Tuyên ngôn istanbul về buôn bán tạng và ghép tạng du lịch (phiên bản 2018)

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 11 TUYÊN NGÔN ISTANBUL VỀ BUÔN BÁN TẠNG VÀ GHÉP TẠNG DU LỊCH (Phiên bản 2018) Trần Ngọc Sinh1,2 TÓM TẮT Chủ trương thương mại nội tạng nhắm đến những người dễ bị tổn thương (như người mù chữ và nghèo khổ, người nhập cư không có giấy tờ, tù nhân, người tị nạn chính trị hoặc kinh tế) ở những nước nghèo tài nguyên, đã bị các tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lên án trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự bùng nổ của truyền thông internet và việc dễ dàng chi tiền của bệnh nhân ở những nước giàu để đi du lịch và mua nội tạng, buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng trở thành vấn đề toàn cầu. Ví dụ, năm 2006, người nước ngoài nhận được 2/3 trong số 2.000 ca ghép thận được thực hiện ở Pakistan. Tuyên ngôn Istanbul tuyên bố người nghèo bán nội tạng của họ là bị bóc lột bởi những người giàu có hơn ở nước của họ hoặc khách du lịch đến ghép tạng từ nước ngoài. Hơn nữa, chính khách du lịch ghép tạng có nguy cơ bị tổn hại về thể chất nếu việc ghép tạng không được kiểm soát và bất hợp pháp. Hội nghị Istanbul kết luận chủ trương thương mại hóa ghép tạng, lợi dụng những người dễ bị tổn thương và lợi dụng du lịch để buôn bán tạng phải bị cấm. Tuyên ngôn cũng kêu gọi các chuyên gia ghép tạng, các cá nhân và thông qua các tổ chức ghép tạng, chấm dứt những hoạt động phi đạo đức này và khuyến khích hoạt động thực hành an toàn, có trách nhiệm nhằm đáp ứng nhu cầu của người nhận tạng ghép, đồng thời bảo vệ người hiến tạng. Các quốc gia gốc của khách du lịch ghép tạng, cũng như những nước nơi người du lịch đến tìm tạng ghép, chỉ mới bắt đầu nghĩ đến trách nhiệm của mình để bảo vệ người dân khỏi bị bóc lột và phát triển việc tự cung tự cấp trong hiến tạng để ghép. Tuyên ngôn nhằm mục đích củng cố quyết tâm của chính phủ và tổ chức quốc tế để xây dựng luật và nguyên tắc nhằm chấm dứt các thực hành sai trái. “Di sản ghép tạng bị đe dọa bởi buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng. Tuyên ngôn Istanbul nhằm mục đích chống lại các hoạt động này để bảo tồn sự cao quý của việc hiến tạng. Thành công của ghép tạng là liệu pháp cứu mạng nhưng không cần đến - cũng không là sự biện minh - nạn nhân hóa người nghèo trên thế giới như là nguồn tạng cho người giàu” (theo Ban chỉ đạo của Hội nghị Thượng đỉnh Istanbul) [9]. Ấn bản mới [10] của Tuyên ngôn kết hợp phản hồi từ tham vấn cộng đồng được trình bày ngày 1 - 7 - 2018 tại Madrid, tại hội thảo DICG kỷ niệm 10 năm Tuyên ngôn, như là một phần của Đại hội Quốc tế lần thứ 27 của Hội Ghép tạng Thế giới (TTS). Ấn bản mới được xuất bản trên trang web Tuyên ngôn của Istanbul, với các bản dịch sang nhiều ngôn ngữ. Ấn bản mới này của Tuyên ngôn cập nhật những định nghĩa và nguyên tắc trong ánh sáng phát triển lâm sàng, pháp lý và xã hội trong lĩnh vực này suốt thập kỷ qua. Tuyên bố mới của Istanbul về buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng, một tài liệu chính thức đã giúp hướng dẫn thực hành đạo đức trong hiến tạng và ghép tạng trên toàn thế giới. 1. Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh 2. Hội Ghép tạng Việt Nam Người phản hồi (Corresponding): Trần Ngọc Sinh (tnsinh@hotmail.com) Ngày nhận bài: 22/08/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 22/09/2018 Ngày bài báo được đăng: 03/10/2018 t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 12 The Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and Transplant Tourism (2018 Edition) Summary Organ commercialism, which targets vulnerable populations (such as illiterate and impoverished persons, undocumented immigrants, prisoners, and