U tuyến cận giáp: Nghiên cứu giải phẫu bệnh 6 trường hợp

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh g 51 U TUYEÁN CAÄN GIAÙP: NGHIEÂN CÖÙU GIAÛI PHAÃU BEÄNH 6 TRÖÔØNG HÔÏP Leâ Chí Duõng*, Traàn Minh Thoâng**, La Chí Haûi*** TOÙM TAÉT 6 tröôøng hôïp u tuyeán caän giaùp ôû giai ñoaïn treã phaùt hieän taïi Trung taâm Chaán thöông chænh hình. Beänh nhaân goàm 5 nöõ vaø1 nam. Chaån ñoùan giaûi phaãu beänh thöïc hieän deã daøng cho 4 tröôøng hôïp u laønh tuyeán goàm 3 u laønh teá baøo chính vaø 1 u laønh teá baøo aùi toan. Hai tröôøng hôïp khaùc coù baát thöôøng veà teá baøo neân phaân vaân khoâng bieát laø laønh hay aùc. Ñaëc ñieåm ñaïi theå trong khi moå vaø qua thôøi gian theo doõi giuùp nghó ñeán ñaây laø nhöõng tröôøng hôïp u laønh tính. SUMMARY TUMOR OF PARATHYROID GLANDS: HISTOPATHOLOGIC STUDY ON 6 CASES Le Chi Dung, Tran Minh Thong, La Chi Hai * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Special issue of Pathology - Vol. 5 - Supplement of No 4 - 2001: 51 - 57 Six parathyroid tumors at the late stage were detected at the Center for Traumatology and Orthopaedics, Hochiminh City. There were 5 female and 1 male patients. The histopathologic diagnosis was easily made in 4 benign tumors including 3 chief cell and 1 oxyphil cell adenomas. There were cellular atypia in 2 other cases, so the diagnosis were undecided. The macroscopic characteristics during operation and the outcome favor the diagnosis of adenomas. ÑAËT VAÁN ÑEÀ U tuyeán caän giaùp raát hieám gaëp (1,3,5,6,8,9,11) . Beänh caûnh laâm saøng (LS) thöôøng laø meät moûi, beänh lyù xöông vaø saïn thaän Chaån ñoaùn deã neáu sôø thaáy khoái u vuøng tuyeán caän giaùp vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng giaûi phaãu beänh (GPB). Nhieàu tröôøng hôïp raát khoù chaån ñoùan vì LS khoâng sôø thaáy u, hình aûnh hoïc y khoa (HAH) vaø caùc xeùt nghieäm sinh hoùa (XN) coù ñoä chính xaùc chöa cao. Nghieân cöùu u tuyeán caän giaùp nhaèm 3 muïc tieâu: 1. Moâ taû hình aûnh vi theå 2. Xaùc ñònh tieâu chuaån laønh / aùc 3. Ñoái chieáu LS-XN-HAH-GPB 1) Chaån ñoaùn GPB ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc tieâu baûn caét vuøi neán vaø nhuoäm hematoxylin-eosin. 2) Ñoái chieáu LS, XN, HAH vaø GPB caùc beänh lyù do u tuyeán caän giaùp. TÖ LIEÄU-PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Tö lieäu Goàm 6 tröôøng hôïp u tuyeán caän giaùp trong 15 naêm ñöôïc ñieàu trò taïi Trung taâm Chaán thöông chænh hình (TT CTCH) TP Hoà Chí Minh. Beänh aùn 1: 8731/85 Traàn thò Bích H.,25 tuoåi, nöõ, TP Hoà Chí Minh, nhaäp vieän ngaøy 10/9/85 vôùi ñau nhöùc caùc xöông vaø moûi löng töø 1 naêm, giaûm chieàu cao 4 cm. LS: u cöïc döôùi tuyeán giaùp (P) 1,5 cm. XQ: loaõng xöông toaøn thaân vaø xeïp caùc thaân ñoát soáng. Canxi maùu taêng 6mEq/l. Chaån ñoaùn LS-XQ: Loaõng xöông toaøn thaân do u tuyeán caän giaùp. Ngaøy 11/10/85 phaãu thuaät caét u tuyeán caän giaùp coù kích thöôùc 1,5 cm. Chaån ñoaùn GPB 5811 YK: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo aùi toan. (hình 1) A B * Khoa Beänh hoïc Cñ – Xöông – Khôùp – Trung taâm Chaán Thöông Chænh Hình – TP. Hoà