Vai trò của Cytokine trong sốt xuất huyết Dengue ở trẻ nhũ nhi

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 VAI TROØ CUÛA CYTOKINE TRONG SOÁT XUAÁT HUYEÁT DENGUE ÔÛ TREÛ NHUÕ NHI Nguyeãn Thanh Huøng(1), Nguyeãn Troïng Laân(1), Huan-Yao Lei(2), Yee-Shin Lin(2), Leâ Bích Lieân(1), Kao-Jean Huang(2), Ñoã Quang Haø(3), Vuõ Thò Queá Höông(3), Laâm Thò Myõ(4) TOÙM TAÉT Noàng ñoä huyeát thanh cuûa 6 loaïi cytokine (interferon gamma (IFN-γ), tumor necrosis factor alpha (TNF- α), interleukin 10 (IL-10), IL-6, IL-4, vaø IL-2) ñöôïc nghieân cöùu trong 62 treû nhuõ nhi bò soát xuaát huyeát (SXH)/Soác SXH. Noàng ñoä gia taêng ñaùng keå cuûa IFN-γ, TNF-α, IL-10, vaø IL-6 ñöôïc phaùt hieän ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH trong giai ñoaïn caáp cuûa beänh, ngöôïc laïi khoâng coù söï gia taêng noàng ñoä cuûa IL-4 vaø IL-2 ñöôïc ghi nhaän trong nhöõng beänh nhaân naøy. Noàng ñoä IL-6 töông quan maïnh vôùi giaù trò cuûa prothrombin time (PT) (r=0,87, P=0,001), nhöng khoâng töông quan vôùi activated partial thromboplastin time (APTT) hoaëc noàng ñoä fibrinogen trong maùu (r=0,53, P=0,1, vaø r=-0,46, P=0,1, theo thöù töï ñoù), cuõng khoâng töông quan vôùi noàng ñoä men transaminase trong maùu; trong khi noàng ñoä huyeát thanh cuûa IL-10 töông quan maïnh vôùi noàng ñoä trong maùu cuûa men gan aspartate aminotransaminase (AST) vaø alanine aminotransaminase (ALT) (r=0,91, P=0,000, vaø r=0,91, P=0,000, theo thöù töï ñoù), nhöng khoâng lieân quan vôùi PT, APTT, vaø noàng ñoä fibrinogen. Nhöõng keát quaû naøy laàn ñaàu tieân cho thaáy saûn xuaát quaù möùc caùc cytokine (IFN-γ, TNF-α, IL-10, vaø IL-6) coù theå giöõ moät vai troø trong sinh beänh hoïc trong SXH/Soác SXH nhuõ nhi. SUMMARY ROLES OF CYTOKINES IN DENGUE HEMORRHAGIC FEVER IN INFANTS Nguyen Thanh Hung, Nguyen Trong Lan, Huan-Yao Lei, Yee-Shin Lin, Le Bich Lien, Kao-Jean Huang, Ño Quang Ha, Vu Thi Que Huong, Lam Thi My * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 7 * Supplement of No 1: 145 - 152 Serum concentrations of six cytokines (interferon gamma (IFN-γ), tumor necrosis factor alpha (TNF-α), interleukin 10 (IL-10), IL-6, IL-4, and IL-2) were investigated in 62 infants with DHF/Dengue shock syndrome (DSS). Significantly elevated IFN-γ, TNF-α, IL-10, and IL-6 levels were detected in DHF/DSS infants in the acute phase of the disease, whereas, there was not any significant elevation in the concentrations of IL-4 and IL-2 in these patients. Serum IL-6 levels strongly correlated with prothrombin time (PT) (r=0.87, P=0.001), but not correlated with activated partial thromboplastin time (APTT) or fibrinogen levels (r=0.53, P=0.1, and r=0.45, P=0.1, respectively), nor with serum levels of transaminases, meanwhile, serum IL-10 levels strongly correlated with serum levels of aspartate aminotransaminase (AST) and alanine aminotransaminase (ALT) (r=0.91, P=0.000, and r=0.91, P=0.000, respectively), but not related with PT, APTT, and fibrinogen levels. These data demonstrate that overproduction of cytokines (IFN-γ, TNF-α, IL-10, and IL-6) may play a role in the pathogenesis of DHF/DSS in infants. *BS beänh vieän Nhi Ñoàng I **PGS.TS Boä moân Nhi – Tröôøng ÑHYD TP. Hoà Chí Minh. Chuyeân ñeà Nhi 145 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 Nghieân cöùu Y hoïc MÔÛ ÑAÀU Beänh soát xuaát huyeát (SXH) dengue laø vaán ñeà y teá quan troïng treân toaøn caàu cuõng nhö taïi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Veà bieåu hieän laâm saøng, beänh nhaân bò soát dengue seõ coù caùc trieäu chöùng soát, ñau ñaàu, ñau cô, ñau khôùp, rash da, haïch to, thöû maùu thaáy baïch caàu giaûm. Soát dengue trong haàu heát laø beänh nheï, töï giôùi haïn. Daïng naëng nguy hieåm laø khi beänh nhaân phaùt trieån SXH hoaëc soác SXH. SXH daëc tröng bôûi roái loaïn ñoâng maùu, taêng tính thaám thaønh maïch maø naëng nhaát daãn ñeán soác SXH gaây töû vong neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò ñuùng, kòp thôøi(48). Veà sinh beänh hoïc cuûa beänh SXH dengue vaãn chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng, tuy nhieân ñaõ coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy trong haàu heát caùc tröôøng hôïp beänh SXH gaây ra