Tỷ lệ thai phụ bổ sung Axit Folic và các yếu tố liên quan trong giai đoạn sớm thai kỳ tại Bệnh viện Từ Dũ

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 35 TỶ LỆ THAI PHỤ BỔ SUNG AXIT FOLIC VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN TRONG GIAI ĐOẠN SỚM THAI KỲ TẠI BỆNH VIỆN TỪ DŨ Nguyễn Hải Anh Vũ*, Lê Hồng Cẩm** TÓM TẮT Mở đầu: Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) 2006 khuyến cáo phụ nữ nên bổ sung 400μg axit folic mỗi ngàyngay từ thời điểm họ dự định mang thai và liên tục trong 3 tháng đầu thai kỳ, giúp làm giảm nguy cơ dị tật ống thần kinh (DTOTK) cho thai. Mục tiêu: Xác định tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ, xác định các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ của thai phụ tại bệnh viện Từ Dũ. Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang trên 650 thai phụ có tuổi thai từ 11 đến 13 tuần 6 ngày khám thai tại bệnh viện Từ Dũ, thực hiện phỏng vấn bằng bảng câu hỏi soạn sẵn, trong khoảng thời gian từ tháng 11 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. Số liệu thu thập được mã hóa, quản lý bằng chương trình Epidata, xử lý và phân tích số liệu bằng phần mềm thống kê Stata 13. Kết quả: Tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai là 18% (KTC 95%: 0,15 – 0,21). Tỷ lệ thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ là 74,5% (KTC 95%: 0,70 – 0,77). Yếu tố liên quan đến tăng tỷ lệ bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ là: thu nhập trung bình trên 5 triệu đồng/tháng (RR= 13,35 KTC 95% 1,77 – 100,47), có khám sức khỏe trước khi mang thai (RR=7,83 KTC 95% 4,92 – 12,47), trình độ học vấn trên cấp III (RR= 5,96 KTC 95% 1,33 – 26,61). Yếu tố liên quan làm giảm tỷ lệ bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ là có từ 2 con trở lên (RR=0,42 KTC 95% 0,18 – 0,98). Kết luận: Tỷ lệ thai phụ có bổ sung axit folic trước khi mang thai thấp. Truyền thông rộng rãi và hiệu quả hơn cho các đối tượng phụ nữ trong độ tuổi sinh sản về tầm quan trọng của việc khám sức khỏe trước khi mang thai và uống bổ sung axit folic trước khi mang thai. Từ khóa: axit folic, dị tật ống thần kinh thai nhi, giai đoạn sớm thai kỳ. ABSTRACT THE PREVALENCE OF FOLIC ACID SUPPLEMENTATION AND ASSOCIATED FACTORS DURING THE EARLY PREGNANCY AT TU DU HOSPITAL Nguyen Hai Anh Vu, Le Hong Cam * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 35 - 42 Background: WHO 2006 recommends that women get supplemented with 400 μg of folic acid on a daily basis from the time they plan to get pregnant and continuously during the first trimester of pregnancy, to reduce the risk of NTDs. Objectives: To determine the prevalence of folic acid supplementation during early gestation and to determine the associated factors with folic acid supplementation during the early pregnancy of pregnant women at Tu Du hospital. Materials and Methods: A cross – sectional study was performed at Tu Du Hospital between November 2016 and March 2017. Data were obtained using a questionnaire from 650 women between 11 – 13 6/7 weeks * Bệnh viện Từ Dũ ** Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: PGS.TS. Lê Hồng Cẩm ĐT: 0913645517 Email: lehongcam61@ump.edu.vn Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 36 