Chí Minh ** Khoa Giaûi Phaãu Beänh – Beänh vieän Chôï Raãy TP. Hoà Chí Minh *** Khoa Giaûi Phaãu Beänh – Beänh vieän Bình Daân TP. Hoà Chí Minh Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Nghieân cöùu Y hoïc Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 52 Beänh aùn 2: 49 BH/98 Traàn Thò N., 34 tuoåi, nöõ, Ñoàng Nai, nhaäp vieän ngaøy 8/1/98. LS: ñau 2 goái töø hôn 1 naêm, gaõy xöông ñoøn caùch 7 thaùng. Meät moûi nhieàu, ñau löng vaø caùc khôùp, giaûm chieàu cao 5 cm. Guø vaø veïo coät soáng, yeáu töù chi. Khaùm khoâng thaáy coù u tuyeán giaùp vaø caän giaùp. XQ: loaõng xöông toaøn thaân vaø soûi thaän. Sieâu aâm vaø hình aûnh MRI khoâng phaùt hieän u tuyeán caän giaùp. XN thaáy Canxi maùu taêng 6,5 mEq/l. Chaån ñoaùn LS-XQ: Loaõng xöông toaøn thaân, nghó ñeán u tuyeán caän giaùp. Sieâu aâm laàn 4 thaáy coù u tuyeán caän giaùp (!). Moå 12/98 caét boû khoái u 1,5 cm ôû cöïc döôùi thuøy traùi tuyeán giaùp. Chaån ñoaùn GPB K223 : Phaân vaân giöõa ung thö vaø u laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính. (hình 2). Sau moå beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò baèng Canxi + Rocaltrol, ñaùp öùng toát. Beänh aùn 3: 77BH/99 Nguyeãn Thò Kim Ñ., 43 tuoåi, nöõ, Ñaéc Laéc, nhaäp vieän ngaøy 8/1/99 vì huûy xöông chaøy (T). Beänh söû 3 thaùng tröôùc nhaäp vieän bò ñuïng xe honda, ñöôïc chaån ñoaùn nöùt xöông chaøy vaø boù boät. Sau khi caét boät, thaáy caúng chaân söng nhieàu neân chuyeån TT CTCH. Tieàn caên bò saïn thaän. LS: u vuøng tuyeán giaùp 2 cm. XQ: huûy thaân xöông chaøy (T), huûy thaân xöông ñuøi (P) vaø xöông söôøn 4(T). Xeùt nghieäm: canxi maùu bình thöôøng 4,5 vaø 5 mEq/l; taêng phosphatase axít 6,4 u/l; taêng phosphtase kieàm 617u/l. Chaån ñoaùn LS-XQ: Theo doõi carcimoâm di caên xöông nghó töø tuyeán giaùp. Sinh thieát xöông chaøy 8/1/99 thaáy coù xuaát huyeát vaø taêng sinh nhieàu ñaïi baøo ña nhaân, nghó ñeán cöôøng tuyeán caän giaùp (soá 376 YK). Ngaøy 21/1/99 naïo u xöông chaøy + ñoùng ñinh noäi tuûy + gheùp xöông, hình aûnh GPB nhö laàn tröôùc (soá 737 YK). Xeùt nghieäm maùu thaáy taêng canxi 6,72mEq/l vaø taêng maïnh phosphatase kieàm 1770 ñv. Ngaøy 25/3/99 caét u tuyeán caän giaùp (P) 3 cm. Chaån ñoaùn GPB 2321 YK: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính. B A Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 53 Beänh aùn 4: 296BH/99 Ñoaøn Thò Kim E., 32 tuoåi, nöõ, Long An, nhaäp vieän ngaøy 28/6/99 vì ñau xöông toaøn thaân vaø ñi ñöùng khoù. LS: ñau nhöùc caùc xöông-khôùp 4 naêm, luøn ñi 4cm, raêng bò thaâm ñen. Gaõy ñaàu döôùi xöông quay caùch 2,5 naêm. Khaùm vaø sieâu aâm nhieàu laàn khoâng phaùt hieän u tuyeán caän giaùp. Xeùt nghieäm: canxi maùu taêng (5,5 mEq/l), phospho/maùu bình thöôøng. XQ: huûy xöông toaøn thaân, xeïp caùc thaân ñoát soáng vaø gaõy “meät” thaân xöông ñuøi 2 beân. MRI thaáy u cöïc döôùi tuyeán giaùp (T) nghó u tuyeán caän giaùp. Thaùng 7/99, moå caét u tuyeán caän giaùp 2 cm. Chaån ñoaùn GPB (3493-99BD): U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính. Beänh aùn 5: 197BH/00 Traàn kim L., 42 tuoåi, nöõ, TP Hoà Chí Minh, nhaäp vieän