political or economic refugees) in resource-poor countries, has been condemned by international bodies such as the World Health Organization for decades. Yet in recent years, as a consequence of the increasing ease of internet communication and the willingness of patients in rich countries to travel and purchase organs, organ trafficking and transplant tourism have grown into global problems. For example, as of 2006, foreigners received two-thirds of the 2,000 kidney transplants performed annually in Pakistan. The Istanbul Declaration proclaims that the poor who sell their organs are being exploited, whether by richer people within their own countries or by transplant tourists from abroad. Moreover, transplant tourists risk physical harm by unregulated and illegal transplantation. Participants in the Istanbul Summit concluded that transplant commercialism, which targets the vulnerable, transplant tourism, and organ trafficking should be prohibited. And they also urged their fellow transplant professionals, individually and through their organizations, to put an end to these unethical activities and foster safe, accountable practices that meet the needs of transplant recipients while protecting donors. Countries from which transplant tourists originate, as well as those to which they travel to obtain transplants, are just beginning to address their respective responsibilities to protect their people from exploitation and to develop national self-sufficiency in organ donation. The Declaration should reinforce the resolve of governments and international organizations to develop laws and guidelines to bring an end to wrongful practices. “The legacy of transplantation is threatened by organ trafficking and transplant tourism. The Declaration of Istanbul aims to combat these activities and to preserve the nobility of organ donation. The success of transplantation as a life-saving treatment does not require - nor justify - victimizing the world's poor as the source of organs for the rich” (Steering Committee of the Istanbul Summit) [9]. The new edition [10] of the Declaration incorporating feedback from the public consultation was presented on July 1, 2018 in Madrid, at a DICG workshop celebrating the 10th Anniversary of the Declaration, as part of the 27th International Congress of TTS. The new edition was published on the Declaration of Istanbul website, with translations into several languages. This new edition of the Declaration, updating the definitions and principles in the light of clinical, legal, and social developments in the field throughout the last decade. This new Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and Transplant Tourism, a seminal document that has helped to guide ethical practice in organ donation and transplantation around the world. We would like to translate to Vietnamese the full text of the Declaration below. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 13 GIỚI THIỆU VỀ TUYÊN NGÔN ISTANBUL 2008 VÀ 2018 Tuyên ngôn Istanbul được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2008, sau Hội nghị Thượng đỉnh do Hội Ghép tạng Thế giới (TTS) và Hội Thận học Quốc tế (ISN) triệu tập tại Istanbul năm 2008, để đáp lại những lo ngại về nạn buôn bán nội tạng quốc tế. Tuyên ngôn đã định nghĩa về du lịch ghép tạng và buôn bán nội tạng, đưa ra những nguyên tắc hướng dẫn cho các nhà hoạch định chính sách và các chuyên gia y tế làm việc trong lĩnh vực hiến tạng và ghép tạng. Kể từ năm 2008, hơn 135 hội chuyên ngành đã chính thức ủng hộ Tuyên ngôn này. Tuyên ngôn được Tập đoàn Custodian Istanbul (DICG) và một nhóm các chuyên gia ghép tạng quốc tế hợp tác chặt chẽ với các tổ chức TTS và ISN, để khuyến khích