gestation. Data collection was coded, managed by Epidata program, processed and analyzed by Stata 13 statiscal software. Results: Only 18% (CI 95%: 0.15–0.21) women get supplemented with folic acid before their pregnancies. This rate of folic acid use rose to 74.5% (CI 95%: 0.70 – 0.77) in the first trimester. Factors associated with an increased taking folic acid were income > 5million (VND) (RR= 13.3 CI 95% 1.77 – 100.47), pre-pregnancy checkup (RR=7.83 CI 95% 4.92 – 12.47), education level (RR= 5.96 CI 95% 1.33 – 26.61). Having two or more children was a factor associated with reducing the prevalence of folic acid supplementation (RR=0.42 CI 95% 0.18 – 0.98). Conclusion: Only a small proportion of women have used folic acid before their pregnancies. A public health policy or media education on increasing the preconceptional use of folic acid is needed. Key words: folic acid, fetal neural tube defects, early pregnancy. PHẦN MỞ ĐẦU Trong hơn hai thập kỷ qua, bổ sung axit folic đã trở thành một vấn đề thiết yếu của giai đoạn trước khi mang thai và chăm sóc thai sớm trên toàn thế giới. Những tác dụng của axit folic đã được công nhận rộng rãi, bổ sung axit folic là một trong những biện pháp quan trọng để phòng ngừa các biến chứng trong thai kỳ. Từ những năm 1990, hiệu quả của axit folic góp phần giảm đáng kể nguy cơ khiếm khuyết ống thần kinh, giảm thiểu các biến chứng trong thai kỳ đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu, do đó, việc bổ sung axit folic ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản được đưa ra nhằm giải quyết hai vấn đề chính: thiếu máu mẹ và dị tật ống thần kinh thai nhi. Hiện nay đã có khuyến cáo phụ nữ trong độ tuổi sinh sản nên bổ sung axit folic liều 400µg/ngày trước khi mang thai ít nhất 30 ngày và tiếp tục dùng hằng ngày trong tam cá nguyệt đầu (FIGO). Tuy nhiên qua nhiều nghiên cứu nước ngoài cho thấy tỷ lệ thai phụ có bổ sung axit folic trước khi mang thai còn thấp, và tỷ lệ này bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Với câu hỏi nghiên cứu “Tỷ lệ thai phụ uống bổ sung axit folic trong giai đoạn mang thai sớm là bao nhiêu?”, chúng tôi đã tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu về “Tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic và các yếu tố liên quan trong giai đoạn sớm thai kỳ tại bệnh viện Từ Dũ” nhằm đánh giá, đưa ra những số liệu cụ thể tình trạng sử dụng bổ sung axit folic trong giai đoạn mang thai sớm của thai phụ và tìm các yếu tố liên quan đến vấn đề này. Từ đó góp phần làm tốt hơn công tác tư vấn, theo dõi, điều trị, và có biện pháp giúp nâng cao ý thức bổ sung axit folic trong giai đoạn mang thai sớm với mục đích hạn chế các nguy cơ cho thai phụ và con, có thai kỳ khỏe mạnh. Mục tiêu nghiên cứu Xác định tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ tại bệnh viện Từ Dũ. Xác định các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ tại bệnh viện Từ Dũ. