Tư tưởng triết học của Hêghen

Gioócgi Vinhem Phriđrích Hêghen là nhà bi n ch ng l i l c b c ti n b iơ ệ ứ ỗ ạ ậ ề ố c a tri t h c Mác xít. Theo nh n xét c a Ph. Awngghen, ông “không ch là m tủ ế ọ ậ ủ ỉ ộ nhà thiên tài sáng t o, mà còn là m t nhà bác h c có tri th c bách khoa, nênạ ộ ọ ứ nh ng phát bi u c a ông t o thành th i đ i”.ữ ể ủ ạ ờ ạ G.V.Ph. Hêgghen sinh năm 1770 trong m t gia đình quan ch c cao c p ộ ứ ấ ở Stútga thu c Đ c, sau đó theo h c khoa tri t h c và th n h c đ i h c t ngộ ứ ọ ế ọ ầ ọ ở ạ ọ ổ h p Tubingen. Th i tr , ông ch y u quan tâm nghiên c u các v n đ l ch s ,ợ ờ ẻ ủ ế ứ ấ ề ị ử pháp quy n và tôn giáo. Nh ng năm 1800 – 1803, Hêghen làm quen và k t b nề ữ ế ạ v i Senlinh. T đây, ông b t đ u ch y u say mê các v n đ tri t h c. Ông m tớ ừ ắ ầ ủ ế ấ ề ế ọ ấ năm 1831 vì b nh t . Các tác ph m l n c a Hêghen:ệ ả ẩ ớ ủ - Hi n t ng h c tinh th n (1807)ệ ượ ọ ầ - Khoa h c lôgíc (1812 – 1814)ọ - Bách khoa toàn th các khoa tri t h c (1817)ư ế ọ - Tri t h c pháp quy n (1821)ế ọ ề I. Hi n t ng h c tinh th nệ ượ ọ ầ - Là tác ph m tri t h c l n c a Heeghen, đánh d u s chín mu i trong thẩ ế ọ ớ ủ ấ ự ồ ế gi i quan tri t h c c a ông. ớ ế ọ ủ - Nh ng nguyên t c xây d ng h th ng:ữ ắ ự ệ ố Tinh th n tuy t đ i ầ ệ ố là đi m xu t phát và n n t ng trong quan ni m vể ấ ề ả ệ ề hi n th c. Hêghen coi n n t ng th gi i quan tri t h c c a mình là tinh th nệ ự ề ả ế ớ ế ọ ủ ầ tuy t đ i đ c hi u nh đ ng t i cao sáng t o ra gi i t nhiên và con ng i. ệ ố ượ ể ư ấ ố ạ ớ ự ườ Con ng i là s n ph m và cũng là giai đo n phát tri n cao nh t c a tinhườ ả ẩ ạ ể ấ ủ th n tuy t đ i. Ho t đ ng nh n th c và c i t o th gi i c a con ng i chính làầ ệ ố ạ ộ ậ ứ ả ạ ế ớ ủ ườ công c đ tinh th n tuy t đ i nh n th c chính b n thân mình.ụ ể ầ ệ ố ậ ứ ả Cũng nh cái tuy t đ i c a Senlinh, tinh th n tuy t đ i c a Hêghen đ cư ệ ố ủ ầ ệ ố ủ ượ hi u nh s h p nh t gi a th c th t nhiên ( Xpinôza) và cái “Tôi tuy t đ i”ể ư ự ợ ấ ữ ự ể ự ở ệ ố t c t ý th c ( Phícht ). Nó là s th ng nh t gi a t duy và t n t i, tinh th nứ ự ứ ở ơ ự ố ấ ữ ư ồ ạ ầ và v t ch t, ch th và khách th .ậ ấ ủ ể ể Cái tinh th n tuy t đ i c a Hêghen và Senlinh c b n là không có gì khácầ ệ ố ủ ơ ả bi t, tuy nhiên khác v i Senlinh ch , Hêghen không coi ngh thu t là hình th cệ ớ ở ỗ ệ ậ ứ th hi n cao nh t c a tinh th n tuyêt đ i, mà là t duy khái ni m. Nh n th cể ệ ấ ủ ầ ố ư ệ ậ ứ khái ni m là d ng th c cao nh t c a con ng i.