Tài liệu Vài nhận thức lý luận vè chủ nghĩa khu vực quốc tế - Nguyễn Tuấn Khanh
7 trang |
Chia sẻ: quangot475 | Lượt xem: 542 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Vài nhận thức lý luận vè chủ nghĩa khu vực quốc tế - Nguyễn Tuấn Khanh, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦85
1. Àõnh nghôa vïì Chuã nghôa Khu vûåc
"Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt thuêåt ngûä rêët
thûúâng àûúåc nhùæc àïën trong nghiïn cûáu Quan
hïå Quöëc tïë, nhêët laâ trong giai àoaån hiïån nay.
Viïåc xaác àõnh möåt caách chñnh xaác vïì lõch sûã
xuêët hiïån vaâ phaát triïín cuãa thuêåt ngûä naây quaã
thûåc khöng hïì àún giaãn1. Tuy nhiïn, àïën khoaãng
nhûäng nùm 1940, möåt söë hoåc giaã àaä bùæt àêìu kiïën
nghõ tûâ boã quan àiïím chung chung mang tñnh lyá
thuyïët - phöí thöng cuãa "Chuã nghôa Khu vûåc".
Thay vaâo àoá, caác hoåc giaã bùæt àêìu àïì xuêët nhûäng
hûúáng nghiïn cûáu mang tñnh thûåc tïë vaâ cuå thïí
hún2. Bûúác sang thêåp niïn 50, 60 cuãa thïë kyã XX,
nhûäng bûúác ài àêìu tiïn trong quaá trònh phaát triïín
Cöång àöìng Chêu Êu (European Communities)
àaä thûåc sûå cöí vuä vaâ laâm tùng sûác hêëp dêîn cuãa
viïåc nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Thûåc tïë
cho thêëy Chuã nghôa Khu vûåc thûåc sûå xuêët hiïån
tûâ nûãa cuöëi thïë kyã XIX nhûng thuêåt ngûä naây àaä
ghi dêëu êën maånh meä trong lõch sûã Quan hïå Quöëc
tïë trong thïë kyã XX. Nhêët laâ sau Chiïën tranh thïë
giúái II, thuêåt ngûä naây àaä nöíi lïn vaâ phaát triïín
maånh meä nhêët laâ tûâ sau Chiïën tranh Laånh3.
Khi nhùæc àïën khu vûåc, caác nhaâ nghiïn cûáu
cuäng phên àõnh cuå thïí khu vûåc trong nûúác vaâ
khu vûåc quöëc tïë. Chñnh vò leä àoá khi nghiïn cûáu
vïì Chuã nghôa Khu vûåc cuäng chia thaânh hai nhaánh
roä rïåt vïì nghiïn cûáu khu vûåc trong nöåi böå quöëc
gia vaâ trïn phaåm vi quöëc tïë vúái möëi quan hïå
giûäa caác quöëc gia. Trong Khuön khöí giúái haån
cuãa baâi viïët naây, Chuã nghôa khu vûåc vaâ nhûäng
khaái niïåm liïn quan seä àûúåc àïì cêåp laâ khu vûåc
trong nghiïn cûáu Quan hïå Quöëc tïë. Khu vûåc
quöëc tïë àûúåc Joseph Nye àõnh nghôa "nhû möåt
söë hûäu haån caác nhaâ nûúác liïn kïët vúái nhau vïì
mùåt àõa lyá vaâ mûác àöå phuå thuöåc lêîn nhau" vaâ
chñnh vò leä àoá maâ Chuã nghôa Khu vûåc chñnh laâ
"möåt thïí thûác, möåt nhoám, hoùåc möåt höåi mang
tñnh liïn quöëc gia àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng
cuãa möåt khu vûåc àõa lyá nhêët àõnh"4. Möåt hoåc giaã
khaác thêåm chñ coân phên tñch xa hún vïì möëi quan
hïå cuãa Chuã nghôa Khu vûåc. Theo Eero
VAÂI NHÊÅN THÛÁC LYÁ LUÊÅN VÏÌ
CHUÃ NGHÔA KHU VÛÅC QUÖËC TÏË. Nguyïîn Tuêën Khanh*
* ThS., Böå mön Nhêåt Baãn hoåc, Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM
1. Fawcett Louise, "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional Organization
and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell. Oxford University
Press. 1996, tr. 10-11
2. Carr, E.H, Nationalism and after, London: Macmillan,1945, tr. 45
3. Hoaâng Khùæc Nam, Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385), 2008, tr. 59-71
4. Joseph Nye, "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea Behbahani.
Little, Brown and Company - Boston, 1968, tr. vii
86♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
Palmujoki, Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem
xeát úã hai yïëu töë laâ möëi quan hïå nöåi khöëi giûäa caác
nhaâ nûúác vaâ möëi quan hïå cuãa caã khöëi khu vûåc
vúái phêìn coân laåi trong hïå thöëng toaân cêìu5.