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu cắt ngang Đối tượng Dân số mục tiêu: Tất cả phụ nữ dự định có thai và thai phụ. Dân số nghiên cứu: Thai phụ có tuổi thai từ 11 đến 13 tuần 6 ngày khám thai tại phòng khám thai bệnh viện Từ Dũ. Dân số chọn mẫu: Thai phụ có tuổi thai từ 11 đến 13 tuần 6 ngày khám tại phòng khám thai bệnh viện Từ Dũ, hội đủ các tiêu chuẩn chọn mẫu trong thời gian nghiên cứu từ tháng 11 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. Tiêu chuẩn nhận vào nghiên cứu Có tuổi thai 11 tuần đến 13 tuần 6 ngày (theo kinh cuối hoặc siêu âm ba tháng đầu) và có sổ Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 37 khám thai. Có trạng thái tinh thần tỉnh táo, tình trạng sức khỏe cho phép tiến hành phỏng vấn. Đồng ý tham gia sau khi được giải thích mục đích của nghiên cứu. Tiêu chuẩn loại trừ Thai phụ không thể trả lời như khiếm thính, khiếm thị. Thai phụ có bệnh lý tâm thần. Cỡ mẫu α = 5%; 2 ) 2 1( Z = 1,96; d=0,03 p: tỷ lệ thai phụ sử dụng axit folic trong giai đoạn trước khi mang thai theo nghiên cứu của Hei – Jen Jou công bố năm 2010 tại Đài Loan là 15,6% (lấy p = 15,6%)(3) Vậy n = 562. Dự trù thông tin thu thập trên bảng câu hỏi không đạt yêu cầu nên chúng tôi tiến hành nghiên cứu thêm 10% cỡ mẫu, do đó mẫu nghiên cứu tối thiểu sẽ là 620 thai phụ. Phương pháp chọn mẫu Chúng tôi tiến hành chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện đối với các thai phụ thỏa đủ tiêu chuẩn nhận vào và đồng ý tham gia nghiên cứu tại phòng khám thai thường của khoa Chăm sóc trước sinh – bệnh viện Từ Dũ, trong thời gian nghiên cứu đến khi đủ cỡ mẫu thì dừng lại. Địa điểm phỏng vấn: phòng khám thai thường của khoa Chăm sóc trước sinh - bệnh viện Từ Dũ. Thời gian tiến hành phỏng vấn: 8g – 11g, thứ 2 – thứ 6, từ tháng 11 năm 2016 đến tháng 3 năm 2017. Dựkiến thời gian phỏng vấn, thu thập thông tin khoảng 10 phút cho mỗi đối tượng tham gia phỏng vấn. Khu vực khám thai thường của khoa Chăm sóc trước sinh có 5 phòng khám thai được đánh số từ 1 đến 5. Thai phụ đến khám được phát số khám tại quầy phát số, và được máy tính phân ngẫu nhiên vào các phòng khám thai từ 1 đến 5. Các thai phụ vào phòng khám thai, được nữ hộ sinh đo huyết áp và cân nặng, sau đó được bác sĩ xác định tuổi thai và tình trạng thai. Các thai phụ có tuổi thai từ 11 đến 13 tuần 6 ngày, thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu, không nằm trong tiêu chuẩn loại trừ sẽ được mời tham gia vào nghiên cứu. Các đối tượng tham gia nghiên cứu được phỏng vấn trực tiếp theo bảng câu hỏi đã soạn sẵn, ghi nhận thông tin dựa vào sổ khám thai và toa thuốc (ghi nhận tên thuốc, hàm lượng thuốc). Mỗi ngày nghiên cứu viên luân chuyển qua 1 phòng khám thai theo thứ tự, phỏng vấn tất cả thai phụ khám tại phòng thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu và không nằm trong tiêu chuẩn loại trừ, cho đến khi đủ cỡ mẫu. Số liệu thu thập được mã hóa, quản lý bằng chương trình Epidata, xử lý và phân tích số liệu bằng phần mềm thống kê Stata 13. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Trong thời gian nghiên cứu từ 11/2016 đến 3/2017, chúng tôi tiến hành phỏng vấn 650 thai phụ với các đặc điểm như sau: Đặc điểm dịch tễ Tuổi trung bình trong nghiên cứu cuả chúng tôi là 29,4 tuổi (Bảng 1). Đa số thai phụ trong nghiên cứu của chúng tôi có độ tuổi tập trung từ 20 đến 29 tuổi (55,5%). Khoảng 1/3 thai phụ sống tại TP.HCM. Có 96,6% thai phụ đã lập gia đình. Đa số thai phụ có trình độ học vấn từ cấp III trở lên (75,5%). Nghề nghiệp đa số là công nhân viên (68,3%). Về tình trạng kinh tế, chúng tôi nhận thấy