và hỗ trợ thực hiện các nguyên tắc của Tuyên ngôn Istanbul trên toàn thế giới. Năm 2017, DICG thành lập một nhóm làm việc quốc tế để soạn thảo một phiên bản mới của Tuyên ngôn, cập nhật các định nghĩa và nguyên tắc trên cơ sở những tiến bộ về lâm sàng, pháp lý và xã hội trong lĩnh vực ghép tạng suốt thập kỷ qua. Tháng 2 - 2018, DICG đưa ra một cuộc tham vấn cộng đồng mời phản hồi về dự thảo nhằm cập nhật cho Tuyên ngôn. Tất cả các thành viên DICG, thành viên của các tổ chức đã ủng hộ Tuyên ngôn, các bên liên quan khác được mời tham gia. Hơn 250 người từ khắp nơi trên thế giới đã tham gia vào nhóm công tác và tham vấn cộng đồng, khoảng 65 báo cáo đã đệ trình chính thức đại diện cho các tổ chức quốc gia hoặc khu vực. Phản hồi từ tham vấn cộng đồng rất tích cực: những người tham gia hoan nghênh cam kết mới để chống lại nạn buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng, các định nghĩa được cập nhật và mở rộng về các thuật ngữ chính và một bộ nguyên tắc rõ ràng hơn để hướng dẫn chính sách và thực hành. Chúng tôi xin dịch sang tiếng Việt toàn văn của Tuyên ngôn. MỞ ĐẦU Ghép tạng, một trong những thành công lớn nhất của thế kỷ XX trong lĩnh vực y học, đã giúp kéo dài và cải thiện cuộc sống của hàng trăm nghìn bệnh nhân (BN) trên toàn thế giới. Hành động cao cả của những người hiến tạng và gia đình họ, cũng như tiến bộ khoa học và lâm sàng quan trọng đạt được, không chỉ mang lại sự sống, mà còn là biểu tượng tình đoàn kết của con người. Tuy nhiên, những thành tựu này đã bị hoen ố bởi nhiều trường hợp buôn bán nội tạng, buôn bán người vì mục đích lấy nội tạng và BN đi du lịch nước ngoài mua tạng từ những người nghèo và dễ bị tổn thương. Trong năm 2007, ước tính có tới 10% ca ghép tạng trên toàn thế giới như vậy [1]. Để giải quyết những vấn đề khẩn cấp và các hoạt động phi đạo đức, TTS và ISN đã triệu tập một hội nghị cấp cao ở Istanbul vào tháng 4 - 2008. 151 thành viên tham dự - đại diện cho các cơ quan khoa học và y tế, các quan chức chính phủ, các nhà khoa học xã hội và nhà đạo đức học - đạt được đồng thuận về Tuyên ngôn Istanbul [2], sau đó đã được hơn 135 hội y tế quốc gia và quốc tế, các cơ quan chính phủ liên quan đến ghép tạng xác nhận. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 14 Tuyên ngôn Istanbul thể hiện quyết tâm của các chuyên gia hiến tạng và ghép tạng chuyên nghiệp và đồng nghiệp của họ trong những lĩnh vực liên quan đến lợi ích của việc ghép, được tối đa hóa và chia sẻ một cách công bằng với người có nhu cầu, không phụ thuộc vào thực hành phi đạo đức và bóc lột, làm hại người nghèo và người yếu thế trên toàn thế giới. Tuyên ngôn cung cấp những hướng dẫn đạo đức cho các chuyên gia và các nhà hoạch định chính sách, những người ủng hộ mục tiêu này. Tuyên ngôn bổ sung nỗ lực của các hội chuyên nghiệp, cơ quan y tế quốc gia và các tổ chức liên chính phủ như Tổ chức Y tế Thế giới [3], Liên Hợp quốc [4, 5] và Hội đồng châu Âu [6, 7, 8] để hỗ trợ phát triển các chương trình đạo đức trong hiến tạng và ghép tạng, ngăn chặn nạn buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng. Những nỗ lực này đã góp phần vào tiến bộ đạt được ở các nước trên thế giới kể từ năm 2008. Năm 2010, TTS và ISN xây dựng Tuyên ngôn của Tập đoàn Custodian Istanbul (DICG) để phổ biến Tuyên ngôn Istanbul và đối phó với những thách thức mới trong buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng. Từ tháng 2 - 2018 đến 5 - 2018, DICG tiến hành tư vấn rộng rãi, mở rộng cho tất cả các bên liên quan, cập nhật Tuyên ngôn để đáp ứng với phát triển lâm sàng, pháp lý và xã hội trong lĩnh vực này. Kết quả của quá trình tham vấn được trình bày, xem xét và thông qua tại Đại hội TTS (Madrid, tháng 7 - 2018). Bản Tuyên ngôn nên được đọc