Thûåc tïë cho thêëy coá rêët nhiïìu nöî lûåc, quan
àiïím nhùçm phên àõnh khaái niïåm vïì Chuã nghôa
Khu vûåc vaâ nhûäng thuêåt ngûä coá liïn quan khaác
nhû "Khu vûåc" vaâ "Khu vûåc hoáa". Tuy nhiïn,
viïåc àûa ra nhûäng àõnh nghôa toaân diïån vïì nhûäng
thuêåt ngûä naây laâ rêët khoá khùn. Àiïím khoá nùçm úã
chöî nhûäng thuêåt ngûä naây rêët thiïëu tñnh öín àõnh
trong caách hiïíu vaâ àöìng thúâi cuäng mang tñnh rêët
àa chiïìu trong caách diïîn giaãi. Trïn phûúng diïån
lyá thuyïët, sûå àa daång naây xuêët phaát úã sûå khöng
àöìng nhêët vïì khaái niïåm Chuã nghôa Khu vûåc,
khöng àöìng nhêët vïì quan niïåm trong viïåc phên
àõnh khu vûåc6. Àïí giaãi quyïët vêën àïì àoá, Louise
Fawcett àaä àïì xuêët caách thûác hûäu hiïåu àïí tòm
hiïíu nhûäng vêën àïì naây chñnh laâ thöng qua phûúng
phaáp sûã hoåc. Àöìng thúâi Louise Fawcett cuäng àaä
cöë gùæng àûa ra möåt àõnh nghôa vïì khu vûåc thiïn
vïì tñnh chêët laänh thöí àún thuêìn. Trong àoá, "Khu
vûåc" àûúåc xem laâ saãn phêím cuãa quaá trònh xêy
dûång möåt caách thêån troång thöng qua nhûäng àiïím
tûúng àöìng vaâ sûå tûúng taác. Chñnh vò leä àoá, khaã
nùng húåp taác cuäng chñnh laâ möåt tiïu chñ khi xem
xeát vïì Chuã nghôa Khu vûåc. Khu vûåc àûúåc xem
nhû nhûäng cêëu truác àún võ cuãa nhûäng nhoám,
nhûäng nhaâ nûúác, nhûäng vuâng laänh thöí maâ caác
thaânh viïn chia seã nhûäng töë chêët xaác thûåc.
Fawcett cuäng àaánh giaá rùçng töë chêët xaác thûåc àêìu
tiïn chñnh laâ "Khu vûåc" luác naâo cuäng nhoã hún
Hïå thöëng Quöëc tïë nhûng hoaân toaân lúán hún bêët
cûá caá nhên naâo duâ mang tñnh Quöëc gia hay Phi
Quöëc gia. Tuy nhiïn, quan troång hún laâ sûå nhêån
àõnh Khu vûåc coá thïí mang tñnh thûúâng trûåc lêu
daâi hoùåc cuäng coá thïí chó mang tñnh taåm thúâi
ngùæn haån. Noái caách khaác, khi àûúåc xem laâ möåt
Khu vûåc thò Khu vûåc êëy khöng nhêët thiïët phaãi laâ
möåt Khu vûåc àaä àûúåc thïí chïë hoáa vúái möåt böå
maáy hoaân chónh. Chñnh vò vêåy, Chuã nghôa Khu
vûåc nïn àûúåc àaánh giaá laâ möåt dûå aán hoùåc möåt
nhoám chñnh saách cuãa caác thaânh viïn (bao göìm
caã thaânh viïn quöëc gia vaâ phi quöëc gia) nhùçm
haânh àöång mang tñnh húåp taác vaâ chiïën lûúåc àïí
àaåt nhûäng muåc tiïu chung cuãa caã khu vûåc7.
Trong möåt cöng trònh nghiïn cûáu khaác, Mary
Farrell vúái quan àiïím cuãa Chuã nghôa Khu vûåc
múái cuäng àaä nhêån àõnh rùçng Chuã nghôa Khu vûåc
khöng hùèn laâ möåt töí chûác chñnh thöëng nhû kiïíu
Liïn minh Chêu Êu (EU) cuäng chùèng phaãi laâ
caái gò àoá mang tñnh têët yïëu sùén coá. Thay vaâo àoá,
khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû möåt tiïën trònh kiïën
taåo vaâ taái kiïën taåo. Möåt khu vûåc khöng phaãi laâ
möåt daång thûác cöë àõnh maâ mang tñnh múã vaâ thay
àöíi trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh. Chñnh
vò vêåy, Chuã nghôa Khu vûåc àûúåc àaánh giaá laâ
möåt mö thûác hoâa húåp vïì caác mùåt nhû kinh tïë, xaä
höåi, chñnh trõ vaâ nhûäng khña caånh mang tñnh xaä
höåi khaác chûá khöng phaãi chó dûâng laåi úã nhûäng
hiïåp àõnh tûå do thûúng maåi vaâ nhûäng thiïët chïë
an ninh chung. Hïå quaã laâ Chuã nghôa Khu vûåc
khöng chó laâ cöng viïåc liïn àúái cuãa nhûäng quöëc
gia maâ coân coá caã nhûäng nhên töë phi quöëc gia,
nhûäng töí chûác vaâ nhoám xaä höåi khaác8.
Vúái cuâng möåt nöî lûåc àïí àõnh nghôa Khu vûåc
vaâ Chuã nghôa Khu vûåc, Sheila Page nhêån àõnh
rùçng Khu vûåc laâ möåt nhoám caác quöëc gia coá cuâng
nöî lûåc àïí xêy dûång möåt khung phaáp lyá cho viïåc
húåp taác maâ chuã yïëu laâ vïì nhûäng vêën àïì kinh tïë.
Nhûäng möëi quan hïå naây àûúåc thiïët lêåp coá chuã
àñch vaâ àûúåc tiïn liïåu laâ seä coá sûå thay àöíi vaâ
phaát triïín chûá khöng hïì mang tñnh cöë àõnh9. Tûâ
àõnh nghôa naây, Sheila Page cuäng àaä thïí hiïån
quan àiïím Chuã nghôa Khu vûåc phaãi bùæt àêìu tûâ
viïåc thiïët lêåp nhûäng möëi liïn kïët vïì kinh tïë giûäa
caác thaânh viïn trong nhoám.
