng tái nghèo cao. Chất lượng cơng tác bảo vệ, chăm sĩc sức khoẻ cịn thấp, hệ thống y tế và chất lượng dịch vụ y tế chưa đáp ứng được yêu cầu khám, chữa bệnh của nhân dân, nhất là đối với người nghèo, đồng bào vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. Những thành tựu và hạn chế trong quá trình thực hiện chính sách ASXH trong những năm qua chính là cơ sở thực tiễn để Đại hội XI của Đảng đưa ra những chủ trương về ASXH trong thời gian tới. 2. Mục tiêu, quan điểm của Đại hội XI về ASXH trong thời gian tới Thực hiện tiến bộ và cơng bằng xã hội trong từng bước và từng chính sách phát triển là một chủ trương lớn, nhất quán của Đảng và Nhà nước ta, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa. Để chủ trương này đi vào cuộc sống, hướng tới việc phát triển hài hồ đời sống vật chất và tinh thần, khơng ngừng nâng cao đời sống của mọi thành viên trong xã hội về ăn, ở, đi lại, học tập, nghỉ ngơi, chữa bệnh... ASXH đĩng một vai trị quan trọng. Do đĩ, trong những năm tới Đảng ta đặt mục tiêu: “Phát triển hệ thống an sinh xã hội đa dạng, ngày càng mở rộng và hiệu quả.”2, trước hết “Tập trung giải quyết vấn đề việc làm và thu nhập cho người lao động, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Tạo bước tiến rõ rệt về thực hiện tiến bộ và cơng bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, giảm tỉ lệ hộ nghèo; cải thiện điều kiện chăm sĩc sức khoẻ cho nhân dân.”3. Phấn đấu “Đến năm 2020, chỉ số phát triển con người (HDI) đạt nhĩm trung bình cao của thế giới; tuổi thọ bình quân đạt 75 tuổi..., thực hiện bảo hiểm y tế tồn dân; tỉ lệ hộ nghèo giảm bình quân 1,5 - 2%/năm; phúc lợi xã hội, an sinh xã hội và chăm sĩc sức khỏe cộng đồng được bảo đảm. Thu nhập thực tế của dân cư gấp khoảng 3,5 lần so với năm 2010; thu hẹp khoảng cách thu nhập giữa các vùng và nhĩm dân cư.”4 Trên cơ sở những mục tiêu đã đặt ra, trong những năm tới, Đảng đưa ra nhiều chủ trương nhằm hồn thiện hệ thống và chính sách ASXH, cụ thể: Đối với vấn đề bảo hiểm, trong những năm tới cần tiếp tục sửa đổi, hồn thiện và phát triển mạnh hệ thống bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp. “Khuyến khích và tạo điều kiện 70 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật thuận lợi để người lao động tiếp cận và tham gia các loại hình bảo hiểm”5 nhằm tăng tỉ lệ người lao động tham gia các hình thức bảo hiểm. “Đổi mới và hồn thiện đồng bộ các chính sách bảo hiểm y tế, khám, chữa bệnh và viện phí phù hợp; cĩ lộ trình thực hiện bảo hiểm y tế tồn dân.”6 Đồng thời “đẩy mạnh xã hội hố dịch vụ bảo hiểm xã hội... Thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm pháp luật bảo hiểm xã hội, đảm bảo thực hiện đúng, đầy đủ chế độ quy định đối với mọi đối tượng.”7 Về cứu trợ xã hội, hoạt động trợ giúp và cứu trợ xã hội phải “đa dạng, linh hoạt, cĩ khả năng bảo vệ, giúp đỡ mọi thành viên trong xã hội, nhất là các nhĩm yếu thế, dễ bị tổn thương vượt qua khĩ khăn hoặc các rủi ro trong đời sống...”8 Mở rộng các hình thức trợ giúp và cứu trợ xã hội, nhất là đối với các đối tượng khĩ khăn, đồng thời, chuyển các loại hình trợ giúp, cứu trợ xã hội sang cung cấp dịch vụ bảo trợ xã hội dựa vào cộng đồng, đảm bảo cho các đối tượng bảo trợ xã hội cĩ cuộc sống ổn định, hồ nhập tốt hơn vào cộng đồng, cĩ cơ hội tiếp cận nguồn lực