tổng thể và mỗi nguyên tắc nên được áp dụng dưới ánh sáng của tất cả những nguyên tắc khác cũng không kém phần quan trọng. Trang bình luận kèm theo giải thích quá trình xây dựng Tuyên ngôn và những đề xuất chiến lược thực hiện. CÁC ĐỊNH NGHĨA Các thuật ngữ sau đây đã định nghĩa ý nghĩa trong ngữ cảnh của tài liệu này: - Buôn bán nội tạng: bao gồm bất kỳ hoạt động nào sau đây: + Lấy nội tạng từ người hiến tặng sống hoặc đã chết mà không có sự đồng ý hoặc ủy quyền hợp lệ hoặc để đổi lấy lợi ích tài chính hoặc vì lợi thế so sánh với người hiến và/hoặc người thứ ba. + Bất kỳ vận chuyển tạng, thao tác trên tạng, ghép tạng hoặc sử dụng khác trên các nội tạng đó. + Cung cấp bất kỳ lợi thế quá mức nào, hoặc yêu cầu cùng một chuyên gia chăm sóc sức khỏe, nhân viên công vụ, hoặc nhân viên của một tổ chức tư nhân để tạo điều kiện hoặc thực hiện những việc như loại bỏ hoặc lấy sử dụng. + Mời gọi hoặc chiêu dụ người hiến tạng hoặc người nhận tạng để thực hiện mục tiêu lợi ích tài chính hoặc vì lợi thế so sánh. + Cố gắng hứa hẹn, trợ giúp hoặc tiếp tay lấy hoa hồng. - Buôn bán người vì mục đích lấy nội tạng: là việc chiêu dụ, vận chuyển, chuyển nhượng, nuôi dưỡng hoặc nhận người, bằng cách đe dọa hoặc sử dụng vũ lực hoặc các hình thức khác như ép buộc, bắt cóc, gian lận, lừa đảo, lạm dụng quyền lực hoặc ép vào vị thế dễ bị tổn thương, hoặc vào việc cho hay nhận các khoản thanh toán hoặc lợi ích để đạt được sự đồng ý của một người có quyền kiểm soát đối với một người khác, tất cả vì mục đích lấy nội tạng. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 15 Trong bối cảnh của Tuyên ngôn này, thuật ngữ người thường trú (resident) có nghĩa là người sinh sống làm việc trong một quốc gia, hoặc không phải là công dân; thuật ngữ không thường trú (non-resident) biểu thị tất cả những người không phải là cư dân thường trú, kể cả những người đi du lịch, sau đó cư trú tạm thời ở một quốc gia với mục đích có được tạng ghép. - Du lịch để ghép tạng: là sự di chuyển của những người qua biên giới pháp lý nhằm mục đích ghép tạng. Du lịch để ghép tạng trở thành du lịch ghép tạng, do đó phi đạo đức nếu nó liên quan đến buôn bán người vì mục đích lấy nội tạng hoặc buôn bán nội tạng người, hoặc nếu các nguồn lực (cơ quan, chuyên gia và trung tâm cấy ghép) cung cấp tạng ghép cho BN không thường trú, làm hạn chế khả năng cung cấp dịch vụ ghép tạng cho người dân sở tại. - Tự cung - tự cấp hiến và ghép tạng: là đáp ứng nhu cầu ghép tạng của một quốc gia bằng cách sử dụng dịch vụ hiến tạng và ghép tạng bằng nguồn tạng hiến được cung cấp trong nước và nội tạng do người dân của họ hiến tặng, hoặc chia sẻ nguồn tạng hiến với các nước khác trong khu vực pháp lý. - Tính trung lập tài chính trong hiến tặng nội tạng: là người hiến tạng và gia đình họ không bị mất tiền, đồng thời cũng không nhận tiền từ việc hiến tạng. NGUYÊN TẮC - Chính phủ cần xây dựng và thực hiện các chương trình tuyên truyền đạo đức và lâm sàng để phòng ngừa và điều trị các bệnh suy tạng, phù hợp và đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe toàn diện của các quần thể trong nước họ. - Các dịch vụ chăm sóc tối ưu cho người hiến tạng và người bệnh được ghép tạng phải là mục tiêu chính của chính sách và chương trình ghép tạng. - Buôn bán nội tạng và buôn bán người vì mục đích lấy nội tạng phải bị nghiêm cấm và xử lý hình sự. - Việc hiến tặng nội tạng phải là một hành động trung lập về mặt tài chính. - Mỗi quốc gia hoặc khu vực pháp lý cần xây dựng và thực thi luật pháp và điều hành việc hồi phục nội tạng từ những người hiến tặng đã chết, còn sống và trong thực hành ghép tạng phù hợp tiêu chuẩn quốc tế. - Cơ quan được ủy thác ở từng khu vực pháp lý phải giám sát và chịu trách nhiệm về việc hiến