Vai trò của nghiên cứu khoa học với nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội trọng điểm

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0137 Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 8A, pp. 118-122 This paper is available online at VAI TRÒ CỦA NGHIÊN CỨU KHOAHỌC VỚI NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI TRỌNG ĐIỂM 1Lê Đình Trung và 2Nguyễn Viết Thịnh 1Khoa Sinh học, 2Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Bài báo đề cập tới: vai trò của nghiên cứu khoa học đối với chất lượng đào tạo giáo viên; các kết quả nghiên cứu khoa học trong 65 năm qua ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng đào tạo giáo viên, từ đó gợi ý xây dựng 13 giải pháp có tính định hướng nhằm tăng cường phát triển mối quan hệ giữa hoạt động nghiên cứu khoa học gắn liền với nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội trọng điểm trong tương lai. Từ khóa:Nghiên cứu khoa học, đào tạo giáo viên, chất lượng giáo dục, giải pháp khoa học. 1. Mở đầu Đào tạo với nghiên cứu khoa học là hai nhiệm vụ trọng yếu của trường đại học. Trong suốt 65 năm xây dựng và phát triển trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã quán triệt nguyên lí giáo dục biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo thông qua tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học sâu rộng trong đội ngũ giảng viên, sinh viên của trường. Các nghiên cứu khoa học thực hiện đồng bộ cả khoa học cơ bản, khoa học ứng dụng và khoa học sư phạm, nhờ đó mục tiêu chương trình giáo dục nội dung giảng dạy luôn đáp ứng được những đòi hỏi ngày càng cao của nhu cầu xã hội về chất lượng nguồn nhân lực. Có thể khẳng định trường Đại học Sư phạm Hà Nội là cái nôi đầu tiên của ngành sư phạm sản sinh ra hệ thống sư phạm của cả nước lớn mạnh về cả số lượng và chất lượng cho ngành giáo dục. Trường đã xây dựng đội ngũ các nhà nghiên cứu đủ mạnh, đã từng bước nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Đối tượng, khách thể và phương pháp nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu - Khoa học công nghệ, chất lượng đào tạo giáo viên. - Mối quan hệ giữa công tác nghiên cứu khoa học với chất lượng đào tạo giáo viên ở trường Đại học Sư phạm. Ngày nhận bài: 15/7/2016. Ngày nhận đăng: 20/9/2016 Liên hệ: Lê Đình Trung, e-mail: ledinhtrunghnue@gmail.com 118 Vai trò của nghiên cứu khoa học với nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở Trường Đại học... Các giải pháp nâng cao hiệu quả nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. * Khách thể nghiên cứu - Cơ sở lí luận và thực tiễn của hoạt động khoa học công nghệ và đào tạo giáo viên ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội. * Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Xác định vai trò của nghiên cứu khoa học với chất lượng đào tạo giáo viên ở các trường Đại học Sư phạm. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Hồi cố thực tiễn nghiên cứu khoa học và đào tạo giáo viên ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội để xác định mối quan hệ hữu cơ giữa nghiên cứu khoa học và chất lượng đào tạo giáo viên. - Phương pháp chuyên gia: Trên cơ sở lí luận và thực tiễn rút ra các nhận xét, kết luận cùng với các giải pháp gắn kết giữa nghiên cứu khoa học với đào tạo giáo viên. 2.2. Kết quả nghiên cứu 2.2.1. Hoạt động nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội trong 65 năm qua - Xác định được tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học trong trường Đại học đối với chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên, qua từng thời kì phát triển. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tuỳ theo tình hình phát triển của đất nước đã có những chủ trương đúng đắn trong việc phát triển các nhiệm vụ khoa học làm cơ sở hoàn chỉnh mục tiêu, nội dung, phương thức đào tạo của trường. Thông qua nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao, cập nhật hệ thống kiến thức cơ bản, chuyên sâu vào hệ thống giáo trình về các lĩnh vực khoa học cơ bản, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội – nhân văn và khoa học giáo dục. - Để thực hiện các nghiên cứu khoa học, trường đã xây dựng các nhóm nghiên cứu khoa học mạnh, các trung tâm nghiên cứu lí thuyết, nghiên cứu ứng dụng như: Trung tâm Giải tích hàm, Trung tâm Công nghệ Nanô, Trung tâm Nghiên cứu Tin - Sinh học, Trung tâm Nghiên cứu Sinh thái Rừng ngập mặn, Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Môi trường, Trung tâm Nghiên cứu Nghiệp vụ Sư phạm. . . Bên cạnh đó trường đã xây dựng các Viện nghiên cứu để triển khai các nghiên cứu có tính đón đầu về lĩnh vực khoa học sư phạm và khoa học xã hội tạo ra những định hướng lâu dài cho sự phát triển nhà trường. - Hàng năm nhà trường đã có chủ trương đầu tư hỗ trợ tài chính, bổ sung nhân lực để các cơ sở nghiên cứu của trường ngày càng trở thành chỗ dựa vững chắc góp phần nâng cao chất lượng về chuyên môn và chất lượng nghề cho cả giảng viên và sinh viên của trường. - Trên cơ sở kết quả của các nghiên cứu khoa học đã góp phần hoàn thiện nâng cấp hệ thống giáo trình, chuyên đề cho các hệ đào tạo từ đại học đến sau đại học. Như vậy có thể nói qua hoạt động nghiên cứu khoa học đã góp phần không nhỏ đến nâng cao chất lượng đào tạo. - Nhà trường Đại học Sư phạm Hà Nội trong suốt nhiều thập kỉ qua đã biết phối kết hợp giữa hoạt động nghiên cứu khoa học với hoạt động ứng dụng cụ thể là các thành quả nghiên cứu khoa học được cập nhật vào các giáo trình, chuyên đề, bài giảng cho hoạt động học của sinh viên. - Tổ chức đào tạo tri thức chuyên môn và tri thức, kinh nghiệm nghề cho sinh viên sư phạm thông qua các trải nghiệm nghiên cứu khoa học. Tại đây có thể rèn luyện cho sinh viên các năng lực cơ bản, năng lực tự học, tự khám phá bằng các hoạt động nghiên cứu khoa học. Nhà trường đã 119 Lê Đình Trung và Nguyễn Viết Thịnh có ưu tiên cho những sinh viên nghiên cứu xuất sắc, các phần thưởng cao quý, có thể nói tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học sinh viên đã xuất hiện từ rất sớm, đã trở thành truyền thống tốt đẹp của trường gắn nghiên cứu khoa học với nâng cao chất lượng đào tạo nghề dạy học. - Bên cạnh sự đóng góp các kết quả nghiên cứu khoa học cơ bản cho đào tạo, thì trong gần hai thập kỉ này, các nghiên cứu khoa học sư phạm cũng đã góp phần không nhỏ vào việc khẳng định vị thế của trường. Các nghiên cứu về khoa học tâm lí giáo dục, nghiên cứu để cải tiến đào tạo nghiệp vụ nghề cho sinh viên, các nghiên cứu phương pháp, kĩ thuật, công cụ và phương pháp đánh giá sinh viên đại học và học sinh phổ thông đã có những biến chuyển mạnh theo hướng tiếp cận năng lực người học. Nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực khoa học giáo dục đã góp phần tạo ra những định hướng mới cho công cuộc cải cách giáo dục sắp triển khai. - Trong những năm vừa qua nhà trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã có những bước chuyển mạnh mang tính cơ bản đi trước chương trình cải cách giáo dục phổ thông bằng các nghiên cứu có cơ sở khoa học về chương trình đào tạo sư phạm theo hướng tiếp cận hệ thống và tích hợp tạo cho sinh viên hình thành được những năng lực cốt lõi của giáo viên trong thời đại hội nhập và toàn cầu hoá. - Để tạo ra môi trường thực hiện các nghiên cứu khoa học sư phạm cho các nhà nghiên cứu giáo dục và tạo môi trường sư phạm mang tính chuẩn mực cho sinh viên, trường đã xây dựng trường thực hành THCS và THPT Nguyễn Tất Thành; có thể coi đây là nơi thực nghiệm nghiên cứu giáo dục và thực hành sư phạm tốt nhất cho giáo viên và sinh viên của trường, nhiều nghiên cứu cụ thể đã triển khai có kết quả góp phần hoàn thiện chương trình đào tạo nghiệp vụ nghề cho sinh viên. - Có thể nói trong nhiều năm qua, mặc dù kinh phí đầu tư còn khiêm tốn cho các phòng thí nghiệm, các trung tâm, các viện nghiên cứu, nhưng có thể nói các cơ sở nghiên cứu đó đã phát huy tác dụng làm tăng vị thế của nhà trường. Tại đây đã triển khai được các nghiên cứu khoa học về lĩnh vực công nghệ sinh học, công nghệ Nanô, công nghệ hoá học, các kết quả nghiên cứu Tin – Sinh học,. . . Đã tổ chức được nhiều hội thảo quốc tế có giá trị và gây được uy tín trong lĩnh vực toán học, vật lí, hoá học, sinh học. Số lượng bài báo quốc tế được đăng tải ngày một tăng, nhiều bài báo có chỉ số trích dẫn cao. . . có thể nói Trường Đại