kinh tế, dịch vụ cơng thiết yếu và vươn lên trong cuộc sống. Đối với vấn đề xĩa đĩi giảm nghèo, Đảng ta chủ trương “Thực hiện cĩ hiệu quả hơn chính sách giảm nghèo phù hợp với từng thời kỳ”9, trong những năm tới cần “Tập trung triển khai cĩ hiệu quả các chương trình xố đĩi, giảm nghèo ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khĩ khăn. Đa dạng hố các nguồn lực và phương thức xố đĩi, giảm nghèo gắn với phát triển nơng nghiệp, nơng thơn, phát triển giáo dục, dạy nghề và giải quyết việc làm để xố đĩi, giảm nghèo bền vững; tạo điều kiện và khuyến khích người đã thốt nghèo vươn lên làm giàu và giúp đỡ người khác thốt nghèo.”10 Tuy nhiên, một trong những hạn chế trong việc thực hiện chính sách ASXH trong những năm vừa qua là việc xố đĩi, giảm nghèo chưa bền vững, tình trạng tái nghèo cịn cao. Do đĩ, để bảo đảm giảm nghèo bền vững, Đại hội XI đã đưa ra giải pháp “hỗ trợ học nghề và tạo việc làm cho các đối tượng”, đặc biệt là đối tượng chính sách, người nghèo, người lao động nơng thơn và vùng đơ thị hố. Về chính sách đối với người cĩ cơng, Đại hội chủ trương “Thực hiện tốt các chính sách ưu đãi và khơng ngừng nâng cao mức sống đối với người cĩ cơng.”11 Để thực hiện được chủ trương đĩ, trong những năm tới, chúng ta phải tập trung “Huy động mọi nguồn lực xã hội cùng với Nhà nước chăm lo tốt hơn nữa đời sống vật chất và tinh thần của những người và gia đình cĩ cơng. Giải quyết dứt điểm các tồn đọng về chính sách người cĩ cơng, đặc biệt là người tham gia hoạt động bí mật, lực lượng vũ trang, thanh niên xung phong trong các thời kỳ cách mạng và kháng chiến. Tạo điều kiện, khuyến khích người và gia đình cĩ cơng tích cực tham gia phát triển kinh tế để nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, cĩ mức sống cao hơn mức sống trung bình của dân cư tại địa bàn.”12 Đối với hệ thống chăm sĩc y tế Thứ nhất, chú ý nhiều hơn cơng tác y tế dự phịng và chăm sĩc sức khoẻ nhân dân, phát triển mạnh y tế dự phịng, nâng cao chất lượng và bảo đảm vệ sinh, an tồn thực phẩm, khơng để xảy ra dịch bệnh lớn, đồng thời tiếp tục kiềm chế và giảm mạnh lây nhiễm HIV trong những năm tới và các năm tiếp theo. Thứ hai, tập trung phát triển mạnh hệ thống chăm sĩc sức khoẻ và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế; Nhà nước tiếp tục tăng đầu tư đồng thời đẩy mạnh xã hội hĩa, khuyến khích các nhà đầu tư thuộc các thành phần kinh tế thành lập các cơ sở y tế chuyên khoa cĩ chất lượng cao để phát triển nhanh hệ thống y tế cơng lập và ngồi cơng lập; hồn chỉnh mơ hình tổ chức và củng cố mạng lưới y tế cơ sở, nâng cao năng lực của trạm y tế xã, hồn thành xây dựng bệnh viện tuyến huyện, nâng cấp bệnh viện tuyến tỉnh và tuyến Trung ương; xây dựng thêm một số bệnh viện chuyên khoa cĩ trình 71 Vấn đề an sinh ... độ cao và một số cơ sở khám, chữa bệnh cĩ tầm cỡ khu vực tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và một số vùng nhằm khắc phục tình trạng quá tải ở các bệnh viện, đặc biệt là bệnh viện tuyến trung ương và tuyến tỉnh; đổi mới cơ chế hoạt động, nhất là cơ chế tài chính của các cơ sở y tế cơng lập theo hướng tự chủ, cơng khai, minh bạch; chuẩn hố chất lượng dịch vụ y tế, chất lượng bệnh viện, từng bước tiếp cận với tiêu chuẩn khu vực và quốc tế. Thứ ba, tăng cường đào tạo và nâng cao chất lượng chuyên