Möåt quan àiïím khaác, khöng àïì cao yïëu töë
khöng gian àõa lyá cho rùçng Khu vûåc, tuây thuöåc
vaâ loaåi hònh vaâ muåc àñch, àûúåc xêy dûång dûåa
5. Eero Palmujoki, Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave, 2001, tr. 30
6. Hoaâng Khùæc Nam, Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2, 2007,
tr. 77-86
7. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". Global Politics of Regionalism: Theory and
Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 23 - 24
8. Mary Farrell, "The Global Politics of Regionalism: An Introduction". Global Politics of Regionalism: Theory and
Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 8
9. Sheila Page, Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press, 2000, tr. 5
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦87
trïn hai yïëu töë "chûác nùng" vaâ "cêëu truác". Hai
yïëu töë naây coá thïí xêy dûång nïn nhûäng möëi liïn
kïët mang tñnh vùn hoáa - xaä höåi. Ngoaâi ra, trong
giai àoaån gêìn àêy, nhên töë "laänh àaåo" cuäng àûúåc
àaánh giaá nhû möåt yïëu töë quan troång. Chñnh nhên
töë naây laâ chuã nhên cuãa viïåc "tûúãng tûúång" hoùåc
"phaát minh" ra vaâ theo àuöíi Chuã nghôa Khu vûåc.
Möåt caách ngùæn goån, möåt khu vûåc seä àûúåc xem
xeát àaánh giaá búãi nhûäng yïëu töë nhû kinh tïë, vùn
hoáa, xaä höåi vaâ caã tñnh chñnh trõ maâ khöng cêìn
bêån têm nhiïìu àïën vai troâ cuãa yïëu töë khöng gian
àõa lyá. Caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau
trong möåt "Khu vûåc" àïí daân xïëp möëi quan hïå
giûäa hoå nhùçm kiïìm chïë nhûäng mêu thuêîn vúái
nhau, tòm ra phûúng thûác àïí cuâng töìn taåi vúái
nhau trong sûå khaác biïåt àïí theo àuöíi muåc àñch
chung hoùåc coá thïí àïí cuâng nhau chöëng laåi nhûäng
möëi àe doåa tûâ bïn ngoaâi. Chñnh vò leä àoá, Chuã
nghôa Khu vûåc chó laâ vaâ chñnh laâ möåt caãm giaác
thûåc thuå vïì möåt Khu vûåc hoùåc vïì möåt nhoám caác
chñnh saách (dûå aán khu vûåc) coá thïí duâng àïí thiïët
chïë hoáa vaâ phaát triïín hún nûäa nhûäng caãm giaác
êëy. Theo quan àiïím naây, Khu vûåc mang tñnh trûâu
tûúång vaâ ûúác lïå hún laâ nhûäng gò thïí hiïån bùçng
khöng gian àõa lyá vaâ laänh thöí trïn baãn àöì. Giûäa
nhûäng quöëc gia trong möåt "Khu vûåc" trûâu tûúång
êëy seä diïîn ra möåt quaá trònh àiïìu chónh chñnh
saách nhùçm haån chïë nhûäng àiïím khaác biïåt vaâ tùng
cûúâng nhûäng àiïím chung cuãa caã khu vûåc10. Quan
àiïím naây cuäng àûúåc sûå taán thaânh tûâ Söderbaum
khi öng cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc nïn àûúåc
xem nhû möåt têåp húåp yá tûúãng, baãn sùæc vaâ tû
tûúãng coá liïn quan àïën dûå aán khu vûåc11.
2. Àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa Khu vûåc
Coá quan àiïím cho rùçng khi àûúåc xem nhû
möåt Khu vûåc thò noá phaãi bao göìm nùm àùåc tñnh
cú baãn laâ: "khöng gian àõa lyá", "tñnh àöìng nhêët
vùn hoáa - xaä höåi", "tûúng àöìng thaái àöå chñnh trõ
vaâ haânh vi", "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt chñnh
trõ thöng qua vai troâ thaânh viïn cuãa caác thiïët chïë
khu vûåc", vaâ "phuå thuöåc lêîn nhau vïì mùåt kinh
tïë"12. Do àoá, theo quan àiïím cuãa Bruce Russett,
Chuã nghôa Khu vûåc nhêët thiïët phaãi bao göìm nùm
àùåc tñnh cú baãn naây nhû nùm àiïìu kiïån bùæt buöåc.
Tuy nhiïn, nhûäng àùåc tñnh êëy dûúâng nhû àaä trúã
nïn laåc hêåu trong giai àoaån hiïån nay khi coá rêët
nhiïìu "phêìn" trïn thïë giúái àûúåc goåi laâ "Khu vûåc"
maâ khöng cêìn höåi àuã nùm àiïìu kiïån, àùåc tñnh
êëy. Vñ duå nhû khi ta aáp duång quan àiïím cuãa Bruce
Russett, chuáng ta seä khöng thïí naâo xem Àöng
AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng
vöën rêët àa daång nhû möåt khu vûåc àûúåc vaâ àûúng
nhiïn seä khöng thïí naâo xem xeát Chuã nghôa Khu
vûåc úã nhûäng núi naây. Thûåc tïë sinh àöång àaä cho
chuáng ta möåt bûác tranh hoaân toaân khaác khi Àöng
AÁ, Àöng Nam AÁ hoùåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng
khöng nhûäng àûúåc thûâa nhêån laâ "Khu vûåc" maâ
thêåm chñ coân àûúåc xem nhû nhûäng "Khu vûåc
nùng àöång" kïí caã dûúái goác nhòn cuãa böå mön
nghiïn cûáu Chuã nghôa Khu vûåc.