do caùc cô cheá mieãn dòch beänh lyù hoïc (immunopathologic mechanisms). Nhöõng giaû thuyeát veà cô cheá sinh beänh hoïc mieãn dòch SXH ñaõ ñöôïc ñeà xuaát, nhöõng giaû thuyeát naøy döïa treân söï taùi nhieãm virus dengue ôû treû lôùn treân moät tuoåi (27,33,39). Hoaït hoùa mieãn dòch sai laïc (abberant immmune activation) gaây ra do nhieãm virus dengue khôûi ñaàu cho quaù trình sinh beänh hoïc SXH. Trí nhôù mieãn dòch hoaëc söï thuùc ñaåy mieãn dòch (immune enhancement) ôû beänh nhaân taùi nhieãm virus dengue coù theå thuùc ñaåy sai laïc mieãn dòch, saûn xuaát töï khaùng theå coù aùi löïc cao, vaø saûn xuaát caùc cytokine(33). Nhöõng döõ lieäu nhö vaäy ôû treû nhuõ nhi bò nhieãm dengue naëng trong luùc sô nhieãm virus dengue vaãn chöa ñöôïc bieát roõ. Nghieân cöùu ôû treû nhuõ nhi coù theå cung caáp nhöõng baèng chöùng vöõng chaéc cho sinh beänh hoïc mieãn dòch SXH dengue. Chuùng toâi ñaõ tieán haønh nghieân cöùu tieàn cöùu ño noàng ñoä caùc cytokine ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH. Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi trình baøy baèng chöùng taêng saûn xuaát quaù möùc cytokine trong SXH nhuõ nhi vaø vai troø cuûa caùc chaát naøy trong sinh beänh hoïc SXH nhuõ nhi. PHÖÔNG PHAÙP- ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU Beänh nhaân 62 treû nhuõ nhi döôùi 12 thaùng tuoåi bò SXH trong nghieân cöùu SXH dengue ôû nhuõ nhi (2) goàm SXH khoâng soác (ñoä II) 43 ca, soác SXH 19 ca (ñoä III 15 ca, ñoä IV 4 ca), ñöôïc xaùc nhaän baèng xeùt nghieäm IgM vaø IgG-ELISA döông tính nhaäp vieän Khoa Soát xuaát huyeát, Beänh vieän Nhi Ñoàng 1- TP HCM töø thaùng 4/1998- 3/2002. Maãu huyeát thanh Moãi beänh nhaân ñeàu ñöôïc laáy hai maãu maùu: maãu huyeát thanh giai ñoaïn caáp töø ngaøy thöù 3-ngaøy thöù 7 cuûa beänh, vaø maãu huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài töø ngaøy 8 ñeán ngaøy19 cuûa beänh ñeå xeùt nghieäm huyeát thanh chaån ñoaùn IgM vaø IgG-ELISA vaø ño noàng ñoä cytokine. Xeùt nghieäm ño noàng ñoä cytokine trong huyeát thanh Noàng ñoä 6 loaïi cytokine (interferon-γ (IFN-γ), tumor necrosis factor α (TNF-α), interleukin-10 (IL- 10), interleukin-6 (IL-6), interleukin-4 (IL-4), vaø interleukin-2 (IL-2)) cuûa beänh nhaân ñöôïc ño baèng boä thuoác thöû BD Human Th1/Th2 Cytokine Cytometric Bead Array (CBA) Kit-II (BD Biosciences Pharmigen, CA) trong moät maãu maùu keát hôïp vôùi maùy flow cytometry theo söï höôùng daãn cuûa nhaø saûn xuaát. Ngöôõng phaùt hieän cho IFN-γ, TNF-α, IL-10, IL- 6, IL-4, vaø IL-2 trong boä kit naøy theo thöù töï laø 7,1; 2,8; 2,8; ≤ 3,0; 2,6; vaø 2,6 pg/ml. Xeùt nhieäm IgM vaø IgG-ELISA ñöôïc thöïc hieän taïi Trung taâm Kieåm soaùt beänh taät (CDC), Boä Y Teá, Ñaøi Loan. Xeùt nghieäm ñònh löôïng caùc cytokine ñöôïc thöïc hieän taïi Khoa Mieãn dòch vaø Vi sinh hoïc, Ñaïi hoïc Y khoa, Ñaïi hoïc Quoác gia Cheng Kung, Ñaøi Loan. Thu thaäp döõ lieäu vaø phaân tích thoáng keâ Döõ lieäu ñöôïc phaân tích baèng phaàn meàm Epi Info 2000 version 1.1 (CDC, USA), söû duïng Kruskal- Wallis test trong so saùnh söï khaùc nhau giöõa hai Chuyeân ñeà Nhi û 146 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 nhoùm SXH khoâng soác vaø soác SXH. Giaù trò P < 0,05 ñöôïc xem nhö coù yù nghóa thoáng keâ. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Taêng noàng ñoä cuûa IFN-γ, TNF-α, IL-10 vaø IL-6 nhöng khoâng taêng noàng ñoä cuûa IL-2 vaø IL-4 trong huyeát thanh treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH dengue Noàng ñoä trong maùu cuûa IFN-γ, TNF-α, IL-10, IL- 6, IL-4, vaø IL-2 ñöôïc xaùc ñònh trong maãu huyeát thanh caáp cuûa 62 beänh nhaân vaø trong 24 maãu huyeát thanh giai ñoaïn hoài phuïc cuûa caùc beänh nhaân naøy. Huyeát thanh cuûa 6 treû bình thöôøng ñöôïc ño noàng ñoä cuûa caùc cytokine treân cho thaáy möùc raát thaáp caùc cytokine ñöôïc söû duïng nhö nhoùm chöùng. Noàng ñoä caùc cytokine trong maãu huyeát thanh caáp vaø huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài ñöôïc trình baøy trong baûng 1. Noàng ñoä IFN-γ trong maãu huyeát thanh caáp ôû treû nhuõ nhi bò SXH cao hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhoùm chöùng (trung bình, 56,2 vs 4,1 pg/ml, P=0,01). IFN-γ taêng trong maùu treû