tặng, phân bổ và ghép nội tạng để đảm bảo tiêu chuẩn hóa, có truy xuất nguồn gốc, minh bạch, chất lượng, an toàn, công bằng và có sự tin tưởng của công chúng. - Tất cả cư dân thường trú của một quốc gia phải có quyền tiếp cận công bằng với các dịch vụ hiến và ghép tạng, tạng ghép được lấy từ những người hiến tặng đã chết. - Tạng để ghép cần phải được phân bổ một cách công bằng trong quốc gia hoặc khu vực pháp lý, phù hợp với quy tắc khách quan, không phân biệt đối xử, có thể biện minh và theo các nguyên tắc minh bạch, được hướng dẫn bởi tiêu chuẩn lâm sàng và chuẩn mực đạo đức. - Các chuyên gia y tế, các cơ sở y tế cần hỗ trợ ngăn chặn và giải quyết nạn buôn bán nội tạng, buôn bán người vì mục đích lấy nội tạng và du lịch ghép tạng. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018 16 - Các chính phủ và chuyên gia y tế cần thực hiện những chiến lược để làm nản lòng và ngăn chặn cư dân thường trú của đất nước họ tham gia vào việc du lịch ghép tạng. - Các quốc gia nên cố gắng tự cung tự cấp trong hiến tạng và ghép tạng. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Shimazono Y. The state of the international organ trade: A provisional picture based on integration of available information. Bulletin of the World Health Organization. 2007, 85 (12), pp.955-962. 2. Steering Committee of the Istanbul Summit. Organ trafficking and transplant tourism and commercialism: The Declaration of Istanbul. The Lancet. 5 Jul 2008, 372 (9632), pp.5-6. 3. Sixty-third World Health Assembly. WHO Guiding principles on human cell, tissue and organ transplantation, endorsed in Resolution WHA63.22. 21 May 2010, available at 4. United Nations General Assembly. Protocol to prevent, suppress and punish trafficking in persons, especially women and children, supplementing the United Nations Convention against transnational organized crime, endorsed in Resolution 55/25. 15 Nov 2000, available at documents/treaties/UNTOC/Publications/TOC %20Conv ention/TOCebook-e.pdf. 5. United Nations General Assembly. Strengthening and promoting effective measures and international cooperation on organ donation and transplantation to prevent and combat trafficking in persons for the purpose of organ removal and trafficking in human organs, endorsed in Resolution 71/33. 8 September 2017, available at https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.as p?symbol=A/RES/71/322. 6. Council of Europe. Convention for the protection of Human rights and dignity of the human being with regard to the application of biology and medicine: Convention on Human rights and biomedicine (ETS No. 164). Oviedo. 4 April 97, available at https://www.coe.int/en/web/conventions/full- list//conventions/treaty/164. 7. Council of Europe. Additional protocol to the convention on Human rights and biomedicine concerning transplantation of organs and tissues of human origin (ETS No. 186). Strasbourg. 1 May 2006, available at https://www.coe.int/en/web/conventions/full- list/-/conventions/treaty/186. 8. Council of Europe. Convention against trafficking in human organs (ETS No. 216). Santiago de Compostela. 25 March 2015, available at https://www.coe.int/en/web/ conventions/full-list/-/conventions/treaty/216/. 9. Participants in the International Summit on Transplant Tourism and Organ Trafficking. The Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and transplant Tourism, convened by The Transplantation Society and International Society of Nephrology in Istanbul, Turkey. April 30 through May 2, 2008. Clin J Am Soc Nephrol. Sep 2008, 3 (5), pp.1227-1231. 10. TTS, ISN. The Declaration of Istanbul on Organ Trafficking and Transplant Tourism, edition 2018. https://www.declarationofistanbul.org/.