ệ ạ ứ ấ ủ ườ Nguyên lý phát tri nể : S th ng nh t gi a t duy và t n t i, t t ng vàự ố ấ ữ ư ồ ạ ư ưở hi n th c là s phát tri n v ch t. Nh v y, Hêghen đã không coi s phát tri nệ ự ự ể ề ấ ư ậ ự ể ch là s tăng gi m đ n thu n v l ng hay s d ch chuy n v trí c a trongỉ ự ả ơ ầ ề ượ ự ị ể ị ủ không gian mà đó là m t quá trình ph đ nh bi n ch ng, trong đó liên ti p di mộ ủ ị ệ ứ ế ễ ra cái m i thay th cho cái cũ, nh ng đ ng th i k th a nh ng y u t c a cái cũớ ế ư ồ ờ ế ừ ữ ế ố ủ mà v n có kh năng thúc đ y phát tri n.ẫ ả ẩ ể Xu t phát t quan ni m coi s phát tri n nh m t quá trình v n đ ng liênấ ừ ệ ự ể ư ộ ậ ộ t c theo quy lu t ph đ nh c a ph đ nh, Hêghen coi m t trong nh ng nguyênụ ậ ủ ị ủ ủ ị ộ ữ t c xây d ng h th ng tri t h c c a mình nh m th hi n quá trình phát tri nắ ự ệ ố ế ọ ủ ằ ể ệ ể c a tinh th n tuy t đ i là tam đo n th c: chính đ - ph n đ - h p đ , trong đóủ ầ ệ ố ạ ứ ề ả ề ợ ề gi a các y u t đ u có m i liên h h u c , chuy n hóa l n nhau.ữ ế ố ề ố ệ ữ ơ ể ẫ Ý th c con ng i là s n ph m c a l ch sứ ườ ả ẩ ủ ị ử: Trong “Hi n t ng h c tinhệ ượ ọ th n”, Hêghen đã ti p c n đ c quan ni m coi nhân cách, ý th c con ng i làầ ế ậ ượ ệ ứ ườ s n ph m c a l ch s . L ch s nhân lo i m c dù đ c th c hi n thông qua ho tả ẩ ủ ị ử ị ử ạ ặ ượ ự ệ ạ đ ng c a các cá nhân c th , nh ng đ ng th i l i là n n t ng và th c th c a ýộ ủ ụ ể ư ồ ờ ạ ề ả ự ể ủ th c các cá nhân đó.ứ Xu t phát t quan ni m trên, Hêghen coi nhi m v c b n c a hi nấ ừ ệ ệ ụ ơ ả ủ ệ t ng h c tinh th n là tái di n l i toàn b ti n trình l ch s mà nhân lo i đã tr iượ ọ ầ ễ ạ ộ ế ị ử ạ ả qua. T t ng ch đ o c a Hêghen đây là: th nh t, t duy và ý th c conư ưở ủ ạ ủ ở ứ ấ ư ứ ng i ch phát tri n trong m i quan h và gi i quy t mâu thu n: con ng i - tườ ỉ ể ố ệ ả ế ẫ ườ ự nhiên. Th hai, ý th c con ng i là s n ph m c a ti n trình l ch s nhân lo iứ ứ ườ ả ẩ ủ ế ị ử ạ đ c coi là hi n thân c a tinh th n tuy t đ i.ượ ệ ủ ầ ệ ố Trên đây là m t s nguyên lý b c đ u xây d ng h th ng c a Hêghenộ ố ướ ầ ự ệ ố ủ đ c trình bày trong “Hi n t ng h c tinh th n”.ượ ệ ượ ọ ầ II. Khoa h c Lôgícọ Khoa h c Lôgíc là b ph n quan tr ng nh t c a h th ng Hêghen, vì nóọ ộ ậ ọ ấ ủ ệ ố nghiên c uứ tinh th n tuy t đ i giai đo n s khai nh t, nh ng là đi m xu tầ ệ ố ở ạ ơ ấ ư ể ấ phát và n n t ng c a toàn b h th ng.