nhuõ nhi bò SXH töø ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 6 cuûa beänh vaø giaûm nhanh choùng töø ngaøy thöù 7 trôû ñi trong giai ñoaïn phuïc hoài. Noàng ñoä IFN-γ trong maãu huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài ôû treû nhuõ nhi bò SXH cao hôn nhöng khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhoùm chöùng (trung bình, 18,5 vs 4,1 pg/ml, P=0,3). Keát quaû töông töï ñöôïc quan saùt khi so saùnh noàng ñoä trong huyeát töông cuûa TNF-α ôû treû nhuõ nhi SXH so vôùi nhoùm chöùng (Baûng 1). Noàng ñoä TNF-α trong maãu huyeát thanh caáp ôû treû nhuõ nhi bò SXH cao hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi nhoùm chöùng (trung bình, 9 vs 0,8 pg/ml, P=0,01). TNF-α taêng trong maùu treû nhuõ nhi bò SXH töø ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 7 cuûa beänh vaø giaûm nhanh choùng töø ngaøy thöù 8 ñeán ngaøy thöù 19 cuûa beänh, vaø noàng ñoä TNF-α ôû treû nhuõ nhi SXH trong giai ñoaïn phuïc hoài khoâng khaùc bieät ñaùng keå so vôùi chöùng (4,4 vs 0,8 pg/ml, p=0,1) (Baûng1). Noàng ñoä IL-10 vaø IL-6 trong maãu huyeát thanh giai ñoaïn caáp ôû treû nhuõ nhi bò SXH taêng cao so vôùi chöùng (trung bình, IL-10: 73,8 vs 0,3 pg/ml, P=0,000; IL-6: 28,2 vs 1,4 pg/ml, P=0,003). Baûng 1. Noàng ñoä cytokine trong huyeát thanh caáp vaø huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH. Noàng ñoä cytokine, TB(a) pg/ml± SD(b), (möùc) Cytokine HT caáp HT giai ñoaïn phuïc hoài Nhoùm chöùng (n= 62) (n=24) (n=6) IFN-γ 56,2± 115,4 18,5± 26,7 4,1± 5,8 (0-690,8) P(c)= 0,01 (0-82,3) P(d)= 0,3 (0-13,9) TNF-α 9,0± 13,2 4,4± 8,8 0,8±1,2 (0-77,6) P(c)= 0,01 (0-44,5) P(d)= 0,1 (0-2,1) IL-10 73,8± 69,8 8,3± 10,4 0,3± 0,9 (2,8-405,1) P(c)= 0,000 (0-50,2) PP(d)= 0,002 (0-2,3) IL-6 28,2± 41,7 22,7± 51,3 1,4± 2,2 (0-210) P(c)= 0,000 (0-260,7) P(d)=0,009 (0-4,9) IL-4 2,0± 3,2 1,5± 2,8 0,2± 0,5 (0-17) P(c)= 0,2 (0-11) P(d)= 0,3 (0-1,4) IL-2 2,6± 4,7 2,7± 4,1 1,8± 2,4 (0-30) P(c)= 0,9 (0-15) P(d)= 0,7 (0-6) (a) Giaù trò trung bình (mean) (b) Ñoä leäch chuaån (standard deviation) (c), (d) Giaù trò P so saùnh giöõa noàng ñoä cytokine trong huyeát thanh giai ñoaïn caáp vaø huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài cuûa beänh nhaân SXH/Soác SXH so vôùi nhoùm chöùng, duøng Kruskal-Wallis test. Khaùc vôùi IFN-γ vaø TNF-α, noàng ñoä IL-10 vaø IL-6 trong giai ñoaïn phuïc hoài giaûm nhöng vaãn coøn taêng cao ñaùng keå so vôùi chöùng (IL-10:8,3 vs 0,3 pg/ml, P=0,002; IL-6: 22,7 vs 1,4 pg/ml, P=0,009). Phaân tích chi tieát hôn cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ noàng ñoä IFN-γ, TNF-α, IL-10, vaø IL- 6 ôû treû nhuõ nhi bò SXH khoâng soác vaø treû bò soác SXH (Baûng 2), cuõng nhö beänh nhaân bò sô nhieãm (59 ca) vaø beänh nhaân bò taùi nhieãm (3 ca) (döõ lieäu khoâng ñöôïc trình baøy). Baûng 2. Noàng ñoä cytokine trong huyeát thanh giai ñoaïn caáp ôû beänh nhaân nhoùm SXH khoâng soác (n=43) vaø nhoùm soác SXH (n=19). Cytokine, TB pg/ml±SD (möùc) SXH khoâng soác (n=43) Soác SXH (n=19) P(a) IFN-γ 58,2± 94,7 (0-429,7) 51,7± 155,5 (0-690,8) 0,1 TNF-α 9,0± 14,0 (0-77,6) 8,9± 11,6 (0-37,2) 0,9 IL-10 72,0± 52,7 (5,4-206) 77,8± 100,2 (2,8-405,1) 0,4 Chuyeân ñeà Nhi 147 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 Nghieân cöùu Y hoïc Cytokine, TB pg/ml±SD (möùc) SXH khoâng soác (n=43) Soác SXH (n=19) P(a) IL-6 23,6± 35,5 (2,1-187,7) 38,6± 52,8 (0-210) 0,5 IL-4 2,1± 3,5 (0-17) 1,6± 2,6 (0-8,2) 0,8 IL-2 3,2±5,3 (0-30) 1,4± 2,7 (0-10,4) 0,1 (a) Giaù trò P so saùnh giöõa noàng ñoä cytokine trong huyeát thanh giai ñoaïn caáp cuûa beänh nhaân nhoùm SXH khoâng soác vaø nhoùm soác SXH, duøng Kruskal-Wallis test. Noàng ñoä trung bình cuûa IFN-γ, TNF-α, IL-10 ôû treû nhuõ nhi SXH töû vong (3ca) khoâng khaùc bieät so vôùi noàng ñoä ôû treû soáng. Tuy nhieân, noàng ñoä cao hôn cuûa IL-6 ñöôïc phaùt hieän ôû treû töû vong so vôùi treû soáng (trung bình, 131,2 vs 23 pg/ml, P=0,007). Khoâng thaáy coù söï gia taêng noàng ñoä IL-2 vaø IL-4 trong giai ñoaïn caáp cuõng nhö trong giai ñoaïn phuïc hoài ôû treû nhuõ nhi bò SXH so vôùi chöùng. Söï töông quan giöõa noàng ñoä trong maùu cuûa cytokine vôùi noàng ñoä cuûa men transaminase vaø söï hoaït hoùa ñoâng maùu. Noàng ñoä men