hầu như thai phụ có mức thu nhập trung bình/tháng từ 3 – 5 triệu đồng. Tiền căn sản khoa của đối tượng tham gia nghiên cứu Về tiền căn thai sản, chúng tôi ghi nhận thấy 49,5% thai phụ mang thai lần đầu, chỉ có 10,6% Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 38 thai phụ đã có 2 con. Trong đó, tiền căn sinh con bị DTOTK chiếm 0,8%, và chỉ có 1 thai phụ có tiền căn gia đình bị DTOTK. Bảng 1. Những đặc điểm về dân số, văn hóa, xã hội của đối tượng tham gia nghiên cứu Đặc điểm thai kỳ lần này Chúng tôi ghi nhận được 53,5% thai phụ có nghén trong thai kỳ (Bảng 2). Phần lớn thai phụ trong nghiên cứu này có chế độ dinh dưỡng đầy đủ 4 nhóm thực phẩm (53,9%). Chỉ có 22,6% thai phụ khám sức khoẻ trước khi mang thai, chủ yếu khám tại bệnh viện (61,9%). Các thai phụ trước khi mang thai đa phần có thể trạng trung bình (60,8%). 74,3% thai phụ khám thai lần đầu trong khoảng thời gian từ 5 đến 8 tuần tuổi thai. Chỉ có 5,1% thai phụ khám thai trước 5 tuần tuổi thai. Hơn 50% thai phụ khám thai lần đầu tại bệnh viện. Bảng 2. Đặc điểm thai kỳ lần này (N = 650) Đặc điểm Tần số Tỷ lệ (%) Chỉ số khối cơ thể trước khi mang thai Nhẹ cân Trung bình Thừa cân Béo phì 163 395 56 36 25,1 60,8 8,6 5,5 Thời điểm khám thai lần đầu < 5 tuần 5 – 8 tuần > 8 tuần 33 483 134 5,1 74,3 20,6 Nơi khám thai lần đầu Bệnh viện Phòng khám tư 398 252 61,2 38,8 Nghén khi mang thai Có Không 348 302 53,5 46,5 Dinh dưỡng khi mang thai Đầy đủ 4 nhóm thực phẩm Không đầy đủ 4 nhóm thực phẩm Ăn chay Ăn kiêng 350 292 8 0 53,9 44,9 1,2 0 Khám sức khoẻ trước khi mang thai Có Không 147 503 22,6 77,4 Nơi khám sức khỏe trước khi mang thai Bệnh viện Phòng khám tư n= 147 91 56 61,9 38,1 Được tư vấn bổ sung axit folic trước mang thai Có Không n=147 66 81 44,9 55,1 Bổ sung axit folic Trong 650 thai phụ tham gia nghiên cứu, có 601 thai phụ có uống bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ, chiếm 92,5% (KTC 95%: 90,2 – 94,2) (Bảng 3). Cụ thể, có 117 thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai (chiếm 18%), và đa số thai phụ bắt đầu uống bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ (74,5%). Có 49 thai phụ không bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ, chiếm (7,5%). Đặc điểm dịch tễ học Tần số (n = 650) Tỷ lệ (%) Tuổi trung bình 29,4 ± 5,1 < 20 20 – 29 30 – 39 ≥ 40 6 361 256 27 0,9 55,5 39,4 4,2 Nơi cư ngụ TP.HCM Tỉnh thành khác 174 476 26,8 73,2 Tình trạng hôn nhân Đã lập gia đình Mẹ đơn thân 628 22 96,6 3,4 Trình độ học vấn Cấp I Cấp II Cấp III Trên cấp III 11 147 240 252 1,7 22,6 36,9 38,8 Nghề nghiệp Nông dân Công nhân viên Buôn bán Nội trợ Lao động tự do 23 444 55 118 10 3,5 68,3 8,5 18,2 1,5 Thu nhập trung bình < 3 triệu 3 triệu – 5 triệu > 5 triệu 59 292 299 9,1 44,9 46 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 39 Bảng 3. Tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ (N = 650) Đặc điểm Tần số Tỷ lệ(%) Bắt đầu bổ sung axit folic trước khi mang thai 117 18 Bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ 484 74,5 Không bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ 49 7,5 Thời điểm thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trước khi mang thai Có 117/650 (18%) thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai. Về thời điểm thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trước khi mang thai, 59% trường hợp thai phụ uống trước khi mang thai 1 tháng. Thời điểm thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ Chúng tôi nhận thấy trong 484 thai phụ bổ sung axit folic sau khi mang thai có 380 thai phụ bắt đầu bổ sung từ thời điểm 5 đến 8 tuần tuổi thai (78,5%), chỉ có 4 thai phụ (0,8%) bắt đầu uống bổ sung axit folic trước 4 tuần tuổi thai (Hình 1). Hình 1. Tỷ lệ thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic Tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic Có 67 thai phụ (11,1%) không tuân thủ uống bổ sung axit folic hằng ngày (Bảng 4). 587 thai phụ (90,3%) vẫn còn tiếp tục bổ sung axit folic trong thai kỳ. 477 thai phụ (79,4%) không ghi nhận tác dụng phụ nào khi bổ sung axit folic. Tác dụng không mong muốn được ghi nhận nhiều nhất là táo bón, buồn nôn và nôn chiếm 10,1%. Bảng 4. Tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic hằng ngày trong giai đoạn sớm thai kỳ: Đặc điểm Tần số Tỷ lệ (%) Bổ sung axit folic mỗi ngày Có Không n = 601 534 67 88,9 11,1 Còn tiếp tục bổ sung axit folic trong thai kỳ Có Không n = 650 587 63 90,3 6,7 Tác dụng không mong muốn Không ghi nhận Buồn nôn, nôn Tiêu chảy Táo bón Khác n = 650 477 61 1 61 1 79,4 10,1 0,2 10,1 0,2 Nhận thức của thai phụ về axit folic Chúng tôi nhận thấy chỉ có khoảng 1/3 trong số 650 thai phụ tham gia nghiên cứu phản hồi đã từng nghe hoặc đọc về axit folic, trong đó thai phụ nhận thông tin từ 2 nguồn bác sĩ sản khoa và phương tiện truyền thông (Bảng 5). 12% thai phụ biết rằng nên bổ sung axit folic khi dự định mang thai (12%), 66,9% thai phụ cho rằng nên bổ sung axit folic hằng ngày khi mang thai, 83,9% không biết liều axit folic cần bổ sung trong thai kỳ và 57,2% không biết bổ sung axit folic giúp ngăn ngừa DTOTK cho thai. Chỉ có 16,1% có kiến thức về các loại thực phẩm giúp bổ sung folate. Các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ Sau khi phân tích đơn biến các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ, chúng tôi đưa các yếu tố có P<0,25 vào mô hình phân tích đa biến để tìm mối liên quan chính và loại trừ các yếu tố gây nhiễu. Các yếu tố liên quan đến tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai Nhóm thai phụ có thu nhập trung bình trên 5 triệu đồng/tháng có bổ sung axit folic trước khi mang thai cao gấp 13,35 lần so với nhóm thai phụ có thu nhập dưới 3 triệu đồng/tháng, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p = 0,012; RR(*) = 13,35; KTC 95% [1,77 – 100,47]. Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 40 Nhóm thai phụ có khám sức khỏe trước khi mang thai bổ sung axit folic trước khi mang thai cao gấp 7,83 lần so với nhóm thai phụ không khám sức khỏe trước khi mang thai. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p < 0,01; RR(*) = 7,83; KTC 95% [4,92 – 12,47]. Các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ Tỷ lệ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ ở nhóm thai phụ có từ 2 con trở lên thấp hơn nhiều so với thai phụ chưa có con, giảm 58%. Mối liên quan này có ý nghĩa thống kê với p = 0,046; RR(*) = 0,42; KTC 95% [0,18 – 0,98]. Nhóm thai phụ có trình độ học vấn từ cấp III trở lên bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ cao hơn 5 lần so với nhóm thai phụ có trình độ học vấn cấp I. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê, với p = 0,019; RR(*) = 5,96; KTC 95% [1,33 – 26,61]. Bảng 5. Nhận thức của thai phụ về axit folic liên quan thai kỳ: Đặc điểm Tần số Tỷ lệ (%) Từng nghe/ đọc về axit folic Có Không 233 417 35,9 64,1 Nguồn tiếp nhận thông tin Bác sĩ sản khoa Nhân viên y tế Phương tiện truyền thông Người thân/ gia đình/ bạn bè 116 0 118 77 49,8 0 50,6 33 Bổ sung axit folic giúp ngừa DTOTK Có Không Không biết 262 15 373 40,3 2,3 57,4 Thời điểm nên bắt đầu bổ sung axit folic Khi dự định có thai Trước khi mang thai ít nhất 1 tháng Khi bắt đầu biết có thai Không biết 78 40 251 281 12 6,2 38,6 43,2 Biết liều axit folic cần bổ sung trong thai kỳ Đúng Sai Không biết 93 12 545 14,3 1,8 83.9 Đặc điểm Tần số Tỷ lệ (%) Cần bổ sung axit folic hằng ngày Có Không Không biết 435 11 204 66,9 1,7 31,4 Biết nguồn thực phẩm cung cấp folate Có Không 105 545 16,1 83,9 BÀN LUẬN Bổ sung axit folic trước khi mang thai Chúng tôi ghi nhận có 117 thai phụ (18%) có uống bổ sung axit folic trước khi mang thai (KTC 95%: 0,15 – 0,21). So với nghiên cứu của Jou ghi nhận tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai là 15,6%, thấp hơn kếtquả nghiên cứu của chúng tôi(3), có thể vì khác nhau về dân số nghiên cứu. Tuy nhiên, so với các nghiên cứu trước đây ở các nước phát triển và đang phát triển, tỷ lệ phụ nữ trong độ tuổi sinh sản có bổ sung axit folic quanh giai đoạn thụ thai từ 20,3 – 70%, cao hơn so với nghiên cứu của chúng tôi(4,5). Tỷ lệ thấp bổ sung axit folic trước khi mang thai trong nghiên cứu của chúng tôi có thể do nhiều yếu tố. Thứ nhất, nhận thức của thai phụ về tầm quan trọng của bổ sung axit trong thai kỳ còn kém, cụ thể chỉ có 35,9% thai phụ đã từng nghe/đọc về axit folic, có hơn 50% thai phụ không biết bổ sung axit folic giúp ngừa DTOTK, và có tỷ lệ rất thấp 6,2% thai phụ biết nên bổ sung axit folic ít nhất 1 tháng trước khi mang thai. Thứ hai, số thai phụ khám sức khỏe trước khi mang thai không cao (22,6%), trong đó, số thai phụ được bác sĩ tư vấn bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ là 44,9%, nhưng hơn 80% thai phụ có bổ sung axit folic trước khi mang không theo toa thuốc của bác sĩ. Hơn nữa, bác sĩ sản khoa không phải là nguồn cung cấp thông tin về axit folic chủ yếu cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, mà chỉ chiếm vị trí thứ 2 sau phương tiện truyền thông. Vì vậy, thai phụ không có được các thông tin cần thiết và đúng nhất về bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 41 Từ kết quả nghiên cứu, tỷ lệ thai phụ có bổ sung axit folic trước khi mang thai trong nghiên cứu của chúng tôi không cao hơn so với các nghiên cứu ở các nước phát triển. Điều đó cho thấy vấn đề tuyên truyền, giáo dục cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức cho phụ nữ trong tuổi sinh đẻ dự định có thai nên đi khám sức khỏe trước khi mang thai, ngoài việc tầm soát các bệnh để điều trị, tiêm ngừa các vắc xin cần thiết còn được cho thuốc axit folic để ngừa dị tật ống thần kinh (DTOTK) thai nhi. Bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ Chúng tôi ghi nhận có 484/650 thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ, chiếm 