ngaøy 28/03/00 do BV Bình Daân chuyeån vôùi chaån ñoùan “u xöông chaøy”. LS: u ñaàu treân xöông chaøy töø 1 naêm, lôùn chaäm, gaây ñau. U giôùi haïn khoâng roõ, chaéc. XQ: huûy xöông kieåu khoái ôû vuøng ñaàu thaân treân xöông chaøy (P), 2,5x4x5cm, keøm phaûn öùng xöông ñaëc, huûy voû xöông. Coù hình aûnh loaõng xöông lan toûa, veïo coät soáng. XN thaáy taêng Ca/m 5,8mEq/l, taêng phosphatase kieàm. Xaï hình xöông: ñieåm noùng ôû xöông soï, ñaàu döôùi xöông ñuøi 2 beân vaø ñaàu treân xöông chaøy (P). Chaån ñoaùn LS-XQ nghó ñeán u xöông chaøy do ung thö di caên. Sinh thieát 03/04/00 soá HS 704-00 cho thaáy coù taêng sinh ñaïi baøo ña nhaân vaø moâ sôïi laønh tính, nghó ñeán do u tuyeán caän giaùp. Sieâu aâm vuøng coå cho thaáy coù u tuyeán caän giaùp (T) 26x12mm, soûi thaän (P) 7mm. Moå caét u tuyeán caän giaùp thaùng 04/00. Chaån ñoaùn GPB 1786BD-00: U laønh tuyeán caän giaùp. Taùi khaùm thaùng 10/01 thaáy coù taùi taïo xöông laáp ñaày toån thöông huûy xöông ñaàu treân xöông chaøy, beänh nhaân ñi ñöùng bình thöôøng. Beänh aùn 6: 566BH/00 Vuõ Vaên K., 48 tuoåi, TP Hoà Chí Minh, nhaäp vieän ngaøy 26/09/00 vôùi huûy xöông nhieàu nôi. Khôûi beänh 4 naêm, ñieàu trò noäi khoa khoâng bôùt, giaûm chieàu cao 6cm. LS chaân phaûi ngaén hôn traùi 3cm, tuyeán giaùp khoâng sôø thaáy khoái u. XQ: loaõng xöông toaøn thaân, xeïp thaân ñoát soáng vaø huûy xöông nhieàu nôi (xöông soï, soáng, söôøn, chaäu, ñuøi, baøn tay...), nghó ñeán do u tuyeán caän giaùp hoaëc do ung thö di caên. XN thaáy taêng Ca++/maùu 5mM. Sieâu aâm thaáy coù u tuyeán caän giaùp vaø saïn thaän (T). MRI: u tuyeán caän giaùp cöïc döôùi, beân traùi. Ño maät ñoä xöông baèng maùy DEXA thaáy loaõng xöông ôû xöông soáng thaét löng (Tscore: -3,59) vaø thieáu xöông ôû maáu chuyeån xöông ñuøi (Tscore: - 1,72). Sinh thieát ngaøy 05/10/00 soá HS 1601-00 ôû 2 xöông baøn tay cho thaáy ñaïi theå moâ beänh maøu naâu gioáng cuûa u ñaïi baøo , vi theå taêng sinh ñaïi baøo ña nhaân keøm moâ sôïi, xuaát huyeát nghó do u tuyeán caän giaùp. Moå caét u 10/00, chaån ñoaùn GPB (5662BD-00): phaân vaân giöõa ung thö vaø u laønh tuyeán caän giaùp. Taùi khaùm 10/2001, beänh nhaân toång traïng toát, heát ñau nhöùc xöông, XQ coù taùi taïo xöông ôû baøn tay vaø caùc xöông khaùc. KEÁT QUAÛ Tuoåi – Giôùi 5 nöõ-1 nam; tuoåi töø 25 ñeán 48. ÑAÏI THEÅ Khoái u giôùi haïn roõ, coù voû bao sôïi, maët caét ñaëc, kích thöôùc 1,5-3 cm. Vi theå U laønh tuyeán caän giaùp (4 t.h.): Khoâng ña daïng, dò daïng teá baøo ; khoâng thaáy hình aûnh phaân baøo , khoâng coù môõ trong moâ u. Phaân loaïi goàm : 3 u laønh loaïi teáù baøo chính vaø 1 loaïi teá baøo aùi toan : (1) Traàn Thò Bích H. (5811 /85 YK) : Moâ u caáu taïo bôûi taêng sinh caùc teá baøo ña dieän, nhaân troøn nhoû, Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Nghieân cöùu Y hoïc Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 54 baøo töông lôùn aùi toan, xeáp thaønh ñaùm bao quanh bôûi vaùch moâ sôïi-maïch maùu moûng. Beân caïnh coù moâ tuyeán caän giaùp bình thöôøng vôùi caùc teá baøo chính nhaân troøn nhoû vaø coù nhieàu moâ môõ. Chaån ñoaùn GPB: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo aùi toan. (2) Nguyeãn Thò Kim Ñ.