transaminase gan vaø keát quaû caùc test ñoâng maùu ñaõ ñöôïc trình baøy trong moät baùo caùo tröôùc (Huøng vaø cs, 2003). Trong nghieân cöùu naøy noàng ñoä trong huyeát thanh giai ñoaïn caáp cuûa IL-6 töông quan maïnh vôùi giaù trò cuûa prothrombin time (PT) (r=0,87, P=0,001), nhöng khoâng töông quan vôùi activated partial thromboplastin time (APTT) hoaëc noàng ñoä fibrinogen trong maùu (r=0,53, P=0,1, vaø r=-0,46, P=0,1, theo thöù töï ñoù), cuõng khoâng töông quan vôùi noàng ñoä men transaminase trong maùu. Phaân tích theâm cho thaáy noàng ñoä IL-6 coù söï töông quan döông tính vôùi thôøi gian soát trong treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH (r=0,31, P=0,01). Ngöôïc laïi, noàng ñoä huyeát thanh caáp cuûa IL-10 töông quan maïnh vôùi noàng ñoä trong maùu cuûa men gan aspartate aminotransaminase (AST) vaø alanine aminotransaminase (ALT) (r=0,91, P=0,000, vaø r=0,91, P=0,000, theo thöù töï ñoù), nhöng khoâng lieân quan vôùi PT, APTT, vaø noàng ñoä fibrinogen. Hôn nöõa, noàng ñoä trong huyeát thanh caáp cuûa TNF-α coù moái lieân quan coù yù nghóa vôùi söï gia taêng cuûa dung tích hoàng caàu (increase in Hct) (r=0,34, P=0,005) (Baûng 3). Baûng 3. Keát quaû phaân tích hoài qui tuyeán tính cho thaáy söï lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ giöõa noàng ñoä cytokine trong maùu beänh nhaân SXH/Soác SXH nhuõ nhi vôùi noàng ñoä trong maùu caùc men transaminase vaø giaù trò caùc xeùt nghieäm ñoâng maùu. Cytokine β coefficiency r P IL-6 Test ñoâng maùu PT APTT Fibrinogen 0,41 0,27 -0,005 0,87 0,53 -0,46 0,001 0,1 0,1 IL-10 Transaminases AST ALT 17,8 3,07 0,91 0,91 0,000 0,000 TNF-α Taêng Hct (increase in Hct) 0,44 0,34 0,005 BAØN LUAÄN Vôùi kieán thöùc cuûa chuùng toâi, nghieân cöùu naøy laø nghieân cöùu ñaàu tieân cung caáp baèng chöùng cho thaáy coù söï gia taêng noàng ñoä trong maùu cuûa caùc cytokine IFN-γ, TNF-α, IL-10, vaø IL-6 ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH. Nhöõng cytokine naøy coù theå ñoùng moät vai troø trong sinh beänh hoïc SXH ôû treû nhuõ nhi. TNF- α ñöôïc teá baøo ñôn nhaân/ñaïi thöïc baøo vaø lympho T saûn xuaát. TNF-α coù taùc duïng gaây ñoäc tröïc tieáp ñoái vôùi teá baøo noäi maïch vaø laøm taêng tính thaám thaønh maïch. Noàng ñoä TNF-α gia taêng trong treû lôùn vaø ngöôøi lôùn bò SXH so vôùi beänh nhaân bò soát dengue hoaëc treû khoûe maïnh ñaõ ñöôïc baùo caùo (6,18,25,45,49). Söï hoaït hoùa caùc teá baøo saûn xuaát TNF-α ôû beänh nhaân bò nhieãm virus dengue(17), vaø moái lieân heä döông tính giöõa noàng ñoä TNF receptor hoaø tan (TNFR) vaø ñoä naëng cuûa beänh SXH(5) cuõng ñaõ ñöôïc baùo caùo. Nhöõng baèng chöùng nhö vaäy ôû treû nhuõ nhi bò SXH töø tröôùc ñeán nay chöa töøng ñöôïc coâng boá. Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy noàng ñoä TNF-α trong maùu treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH taêng cao töø ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 7 cuûa beänh, sau ñoù giaûm nhanh choùng töø ngaøy thöù 8 trôû ñi. Hôn nöõa, noàng ñoä trong huyeát thanh cuûa TNF-α coù moái lieân quan coù yù nghóa thoáng keâ vôùi söï gia taêng cuûa dung tích hoàng caàu Chuyeân ñeà Nhi û 148 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 (Hct), moät daáu hieäu cuûa taêng tính thaám thaønh maïch (capillary leakage) trong SXH/Soác SXH nhuõ nhi. IFN-γ laø moät lymphokine ñöôïc teá baøo lympho T vaø teá baøo NK (natural killer) saûn xuaát. IFN-γ laøm taêng söï bieåu hieän (expression) cuûa Fcγ receptor vaø laøm thuùc ñaåy söï nhieãm truøng virus dengue phuï thuoäc khaùng theå(24). Maëc duø IFN-γ khoâng ñöôïc xem laøm taêng ñaùng keå tính thaám cuûa teá baøo noäi maïch, nhöng ñaõ coù moät baùo caùo cho thaáy IFN-γ laøm taêng tính thaám cuûa teá baøo noäi maïch in vitro(6). Ngoaøi ra, IFN-γ coù theå laøm taêng soá löôïng teá baøo bò nhieãm virus dengue vaø laøm taêng hoaït hoùa teá baøo lympho T. Kurane vaø cs(25) ñaõ baùo caùo raèng noàng ñoä IFN-γ taêng trong beänh nhaân SXH vaø soát dengue; tuy nhieân, noàng ñoä IFN-γ khoâng khaùc nhau giöõa beänh nhaân SXH vaø soát dengue. Söï bieåu hieän IFN-γ ñöôïc phaùt hieän trong teá baøo baïch caàu ñôn nhaân trong maùu ngoaïi bieân baèng kyõ thuaät khueách ñaïi chuoãi gien (PCR) vaø nhuoäm mieãn dòch (immunostaining), tuy nhieân, khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa noàng ñoä mRNA hoaëc soá löôïng teá baøo baïch caàu ñôn nhaân trong maùu ngoaïi bieân saûn xuaát IFN-γ giöõa beänh nhaân SXH, soát dengue, vaø caùc beänh soát khaùc(9). Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi chöùng toû coù söï gia taêng noàng ñoä trong maùu cuûa IFN-γ ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH dengue. Söï gia taêng noàng ñoä cuûa IFN- γ ñöôïc quan saùt trong giai ñoaïn caáp cuûa beänh (töø ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 6 cuûa beänh), vaø noàng ñoä cuûa IFN-γ khoâng lieân quan ñeán ñoä naëng cuûa beänh SXH (SXH khoâng soác vaø soác SXH). Phaân tích hoài qui tuyeán tính cho thaáy noàng ñoä huyeát thanh caáp cuûa IL-10 trong SXH/Soác SXH nhuõ nhi töông quan maïnh vôùi noàng ñoä trong maùu cuûa men gan AST vaø ALT. Green vaø cs (11) ñaõ baùo caùo noàng ñoä taêng cao cuûa IL-10 ôû treû em bò nhieãm virus dengue, vaø coù lieân quan ñeán ñoä naëng cuûa beänh (soát dengue vaø SXH) vaø möùc ñoä thaát thoaùt huyeát töông ñöôïc ñaùnh giaù bôûi möùc ñoä traøn dòch maøng phoåi. IL- 10 laø cytokine coù caû hai ñaëc tính khaùng vieâm vaø öùc cheá mieãn dòch. IL-10 löu haønh trong maùu beänh nhaân nhieãm truøng huyeát vaø noàng ñoä taêng cuûa IL-10 lieân quan ñeán tieân löôïng xaáu(8,32). IL-10 öùc cheá saûn xuaát nhieàu loaïi cytokine nhö TNF-α, IL-6, IL-8, IL- 12, IL-18, vaø chính IL-10. Nagaki vaø cs(36) ñaõ baùo caùo raèng noàng ñoä huyeát thanh cuûa TNF-α, IL-10, vaø TNF receptor-55 (sTNFR-55) hoaø tan cao hôn moät caùch ñaùng keå ôû beänh nhaân bò vieâm gan toái caáp (fulminant hepatitis) hôn beänh nhaân bò vieâm gan caáp naëng (acute severe hepatitis), hoaëc vieâm gan caáp (acute hepatitis), vaø noàng ñoä cao cuûa IL-10 vaø TNF-α lieân quan ñeán töû vong trong vieâm gan toái caáp. Noàng ñoä TNF-α vaø IL-10 trong maùu lieân quan tröïc tieáp ñeán söï phaùt trieån cuûa suy gan ñöôïc bieåu hieän bôûi söï lieân quan ñeán noàng ñoä NH3, nhöng khoâng lieân quan ñeán toån thöông gan(36). Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi thaáy noàng ñoä cuûa IL-10 trong huyeát thanh coù lieân quan ñeán toån thöông gan ñöôïc bieåu hieän qua söï töông quan maïnh vôùi noàng ñoä men ALT vaø AST (r=0.91, P=0.000). Gan laø cô quan ñích quan troïng trong nhieãm virus dengue. Keát quaû nghieân cöùu chuùng toâi cho thaáy noàng ñoä AST, ALT trong maùu taêng trong 92,8 vaø 82,1% treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH, vaø coù lieân quan ñeán xuaát huyeát tieâu hoùa(2), phuø hôïp vôùi caùc baùo caùo tröôùc ñaây ôû treû lôùn vaø ngöôøi lôùn bò nhieãm virus dengue(26,31). Suy gan coù theå do söï xaâm nhaäp tröïc tieáp cuûa virus dengue vaøo gan, soác keùo daøi, xuaát huyeát naëng, toan chuyeån hoùa, vaø ñoâng maùu noäi maïch lan toûa(21,31,37). Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy söï töông quan maïnh vaø coù yù nghóa giöõa noàng ñoä IL-10 vaø noàng ñoä men transaminase trong maùu trong SXH/Soác SXH nhuõ nhi laøm taêng khaû naêng IL-10 coù vai troø gaây toån thöông gan trong nhieãm virus dengue ôû treû nhuõ nhi. Noàng ñoä trong maùu cuûa IL-6 taêng cao ñaùng keå ôû treû lôùn vaø ngöôøi lôùn ñöôïc nhaäp vieän so vôùi beänh nhaân ngoaïi truù, vì vaäy söï gia taêng noàng ñoä cuûa IL-6 lieân quan döông tính vôùi ñoä naëng nhieãm virus dengue ôû caû treû lôùn vaø ngöôøi lôùn(25). Söï gia taêng noàng ñoä trong maùu cuûa IL-6 vaø IL-8 ñöôïc ghi nhaän ôû beänh nhaân SXH nhöng khoâng taêng ôû beänh nhaân soát dengue, vaø saûn xuaát IL-6 vaø IL-8 bôûi teá baøo noäi maïch gaây ra do virus dengue ñaõ ñöôïc taùc giaû Huang vaø cs baùo caùo(19). Trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi thaáy coù söï taêng cao coù yù nghóa thoáng keâ giöõa noàng ñoä cuûa IL-6 ôû caùc tröôøng hôïp SXH nhuõ nhi töû vong vôùi caùc tröôøng hôïp soáng (P=0,007), tuy nhieân, khoâng coù söï Chuyeân ñeà Nhi 149 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 Nghieân cöùu Y hoïc khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ trong noàng ñoä IL-6 giöõa beänh nhaân SXH khoâng soác vôùi beänh nhaân soác SXH. IL-6 laø moät phaân töû gaây soát (pyrogenic molecule), vaø noàng ñoä cao cuûa IL-6 lieân quan döông tính vôùi thôøi gian soát ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH trong nghieân cöùu naøy. Hober vaø cs (18) ñaõ baùo caùo söï khoâng haèng ñònh (inconsistency) trong saûn xuaát IL-6 ôû nhöõng beänh nhaân nhieãm virus dengue. Trong moät nghieân cöùu khaùc, noàng ñoä cao nhaát cuûa IL-6 ñöôïc ghi nhaän trong beänh nhaân soác SXH, vaø noàng ñoä cao hôn cuûa IL-6 lieân quan döông tính ñeán tæ leä cuûa traøn dòch maøng buïng(22). Coù baèng chöùng veà maët thöïc nghieäm raèng IL-6 laø moät yeáu toá trong hoaït hoùa ñoâng maùu ôû beänh nhaân bò nhieãm noäi ñoäc toá maùu (endotoxemia)(43). IL-6 lieân quan ñaùng keå vôùi caùc marker hoaït hoùa (activation markers) heä ñoâng maùu (coagulation) vaø tieâu sôïi huyeát (fibrinolysis)(41). Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, noàng ñoä IL-6 trong huyeát thanh ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH lieân quan maïnh vôùi söï hoaït hoùa cuûa ñöôøng ñoâng maùu ngoaïi sinh (PT) (P=0,001), nhöng khoâng lieân quan ñeán ñöôøng ñoâng maùu noäi sinh (APTT) hoaëc noàng ñoä fibrinogen. IL-6 coù vai troø keùp vöøa laø hoaù chaát trung gian kích thích vieâm (proinflammatory) vöøa laø hoaù chaát khaùng vieâm (anti-inflammatory). Phaân tích ñoäng hoïc cho thaáy noàng ñoä huyeát thanh cuûa IL-10 vaø IL-6 taêng cao vaøo ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 7 cuûa beänh, keá ñeán giaûm trong giai ñoaïn phuïc hoài cuûa beänh nhöng vaãn cao hôn ñaùng keå so vôùi nhoùm chöùng. Söï gia taêng noàng ñoä IL-6 vaø IL-10 ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH chöùng toû raèng khi moät treû nhuõ nhi ñaùp öùng vôùi nhieãm virus dengue qua saûn xuaát caùc cytokine gaây vieâm (IFN-γ, TNF-α), ñoàng thôøi cuõng sinh ra caùc cytokine öùc cheá (IL-6, IL-10) ñeå ñoái khaùng vôùi hieän töôïng vieâm. Caùc cytokine coù theå gaây hoaït hoùa teá baøo ñoàng vaän hoaëc ñoái vaän; hieäu quaû thöïc söï seõ phuï thuoäc vaøo söï thaêng baèng giöõa caùc taùc duïng khaùc nhau cuûa cytokine(33). KEÁT LUAÄN Nghieân cöùu naøy laàn ñaàu tieân trình baøy baèng chöùng cuûa saûn xuaát caùc cytokine ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH. Saûn xuaát quaù möùc caùc cytokine kích thích vieâm (IFN-γ, TNF-α) vaø caùc cytokine khaùng vieâm (IL-10, IL-6) coù theå giöõ moät vai troø trong sinh beänh hoïc trong SXH/Soác SXH nhuõ nhi. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1 Nguyeãn Troïng Laân, D Hober, V Deubel, Ñoã Quang Haø, Nguyeãn Thanh Huøng, Buøi Thò Mai Phöông, Leâ Bích Lieân, Nguyeãn Kieán Maäu, Vuõ Thò Queá Höông. 1996. Tumor necrosis factor alpha vaø Soát xuaát huyeát dengue. Baùo caùo khoa hoïc veà moät soá vaán ñeà môùi veà SXH khu vöïc phía Nam, TP.HCM ngaøy 29-02-1996, trang 29-45. 2 Nguyeãn Thanh Huøng, Nguyeãn Troïng Laân, Leâ Bích Lieân, Ñoã Quang Haøø, Vuõ Thò Queá Höông, Laâm Thò Myõ.2003. Ñaëc ñieåm laâm saøng, ñieàu trò soát xuaát huyeát dengue ôû treû nhuõ nhi. (Ñang in). 3 Phaïm Hoaøng Phieät.1999. Cytokine. In: Phaïm Hoaøng Phieät. Mieãn dòch- Sinh lyù beänh. NXB TP. HCM, trang 55-64. 4 Phaïm Hoaøng Phieät.1999. Söï hình thaønh moät ñaùp öùng mieãn dòch. In: Phaïm Hoaøng Phieät. Mieãn dòch- Sinh lyù beänh. NXB TP. HCM, trang 65-72. 5 Bethell DB, Flobbe K, Cao XT, Day NP, Pham TP, Buurman WA, Cardosa MJ, White NJ, Kwiatkowski D. 1998. Pathophysiologic and prognostic role of cytokines in dengue hemorrhagic fever. J Infect Dis 177: 778-782. 6 Beynon HLC, Haskard DO, Davies KA, Haroutunian R, Walport MJ,1993. Combinations of low concentrations of cytokines and acute agonists synergize in increasing the permeability of endothelial monolayers. Clinical and Experimental Immunology 91:314-319. 7 Braga ELA, Moura P, Pinto LMO, Ignacio SRN, Oliveira MJ, Cordeiro MT, Kubelka CF. 2001. Detection of circulant tumor necrosis factor-α, soluble tumor necrosis factor p75 and interferon-γ in Brazilian patients with dengue fever and dengue hemorrhagic fever. Mem Inst Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro 96:229- 232. 8 Friedman G, Jankowski S, Marchant A, et al. 1995. Blood interleukin 10 levels parallel the severity of septic shock. J Crit Care 12:183-187. 