mơn, y đức, tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ y tế, đấu tranh đẩy lùi tiêu cực trong hoạt động khám, chữa bệnh. Phấn đấu đến năm 2020 tất cả các xã, phường cĩ bác sĩ. Thứ tư, làm tốt cơng tác chăm sĩc sức khoẻ sinh sản, sức khoẻ bà mẹ và trẻ em, giảm mạnh tỉ lệ trẻ em suy dinh dưỡng, gĩp phần nâng cao chất lượng dân số. Thứ năm, thực hiện tốt chính sách khám, chữa bệnh cho các đối tượng chính sách, người nghèo, trẻ em và người dân tộc thiểu số, chăm sĩc sức khoẻ người cao tuổi. Bảo đảm cho người cĩ bảo hiểm y tế được khám, chữa bệnh thuận lợi. Thứ sáu, phát triển nhanh cơng nghiệp dược và thiết bị y tế. Phát triển mạnh y học dân tộc kết hợp với y học hiện đại. Quản lý chặt chẽ việc sản xuất và kinh doanh dược phẩm. Về vấn đề chăm lo đời sống đối với các tầng lớp dân cư Thứ nhất, bảo đảm các quyền cơ bản của trẻ em, tạo mơi trường lành mạnh để trẻ em được phát triển tồn diện về thể chất và trí tuệ. Chú trọng bảo vệ và chăm sĩc trẻ em cĩ hồn cảnh đặc biệt, trẻ em gia đình nghèo, trẻ em vùng sâu, vùng xa, vùng cĩ nhiều khĩ khăn; ngăn chặn và đẩy lùi các nguy cơ xâm hại trẻ em. Nhân rộng các mơ hình làm tốt việc bảo vệ, chăm sĩc trẻ em dựa vào cộng đồng. Thứ hai, xây dựng và triển khai chiến lược quốc gia về bình đẳng giới và tiến bộ của phụ nữ, tập trung ở những vùng và khu vực cĩ sự bất bình đẳng và nguy cơ bất bình đẳng cao; ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buơn bán phụ nữ và bạo lực trong gia đình. Tạo điều kiện để phụ nữ tham gia học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ, đáp ứng yêu cầu cơng việc, nhiệm vụ. Thứ ba, chú trọng cải thiện điều kiện sống, lao động và học tập của thanh niên, thiếu niên, giáo dục và bảo vệ trẻ em Thứ tư, chăm lo đời sống những người cao tuổi, neo đơn, khuyết tật, mất sức lao động và trẻ mồ cơi... Những quan điểm, chủ trương trên đây về ASXH mà Đại hội XI của Đảng đã đưa ra chính là cơ sở quan trọng cho việc hoạch định Chiến lược ASXH của đất nước từ nay cho đến năm 2020 và các năm tiếp theo. 3. Định hướng xây dựng hệ thống ASXH ở nước ta từ nay đến năm 2020 Hệ thống ASXH bao gồm các cơ chế, chính sách, giải pháp nhằm bảo vệ cho mọi thành viên trong xã hội khơng bị rơi vào tình trạng bần cùng hố bởi tác động tiêu cực của các loại rủi ro. Hệ thống ASXH của Việt Nam trong Chiến lược ASXH giai đoạn từ nay đến năm 2020 hướng tới 6 mục tiêu lớn sau đây: Một là, tăng cường tính bình đẳng trong thị trường lao động thơng qua hỗ trợ cho người nghèo và các đối tượng dễ bị tổn thương tham gia đào tạo, cĩ việc làm, nâng cao điều kiện làm việc và cải thiện cuộc sống, mở rộng tỷ lệ tham gia bảo hiểm tự nguyện. Hai là, phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội tiên tiến, mở rộng phạm vi, đối tượng tham gia vào bảo hiểm xã hội tự nguyện, quỹ bảo hiểm xã hội được bảo đảm an tồn và phát triển, mức hưởng được cải thiện. Ba là, tăng cường hiệu quả chăm sĩc y tế cơng. Thực hiện mục tiêu bảo hiểm y tế tồn dân từ năm 2014, cải thiện hoạt động chăm sĩc y tế để mọi người dân, đặc biệt là vùng sâu, vùng dân tộc, miền núi dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ chăm sĩc sức khỏe. 72 Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật Bốn là, phát triển hệ thống trợ giúp xã hội linh hoạt, ứng phĩ kịp thời với các biến