Ưu và nhược điểm của quan hệ kinh tế thị trường

37 đó nổi bật nhất là quan hệ thị trường cung - cầu và giá cả. Bản chất sâu xa của cơ chế thị trường là cơ chế vận hành theo sự chi phối của quy luật giá trị. Tuy vậy, trong một nền kinh tế hàng hóa cụ thể, sự vận động chung còn tùy thuộc vào chế độ sở hữu thống trị, chịu sự tác động qua lại với các quy luật kinh tế đặc thù của phương thức sản xuất chủ đạo, hơn nữa còn chịu sự chi phối của quy luật kinh tế chủ đạo trong phương thức sản xuất đó. TÝn hiÖu cña c¬ chÕ thÞ tr­êng chÝnh lµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng ( gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®· ®­îc tr×nh bµy ë phÇn trªn). -¦u ®iÓm vµ khuyÕt tËt cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng. (+) ¦u ®iÓm: Thø nhÊt ,c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng tù do cña hä. Do ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng,cã hiÖu qu¶. Thø hai, sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®­a ®Õn sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi l­îng vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt víi khèi l­îng vµ c¬ cÊu tiªu dïng Thø ba, c¬ chÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch ®æi míi kü thuËt, hîp lý hãa s¶n xuÊt Thø t­, c¬ chÕ thÞ tr­êng thùc hiÖn ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ mét c¸ch tèi ­u. 38 Thø n¨m, sù ®iÒu tiÕt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng mÒm dÎo h¬n sù ®iÒu tiÕt cña c¬ quan nhµ n­íc vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n trø¬c nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ biÕn ®æi. (+) Nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng Thø nhÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o, khi xuÊt hiÖn c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o th× hiÖu lùc cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng bÞ gi¶m. Thø hai, môc ®Ých ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn, do ®ã hä cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi, g©y «i nhiÔm m«i tr­êng sèng. Do ®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o. Th­ ba, ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng, sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo,sù ph©n cùc vÒ cña c¶i. Thø t­, mét nªn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý ®iÒu tiÕt khã tr¸nh khái nh÷ng th¨ng trÇm, khñng ho¶ng. c.Vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng hãa mét c¸ch hiÖu qu¶, tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ tr­êng còng cã mét lo¹t nh÷ng khuyÕt tËt. V× vËy cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ, Nhµ n­íc can thiÖp ë tÇng vÜ m« nh»m ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc vµ h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. 39 (+) Vai trß vµ chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam . Mét lµ, Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ , x· héi vµ thiÕt lËp kh«n khæ ph¸p luËt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng kinh tÕ , v× æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Hai lµ, Nhµ n­íc h­íng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng æn ®Þnh,Nhµ n­íc x©y dùng c¸c chiÕn l­îc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t­ vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó dÉn d¾t nÒn kinh tÕ- x· héi ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ . Ba lµ, Nhµ n­íc ®¶m b¶o cho c¸c häat ®éng kinh tÕ cã hiÖu qu¶. V× c¸c doanh nghiÖp v× lîi Ých riªng m×nh cã thÓ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi, g©y «i nhiÔm m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. V× vËy Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng xÊu bªn ngoµi ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi Bèn lµ, Nhµ n­íc cÇn h¹n chÕ, kh¾c phôc c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. (+) Néi dung qu¶n lý cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. (-) QuyÕt ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. (-) KÕ ho¹ch, kÕ ho¹ch ë ®©y lµ thùc hiÖn môc tiªu cña quyÕt ®Þnh chiÕn l­îc ®ã, nã triÓn khai vµ cô thÓ hãa chiÕn l­îc. 40 (-)Tæ chøc, lµ néi dung cña qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®· ®Þnh. (-)ChØ huy vµ phèi hîp, nÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng phøc t¹p, bao gåm nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau,v× thÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn cã sù chØ huy thèng nhÊt( ®iÒu chØnh tõ trung t©m).§Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ ph¶i cã c¬ quan qu¶n lý thèng nhÊt, c¬ quan ®ã cã quyÒn lùc, cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ c¸c mÆt ®Ó ®iÒu hßa, phèi hîp c¸c mÆt ho¹t ®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. (-)KhuyÕn khÝch vµ trõng ph¹t, b»ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ ®éng viªn tinh thÇn, khuyÕn khÝch mäi tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ ho¹t ®éng theo ®Þnh h­íng cña kÕ ho¹ch. Muèn vËy ph¶i th­ëng ph¹t râ rµng,lµm tèt th× th­ëng, lµm h¹i th× ph¶i ph¹t. (+) Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN b»ng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« : (-) KÕ ho¹ch vµ thÞ tr­êng :kÕ ho¹ch Nhµ n­íc bao gåm kÕ ho¹ch dµi h¹n vµ ng¾n h¹n. Th«ng qua kÕ ho¹ch dµi h¹n, Nhµ n­íc cô thÓ hãa chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, tõ ®ã v¹ch ra c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ cã môc tiªu ®Ó ®Þnh h­íng ®Çu t­, ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ thÝch hîp . (-) X©y dùng kinh tÕ nhµ n­íc vµ kinh tÕ hîp t¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ : ®©y lµ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. 41 (-) HÖ thèng ph¸p luËt:nhµ n­íc ph¶i sö dông hÖ thèng ph¸p luËt lµm c«ng cô ®iÒu tiÕt cña c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nh»m lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN, ph¸t huy c¸c mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ, ng¨n chÆn c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. (-) C¸c c«ng cô tµi chÝnh : sö dông hÖ thèng thuÕ ,c¸c chÝnh s¸ch thuÕ ®óng ®¾n kh«ng chØ t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch mµ cßn khuyÕn khÝch s¶n xuÊt ,xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt tiªu dïng ,kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ, thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngßaiNg©n s¸ch nhµ n­íc lµ c«ng cô rÊt quan träng ®Ó t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ thùc hiÖn môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ c«ng b»ng x· héi. (-) C¸c c«ng cô tiÒn tÖ : trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tiÒn tÖ cã vai trß v« cïng quan träng. ViÖc th¾t chÆt hay níi láng cung øng tiÒn tÖ ,kiÒm chÕ l¹m ph¸t th«ng qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ .B»ng c«ng cô tiÒn tÖ Nhµ n­íc cã thÓ h­íng dÉn ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN,ng¨n chÆn tÝnh tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa. (-) C¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®èi ngo¹i: ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ më, xóc tiÕn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i Nhµ n­íc ph¶i sö dông nhiÒu c«ng cô, trong ®ã chñ yÕu lµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu, tû gi¸ hèi ®o¸i.Th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch nµy Nhµ n­íc cã thÓ khuyÕn khÝch viÖc xuÊt nhËp khÈu, ®ång thêi b¶o hé mét c¸ch hîp lÝ nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa, thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. 5.Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. a.Tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta cßn ë giai ®o¹n s¬ khai. §ã lµ do c¸c nguyªn nh©n : 42 - C¬ së vËt chÊt- kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp, bªn c¹nh mét sè lÜnh vùc, mét sè c¬ së kinh tÕ ®· ®­îc trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ, m¸y mãc cò kü, c«ng nghÖ l¹c hËu. Theo UNDP th× ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu 2/7 cña thÕ giíi, thiÕt bÞ m¸y mãc l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ cña thÕ giíi( cã lÜnh vùc 4-5 thÕ hÖ). Lao ®éng thñ c«ng vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng sè lao ®éng x· héi. Do ®ã, n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi khu vùc vµ thÕ giíi ( n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta chØ b»ng 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi ). - KÕt cÊu h¹ tÇng nh­ hÖ thèng ®­êng giao th«ng, biÕn c¶ng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹ccßn l¹c h©ô, kÐm ph¸t triÓn( mËt ®é ®­êng giao th«ng/1km b»ng 1% so víi møc trung b×nh cña thÕ giíi; tèc ®é truyÒn th«ng trung b×nh c¶ n­íc chËm h¬n thÕ giíi 30 lÇn). HÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn lµm cho c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c vïng bÞ chia c¾t, t¸ch biÖt nhau, do ®ã lµm cho nhiÒu tiÒm n¨ng cña c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ ®­îc khai th¸c, c¸c ®Þa ph­¬ng kh«ng thÓ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh. - Do c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cßn ë tr×nh ®é thÊp lµm cho ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ chËm. NÒn kinh tÕ n­íc ta ch­a tho¸t khái nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¶n xuÊt nhá. N«ng nghiÖp vÉn sö dông 70% lùc l­îng lao ®éng, nh­ng chØ s¶n xuÊt kho¶ng 26% GDP , c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghÖ cao chiÕm tû träng thÊp . - Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng trong n­íc còng nh­ thÞ tr­êng n­íc ngoµi cßn rÊt yÕu. Do c¬ së vËt chÊt- kü thuËt vµ c«ng nghÖ l¹c hËu, nªn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, do ®ã khèi l­îng hµng hãa nhá