Hoùåc coá nhûäng quan àiïím khaác chó àïì cao
àùåc tñnh thûá nhêët vïì "khöng gian àõa lyá" thò cho
rùçng Chuã nghôa Khu vûåc phaãi àûúåc xem nhû
viïåc têåp trung tùng cûúâng quan hïå kinh tïë, chñnh
trõ-quên sûå trong phaåm vi möåt khu vûåc khöng
gian àõa lyá nhêët àõnh cuãa nhûäng thaânh viïn maâ
thöi13. Nhûäng nhaâ nûúác trong cuâng phaåm vi
khöng gian àõa lyá cêån kïì seä sùén loâng xêy dûång
möåt dûå aán khu vûåc chung nhùçm muåc tiïu tùng
cûúâng möëi quan hïå giûäa hoå vúái nhau trong khu
vûåc hún laâ quan hïå vúái bïn ngoaâi. Thêåt khoá chöëi
boã ûu àiïím vaâ lúåi thïë cuãa àùåc tñnh "khöng gian
àõa lyá" trong diïîn trònh Chuã nghôa Khu vûåc. Tuy
nhiïn, khöng gian àõa lyá khöng phaãi laâ möåt àùåc
tñnh cú baãn cuãa möåt khu vûåc hay Chuã nghôa Khu
vûåc. Quan àiïím naây nhanh choáng bõ baác boã búãi
nhûäng hoåc giaã àaä àûa ra quan àiïím vïì Chuã nghôa
Khu vûåc vaâ khöng cêìn quan têm àïën yïëu töë
khöng gian àõa lyá14. Möåt thûåc tïë cho thêëy, khi
10. Nicholas Tarling, Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge, 2006, tr. 7-9
11. Fredrik Söderbaum, "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy
M. Shaw, Basingstoke: Palgrave, 2003, tr. 7
12. Bruce M. Russett, "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13, no.
14 December 1969, tr. 338
13. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, "The political economy of regionalism: an overview", in The Political Economy
of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia University Press, 1997, tr. 3-4
14. Tlàd
88♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
nhùæc àïën Thïë giúái Höìi giaáo, ngûúâi ta thûúâng
nghô ngay àïën nhûäng quöëc gia AÃ rêåp. Tuy nhiïn,
sau khi cên nhùæc, chuáng ta cuäng dïî daâng thïm
Indonesia vaâo danh saách êëy mùåc duâ vïì mùåt khöng
gian àõa lyá thò chùèng liïn quan gò àïën caác quöëc
gia AÃ rêåp. Quan àiïím hoåc thuêåt naây àaä àûa ra
àõnh nghôa khu vûåc nhû möåt nhoám caác quöëc gia
chia seã nhûäng yá niïåm vïì baãn sùæc chung. Chñnh
vò vêåy maâ àùåc tñnh baãn sùæc chung àûúåc xem nhû
möåt àiïìu kiïån tiïn quyïët hún vaâ quan troång hún
àïí xaác àõnh möåt khu vûåc chûá khöng phaãi yïëu töë
khöng gian àõa lyá15.
Coá nhêån àõnh khaác vïì àùåc tñnh cuãa Chuã nghôa
Khu vûåc bao göìm 5 yïëu töë sùæp xïëp theo trònh tûå
nêëc thang laâ: quaá trònh khu vûåc hoáa, yá thûác mang
têìm khu vûåc vïì baãn sùæc, quan hïå húåp taác khu
vûåc liïn nhaâ nûúác, sûå hoâa húåp khu vûåc do caác
quöëc gia thuác àêíy, vaâ khöëi liïn kïët khu vûåc16.
Nhûäng yïëu töë naây cuäng minh chûáng rùçng quaá
trònh khu vûåc quaá trong àoá viïåc xêy dûång baãn
sùæc khu vûåc laâ nhên töë àêìu tiïn cêìn thiïët àïí thuác
àêíy nhiïìu hún sûå hoâa húåp khu vûåc vúái muåc tiïu
laâ möåt khöëi liïn kïët khu vûåc. Khöëi liïn kïët khu
vûåc laâ möåt yïëu töë mûác àöå quan troång maâ qua àoá
xaác àõnh möëi quan hïå giûäa khu vûåc vúái phêìn
coân laåi cuãa hïå thöëng quöëc tïë; àöìng thúâi laâ nhên
töë cú baãn àïí thiïët kïë nhûäng chñnh saách cho nhûäng
vêën àïì khu vûåc. Tuy nhiïn, Andrew Hurrell cuäng
àaä nhêën maånh rùçng coá rêët nhiïìu con àûúâng khaác
nhau àïí dêîn àïën möåt khöëi liïn kïët khu vûåc vaâ
khöng nhêët thiïët phaãi tuên theo trònh tûå tûâng bûúác
cuãa 5 yïëu töë kïí trïn17.
Ngoaâi ra, khi nghiïn cûáu vïì Chuã nghôa Khu
vûåc, chuáng ta cuäng cêìn àïí yá àïën 3 yïëu töë nûäa laâ:
"nùng lûåc", "chuã quyïìn" vaâ "baá quyïìn". Dûúái
goác nhòn kinh nghiïåm lõch sûã, "nùng lûåc" cuãa
caác thaânh viïn seä àoáng goáp rêët nhiïìu vaâo viïåc
quyïët àõnh khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc.