ề ả ủ ộ ệ ố ● Đ i t ng và nhi m v c a khoa h c lôgícố ượ ệ ụ ủ ọ - Đ i t ng: Cũng nh các nhà lôgíc truy n th ng, Hêghen coi lôgíc làố ượ ư ề ố “khoa h c v t duy, v nh ng ph m trù và quy lu t c a t duy”. T duy v i tọ ề ư ề ữ ạ ậ ủ ư ư ớ ư cách là đ i t ng c a khoa h c lôgíc đ c Hêghen hi u là t t ng thu n túy,ố ượ ủ ọ ượ ể ư ưở ầ là tinh th n tuy t đ i. ầ ệ ố Hêghen phân bi t hai d ng t duy: ệ ạ ư Th nh t, t duy t nó, chính là tinh th n tuy t đ i t o thành b n ch tứ ấ ư ự ầ ệ ố ạ ả ấ c a toàn b hi n th c.ủ ộ ệ ự Th hai, t duy cho nó, t c t duy con ng i, đây là t duy t nó giaiứ ư ứ ư ườ ư ự ở đo n phát tri n cao nh t, là giai đo n t duy có ý th c.ạ ể ấ ạ ư ứ Lu n đi m xuyên su t toàn b lôgíc h c cũng nh h th ng c a Hêghenậ ể ố ộ ọ ư ệ ố ủ là “ cái gì h p lý thì hi n th c và cái gì hi n th c thì h p lý”. ợ ệ ự ệ ự ợ Lu n đi m c b n trên đây không ch th hi n l p tr ng c a Hêghenậ ể ơ ả ỉ ể ệ ậ ườ ủ mu n b o v và duy trì nhà n c quý t c Ph cu i th k XVIII đ u th kố ả ệ ướ ộ ổ ố ế ỷ ầ ế ỷ XIX, cũng nh m i tr t t xã h i là b t công do nó sinh ra, mà còn:ư ọ ậ ự ộ ấ Th nh t, nó là s khái quát nguyên lý xu t phát đi m và n n t ng c aứ ấ ự ấ ể ề ả ủ toàn b h th ng tri t h c, kh ng đ nh tinh th n và v t ch t, ch th và kháchộ ệ ố ế ọ ẳ ị ầ ậ ấ ủ ể th trên c s duy tâmể ơ ở . Th hai, nó kh ng đ nh s th ng nh t t duy - t n t i, t t ng và hi nứ ẳ ị ự ố ấ ư ồ ạ ư ưở ệ th c là c m t quá trình phát tri n bi n ch ng.ự ả ộ ể ệ ứ - Nhi m v : Nhi m v c a khoa h c lôgíc là đào th i nh ng hình th cệ ụ ệ ụ ủ ọ ả ữ ứ c a t t ng không th hi n đúng b n ch t đích th c c a t duy s ng đ ng,ủ ư ưở ể ệ ả ấ ự ủ ư ố ộ đ ng th i vũ trang cho con ng i m t ph ng pháp t duy bi n ch ng nh mồ ờ ườ ộ ươ ư ệ ứ ằ khám phá ra chân lý, đi t i t do.ớ ự Tóm l i, quan ni m trên đây c a Hêghen v đ i t ng và nhi m v c aạ ệ ủ ề ố ượ ệ ụ ủ lôgíc học có m t ý nghĩa to l n: ông đã hi u đ c lôgíc là khoa h c nghiên c uộ ớ ể ượ ọ ứ t duy nh m t quá trình c a trí tu và t t ng nhân lo i; ông nh n th y tư ư ộ ủ ệ ư ưở ạ ậ ấ ư duy con ng i không ch bó h p trong ý th c cá nhân th hi n d i d ng ngônườ ỉ ẹ ứ ể ệ ướ ạ ng , mà c trong quá trình ho t đ ng, trong công c lao đ ng và s n ph m laoữ ả ạ ộ ụ ộ ả ẩ đ ng c a con ng i.ộ ủ ườ ● Ba y u t c a t duy:ế ố ủ ư Hêghen hi u t duy nh m t quá trình phát tri nể ư ư ộ ể bi n ch ng th hi n nh s th ng nh t c a ba y u t sau:ệ ứ ể ệ ư ự ố ấ ủ ế ố - Thính giác: Đây là t duy phù h p v i l i suy nghĩ thông th ng c a m iư ợ ớ ố ườ ủ ọ ng i. T duy này con mang n ng tính tr c quan, xem xét m i v t m t cáchườ ư ặ ự ọ ậ ộ c ng đ , tách r i nh ng m t đ i l p mà nh n th y s th ng nh t gi a chúng.