(2321 /99YK) : Moâ u goàm taêng sinh 2 loaïi teá baøo baøo töông hoàng vaø baøo töông saùng vôùi tyû leä baèng nhau. Moâ tuyeán bình thöôøng bò teo nhoû, naèm raûi raùc trong moâ môõ. Chaån ñoaùn GPB: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính (vôùi 50% laø teá baøo saùng). (3) Ñoaøn Thò Kim E. (3493 /99BD) : Moâ u taêng sinh loaïi teá baøo saùng. Chaån ñoaùn GPB: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính (taát caû laø teá baøo saùng). (4) Traàn Kim L. (BD) : Moâ u taêng sinh loaïi teá baøo saùng. Chaån ñoaùn GPB: U laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính. U laønh hay ung thö tuyeán caän giaùp 2 t.h.): (1) Traàn Thò N. (K223 /98) : Moâ u goàm taêng sinh caùc teá baøo ña dieän, nhaân troøn nhoû, baøo töông saùng xen laãn moät ít teá baøo coù baøo töông hoàng. Coù moät soá teá baøo lôùn hôn caùc teá baøo khaùc, nhaân ñaäm maøu nhöng khoâng dò daïng. Caùc teá baøo u coù khuynh höôùng xeáp thaønh ñaùm hoaëc thaønh nang. Moâ tuyeán bình thöôøng bò eùp deït beân ngoaøi vôùi caùc teá baøo nhoû hôn, nhaân troøn, baøo töông hoàng. Ranh giôùi giöõa moâ bình thöôøng vaø moâ u raát roõ. Chaån ñoaùn GPB: phaân vaân giöõa carcimoâm vaø u laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính (vôùi ña soá laø teá baøo saùng). Tuy teá baøo u coù moät soá teá baøo nhaân lôùn nhöng qua 3 naêm theo doõi thaáy keát quaû ñieàu trò toát vaø ñaïi theå u coù giôùi haïn roõ, neân coù theå loaïi boû chaån ñoaùn ung thö. (2) Vuõ Vaên K. (5662/00): Moâ u goàm taêng sinh caùc teá baøo ña dieän, nhaân troøn nhoû, baøo töông saùng, ñoâi khi hoàng. Coù nhieàu teá baøo lôùn hôn caùc teá baøo khaùc, nhaân ñaäm maøu nhöng khoâng dò daïng. Caùc teá baøo u coù khuynh höôùng xeáp thaønh ñaùm hoaëc thaønh nang. Moâ tuyeán bình thöôøng bò eùp deït beân ngoaøi vôùi caùc teá baøo nhoû hôn, nhaân troøn, baøo töông hoàng. Ranh giôùi giöõa moâ bình thöôøng vaø moâ u aát roõ. Chaån ñoaùn GPB: phaân vaân giöõa ung thö vaø u laønh tuyeán caän giaùp, loaïi teá baøo chính (vôùi ña soá laø teá baøo saùng). Tuy nhieàu teá baøo u nhaân lôùn nhöng sau 1 naêm thaáy keát quaû ñieàu trò toát vaø ñaïi theå u coù giôùi haïn roõ, neân nghó nhieàu ñeán chaån ñoaùn u laønh hôn laø ung thö. Toån thöông xöông Caùc toån thöông xöông gaëp trong 6 tröôøng hôïp keå treân laø : - 5 coù loaõng xöông toaøn thaân, huûy xöông döôùi maøng xöông, giaûm chieàu cao - 4 coù xeïp thaân ñoát soáng - 3 coù huûy xöông “giaû u” (u naâu), huûy xöông ñaàu ngoùn, tieàn caên bò gaõy xöông - 2 coù gaõy xöông “meät”, veïo xöông soáng - 1 coù bieán daïng cong ôû chi döôùi Nhö vaäy beänh lyù xöông do u laønh tuyeán caän giaùp goàm 2 nhoùm chính : (1) Loaõng xöông toaøn thaân: gaây ñau nhöùc xöông, moûi cô, ñi ñöùng khoù khaên, bieán chöùng gaõy xöông, gaõy xeïp thaân ñoát soáng daãn ñeán giaûm chieàu cao, gaõy xöông “meät”, bieán daïng xöông chaân... (2) Huûy xöông thaønh khoái lôùn, giaû u xöông hay coøn goïi laø u naâu: toån thöông huûy xöông, huûy voû xöông taïo thaønh boïc. Ñaïi theå khoâng thaáy moâ u daïng naõo hay daïng “thòt” maø thaáy coù nhieàu maùu tuï. Vi theå thaáy hình aûnh oå maùu tuï, xuaát huyeát cuõ vaø môùi, taêng sinh nhieàu ñaïi baøo gioáng ñaïi baøo huûy xöông. Toån thöông khaùc Meät moûi (3 t.h.), saïn thaän (2 t.h.), giaûm trí nhôù (1 t.h.)