"Nùng lûåc" úã àêy àûúåc xem xeát nhû tiïìm nùng
vaâ thûåc lûåc cuãa möåt quöëc gia coá thïí taác àöång
àïën yá chñ cuãa quöëc gia àoá trong vêën àïì húåp taác
vúái caác quöëc gia coân laåi àïí hònh thaânh möåt khu
vûåc. Nïëu coá àuã nùng lûåc àïí húåp taác, caác quöëc
gia seä tiïën haânh húåp taác, vaâ vò thïë seä tùng cûúâng
khaã nùng hònh thaânh möåt khu vûåc. Tuy nhiïn,
nhòn úã goác àöå ngûúåc laåi thò chñnh yïëu töë "nùng
lûåc" naây seä laâ möåt trúã ngaåi cho Chuã nghôa Khu
vûåc khi möåt söë quöëc gia khöng àuã khaã nùng vaâ yá
chñ àïí húåp taác. Tònh huöëng naây dêîn àïën möåt yïëu
töë thûá hai dïî thêëy coá liïn quan chñnh laâ yïëu töë vïì
"chuã quyïìn". Chuã quyïìn chñnh laâ möåt yïëu töë
kiïìm haäm chuã nghôa khu vûåc. Tuy nhiïn, dûúâng
nhû cêu chuyïån naây chó diïîn ra àöëi vúái nhûäng
quöëc gia coá sûå nhaåy caãm vïì vêën àïì chuã quyïìn
trong khi nhûäng cûúâng quöëc thò laåi coá xu hûúáng
laåm duång yïëu töë naây. Möåt khi caác cûúâng quöëc
laåm duång Chuã quyïìn cuãa hoå thò seä dêîn àïën möåt
yïëu töë tiïëp theo laâ "baá quyïìn". Àoá laâ trûúâng húåp
möåt nhoám khu vûåc àûúåc lêåp nïn hoùåc bõ lúåi duâng
àïí phuåc vuå lúåi ñch cho möåt hoùåc vaâi baá quyïìn
khu vûåc. Kõch baãn cho trûúâng húåp naây chñnh laâ
möåt hoùåc chó söë ñt möåt vaâi cûúâng quöëc thao tuáng
vaâ àoáng vai troâ chuã yïëu trong viïåc thiïët lêåp caác
thïí chïë khu vûåc vaâ viïåc hoaåch àõnh chûúng trònh
nghõ sûå khu vûåc thöng qua caác thïí chïë êëy18. Tuy
nhiïn, vúái möåt quan àiïím laåc quan hún, Fawcett
àaä cho rùçng Chuã nghôa Khu vûåc laâ tiïën trònh
thuác àêíy möëi quan hïå húåp taác kinh tïë, chñnh trõ
vaâ an ninh. Hún nûäa, tiïën trònh naây cuâng luác seä
xêy dûång nïn nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ chung
mang tñnh khu vûåc maâ qua àoá seä hònh thaânh möåt
raâo caãn ngùn chùån caác cûúâng quöëc khu vûåc laåm
duång ûu thïë chuã quyïìn vûúåt tröåi cuãa mònh àöìng
thúâi àiïìu chónh haânh vi cuãa caác cûúâng quöëc nùçm
trong khuön khöí cuãa nhûäng quan niïåm vaâ giaá trõ
khu vûåc chung àoá.19
Àöëi vúái nhûäng quöëc gia tham gia hònh thaânh
nïn möåt Chuã nghôa Khu vûåc, thöng thûúâng hoå
hay quan têm àïën nhûäng gò coá thïí àaåt àûúåc thöng
qua sûå húåp taác àoá. Nïëu khöng tòm thêëy àûúåc lúåi
ñch, hoå seä khöng tham gia. Ñch lúåi àaåt àûúåc úã
àêy coá thïí laâ lúåi ñch vïì mùåt chñnh trõ, an ninh
15. Tlàd
16. Andrew Hurrell, "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional
organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University
Press Inc., 1995, tr. 39-45
17. Tlàd
18. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory and
Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 34 - 36
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦89
hoùåc kinh tïë. Tuy nhiïn trong söë àoá thò lúåi ñch
kinh tïë coá veã àûúåc àïí yá àïën nhiïìu hún trong giai
àoaån hiïån nay. Liïåu yïëu töë lúåi ñch àaåt àûúåc vïì
mùåt kinh tïë coá phaãi laâ yïëu töë mang tñnh söëng
coân àïí quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa Chuã nghôa
Khu vûåc? Chñnh vò vêåy, möåt vêën àïì rêët cêìn thiïët
phaãi àûúåc tòm hiïíu chñnh laâ liïåu nhûäng yïëu töë
phi kinh tïë coá khaã nùng aãnh hûúãng àïën tñnh khaã
thi cuãa Chuã nghôa Khu vûåc hay khöng.
Sheila Page àaä chó ra rùçng, àêëy laâ möåt cêu
hoãi khoá, tuy nhiïn cuäng coá nïu ra möåt vaâi nguyïn
nhên phi kinh tïë àïí caác quöëc gia tòm àïën vúái
nhau trong möåt töí chûác khu vûåc chñnh laâ: yïëu töë
àõa lyá, an ninh vaâ tùng cûúâng sûác maånh. Thûá
nhêët, theo nhû Sheila Page thò àõa lyá chñnh laâ
möåt nhên töë mang tñnh tiïìm nùng àïí coá thïí giuáp
caác quöëc gia coá thïí tòm àïën vúái nhau trong möåt
töí chûác khu vûåc dïî daâng hún. Dêîu sao ài chùng
nûäa thò yïëu töë àõa lyá cuäng laâ möåt yïëu töë cêìn thiïët
àïí xaác àõnh möåt khu vûåc. Thûá hai, duâ viïåc hònh
thaânh caác liïn minh quên sûå khöng thïí àûúåc xem
nhû laâ Chuã nghôa Khu vûåc, tuy nhiïn trong quaá
trònh tùng cûúâng giao lûu thûúng maåi thò an ninh
têët yïëu phaãi àûúåc thùæt chùåt vaâ tùng cûúâng. Thûá
ba, nhûäng vêën àïì lúåi ñch kinh tïë, öín àõnh chñnh
trõ, an ninh hoùåc hoâa bònh khöng chó laâ möëi quan
têm cuãa caác quöëc gia trong khu vûåc maâ coân coá
caã caác àöëi taác thûúng maåi cuãa hoå úã bïn ngoaâi.