cố, rủi ro. Mở rộng các nhĩm đối tượng thụ hưởng đến tồn bộ các nhĩm dân cư dễ bị tổn thương. Năm là, thực hiện giảm nghèo bền vững, ngăn chặn gia tăng bất bình đẳng. Kiểm sốt bất bình đẳng giữa các nhĩm dân cư, vùng về thu nhập và cơ hội tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản, hưởng lợi từ các chương trình đầu tư phát triển, giảm nghèo trong từng vùng, từng khu vực. Bảo vệ cĩ hiệu quả các trẻ em và phụ nữ nghèo, dễ bị tổn thương, bị lạm dụng. Sáu là, nâng cao chất lượng và hiệu quả của các dịch vụ xã hội tại các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc. Tăng cường tiếp cận của người di dân đến dịch vụ xã hội tại các đơ thị. Để thực hiện thành cơng các mục tiêu trên, chúng ta cần phải tuân thủ bốn nguyên tắc mang tính nền tảng khi triển khai chiến lược ASXH giai đoạn 2011 – 2020, đĩ là: Nguyên tắc quyền, nguyên tắc này đảm bảo cho mọi thành viên trong xã hội đều cĩ quyền an sinh và tiếp cận hệ thống ASXH, hướng đến tiến bộ và cơng bằng xã hội trong phân phối, hưởng thụ các thành quả phát triển kinh tế, phúc lợi xã hội theo hướng phân bổ ngày càng bình đẳng hơn, ít sự loại trừ. Nguyên tắc chia sẻ, nguyên tắc này nhấn mạnh vai trị của sự tương trợ trong nội bộ và giữa các nhĩm xã hội, đồng thời địi hỏi sự gắn bĩ, đồn kết, tương trợ, bù đắp giữa các cá nhân, các nhĩm trong xã hội và Nhà nước. Nhờ đĩ, hệ thống ASXH hướng tới sự đảm bảo nhu cầu tối thiểu thơng qua việc tổng hợp và tái phân phối nguồn lực. Nguyên tắc cơng bằng và bền vững, nguyên tắc này địi hỏi, phải gắn trách nhiệm với quyền lợi, đĩng gĩp với hưởng lợi một cách lâu dài, khuyến khích mọi người dân tham gia vào hệ thống ASXH, bảo đảm tính thoả đáng, thích đáng trong từng chính sách và chương trình. Nguyên tắc tăng cường trách nhiệm của các chủ thể, nguyên tắc này khuyến khích các thành phần trong xã hội tham gia xây dựng và thực hiện chính sách ASXH, thúc đẩy nỗ lực của bản thân người dân, gia đình, cộng đồng trong việc bảo đảm ASXH, giảm thiểu sự lệ thuộc vào Nhà nước theo hướng Nhà nước chỉ cung cấp những hỗ trợ bổ sung và khơng thay thế nỗ lực của cá nhân. KẾT LUẬN Tĩm lại, những quan điểm của Đại hội XI về ASXH là tồn diện, đĩ chính là cơ sở quan trọng cho việc hoạch định các chính sách, hồn thiện hệ thống ASXH, để hệ thống ASXH phát triển phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, cĩ khả năng tiếp cận, bao phủ tồn bộ người nhằm thực hiện cơng bằng xã hội vì mục tiêu phát triển con người./. CHÚ THÍCH 1. 2. Đảng Cộng sản Việt Nam(2011), Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 125. 3. Sđd, tr. 189. 4. Sđd, tr. 105. 5. Sđd, tr. 125-126. 6. Sđd, tr. 128-129. 7. Sđd, tr. 229. 8. Sđd, tr. 228. 9. Sđd, tr. 124. 10. Sđd, tr. 229. 11. Sđd, tr. 126. 22. Sđd, tr. 229.- 230. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. An sinh xã hội và Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam giai đoạn 2011-2020, cập nhật ngày 03/12/2010, 2. Lê Chí An (2010), “An sinh xã hội: Mạng lưới an tồn cho người dân”, Tạp chí Khoa học trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh, số 2(17), tr.5-11. 3. Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam thời kỳ 2011-2020, cập nhật ngày 29/06/2009, http:// www. molisa.gov.vn. 4. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 5.