... Ñieàu trò Caét u tuyeán caän giaùp phoái hôïp vôùi ñieàu trò canxi lieàu cao vaø Rocaltrol lieàu cao. Dieãn tieán cuûa beänh sau ñieàu trò : Toång traïng - Co giaät, co cöùng cô : khoâng gaëp - Teâ ñaàu chi: coøn toàn taïi trong 6 thaùng ñaàu - Söùc khoûe caûi thieän roõ, aên ngon, nguû ñöôïc, giaûm ñau nhöùc cô-xöông-khôùp Thay ñoåi veà toån thöông xöông : Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 55 - Loaõng xöông, thieáu xöông: khoâng thay ñoåi treân phim XQ qui öôùc sau 9 thaùng duø raèng bôùt ñau nhöùc chæ sau 3 thaùng. - U naâu ôû xöông chaøy: coù can xöông, ñöôøng vieàn xöông ñaëc xuaát hieän sau 2 thaùng, taïo laïi voû xöông sau 6 thaùng. - Gaõy “meät” thaân xöông ñuøi: coù can xöông ít sau 3 thaùng theo doõi nhöng beänh nhaân ñi heát ñau, khoâng caàn naïng. BAØN LUAÄN Xuaát ñoä U tuyeán caän giaùp raát hieám gaëp, ngaøy xöa bò nhaàm vôùi beänh nhuyeãn xöôn (1,3,5,6,8,9,11) . Naêm 1891, von Recklinghausen neâu nhöõng ñieåm khaùc bieät giöõa 2 loaïi beänh naøy. Naêm 1926, Mandl chöùng minh beänh do taêng hoaït ñoäng tuyeán caän giaùp (6) . Trong 15 naêm, chuùng toâi chæ gaëp 6 tröôøng hôïp. Soá lieäu ôû Vieät Nam chöa thaáy coâng boá. Xuaát ñoä töø 25-100/100.000 daân ôû Myõ vaø chaâu AÂu (3,7) . Cöôøng caän giaùp nguyeân phaùt thöôøng do u laønh ñôn ñoäc (50-80%), ña u laønh (10%), taêng sinh tuyeán (10-40%) vaø raát hieám do ung thö (2%) (3,9,10) . Beänh nhaân chuùng toâi ña soá laø giôùi nöõ (5 nöõ,1 nam), tuoåi töø 25-48. Theo y vaên, beänh thöôøng xaûy ra ôû tuoåi treân 20, raát hieám döôùi 10 tuoåi (2,3,4,6,9) . Nöõ hay gaëp hôn nam theo tyû leä töø 2-3/1 (3,4,6,9) .Theo Kanis, cöôøng caän giaùp nguyeân phaùt thöôøng xaûy ra ôû phuï nöõ trong nhöõng naêm ñaàu maõn kinh coù theå do thieáu estrogen vaø/hoaëc progestogen. Ñieàu trò hooùc moân thay theá seõ laøm haï canxi maùu ôû phuï nöõ maõn kinh coù cöôøng caän giaùp (7) . Chaån ñoaùn Chaån ñoaùn xaùc ñònh cöôøng caän giaùp Vieäc chaån ñoaùn thöôøng ít khi döïa vaøo sinh thieát xöông vì caùc kieán thöùc veà u tuyeán caän giaùp ñeàu ñöôïc hieåu roõ (11) . Chaån ñoaùn ñöôïc döïa toát nhaát vaøo taêng noàng ñoä canxi maùu ñi keøm giaûm phospho maùu laø haäu quaû cuûa vieäc gia taêng löôïng PTH (1,2,3,4,5) . Mirra cho raèng caàn phaûi nghó ñeán cöôøng phoù giaùp traïng khi coù taêng canxi maùu keøm vôùi giaûm phospho maùu vì trong caùc beänh khaùc khoâng coù söï keát hôïp naøy (9) . Ngoaøi ra, coù theå döïa theâm söï gia taêng löôïng canxi trong nöôùc tieåu (11) hoaëc taêng cAMP do thaän baøi tieát trong nöôùc tieåu (3) , taêng phosphatase kieàm / maùu do taïo xöông phaûn öùng (1,4) . Löôïng phospho trong nöôùc tieåu cuõng taêng cao tröø khi bò suy thaän (1,2,3,8,10) . Chaån ñoaùn beänh cöôøng tuyeán caän giaùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi söï gia taêng PTH baèng phaûn öùng mieãn dòch (3) . Kyõ thuaät hieän