Chñnh vò vêåy viïåc caác quöëc gia nhoã, yïëu thûúâng
coá xu hûúáng muöën tham gia/thaânh lêåp möåt khu
vûåc laâ àïí coá thïí tùng cûúâng sûác maånh trong khi
mùåc caã vúái caác quöëc gia (thûúâng laâ lúán hún) úã
bïn ngoaâi20.
3. Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa
Hai thuêåt ngûä "Khu vûåc hoåc" vaâ "Chuã nghôa
Khu vûåc" rêët thûúâng àûúåc àïì cêåp vaâ phên àõnh
roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Chuã
nghôa Khu vûåc. Nhû àaä nïu úã phêìn trïn, Chuã
nghôa Khu vûåc nïn àûúåc xem nhû laâ möåt hïå thöëng
caác chñnh saách hoùåc dûå aán khu vûåc. Trong khi
àoá, khu vûåc hoáa chñnh laâ quaá trònh têåp trung chuã
yïëu vaâo hoaåt àöång mang tñnh cuå thïí trong khu
vûåc nhû thûúng maåi, con ngûúâi, yá tûúãng hoùåc
thêåm chñ laâ xung àöåt21. Söderbaum cuäng àaä àïì
cêåp rùçng "Chuã nghôa Khu vûåc" laâ möåt hïå thöëng
caác yá tûúãng, chñnh saách hoùåc yá thûác hïå liïn quan
àïën dûå aán khu vûåc trong khi àoá Khu vûåc hoáa
chñnh laâ quaá trònh maâ trong àoá caác chuã thïí tûúng
taác vúái nhau nhùçm xêy dûång möåt khöng gian
khu vûåc. Vúái quan àiïím tûúng àöëi khaác vúái moåi
ngûúâi, Christopher Dent cho rùçng Chuã nghôa
Khu vûåc vaâ Khu vûåc hoáa thûåc ra laâ hai quaá trònh
cuãa möåt khu vûåc22. Öng ta cho rùçng Chuã nghôa
Khu vûåc laâ quaá trònh àõnh hûúáng búãi chñnh saách
theo hûúáng tûâ trïn xuöëng dûúái (policy-driven,
top-down process), coân Khu vûåc hoáa laâ quaá trònh
àõnh hûúáng búãi xaä höåi theo hûúáng tûâ dûúái lïn
(social-driven and bottom-up process). Ngoaâi ra,
öng coân chó ra rùçng giûäa hai quaá trònh naây töìn
taåi sûå tûúng taác qua laåi úã nhiïìu cêëp àöå khaác nhau.
Sûå tûúng taác àûúåc thïí hiïån úã àiïím: Chuã nghôa
Khu vûåc laâ nhûäng saáng kiïën vïì mùåt chñnh saách
cuãa dûå aán khu vûåc àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng
"Khu vûåc hoáa", àöìng thúâi chñnh nhûäng chñnh
saách naây (vöën àûúåc xem laâ Chuã nghôa Khu vûåc)
àûúåc thiïët kïë nhùçm àïí thuác àêíy, tùng cûúâng quaá
trònh Khu vûåc hoáa23.
Shaun Breslin cuäng àïì xuêët cêìn phaãi phên
àõnh hai thuêåt ngûä Chuã nghôa Khu vûåc vaâ Khu
vûåc hoáa. Chuã nghôa Khu vûåc nhùçm chó àïën möåt
töí chûác chñnh thöëng vaâ àaä àõnh hònh trong àoá
göìm coá thaânh viïn chñnh thûác, àûúâng biïn giúái,
sûå giao tiïëp giûäa caác thaânh viïn hoùåc caác hiïåp
ûúác hiïåp àõnh giûäa caác thaânh viïn. Trong khi
àoá, Khu vûåc hoáa thûúâng àûúåc àïì cêåp nhû möåt
quaá trònh diïîn ra sûå hoâa húåp vïì mùåt xaä höåi vaâ
kinh tïë. Trong quaá trònh hoâa húåp lêîn nhau cuãa
tiïën trònh Khu vûåc hoáa, sûå hoâa húåp vïì kinh tïë
dûúâng nhû trúã nïn quan troång tuy nhiïn àoá khöng
phaãi laâ muåc tiïu duy nhêët cuãa tiïën trònh Khu vûåc
hoáa. Thêåm chñ, sûå hoâa húåp kinh tïë coá thïí vêîn
diïîn ra maâ khöng cêìn thiïët phaãi coá sûå töìn taåi cuãa
möåt töí chûác khu vûåc àõnh hònh vaâ mang tñnh
19. Tlàd, tr. 21
20. Tlàd, tr. 20-40
21. Louise Fawcett, "Regionalism from an Historical Perspective". In Global Politics of Regionalism: Theory and
Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press, 2005, tr. 25
22. Tlàd, Fredrik Söderbaum
23. Christopher M. Dent, East Asian Regionalism, New York: Routledge, 2008, tr. 7
90♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
chñnh thöëng cuãa Chuã nghôa Khu vûåc24.