ứ ờ ờ ữ ắ ố ậ ậ ấ ự ố ấ ữ - Y u t bi n ch ng: Khác v i các quan ni m truy n th ng coi phép bi nế ố ệ ứ ớ ệ ề ố ệ ch ng là ngh thu t tranh lu n, Hêghen hi u đây là m t khoa h c v s phátứ ệ ậ ậ ể ộ ọ ề ự tri n c a các khái ni m đ c ông đ ng nh t v i b n ch t c a s v t. Phép bi nể ủ ệ ượ ồ ấ ớ ả ấ ủ ự ậ ệ ch ng là nguyên t c c a m i v n đ ng, m i s s ng và m i ho t đ ng trongứ ắ ủ ọ ậ ộ ọ ự ố ọ ạ ộ ph m vi hi n th c. Cái bi n ch ng còn là linh h n c a m i nh n th c khoa h cạ ệ ự ệ ứ ồ ủ ọ ậ ứ ọ chân chính - Y u t t bi n: th c hi n nh s th ng nh t hai y u t trên, đ ng th iế ố ư ệ ự ệ ư ự ố ấ ế ố ồ ờ là k t qu phát tri n c a chúng, ch đây thì phép bi n ch ng m i đ t đ n sế ả ể ủ ỉ ơ ệ ứ ớ ạ ế ự phát tri n chín mu i. Đây là giai đo n th hi n b n ch t đích th c c a m i cáiể ồ ạ ể ệ ả ấ ự ủ ọ nh s th ng nh t và đ u tranh c a các m t đ i l p. Và ông t coi tri t h c c aư ự ố ấ ấ ủ ặ ố ậ ự ế ọ ủ mình t ng ng v i giai đo n này trong s phát tri n c a t duy nhân lo i.ươ ứ ớ ạ ự ể ủ ư ạ S phân chia này ch mang tính t ng đ i còn trên th c t chúng liên hự ỉ ươ ố ự ế ệ h u c , không tách r i nhau trong t ng giai đo n phát tri n c a s v t và kháiữ ơ ờ ừ ạ ể ủ ự ậ ni m. Chúng là nh ng y u t c a phép bi n ch ng – linh h n s ng c a khoaệ ữ ế ố ủ ệ ứ ồ ố ủ h c lôgíc.ọ ● Nh ng nguyên lý c b n xác đ nh đi m kh i đ u khoa h c lôgícữ ơ ả ị ể ở ầ ọ - Tính khách quan: Là nguyên lý th nh t c a đi m kh i đ u. Nó bu c cácứ ấ ủ ể ở ầ ộ nhà nghiên c u không đ c coi xu t phát đi m m t cách tùy ti n theo ý mu nứ ượ ấ ể ộ ệ ố ch quan c a mình, mà ph i tuân theo tính khách quan tùy thu c vào t ng đ iủ ủ ả ộ ừ ố t ng nghiên c u m t cách c th .ượ ứ ộ ụ ể - Đ n gi n và tr u t ng nh t: M i quá trình v n đ ng khách quan đ uơ ả ừ ượ ấ ọ ậ ộ ề theo xu h ng t đ n gi n đ n ph c t p, t ch a hoàn thi n t i ch ngày càngướ ừ ơ ả ế ứ ạ ừ ư ệ ớ ỗ hoàn thi n h n, cho nên đi m kh i đ u ph i là cái s khai nh t, ch a hoàn thi nệ ơ ể ở ầ ả ơ ấ ư ệ nh t, tr u t ng nh t. L n đ u tiên Hêghen coi nguyên lý đi t tr u t ng đ nấ ừ ượ ấ ầ ầ ừ ừ ượ ế c th là m t trong nh ng nguyên lý c b n trong v n đ ng các khái ni m lôgícụ ể ộ ữ ơ ả ậ ộ ệ h c.ọ - Kh ng đ nh đi m kh i đ u ph i là đi m xu t phát có kh năng phátẳ ị ể ở ầ ả ể ấ ả tri n thành toàn b h th ng, t c là ph i ch a đ ng mâu thu n c b n c a toànể ộ ệ ố ứ ả ứ ự ẫ ơ ả ủ b h th ng – đó là mâu thu n gi a tinh th n và v t ch t.