ñaïi giuùp chaån ñoaùn ña soá tröôøng hôïp cöôøng tuyeán caän giaùp ôû giai ñoaïn khoâng coù trieäu chöùng hoaëc chæ coù nhöõng than phieàn mô hoà nhö yeáu söùc, deã meät moûi, roái loaïn chöùc naêng... (3,7) Chaån ñoaùn giaûi phaãu beänh 6 t.h. u tuyeán caän giaùp trong nghieân cöùu naøy ñeàu ôû caùc tuyeán caän giaùp döôùi vaø ôû giai ñoaïn treã. Cotran cho raèng khoâng giaûi thích ñöôïc taïi sao u hay xaûy ra ôû ñoâi tuyeán döôùi (3) . Chaån ñoaùn phaân bieät Taêng canxi maùu Ngoaøi cöôøng caän giaùp, taêng canxi maùu coøn gaëp trong beänh ña u tuûy, carcimoâm di caên, beänh saùccoâít, ngoä ñoäc sinh toá D, hoäi chöùng kieàm-söõa. Steroid thöôïng thaän seõ ñöa löôïng canxi maùu veà bình thöôøng trong caùc beänh naøy, nhöng khoâng coù taùc duïng trong cöôøng caän giaùp (1) . Beänh loaïn saûn sôïi nhieàu xöông Phaân bieät deã neáu khaùm kyõ LS-XQ. Caùc toån thöông coù ñaïi baøo Thuaät ngöõ “u naâu” lieân quan ñeán maøu saéc cuûa toån thöông ñaïi theå, khoâng ñaëc hieäu cho cöôøng caän giaùp. Caùc u giaøu ñaïi baøo huûy xöông ñeàu coù maøu naâu do nhieàu maïch maùu, xuaát huyeát vaø thieát saéc toá, caùc teá baøo cuõng goùp phaàn vaøo maøu naâu. Phaûi keát hôïp vôùi LS-XQ ñeå phaân bieät u naâu do cöôøng caän giaùp vôùi u ñaïi baøo xöông, beänh Paget, boïc phình maïch xöông... (1,6,8,9,11) . U ñaïi baøo xöông laø toån thöông ñôn ñoäc ôû ñaàu xöông daøi. Neáu toån thöông coù nhieàu ñaïi baøo nhöng coù nhieàu vò trí thì chaån ñoaùn phuø hôïp nhaát laø do cöôøng caän giaùp, beänh PagetBeänh Paget coù hình aûnh XQ khaù ñaëc bieät neân deã chaån ñoaùn phaân bieät (9) . Chaån ñoaùn beänh nguyeân cöôøng caän giaùp (3) Taêng sinh nguyeân phaùt Coù theå lan toûa hay khu truù, caû 4 tuyeán coù theå bò. Ñaïi theå caùc tuyeán bình thöôøng, chæ thaáy taêng sinh vi theå. Caân naëng taát caû caùc tuyeán thöôøng döôùi 0,5gm, Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Nghieân cöùu Y hoïc Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 56 hieám khi vöôït quaù 1 gm. Taêng sinh thöôøng nhaát loaïi teá baøo chính, vaãn coøn moâ môõ. U laønh Teá baøo u ñoàng daïng, hieám khi dò daïng, ranh giôùi roõ reät vôùi moâ bình thöôøng xung quanh. Ung thö Teá baøo u thöôøng ñoàng daïng, khoâng khaùc bieät laém so vôùi teá baøo bình thöôøng vaø saép xeáp thaønh beø hoaëc noát. Tieâu chuaån chaån ñoaùn ung thö khoâng döïa vaøo ñaëc tính teá baøo maø vaøo söï xaâm laán vaø di caên cuûa u. Beänh nhaân soáng nhieàu naêm, thöôøng cheát do bieán chöùng cuûa cöôøng caän giaùp hôn laø do söï tieán trieån cuûa u. Ngöôïc laïi, trong u laønh tuyeán caän giaùp cuõng coù theå quan saùt thaáy nhöõng teá baøo vaø nhaân lôùn hôn bình thöôøng, ñoâi khi caû teá baøo 2 nhaân. Chuùng toâi coù 2 tröôøng hôïp thaáy moät soá teá baøo vôùi nhaân hôi lôùn. Chæ coù theo doõi laâu daøi môùi coù theå xaùc ñònh laø tröôøng hôïp naøy laønh hay aùc. Tuy nhieân, döïa vaøo hình aûnh ñaïi theå khi moå thaáy u coù giôùi haïn roõ vaø theo doõi keát quaû ñieàu trò raát toát (1 t.h. 3 naêm; 1 t.h. 1 naêm) neân nghó nhieàu ñeán u laønh hôn laø ung thö. Taêng sinh thöù phaùt Do suy thaän, thieáu sinh