74,5% (KTC 95%: 0,70 – 0,77). Đối tượng thai phụ tham gia nghiên cứu của chúng tôi giống với nghiên cứu của tác giả Jou, nhưng kết quả tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn với nghiên cứu của tác giả Jou và cộng sự (70,9%), có thể do khác nhau về dân số nghiên cứu. So sánh với kết quả nghiên cứu của 2 tác giả Hassan và Forster, tỷ lệ này cao hơn kết quả của chúng tôi, cụ thể lần lượt có 88,7% và 79% thai phụ trong 2 nghiên cứu bổ sung axit folic trong thai kỳ (1,2). Tuy nhiên, do đối tượng tham gia trong 2 nghiên cứu chủ yếu ở tam cá nguyệt 2 và 3, là khoảng thời gian thai phụ đã được bác sĩ tư vấn và thực hành bổ sung axit folic trong thai kỳ, không chỉ tập trung trong tam cá nguyệt 1 như trong nghiên cứu của chúng tôi. Các yếu tố liên quan đến bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ. Nghiên cứu của chúng tôi tìm ra 2 yếu tố liên quan đến tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic trước khi mang thai là nhóm thai phụ có khám sức khỏe trước mang thai và thu nhập trung bình trên 5 triệu đồng/ tháng, với p<0,05. So sánh với nghiên cứu của Nawapun (2007), tác giả ghi nhận tỷ lệ bổ sung axit folic tăng gấp 4 lần ở phụ nữ có trình độ đại học trở lên (KTC 95%: 2,03 – 9,78), và hơn 9 lần ở nhóm người có thu nhập trên 1000$/tháng (KTC 95%: 3,65 – 26,77)(6). Nghiên cứu của chúng tôi tìm ra được mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa tỷ lệ thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ với 2 yếu tố: trình độ học vấn từ cấp III trở lên, số con hiện có, với p< 0,05. Kết quả này tương tự với nghiên cứu của Sharp tại Kannas (2009), tác giả cũng ghi nhận trình độ học vấn ảnh hưởng đến thực hành uống bổ sung axit folic trong thai kỳ (p <0,01)(7). Tác giả Hassan trong nghiên cứu tại Qatar (2008) chỉ ghi nhận yếu tố tuổi có mối liên quan với uống bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ (p=0,03), và không có yếu tố liên quan với uống bổ sung axit folic trong giai đoạn trước mang thai 9 (2). Tuy nhiên, nghiên cứu của tác giả Jou không tìm thấy mối liên quan nào giữa uống bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ với các yếu tố trên(3). Nghiên cứu của tác giả Forster (2009) ghi nhận tỷ lệ thấp bổ sung axit folic trong thai kỳ có liên quan đến tình trạng kinh tế thấp hơn 30.000 AUD/năm với OR=2,85 (KTC 95%: 1,84 – 4,40) và phụ nữ có nhiều hơn 1 con với OR=1,89 (KTC 95%: 1,22 – 2,93)(1). Với kết quả nghiên cứu thu được, chúng tôi cho rằng nên chú ý đến các yếu tố trình độ học vấn, số con hiện có, thu nhập trung bình của phụ nữ trong độ tuổi sinh sản để có tư vấn hợp lý và hiệu quả về bổ sung axit folic trong giai đoạn sớm thai kỳ. Ưu nhược điểm của nghiên cứu Ưu điểm Thiết kế nghiên cứu phù hợp với mục tiêu nghiên cứu. Xác định được tỷ lệ thai phụ bổ sung axit folic và các yếu tố liên quan trong giai đoạn sớm thai kỳ. Nơi thực hiện nghiên cứu là bệnh viện Từ Dũ, là bệnh viện sản khoa đầu ngành của khu vực phía Nam, nơi tiếp nhận và quản lý thai kỳ cho các thai phụ không chỉ ở TP.HCM mà còn ở các tỉnh thành khác, nên nghiên cứu của chúng tôi có giá trị. Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em 42 Hạn chế Thai phụ được tư vấn bổ sung các chế phẩm chứa axit folic khác nhau qua mỗi lần khám thai định kỳ. Tuy đảm bảo về mặt chất lượng và liều lượng nhưng không tránh khỏi sự thiếu đồng nhất về nguồn thuốc sử dụng và tuân thủ thuốc mỗi ngày. Đây là hạn chế khách quan mà nghiên cứu quan sát khó phân tích sự khác biệt này. KẾT LUẬN Tỷ lệ thai phụ bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ là 74,5%, KTC 95% [0,70 – 0,77]. Tỷ lệ thai phụ uống axit folic trong giai đoạn trước mang thai là 18%, KTC 95% [0,15 – 0,21]. Nhóm thai phụ có thu nhập trung bình trên 5 triệu đồng/tháng có bổ sung axit folic trước khi mang thai cao gấp 13,35 lần so với nhóm thai phụ có thu nhập dưới 3 triệu đồng/tháng, p = 0,012; RR(*) = 13,35; KTC 95% [1,77 – 100,47]. Nhóm thai phụ có khám sức khỏe trước khi mang thai bổ sung axit folic trước khi mang thai cao gấp 7,83 lần so với nhóm thai phụ không khám sức khỏe trước khi mang thai, p < 0,01; RR(*) = 7,83; KTC 95% [4,92 – 12,47]. Nhóm thai phụ có từ 2 con trở lên bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ thấp hơn nhiều so với thai phụ chưa có con, giảm 58%, p = 0,046; RR(*) = 0,42; KTC 95% [0,18 – 0,98]. Nhóm thai phụ có trình độ học vấn từ cấp III trở lên bắt đầu bổ sung axit folic trong 3 tháng đầu thai kỳ cao hơn 5 lần so với nhóm thai phụ có trình độ học vấn cấp I, p = 0,019; RR(*) = 5,96; KTC 95% [1,33 – 26,61]. Kiến nghị Truyền thông rộng rãi và hiệu quả hơn cho các đối tượng phụ nữ trong độ tuổi sinh sản về tầm quan trọng của việc khám sức khỏe trước khi mang thai. Bác sĩ nên chú ý tư vấn cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản chế độ dinh dưỡng đặc biệt là thực phẩm giàu folate, và uống bổ sung axit folic từ 1 đến 3 tháng trước khi mang thai. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Forster DA, Wills G, Denning A, Bolger M (2009). "The use of folic acid and other vitamins before and during pregnancy in a group of women in Melbourne, Australia". Midwifery, 25(2):pp.134-146. 2. Hassan AS, Al-Kharusi BM (2008). "Knowledge and use of folic acid among pregnant Arabian women residing in Qatar and Oman". International Journal of Food Sciences and Nutrition, 59(1):pp.70-79. 3. Jou HJ, Hsu IP, Liu CY, et al (2010). "Awareness and use of folic acid among pregnant women in Taipei". Taiwanese Journal of Obstetrics and Gynecology, 49(3):pp.306-310. 4. McGovern E, Moss H, Grewal G, et al (1997). "Factors affecting the use of folic acid supplements in pregnant women in Glasgow". British Journal of General Practice, 47(423):pp.635-637. 5. Morin P, De Wals P, St-Cyr-Tribble D, et al (2002). "Pregnancy planning: a determinant of folic acid supplements use for the primary prevention of neural tube defects". Canadian Journal of Public Health/Revue Canadienne de Santee Publique, pp.259-263. 6. Nawapun K, Phupong V, et al (2007). "Awareness of the benefits of folic acid and prevalence of the use of folic acid supplements to prevent neural tube defects among Thai women". Archives of Gynecology and Obstetrics, 276(1):pp.53-57. 7. Sharp GF, Naylor LA, Cai J, et al (2009). "Assessing awareness, knowledge and use of folic acid in Kansas women between the ages of 18 and 44 years". Maternal and Child Health Journal, 13(6):p.814. Ngày nhận bài báo: 03/11/2017 Ngày nhận phản biện: 10/11/2017 Ngày bài báo được đăng: 15/03/2018