ộ ệ ố ẫ ữ ầ ậ ấ - Kh ng đ nh s th ng nh t gi a tính l ch s và tính lôgíc trong vi c xácẳ ị ự ố ấ ữ ị ử ệ đ nh đi m kh i đ u, Hêghen coi khoa h c lôgíc c a mình là s t ng k t toàn bị ể ở ầ ọ ủ ự ổ ế ộ ti n trình phát tri n t t ng tri t h c c a nhân l ch.ế ể ư ưở ế ọ ủ ị Trên đây là nh ng nguyên lý trong vi c xác đ nh đi m kh i đ u c a lôgícữ ệ ị ể ở ầ ủ h c Hêghen. Đó cũng là nh ng nguyên lý c b n xây d ng khoa h c lôgíc c aọ ữ ơ ả ự ọ ủ ông. Chúng là s phát tri n ti p theo nh ng nguyên lý b c đ u xây d ng hự ể ế ữ ướ ầ ự ệ th ng đ c ông đ c p trong ố ượ ề ậ Hi n t ng h c tinh th nệ ượ ọ ầ . III. Tri t h c t nhiênế ọ ự - Theo Hêghen: là s nghiên c u lý lu n gi i t nhiên đ c hi u nh t nự ứ ậ ớ ự ượ ể ư ồ t i khách quan c a tinh th n, hay s t n t i c a tinh th n d i d ng các s v tạ ủ ầ ự ồ ạ ủ ầ ướ ạ ự ậ v t ch t.ậ ấ   - Th gi i chúng ta, theo cách hi u c a Hêghen, là m t ch nh th th ngế ớ ể ủ ộ ỉ ể ố nh t trong đó m i s v t đ u có m i liên h h u c v i nhau, không ng ng v nấ ọ ự ậ ề ố ệ ữ ơ ớ ừ ậ đ ng và phát tri nộ ể . - Tri t h c t nhiên g m ba ph n: ế ọ ự ồ ầ ● Th gi i c h c: Trong th gi i này, Hêghen đã nghiên c u, phân tíchế ớ ơ ọ ế ớ ứ ph m trù nh không gian, th i gian, v t ch t, v n đ ng. Ông đã nhìn th y m iạ ư ờ ậ ấ ậ ộ ấ ố quan h khăng khít không th tách r i gi a v t ch t và v n đ ng. Theo ôngệ ể ờ ữ ậ ấ ậ ộ “không có v n đ ng nào là v n đ ng thi u v ng v t ch t và cũng không hoànậ ộ ậ ộ ế ắ ậ ấ toàn gi ng nh không có v t ch t nào là v t ch t không v n đ ng”.ố ư ậ ấ ậ ấ ậ ộ Tuy nhiên, ông ch d ng l i quan ni m di r i v trí trong không gian,ỉ ừ ạ ở ệ ờ ị ho c s l p l i tu n hoàn c a cái đã có t tr c. Và nh ng ph m trù trên v n bặ ự ặ ạ ầ ủ ừ ướ ữ ạ ẫ ị ông gi i thích m t cách duy tâm.ả ộ ● Th gi i v t lý h c: Hêghen trình bày các quan ni m c a ông v cácế ớ ậ ọ ệ ủ ề v t th c a vũ tr , v ánh sáng, v nhi t, v các quá trình hóa h c,… ậ ể ủ ụ ề ề ệ ề ọ D i con m t c a các nhà duy tâm, ông đã xem t t c nh ng m i liên hướ ắ ủ ấ ả ữ ố ệ gi a ữ các s v t, hi n t ng và các quá trình trong th gi i ch là s bi u hi nự ậ ệ ượ ở ế ớ ỉ ự ể ệ n i ti p nhau c a b n nguyên tinh th n đã s n sinh ra chúng.ố ế ủ ả ầ ả ● Th gi i các c th sinh h c: đ a ch t h c, th c v t h c, đ ng v t h c,ế ớ ơ ể ọ ị ấ ọ ự ậ ọ ộ ậ ọ … Theo Hêghen, vi c chuy n t vô sinh lên h u sinh là k t thúc c a quá trình tệ ể ừ ữ ế ủ ự nhiên, t nhiên ch là t n t i th p, là s bi u hi n và t nh n th c c p đự ỉ ồ ạ ấ ự ể ệ ự ậ ứ ở ấ ộ th p c a ý ni m tuy t đ i. Gi i t nhiên, đ i t ng c a tri t h c t nhiên vấ ủ ệ ệ ố ớ ự ố ượ ủ ế ọ ự ề b n