học Sư phạm Hà Nội trong quá trình phát triển đã kết hợp có hiệu quả giữa hoạt động nghiên cứu khoa học và đào tạo góp phần tạo ra vị thế nhà trường có tầm cỡ như hiện nay trong hệ thống các trường sư phạm. 2.2.2. Một số giải pháp cơ bản mang tính định hướng gắn kết nghiên cứu khoa học với nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội Đề tạo cho nghiên cứu khoa học trở thành đòn thúc đẩy chất lượng đào tạo cần phải thực hiện tốt các giải pháp mang tính định hướng sau xuất phát từ hoạt động đào tạo giáo viên. a. Phải luôn luôn gắn kết giữa hai nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và đào tạo trở thành một tổng thể có quan hệ hữu cơ với nhau. Trong đó nghiên cứu khoa học là nhân tố thúc đẩy, quyết định chất lượng đào tạo, còn đào tạo là kết quả của nghiên cứu khoa học. Muốn vậy trong nghiên cứu khoa học ở từng thời kì phát triển của nhà trường cần xác định xem cần nghiên cứu cái gì về mặt cơ bản, ứng dụng và sư phạm để đáp ứng được chất lượng đào tạo giáo viên. Từ đó xác định mức độ nghiên cứu và các sản phẩm cần đạt để góp phần vào nhiệm vụ đào tạo giáo viên. b. Bên cạnh tận dụng thế mạnh trong nghiên cứu khoa học mang tính truyền thống cần đẩy mạnh các nghiên cứu ứng dụng vào sản xuất nông, lâm, thuỷ hải sản, công nghiệp. . . Có tỉ lệ thích đáng cho các nghiên cứu về khoa học giáo dục (nghiên cứu mục tiêu, chương trình, giáo trình, phương tiện, công cụ, phương pháp. . . ). Có như vậy mới tạo ra được đội ngũ giáo viên đáp ứng 120 Vai trò của nghiên cứu khoa học với nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở Trường Đại học... được yêu cầu ngày càng cao của xã hội. c. Cần tập trung đầu tư kinh phí vào xây dựng một số trung tâm nghiên cứu khoa học đủ mạnh để thu hút đội ngũ các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, và các cơ sở sản xuất, giáo dục hợp tác để triển khai các nghiên cứu ứng dụng. d. Đối với đào tạo sinh viên để có tay nghề vững chúng tôi nhận thấy cần nghiên cứu triển khai một số nhiệm vụ sau: - Hoàn thiện thêm một bước chương trình nội dung về phần lí luận và phương pháp dạy học bộ môn ở các khoa, đặc biệt là nội dung rèn luyện tay nghề cho sinh viên. - Cần có chương trình, nội dung hoạt động nghiên cứu và thực hành ở trường THPT Nguyễn Tất Thành cụ thể cho từng giai đoạn đào tạo nghề nhằm tận dụng tối đa thuận lợi mà trường THPT đưa lại. Lâu nay chúng ta triển khai hiệu quả chưa cao. - Đưa sinh viên sư phạm hành nghề sớm hơn ngay từ học kì 2 của năm thứ nhất, chương trình đào tạo nghề hiện tại mặc dù có được bổ sung, cải tiến nhưng thời gian cho đào tạo nghề còn chưa đáp ứng, nội dung còn quá đơn điệu. Muốn vậy cần chọn một mạng lưới thực hành ở các trường tiểu học, mầm non, THCS, THPT đảm bảo tiêu chuẩn để thường xuyên cho sinh viên xuống kiến tập và thực tập. - Trong quá trình sinh viên thực hành, thực tập sư phạm, cần có đội ngũ giảng viên (kể cả giảng viên dạy môn cơ bản) cùng giúp đỡ sinh viên liên tục ở nhà trường phổ thông, coi đấy là xưởng thực hành nghề thường xuyên của sinh viên. e. Về hoạt động nghiên cứu khoa học sinh viên. Cần đưa sinh viên sớm tham gia vào nghiên cứu khoa học từ năm thứ 2, dành tỉ lệ phù hợp cho những nghiên cứu khoa học sư phạm (đối với cử nhân sư phạm). Tập trung vào các vấn đề gắn với phổ thông như: đổi mới cách dạy, cách học, phương tiện, công cụ đánh giá theo hướng phát triển năng lực. f. Cần động viên các giảng viên dạy các môn cơ bản tham gia các nghiên cứu khoa học giáo dục, đây có lẽ là đặc thù của giảng viên dạy ở các trường sư phạm cần phải được củng cố và triển khai sâu rộng. g. Để tiếp cận với xu thế phát triển giáo dục trong thời đại tri thức và toàn cầu hoá cần tập trung nghiên cứu các vấn đề mang tính chiến lược sau: - Về mối quan hệ giữa phát triển giáo dục với sự thay đổi kinh tế xã hội, cần tập trung vào các nghiên cứu: Các năng lực để học suốt đời, xây dựng xã hội học tập, các xu hướng phát triển giáo dục thế giới (phổ cập hoá giáo dục phổ thông, đại chúng hoá giáo dục đại học, đa dạng hoá giáo dục, dân chủ hoá giáo dục, quốc tế hoá giáo dục. . . ) liên quan đến thị trường, không gian giáo dục, xã hội hoá giáo dục. - Cần sớm tập