Nhû vêåy, "Chuã nghôa Khu vûåc" vaâ "khu vûåc
hoáa" laâ hai thuêåt ngûä àûúåc phên àõnh tûúng àöëi
roä raâng trong cú súã lyá luêån cuãa nghiïn cûáu Khu
vûåc hoåc. Àêy laâ möåt sûå phên àõnh hûäu ñch àïí
giuáp chuáng ta coá caách nhòn toaân diïån vïì diïîn
trònh Khu vûåc hoáa vaâ Chuã nghôa Khu vûåc.
4. Vai troâ, thúâi cú vaâ thaách thûác cuãa Viïåt
Nam trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa
Chuáng ta hoaân toaân khöng thïí phuã nhêån àûúåc
xu hûúáng toaân cêìu hoáa vaâ Khu vûåc hoáa laâ xu hûúáng
chuã àaåo trong quan hïå quöëc tïë giai àoaån hiïån nay.
Viïåt Nam vúái nhûäng thaânh tûåu àaåt àûúåc trong
cöng taác àöëi ngoaåi trong thúâi gian qua àaä chûáng
toã chuáng ta àang ài theo möåt àûúâng löëi àuáng àùæn
trong chñnh saách noái chung vaâ chñnh saách àöëi ngoaåi
noái riïng. Viïåt Nam àang dêìn phaát huy roä vai troâ
quan troång cuãa mònh trïn diïîn àaân quöëc tïë vaâ diïîn
àaân khu vûåc. Liïn quan àïën Chuã nghôa Khu vûåc
taåi Àöng AÁ maâ "ngûúâi laái" (driver seat) chuã àaåo laâ
ASEAN, möåt töí chûác húåp taác khu vûåc àûúåc àaánh
giaá laâ coá nhiïìu thaânh tûåu taåi Àöng Nam AÁ, Viïåt
Nam àaä vaâ àang thïí hiïån vai troâ ngaây caâng nöíi
tröåi trong böëi caãnh Khu vûåc hoáa vaâ Toaân cêìu hoáa
trong quan hïå quöëc tïë.
Tuy nhiïn, haâng loaåt nhûäng vêën àïì nöíi cöåm
taåi Àöng Nam AÁ trong thúâi gian ngùæn vûâa qua
àaä mang laåi nhiïìu thúâi cú cuäng nhû khöng ñt
nhûäng thaách thûác cho Viïåt Nam vaâ caã khu vûåc.
Caác quöëc gia trong khu vûåc Àöng Nam AÁ àang
gùåp khöng ñt thaách thûác tûâ xu hûúáng ly têm vaâ
nhûäng phong traâo ly khai tiïìm nùng nhû taåi caác
nûúác Thaái Lan, Philippines, Indonesia. Sûå öín
àõnh chñnh trõ vaâ an ninh taåi nhûäng nûúác naây
àang laâ nhûäng vêën àïì àang gêy chuá yá trong quan
hïå quöëc tïë taåi khu vûåc naây. Ngoaâi ra, trong quaá
trònh Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ cuäng chûáng
kiïën nhûäng xung àöåt biïn giúái laänh thöí cuãa nhûäng
nûúác Thaái Lan, Myanmar, Laâo, Indonesia,
Malaysia vaâ gêìn àêy nhêët laâ xung àöåt biïn giúái
giûäa Thaái Lan vaâ Cambodia xung quanh ngöi
àïìn Preah Vihear. Trong böëi caãnh êëy, Viïåt Nam
àang àûúåc àaánh giaá cao vïì nïìn chñnh trõ öín àõnh
trong khu vûåc. Àêy laâ möåt cú höåi thuêån lúåi àïí
Viïåt Nam coá thïí têån duång nhùçm nêng cao hún
nûäa võ thïë quöëc gia trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa
taåi Àöng Nam AÁ.
Hún nûäa, Àöng Nam AÁ àûúåc àaánh giaá laâ möåt
khu vûåc àa daång thuöåc daång bêåc nhêët trïn thïë
giúái. Sûå àa daång khöng chó biïíu hiïån vùn hoáa,
tön giaáo, thïí chïë chñnh trõ maâ coân coá caã sûå chïnh
lïåch trònh àöå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë. Chuã nghôa
Khu vûåc taåi àêy mang hònh daáng vaâ xuêët phaát
àiïím khöng thïí dûåa trïn sûå tûúng àöìng trong
caác yïëu töë mang tñnh tûå nhiïn nhû vùn hoáa, baãn
sùæc maâ cêìn phaãi àûúåc kiïën taåo möåt caách cêín thêån
vaâ lêu daâi thöng qua sûå tûúng taác thûúâng xuyïn
vïì mùåt kinh tïë, chñnh trõ vaâ caã an ninh àïí coá thïí
xêy dûång möåt mö hònh khu vûåc hiïåu quaã. Trong
giai àoaån trûúác mùæt, àùåc trûng "thöëng nhêët trong
àa daång" àoâi hoãi têët caã caác quöëc gia trong khu
vûåc kïí caã Viïåt Nam phaãi nöî lûåc àïí xêy dûång
nhûäng dûå aán khu vûåc hiïåu quaã vúái nhûäng bûúác
triïín khai cuå thïí trong diïîn trònh Khu vûåc hoáa.
Àêy cuäng laâ möåt thaách thûác khöng nhoã àöëi vúái
Viïåt Nam khi thïí chïë chñnh trõ tûúng àöëi khaác
biïåt vúái caác nûúác coân laåi trong khu vûåc.
Ngoaâi ra, xung àöåt biïín Àöng laâ vêën àïì àaáng
quan ngaåi trong quaá trònh húåp taác khu vûåc. Àêy
cuäng laâ möåt bûúác caãn tûúng àöëi àöëi vúái quaá trònh
Khu vûåc hoáa taåi Àöng Nam AÁ. Viïåt Nam àoáng
vai troâ khöng nhoã trong viïåc giaãi quyïët xung àöåt
taåi khu vûåc tranh chêëp naây nïn chùæc chùæn seä gùåp
nhiïìu thaách thûác trong viïåc phaát huy vai troâ vaâ
võ thïë trong Chuã nghôa Khu vûåc Àöng Nam AÁ.