ch t ch là m t th gi i ng ng đ ng không phát tri n, s dĩ chúng nh thả ấ ỉ ộ ế ớ ư ọ ể ở ư ế này hay nh th khác là do s v n đ ng và phát tri n c a ý ni m tuy t đ i quyư ế ự ậ ộ ể ủ ệ ệ ố đ nh. ị S phát tri n c a gi i t nhiên không ph i là s phát tri n c a th gi iự ể ủ ớ ự ả ự ể ủ ế ớ v t ch t mà là bi u hi n “s bi n đ i khái ni m” mà thôiậ ấ ể ệ ự ế ổ ệ Nhìn chung, tri t h c t nhiên c a Hêghen, bên c nh nhi u t t ng tíchế ọ ự ủ ạ ề ư ưở c c b i ý đ c a nó mu n đem l i cho con ng i m t cách nhìn bi n ch ng vự ở ồ ủ ố ạ ườ ộ ệ ứ ề t nhiên, nh ng theo ý ki n c a nhi u nhà nghiên c u, là khâu thi t y u nh tự ư ế ủ ề ứ ế ế ấ trong h th ng c a ông.ệ ố ủ IV. Tri t h c pháp quy n và tri t h c l ch sế ọ ề ế ọ ị ử ● Tri t h c pháp quy nế ọ ề - Trong tri t h c pháp quy n và tri t h c l ch s , Hêghen th hi n nh ngế ọ ề ế ọ ị ử ể ệ ữ quan ni m c b n c a mình v các v n đ phát tri n xã h i, trong đó đ c bi tệ ơ ả ủ ề ấ ề ể ộ ặ ệ quan tâm nghiên c u b n ch t và ngu n g c c a nhà n c. Theo ông, gia đìnhứ ả ấ ồ ố ủ ướ và xã h i công dân ch u s ch đ o c a Nhà n c.ộ ị ự ỉ ạ ủ ướ Theo Hêghen: Nhà n c “s ngao du” c a Chúa tr i trong xã h i loàiướ ự ủ ờ ộ ng i, là s th hi n tinh th n tuy t đ i.ườ ự ể ệ ầ ệ ố - Ông coi m i s b t công, t n n xã h i nh nh ng hi n t ng t t y uọ ự ấ ệ ạ ộ ư ữ ệ ượ ấ ế c a s phát tri n xã h i xu t phát t b n tính con ng i “Lu n đi m kh ngủ ự ể ộ ấ ừ ả ườ ậ ể ẳ đ nh m i ng i v b n tính v n bình đ ng là không đúng …, c n ph i nóiị ọ ườ ề ả ố ẳ ầ ả ng c l i r ng con ng i v b n tính v n b t bình đ ng. ượ ạ ằ ườ ề ả ố ấ ẳ Xã h i th ng xuyên x y ra mâu thu n, xung đ t gi a các t ng l p, đ ngộ ườ ả ẫ ộ ữ ầ ớ ẳ c p xã h i khác nhau, cũng nh m i cá nhân trong xã h i. Chính nh ng mâuấ ộ ư ỗ ộ ữ thu n xã h i y mà Nhà n c xu t hi n.ẫ ộ ấ ướ ấ ệ - Khác v i nhi u nhà t t ng t tr c t i gi lý gi i ngu n g c Nhàớ ề ư ưở ừ ướ ớ ờ ả ồ ố n c t kh c xã h i, Hêghen kh ng đ nh, Nhà n c hi n đ i và chính phướ ừ ế ướ ộ ẳ ị ướ ệ ạ ủ hi n đ i ch xu t hi n khi t n t i s khác nhau gi a các đ ng c p khi s chênhệ ạ ỉ ấ ệ ồ ạ ự ữ ẳ ấ ự l ch giàu và nghèo tr nên quá l n, và khi mà xu t hi n nh ng m i quan hệ ở ớ ấ ệ ữ ố ệ trong đó đông đ o qu n chúng không th a mãn nh ng nhu c u c a mình nh hả ầ ỏ ữ ầ ủ ư ọ đã t ng quen. ừ Nhà n c ra đ i làm dung hòa các mâu thu n gi a nh ng ng i giàu vàướ ờ ẫ ữ ữ ườ nghèo, gi a các đ ng c p xã h i khác nhau nh m đ nh h ng s phát tri n xãữ ẳ ấ ộ ằ ị ướ ự ể h i.