bÐ, chñng lo¹i hµng hãa cßn nghÌo nµn, chÊt l­îng hµng hãa thÊp, gi¸ c¶ cao v× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn yÕu. 43 b. ThÞ tr­êng d©n téc thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh­ng ch­a ®ång bé . Do giao th«ng vËn t¶i kÐm ph¸t triÓn nªn ch­a l«i cuèn ®­îc tÊt c¶ c¸c vïng trong n­íc vµo mét m¹ng l­íi l­u th«ng hµng hãa thèng nhÊt . ThÞ tr­êng hµng hãa dÞch vô ®· h×nh thµnh nh­ng cßn h¹n hÑp vµ cßn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc( hµng gi¶, hµng nhËp lËu, hµng nh¸i nh·n hiÖu vÉn lµm rèi lo¹n thÞ tr­êng).ThÞ tr­êng hµng hãa søc lao ®éng míi manh nha, mét sè trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm vµ xuÊt khÈu lao ®éng míi xuÊt hiÖn ®· n¶y sinh hiÖn t­îng khñng ho¶ng. NÐt næi bËt cña thÞ tr­êng nµy lµ søc cung ng­êi lao ®éng lµnh nghÒ nhá cÇu h¬n rÊt nhiÒu trong khi ®ã cung vÒ søc lao ®éng gi¶n ®¬n l¹i v­ît qu¸ xa cÇu, nhiÒu ng­êi cã søc lao ®éng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn cã nhiÒu tiÕn bé nh­ng vÉn cßn nhiÒu tr¨n trë, nh­ nhiÒu doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt thiÕu vèn nh­ng kh«ng vay ®­îc v× v­íng m¾c thñ tôc, trong khi ®ã nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i huy ®­îc tiÒn göi mµ kh«ng thÓ cho vay ®Ó ø ®äng trong kÐt d­ nî qu¸ h¹n trong nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®Õn møc b¸o ®éng . c. NhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia thÞ tr­êng do vËy nÒn kinh tÕ ë n­íc ta cã nhiÒu lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng hãa cïng tån t¹i ®an xen nhau, trong ®ã s¶n xuÊt hµng hãa nhá ph©n t¸n cßn phæ biÕn. d.Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng trong n­íc víi më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, héi nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi, trong hoµn c¶nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- kü thuËt cña n­íc ta thÊp xa so víi hÇu hÕt c¸c n­íc kh¸c. 44 e. Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ x· héi cßn yÕu. C«ng t¸c tµi chÝnh, ng©n hµng, kÕ ho¹ch hãa x©y dùng, qu¶n lý cßn yÕu kÐm, thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p, chÕ ®é ph©n phèi cßn nhiÒu bÊt hîp lý,béi chi ng©n s¸ch vµ nhËp siªu cßn lín , l¹m ph¸p ®­îc kiÒm chÕ nh­ng ch­a v÷ng ch¾c. III.Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam Đây là một câu hỏi lớn mà muốn trả lời được đầy đủ và chính xác phải qua từng bước thử nghiệm, tổ chức thực hiện trong thực tế rồi đúc rút, bổ sung, hoàn chỉnh dần. Hơn 10 năm qua, kể từ khi Việt Nam bước vào thực hiện mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả và thành tựu đáng mừng, làm thay đổi khá rõ tình hình đất nước. Kinh tế ra khỏi tình trạng khủng hoảng, hoạt động ngày càng năng động và có hiệu quả. Của cải xã hội ngày càng nhiều, hàng hóa ngày càng phong phú. Đời sống nhân dân từng bước được cải thiện. Đất nước chẳng những giữ vững được ổn định chính trị trước những chấn động lớn trên thế giới mà còn có bước phát triển đi lên. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng bình quân 7% /năm. Nông nghiệp phát triển liên tục, đặc biệt là về sản xuất lương thực, nuôi trồng và khai thác thủy sản. Giá trị sản xuất công nghiệp tăng 13,5%/năm. Hệ thống kết cấu hạ tầng được tăng cường. Các ngành dịch vụ, xuất khẩu và nhập khẩu phát triển. Quan hệ đối ngoại và hội nhập kinh tế quốc tế không ngừng được mở rộng,... Tuy nhiên, cũng có nhiều vấn đề mới đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu và giải quyết. Từ thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong thời gian qua và căn cứ vào yêu cầu phát triển trong thời gian tới, có thể xác 45 định những phương hướng, nhiệm vụ cơ bản phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam như sau: (1) - Phải tiếp tục thực hiện một cách nhất quán chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần, coi các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Không nên có thái độ định kiến và kỳ thị đối với bất cứ thành phần kinh tế nào. Kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ những vị trí then chốt; đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; nêu gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp luật. Đẩy mạnh việc củng cố, sắp xếp, điều chỉnh cơ cấu của các doanh nghiệp nhà nước; đồng thời tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để tạo động lực phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước theo hướng xóa bao cấp; doanh nghiệp thực sự cạnh tranh bình đẳng trên thị trường, tự chịu trách nhiệm về sản xuất, kinh doanh; nộp đủ thuế và có lãi; thực hiện tốt quy chế dân chủ trong doanh nghiệp. Kinh tế tập thể gồm các hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Các hợp tác xã dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, không giới hạn quy mô, lĩnh vực và địa bàn; liên kết công nghiệp và nông nghiệp, doanh nghiệp nhà nước và kinh tế hộ nông