Toám laåi, Chuã nghôa Khu vûåc laâ nhûäng dûå aán
mang tñnh Khu vûåc àûúåc thûåc hiïån thöng qua
quaá trònh Khu vûåc hoáa. Khöng nhêët thiïët caác khu
vûåc phaãi coá àûúåc nhûäng àiïìu kiïån tûå nhiïn tûúng
àöìng giûäa caác thaânh viïn àïí xêy dûång möåt Chuã
nghôa Khu vûåc thaânh cöng. Àùåc biïåt àöëi vúái
nhûäng khu vûåc maâ sûå tûúng àöìng tûå nhiïn laâ
möåt àiïìu khoá coá thïí chûáng kiïën nhû taåi Àöng AÁ
hoùåc gêìn vúái chuáng ta hún laâ Àöng Nam AÁ, nhûäng
yïëu töë mang tñnh kiïën taåo (constructive) cêìn phaãi
àûúåc chuá yá nhiïìu hún nûäa. Sûå tûúng taác thûúâng
xuyïn giûäa caác quöëc gia vïì mùåt kinh tïë, thûúng
maåi, an ninh - chñnh trõ seä laâ nhûäng yïëu töë hûäu
ñch nhùçm xêy dûång möåt Chuã nghôa Khu vûåc mang
tñnh khaã thi. Nùng lûåc, yá chñ húåp taác cuãa caác
quöëc gia trong phaåm vi tön troång chuã quyïìn laänh
24. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by
Melissa G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge, tr. 29-30
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦91
SUMMARY
SOME AWARENESS OF THE THEORY OF
INTERNATIONAL REGIONALISM. Nguyen Tuan Khanh, M.A.
Regionalism and related concepts have long attracted scholars of International
relations studies as well as Regional Studies. Many scholars have been continuously
updating information in order to release a comprehensive definition of regionalism.
The paper introduces the selected academic opinion as the theoretical base for
regionalism in International relations studies. Moreover, the paper will also introduce
the characteristics of Regionalism in order to distinguish the two concepts of
"Regionalism" and "Regionalization". The theoretical review will be applied to briefly
examine the role of Vietnam within the current trend of Regionalization and
Globalization of International relations studies. Taking advantages and overcoming the
challenges would be very important for Vietnam to develop within the background of
Regionalism in East Asia and South East Asia.
TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO
1. Andrew Hurrell (1995), "Regionalism in Theoretical Perspective", in Regionalism in World Politics - Regional
organization and International order, edited by Louise Fawcett and Andrew Hurrell, New York: Oxford University
Press Inc.
2. Bruce M. Russett (1969), "International regimes and Study of regions", International Studies Quarterly vol. 13,
no. 14.
3. Carr, E.H (1945), Nationalism and after, London: Macmillan.
4. Christopher M. Dent (2008), East Asian Regionalism, New York: Routledge.
5. Edward D. Mansfield and Helen V. Milner (1997), "The political economy of regionalism: an overview", in The
Political Economy of regionalism edited by Edward D. Mansfield and Helen V. Milner, New York: Columbia
University Press.
6. Eero Palmujoki (2001), Regionalism and Globalism in Southeast Asia, New York: Palgrave.
7. Fawcett Louise (1996), "Regionalism in Historical Perspective". Regionalism in World Politics: Regional
Organization and International Order edited by Louise L'Estrange Fawcett, Hurrell Fawcett, Andrew Hurrell.
Oxford University Press.
8. Fredrik Söderbaum (2003), "Introduction", in Theories of New regionalism, edited by Fredrik Söderbaum, Timothy
M. Shaw, Basingstoke: Palgrave.
9. Hoaâng Khùæc Nam (2008), Chuã nghôa khu vûåc trong lõch sûã, Taåp chñ nghiïn cûáu Lõch sûã, söë 5 (385).
10. Hoaâng Khùæc Nam (2007), Phên àõnh khu vûåc trong nghiïn cûáu quöëc tïë, 2007, Taåp chñ Khoa hoåc, Têåp 23, söë 2.
11. Joseph Nye (1968), "Introduction". International Regionalism: Readings edited by Joseph Nye and Thea
Behbahani. Little, Brown and Company - Boston.
12. Louise Fawcett (2005), "Regionalism from an Historical Perspective", in Global Politics of Regionalism: Theory
and Practice, edited by Mary Farrell, Bjorn Hettne, and Luk VanLangenhove. London: Pluto Press.
13. Nicholas Tarling (2006), Regionalism in Southeast Asia. New York: Routledge.
14. Shaun Breslin, "Theorising East Asian reigionalism(s)", in Advancing East Asian Regionalism, edited by Melissa
G. Curley and Nicholas Thomas, New York: Routledge
15. Sheila Page (2000), Regionalism among Developing Countries, London: Macmillan Press.
thöí vaâ haån chïë yïëu töë baá quyïìn seä vêîn laâ ûu tiïn
trong Chuã nghôa Khu vûåc taåi Àöng Nam AÁ. Trong
böëi caãnh àoá, Viïåt Nam seä coá nhiïìu thúâi cú cuäng
nhû àöëi mùåt vúái khöng ñt thaách thûác trong bûúác
ài chiïën lûúåc phuâ húåp vúái xu thïë Khu vûåc hoáa
vaâ Toaân cêìu hoáa.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 5013_0538_2151443.pdf