toá D traàm troïng hoaëc beänh nhuyeãn xöông. Hình aûnh vi theå töông töï nhö taêng sinh nguyeân phaùt. Ñoái chieáu LS-XN-HAH-GPB PTH ñöôïc maõ hoùa bôûi gen taïi nhieãm saéc theå 11p15, laø polypeptid coù 84 AA. PTH ñöôïc nhanh choùng phoùng thích töø teá baøo chính khi noàng ñoä canxi maùu giaûm. PTH coù chöùc naêng: ruùt canxi töø xöông, taêng taùi haáp thu canxi ôûø oáng thaän, kích thích saûn xuaát 1,25-(OH)2D3 ôû thaän (chaát taêng haáp thu canxi ôû ruoät) vaø haï noàng ñoä phospho trong maùu baèng caùch taêng thaûi phosphat qua nöôùc tieåu (3) . Trong u tuyeán caän giaùp, löôïng PTH taêng cao neân gaây ra nhieàu beänh lyù. Cöôøng phoù giaùp traïng nguyeân phaùt hay thöù phaùt ñeàu coù hình aûnh XQ vaø beänh caûnh gioáng nhau (1,2,4,6,7,8,9,10,11) . Beänh lyù thöôøng gaëp trong cöôøng caän giaùp maïn tính goàm: ñau xöông (73%), yeáu meät (61%), söng do u naâu (46%), ñau buïng (44%), gaõy xöông (32%), saïn thaän (32%), roái loaïn trí nhôù (30%), ngöùa da vaø giaû thoáng phong (18-40%)... Beänh lyù xöông Khoaûng 1/3–1/2 beänh nhaân coù beänh lyù xöông do ñaïi baøo huûy xöông taêng hoaït ñoäng (1,3,4,9) . Ascenzi vaø Marizonni tin raèng caùc nguyeân baøo xöông bò aûnh höôûng, khoâng taïo ñöôïc chaát daïng xöông bình thöôøng (1) . Resnik cho laø PTH aûnh höôûng caû ñaïi baøo huûy xöông, nguyeân baøo xöông vaø teá baøo xöông (10) . Ngaøy nay, tyû leä beänh nhaân bò beänh xöông vaø saïn thaän giaûm ñi, töø 2-10% (3,7) vaø thöôøng chæ thaáy caùc toån thöông xöông raát nheï (8) . Vì vaäy khoâng theå loaïi boû beänh cöôøng caän giaùp khi khoâng thaáy toån thöông xöông (4) . Caû 6 t.h cuûa chuùng toâi ñeàu ôû giai ñoaïn treã: 4 t.h. bò maát xöông nhieàu, loaõng xöông toaøn thaân vaø 2 huûy xöông daïng u naâu. Caùc beänh lyù khaùc - Caùc trieäu chöùng thaàn kinh, cô - Ñoïng canxi trong phaàn meàm, khôùp, maïch maùu vaø trong oáng vaø beå thaän. 20% beänh nhaân saïn thaän laø do cöôøng caän giaùp (9) . Chuùng toâi coù 4/6 t.h. bò saïn thaän. Baøi hoïc kinh nghieäm 6 u tuyeán caän giaùp ñeàu ôû giai ñoaïn treã, chaån ñoaùn ñöôïc nhôø söï hôïp taùc giöõa caùc chuyeân khoa lieân quan. Baøi hoïc ruùt ra qua nghieân cöùu laø: - Caàn naâng cao chaát löôïng caùc xeùt nghieäm sinh hoùa nhaát laø veà ño noàng ñoä canxi vaø phospho (maùu, nöôùc tieåu) cuõng nhö trieån khai xeùt nghieäm mieãn dòch ñònh löôïng PTH. - phaûi nghó ñeán u tuyeán caän giaùp khi thaáy khoái u vuøng tuyeán giaùp coù bieåu hieän cuûa cöôøng caän giaùp. - MRI chaát löôïng cao raát höõu ích ñeå phaùt hieän u tuyeán caän giaùp trong caùc tröôøng hôïp laâm saøng vaø sieâu aâm khoâng thaáy. Ñieàu trò Caét boû u tuyeán caän giaùp laø caùch ñieàu trò toát nhaát (1,2,3,4,6,7,8,9,10,11) . Neáu kieåm soaùt ñöôïc tình traïng cöôøng caän giaùp (baèng thuoác hoaëc phaãu thuaät) thì seõ caûi thieän hình aûnh XQ cuõng nhö GPB (2) . Caùc steroids sinh duïc höõu ích cho phuï nöõ maõn kinh töø choái moå hoaëc cho nhöõng beänh nhaân coù nguy cô cao. Bisphosphonates coù theå ngaên ngöøa vieäc maát theâm Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 5 * Phuï baûn cuûa Soá 4 * 2001 Chuyeân ñeà Giaûi