9 Gagnon SJ, Mori M, Kurane I, Green S, Vaughn DW, Kalayanarooj S, Suntayakorn S, Ennis FA, Rothman AL. 2002. Cytokin gene expression and protein production in peripheral blood mononuclear cells of children with acute dengue virus infections. J. Med. Virol. 67:41-46. 10 Giardin E, Grau GE, Dayer JM, Roux-Lombard P, The JS Study group, Lambert PH. 1988. Tumor necrosis factor and interleukin1 in the serum of children with severe infectious purpura. N Engl J Med 319:397-400. 11 Green S, Pichyangkul S, Vaughn DW, Kalayanarooj S, Nimmannitya S, Nisalak A, Kurane I, Rothman AL, Ennis FA. 1999. Early CD69 expression on peripheral blood lymphocytes from children with dengue hemorrhagic fever. J Infect Dis 180:1429-1435. 12 Gubler DJ.1998. Dengue and Dengue hemorrhagic fever. Clin Microbiol. Rev 11: 480-496. 13 Guyer PM, Morganerli P, Miller R. 1983. Recombinant immune interferon increases immunoglobulin G Fc receptors on cultured human mononuclear phagocytes. J Clin Invest 72:393-397. Chuyeân ñeà Nhi û 150 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 14 Halstead SB, Nguyen Trong Lan, Myint TT, Shwe TN, Nisalak A, Kalayanarooj S, Nimmannitya S, Soegijanto S, Vaughn DW, Endy TP. 2002. Dengue hemorrhagic fever in infants: Research opportunities ignored. Emerging Infectious Diseases 8:1474-1479. 15 Halstead SB.1970. Observations related to pathogenesis of dengue hemorrhagic fever. VI: hypotheses and discussion. Yale J Biol Med 42: 350– 62. 16 Hidayah N, Darmowandowo W, Ismoedijanto, Soegijanto S. 2001. Dengue hemorrhagic fever in infant (clinical aspects, immunological responses related to the clinical degrees). The 1st International conference on Dengue/ Dengue hemorrhagic fever, Chiang Mai, Thailand, Nov,20-24. Abstract p.11. 17 Hober D, Lan NT, Shen L, Ha DQ, Benyoucef S, Hung NT, Phuong BTM, Loan HK, Lien LB, Bouzidi A, De Groote D, Drout MT, Deubel V, Wattre P.1998. Tumor necrosis factor alpha levels in plasma and whole-blood culture in dengue infected patients: relationship between virus detection and pre-existing specific antibodies. J Med Virol 54: 210–18. 18 Hober D, Poli L, Roblin B, Gestas P, Chungue E, Granic G, Imbert P, Pecarere JL, Vergez-Pascal R, Wattre P, Maniez-Montreuil. 1993. Serum levels of tumor necrosis factor-α (TNF-α), interleukin-6 (IL-6) and interleukin-1β (IL-1β) in dengue-infected patients. Am J Trop Med Hyg 48:324-331. 19 Huang YH, Lei HY, Liu HS, Lin YS, Liu CC, Yeh TM. 2001a. Dengue virus infects human endothelial cells and induces IL-6 and IL-8 production. Am J Trop Med Hyg 63:71-75. 20 Huang YH, Liu CC, Wang ST, Lei HY, Liu HS, Lin YS, Wu HL, Yeh TM. 2001b. Activation of coagulation and fibrinolysis during dengue virus infection. J Med Virol 63: 247-251. 21Huerre M, Lan NT, Marianneau P, Hue NB, Khun H, Hung NT, Khen NT, Drouet MT, Huong VTQ, Ha DQ, Buisson Y, Deubel V, 2001. Liver histopathology and biological correlates in five cases of fatal dengue fever in Vietnamese children. Virchows Arch 438:107-115. 22 Juffrie M, Meer GM VD, Hack CE, Haasnoot K, Sutaryo, Veerman AJP, Thijs LG. 2001. Inflammatory mediators in dengue virus infection in children: interleukin-6 and its relation to C-reactive protein and secretory phospholipase A2. Am J Trop Med Hyg 65:70-75. 23 Kelley VE, Fiers W, Strom TB, 1983. Cloned human interferon-γ, but not interferon-β or -α, induces expression of HLA-DR determinants by fetal monocytes and myeloid leukemic cell lines J Immunol 132:240-245. 24 Kontny U, Kurane I, Ennis FA, 1988. Gamma interferon augments Fcγ receptor-mediated dengue virus infection of human monocytic cells. J Virol 62:3928-3933.. 25 Kuno G, Bailey RE, 1994. Cytokine responses to dengue infection among Puerto Rican patients. Mem Inst Oswaldo Cruz, Rio de Janeiro 89:179-182. 26 Kuo CH, Tai DI, Chang-Chien CS, Lan CK, Chiou SS, Liaw YF, 1992. Liver biochemical tests and dengue fever. Am. J. Trop. Med. Hyg. 47(3):265-270. 27 Kurane I, Ennis FA, 1997. Immunopathogenesis of dengue virus infections. In: Gubler DJ, Kuno G editors. Dengue and Dengue haemorrhagic fever. Wallingford, Oxon: CAB International; 273- 290. 