trung nghiên cứu về mô hình trường học tự chủ, tự chịu trách nhiệm, các vấn đề hợp tác công tư, trong giáo dục mà trong những giai đoạn tới chúng ta cần triển khai, đặc biệt là các trường trọng điểm quốc gia. h. Cần có những nghiên cứu mang tính định hướng để chủ động nắm được xu thế và đặc trưng giáo dục của nhà trường phổ thông hiện đại nhằm đào tạo đội ngũ giáo viên từ tĩnh sang động theo hướng tiếp cận năng lực nghề. i. Cần có những nghiên cứu mô hình nhà trường phổ thông mới và năng lực học sinh cần đạt được để chủ động trong đào tạo giáo viên đáp ứng được nhu cầu xã hội. k. Cần tập trung triển khai sớm các nghiên cứu về đổi mới đào tạo giáo viên theo hướng tiếp cận đào tạo năng lực nghề góp phần đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam. l. Để duy trì, phát triển năng lực nghề cho giáo viên đã qua đào tạo hiện đang công tác ở 121 Lê Đình Trung và Nguyễn Viết Thịnh trường phổ thông cần tập trung nghiên cứu thêm các nội dung sau: - Nghiên cứu hệ thống chương trình, nội dung bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ nghề cho giáo viên mà Đại học Sư phạm Hà Nội đã đào tạo nhằm duy trì, bảo trì, bảo dưỡng cho nhân lực đã được đào tạo tại trường, coi đây là trách nhiệm của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội về sản phẩm của trường tạo ra, lâu nay vấn đề này chưa thực sự được quan tâm đúng mực. m. Cần tập trung nhân lực, tài chính để nghiên cứu xây dựng bộ công cụ đánh giá, phương pháp đánh giá sản phẩm sinh viên của nhà trường đào tạo ra để có được những chẩn đoán chính xác những hạn chế để kịp thời khắc phục ở các khoá đào tạo tiếp theo. Lâu nay chủ yếu chỉ đánh giá qua hệ thống điểm chuyên môn, chưa tập trung đánh giá toàn diện các năng lực cần có của giáo viên theo bộ tiêu chuẩn mà Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định. n. Hàng năm cần có những nghiên cứu thực tiễn mang tính khảo sát về nhu cầu giáo viên các cấp học để có được các dự báo chính xác nhu cầu của các cơ sở giáo dục, có như vậy mới hạn chế dư thừa giáo viên hiện nay. 3. Kết luận Có thể khẳng định rằng trong suốt 65 năm xây dựng và phát triển Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã có những đóng góp hết sức to lớn cho ngành giáo dục, tạo ra được một đội ngũ các nhà khoa học có trình độ nghiên cứu và chuyên môn cao, đào tạo được hàng vạn giáo viên từ bậc mầm non đến THPT và sau đại học có chất lượng, góp phần ổn định và nâng cao chất lượng giáo dục cho đất nước. Thời gian tới để xứng đáng với trường Đại học Sư phạm trọng điểm của cả nước, cần tập trung thực hiện các giải pháp mang tính chiến lược đã nêu trên để tiếp tục đào tạo ra đội ngũ giáo viên, người giáo viên hiện đại có đầy đủ 4 năng lực cơ bản đó là: Nhà giáo, Nhà văn hoá – xã hội, nhà nghiên cứu và Người học. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Hữu Châu, 2008. Chất lượng giáo dục – Những vấn đề lí luận và thực tiễn. Nxb Giáo dục Việt Nam. [2] Tạ Ngọc Tấn, 2012. Phát triển giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực, nhân tài – Một số kinh nghiệm của thế giới. Nxb Chính trị Hành chính. [3] Nguyễn Viết Thịnh, 2016. Đổi mới đào tạo giáo viên trong các trường sư phạm đáp ứng yêu cầu giáo dục phổ thông thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế. Chương trình nghiên cứu cấp Bộ. [4] Lê Đình Trung, Phan Thị Thanh Hội, 2016. Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực người học ở trường phổ thông. Nxb Đại học Sư phạm. ABSTRACT Role of scientific reasearch with improning the quality of training teachers at Hanoi National University of Education 1Le Dinh Trung and 2Nguyen Viet Thinh 1Faculty of Biology, 2Faculty of Geography, Hanoi National University of Education The article covers three main parts: The role of research in the quality of teacher training; the results of research in association with teacher training over the period of 65 years; and 13 basic solutions to develop the relationship between research and enhancing the quality of teacher training at Ha Noi National University of Education in the future. Keywords: Scientific research, teacher training, quality of education, Scientific Sobutions. 122