Phaãu Beänh 57 xöông nhöng chæ coù taùc duïng haï canxi maùu taïm thôøi (7) . Tröôùc moå, chuùng toâi söû duïng Calcitonin vaø bisphosphonate ñeå trung hoøa taùc duïng cuûa PTH. Sau khi caét boû tuyeán caän giaùp, löôïng PTH vaø canxi maùu bò giaûm ñoät ngoät neân beänh nhaân ñöôïc cho duøng Rocaltrol (vitamin D3) lieàu cao ñeå thay theá PTH vaø keát hôïp duøng vôùi canxi lieàu cao. Trong thôøi gian theo doõi töø 3–12 thaùng sau moå vôùi thuoác söû duïng neâu treân, tình traïng beänh nhaân caûi thieän toát veà LS cuõng nhö XQ. Hieän ñang coøn tieáp tuïc theo doõi. KEÁT LUAÄN Nghieân cöùu 6 tröôøng hôïp u tuyeán caän giaùp cho thaáy: 1. U tuyeán caän giaùp raát hieám gaëp, taát caû ñöôïc phaùt hieän muoän. 2. Boán tröôøng hôïp u laønh chaån ñoaùn deã, 3 thuoäc loaïi teá baøo chính vaø 1 teá baøo aùi toan. 3. Hai tröôøng hôïp hình aûnh vi theå khoâng ñieån hình, ñaïi theå vaø theo doõi giuùp nghó ñeán u laønh hôn laø ung thö. 4. Caàn taêng cöôøng chaát löôïng xeùt nghieäm sinh hoùa, MRI 5. Caét boû khoái u keøm ñieàu trò noäi khoa caûi thieän toát laâm saøng vaø toån thöông xöông. TÖØ KHOÙA Cöôøng caän giaùp hyperparathyroidism; Teá baøo chính chief cell; Teá baøo saùng clear cell; Teá baøo aùi toan oxyphil cell; U laønh tuyeán caän giaùp parathyroid adenoma; Ung thö tuyeán caän giaùp parathyroid carcinoma. Y VAÊN THAM KHAÛO 1. AEGERTER E, KIRPATRICK JR JA : Hyperparathyroidism. In “Orthopaedic diseases” (Aegerter-Kirpatrick), 4th ed., W.B. Saunders Co., Philadelphia, 1975: 385-401. 2. BULLOUGH PG, VIGORITA VJ : Hyperparathyroidism. In “ Atlas of Orthopaedic Pathology with clinical and radiologic correlations” (Bullough-Vigorita). University Park Press – Baltimore, Gower Medical Publishing-New York, 1984: 2.8 – 2.10. 3. COTRAN RS, KUMAR V, ROBBINS SL: Primary hyperparathyroidism. In Robbins Pathologic basis of disease, 5 th ed., W.B. Saunders Co., Philadelphia, 1994:1144-1146. 4. GREENFIELD GB : Hyperparathyroidism. In “Radiology of bone diseases” (Greenfield GB), 3rd ed., JB Lippincott Co., Philadelphia & Toronto,1975 : 40-55. 5. GREENFIELD GB, ARRINGTON JA: Brown tumor of Hyperparathyroidism. In “Imaging of bone tumors –a multimodality approach”, J.B. Lippincott Co., chap. 5, 1995: 422- 423. 6. JAFFE HL: Primary and secondary hyperparathyroidism.In “Metabolic, degenerative, and inflammatory diseases of BONES and JOINTS” (Jaffe), Lea&Febiger, Philadelphia, Chapter 12, 1972: 301-329. 7. KANIS JA: Hyperparathyroidism. In “Textbook of osteoporosis” (Kanis JA), Blackwell Science, 1996: 156-159. 8. LICHTENSTEIN: Skeletal changes in hyperparathyroidism. In “Bone tumors”, 5th ed., the C.V.Mosby Co., St Louis, 1977 : 422- 424 9. MIRRA JM: Brown tumor of hyperparathyroidism. In “Bone tumors” (Mirra JM), Lea& Febiger, Philadelphia-London, Vo 2, Chapter 26, 1989: 1785-1801. 10. RESNICK D: Parathyroid disorders and renal osteodystrophy. In “Bone and joint imaging”, 2nd ed., W.B. Saunders Co., chapter 52,1996: 553-559. 11. UNNI KK : Dahlin’s bone tumors, general aspects and data on 11.087 cases. 5 th ed., Lippincott-Raven publishers, Philadelphia, 1996: 417-419