ộ - Nhà n c, theo Hêghen, không ch là c quan hành pháp, mà là t ng thướ ỉ ơ ổ ể các quy ch , k c ng, chu n m c v m i lĩnh v c đ o đ c, pháp quy n, chínhế ỷ ươ ẩ ự ề ọ ự ạ ứ ề tr , văn hóa, … c a xã h i, mà nh đó m i qu c gia m i có th phát tri n bìnhị ủ ộ ờ ỗ ố ớ ể ể th ng. Vì th , Nhà n c t n t i trên b t kỳ giai đo n nào c a l ch s .ườ ế ướ ồ ạ ấ ạ ủ ị ử ● Tri t h c l ch s : ế ọ ị ử - Hêghen đ a ra nh ng nguyên t c nghiên c u l ch s :ư ữ ắ ứ ị ử Khách quan: Nhìn nh n l ch s m t cách công minh, trung th c v i l chậ ị ử ộ ự ớ ị s , không đ c l ng tránh l ch s . Ng i nào nhìn nh n th gi i m t cách h pử ượ ả ị ử ườ ậ ế ớ ộ ợ lý thì th gi i cũng nhìn nh n ng i đó m t cách h p lý.ế ớ ậ ườ ộ ợ K t h p v i tính khách quan và tính Đ ng trong nghiên c u l ch sế ợ ớ ả ứ ị ử “l chị s thì ch x y ra có m t l n nh ng nh n th c nó thì là c m t quá trình”.ử ỉ ả ộ ầ ư ậ ứ ả ộ - N i dung c a tri t h c l ch s :ộ ủ ế ọ ị ử L ch s là con đ ng đi t i t do, t do là s gi i phóng con ng i kh iị ử ườ ớ ự ự ự ả ườ ỏ nh ng ràng bu c t nhiên và xã h i.ữ ộ ự ộ T do là tiêu chí c b n đ đánh giá s u vi t c a th i đ i này v i th iự ơ ả ể ự ư ệ ủ ờ ạ ớ ờ đ i khác. T đây, ông chia l ch s th gi i nh sau:ạ ừ ị ử ế ớ ư Th i kỳ ti nờ ề sử Ph ng Đôngươ c đ iổ ạ Hy L p, La Mãạ c đ iổ ạ N c Đ c, Thiên Chúaướ ứ giáo, trung c và c nổ ậ đ iạ Không ai t doự Ch đ quânế ộ ch : m t ng iủ ộ ườ đ c t do ượ ự Dân ch quýủ t c: ộ M t s ng iộ ố ườ đ c t doượ ự Quân ch nhân chính:ủ t t c đ c t doấ ả ượ ự Nh v y, Hêghen hi u t do theo góc đ duy tâm, coi đó là s nh n th cư ậ ể ự ộ ự ậ ứ và th c hi n nh ng quy lu t t t y u c a t nhiên v i t cách là hi n thân c aự ệ ữ ậ ấ ế ủ ự ớ ư ệ ủ tinh th n tuy t đ i.ầ ệ ố Nhìn chung, tri t h c pháp quy n và tri t h c l ch s c a Hêghen, bênế ọ ề ế ọ ị ử ủ c nh nhi u h n ch b i l p tr ng duy tâm và tính giai c p h p hòi, ch a đ ngạ ề ạ ế ở ậ ườ ấ ẹ ứ ự nhi u t t ng sâu s c v s phát tri n xã h i cũng nh ti n trình l ch s nhânề ư ưở ắ ề ự ể ộ ư ế ị ử lo i, làm n n t ng cho quan ni m duy v t v l ch s sau này c a Mác coi sạ ề ả ệ ậ ề ị ử ủ ự phát tri n xã h i nh m t ti n trình l ch s - t nhiên.ể ộ ư ộ ế ị ử ự Có th th y, tri t h c c a Hêghen nh h ng l n t i ti n trình l ch s tể ấ ế ọ ủ ả ưở ớ ớ ế ị ử ư t ng nhân lo i. Nó đông đ o các môn phái nh phái Hêghen già, phái Hêghenưở ạ ả ư tr ,… Nh ng ch có các nhà kinh đi n Mác – Lênin k t c đ c ph ng phápẻ ư ỉ ể ế ụ ượ ươ bi n ch ng – di s n quý báu nh t c a tri t h c Hêghen.ệ ứ ả ấ ủ ế ọ