28 Kurane I, Innis BL, Nimmannitya S, Nisalak A, Meager A, Ennis FA,1993a. High levels of interferon alpha in the sera of children with dengue virus infection. Am J Trop Med Hyg 48:222–229. 29 Kurane I, Innis BL, Nimmannitya S, Nisalak A, Meager A, Janus J, Ennis FA. 1993b. Activation of T lymphocytes in dengue virus infections: high levels of soluble interleukin 2 receptors, soluble CD4, soluble CD8, interleukin 2 and interferon gamma in sera of children with dengue. J Clin Invest 88:1473-1480. 30 Lan NT, Hung NT, Lien LB, 1997. Dengue hemorrhagic fever in infants. 4th international Symposium on Dengue Fever, Taihiti, French Polynesia, April, 14-17. 31 Lan NT, Hung NT, Tran TN,1997. The impact of dengue hemorrhagic fever on liver function. Research in Virology 148: 273- 277. 32 Lehmann AK, Halstensen A, Sornes S, Rokke O, Waage A. 1995. High levels of interleukin 10 in serum are associated with fatality in meningococcal disease. Infect Immun 63:2109–2112. 33 Lei HY, Yeh TM, Liu HS, Lin YS, Chen SH, Liu CC, 2001. Immunopathogenesis of Dengue virus infection. J Biomed Sci 8: 377-388. 34 Levin M, Eley BS, Louis J, et al. 1995. Postinfectious purpura fulminans caused by an auto-antibody directed against protein S. J Pediatr 127:1565-1568. 35 Muto Y, Nouri-Aria KT, Meager A, Alexander GJM, Eddleston ALWF, Villiams R, 1988. Enhanced tumor necrosis factor and interleukin 1 in fulminant hepatic failure. Lancet i:72-74. 36 Nagaki M, Iwai H, Naiki T, Ohnishi H, Muto Y, Moriwaki H. 2000. High levels of serum interleukin-10 and tumor necrosis factor– α are associated with fatality in fulminant hepatitis. J Infect Dis 182:1103- 1108. 37 Nimmannitya S, Thiasykorn U, Hemsrichart V,1987. Dengue hemorrhagic fever with unusual manifestations. South-East Asian J Trop Med Pub Hlth 18: 398 - 406. 38 Rothman AL, 1997. Viral pathogenesis of dengue infections. In: Gubler DJ, Kuno G, editors. Dengue and Dengue haemorrhagic fever. Wallingford, Oxon: CAB International; 245 -271. 39 Rothman AL, Ennis FA, 1999. Immunopathogenesis of dengue hemorrhagic fever. Virol 257:1-6. 40 Shu PY, Chen LK, Chang SF, Yueh YY, Chow L, Chien LJ, Chin C, Yang HH, Lin TH, Huang JH. 2002. Potential application of nonstructural protein NS1 serotype-specific immunoglobulin G enzyme-linked immunosorbent assay in the seroepidemiologic study of dengue virus infection: Correlation of results with those of the plaque reduction neutralization test. J. Clin. Microbiol. 40:1840-1844. Chuyeân ñeà Nhi 151 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003 Nghieân cöùu Y hoïc 41 Suharti C, van Gorp ECM, Setiati TE, Dolmans WMV, Djokomoeljanto RJ, Hack CE, ten Cate H, van der Meer JWM. 2002. The role of cytokine in activation and fibrinolysis in dengue shock syndrome. Thromb Haemost 87:42-46. 45 Vitarana T, de Silva H, Withana N, Gunasekera C. 1991. Elevated tumor necrosis factor in dengue fever and dengue hemorrhagic fever. Ceylon Medical Journal 36:63-65. 46 Wenisch C, Parschalk B, Narzt E, Looareesuwan S, Graninger W. 1995. Elevated serum levels of IL-10 and IFN-γ in patients with acute Plasmodium falciparum malaria. Clin Immunol Immunopathol 74:115–117. 42 Tracey KJ and Cerami A. 1993. Tumor necrosis factor, other cytokines and disease. Annual Review of Cell Biology 9:317-343. 43 Van der Poll, Levi M, Hack CE, ten Cate H, van Deventer SJ, Eerenberg AJ, de Groot ER, Jansen J, Gallati H, Buller HR.1994. Elimination of interleukin-6 attenuates coagulation activation in experimental endotoxemia in chimpanzees. J Exp Med 179:1253- 1259. 47 Witayathawornwong P. 2001. Dengue hemorrhagic fever in infancy at Petchabun Hospital, Thailand. South-East Asian J Trop Med Pub Hlth 32: 481-487. 48 World Health Organization.1997. Dengue haemorrhagic fever: diagnosis, treatment, prevention and control. 2 nd edition. Geneva: WHO. 49 Yadav M, Kamath KR, Iyngkaran K, Sinniah M.1991. Dengue hemorrhagic fever and dengue shock syndrome- are they tumor necrosis factor-mediated disorders? FEMS Microbiol Immunol 89:45-49. 44 Van Gorp ECM, Setiati TE, Mairuhu ATA, Suharti C, ten Cate H, Dolmans WMV, van der Meer JWM, Hack CE, Brandjes DPM. 2002. Impaired fibrinolysis in the pathogenesis of dengue hemorrhagic fever. J Med Virol 67:549-554. Chuyeân ñeà Nhi û 152