Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi và ý nghĩa trong định hướng lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay

AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 52 TƯ TƯỞNG “NHÂN NGHĨA” CỦA NGUYỄN TRÃI VÀ Ý NGHĨA TRONG ĐỊNH HƯỚNG LỐI SỐNG CHO THẾ HỆ TRẺ VIỆT NAM HIỆN NAY Lê Đức Thọ1 1Trường Cao Đẳng Nghề Đà Nẵng Thông tin chung: Ngày nhận bài: 12/07/2018 Ngày nhận kết quả bình duyệt: 15/11//2018 Ngày chấp nhận đăng: 08/2019 Title: Nguyen Trai’s “humanity” thought and meaning in orienting the way of life for the young generation of Vietnam today Keywords: Nguyen Trai; “humanity” thought; education lifestyle; younger generation Từ khóa: Nguyễn Trãi; tư tưởng “nhân nghĩa”; giáo dục lối sống; thế hệ trẻ ABSTRACT Nguyen Trai is always worshiping a great idea - humanist ideas. This thought is a red thread throughout the writing of Nguyen Trai poetry, making his works have a profound human value. It was the same humanist thought that Nguyen Trai had developed from the tradition of humanist thought in Chinese culture that contributed to raising the traditional thinking of Vietnamese towards humanism. This article is more aware of Nguyen Trai's humanist ideology and shows its current meaning in orienting young people's lifestyles. TÓM TẮT Bài viết nghiên cứu về tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi, tư tưởng đó được hình thành từ truyền thống “nhân nghĩa” của dân tộc Việt Nam và có kế thừa, phát triển tư tưởng “nhân nghĩa” của Nho giáo. Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi gắn kết biện chứng với tư tưởng thuận dân, an dân; biểu hiện ở lòng thương người, sự khoan dung độ lượng, thậm chí đối với kẻ thù; “nhân nghĩa” vừa là phương tiện, vừa là mục tiêu; “nhân nghĩa” được thể hiện trong ý tưởng xây dựng một đất nước thái bình. Qua đó, tác giả rút ra ý nghĩa giáo dục lối sống vì con người, lối sống có trách nhiệm và sống vì cộng đồng cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay. 1. GIỚI THIỆU “Nhân nghĩa” là một phạm trù xuất hiện từ khá sớm, trong lịch sử triết học Trung Hoa cổ đại nhiều nhà Nho nổi tiếng như: Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử, Đổng Trọng Thư,... đã bàn nhiều đến “nhân nghĩa”. Chính vì thế nó không phải là vấn đề mới. Nhưng đến thế kỉ XV ở Việt Nam chính tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi đã đạt tới tầm cao của thời đại, điều mà từ trước cho đến những người cùng thời với ông chưa ai đạt tới. Những tư tưởng của Nguyễn Trãi, đặc biệt là tư tưởng “nhân nghĩa”, không chỉ có ý nghĩa ở thời đại của ông mà nó còn có ý nghĩa đến hôm nay và có lẽ nó vẫn mang giá trị đến tận mai sau. Vì vậy, nghiên cứu tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi và chỉ ra ý nghĩa của nó trong định hướng giáo dục lối sống cho thế hệ trẻ hiện nay là việc làm cần thiết. 2. MỤC TIÊU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Mục tiêu nghiên cứu Bài viết làm rõ nội dung tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi và chỉ ra ý nghĩa trong định AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 53 hướng giáo dục lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay. 2.2 Phương pháp nghiên cứu Bài viết dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp phương pháp logic và lịch sử, phân tích, tổng hợp. 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1 Kết quả nghiên cứu 3.1.1 Giới thiệu về Nguyễn Trãi Trong quá trình bảo vệ nền độc lập dân tộc đã sản sinh ra không ít những nhà quân sự, nhà tư tưởng kiệt xuất như: Lý Công Uẩn, Lý Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm ... trong số đó nổi bật là Nguyễn Trãi, một nhà tư tưởng và là Danh nhân văn hóa thế giới. Nguyễn Trãi (1380 – 1442) hiệu là Ức Trai, cha là Nguyễn Ứng Long và mẹ là Trần Thị Thái, cháu ngoại của quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Tổ tiên của Nguyễn Trãi ở xã Chi Ngại, huyện Phượng Nhãn, trấn Kinh Bắc (nay là xã Cộng Hòa, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương), sau chuyển về làng Ngọc Ổi, huyện Thượng Phúc, Hà Đông (nay thuộc xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, Hà Nội). Tròn 6 tuổi mẹ mất, ông phải về Côn Sơn ở với ông ngoại. Năm 1390 ông ngoại cũng mất, Nguyễn Trãi theo cha trở về sống ở làng Nhị Khê. Năm 1400 thi đỗ Thái học sinh và cùng cha ra làm quan dưới triều Hồ. Năm 1407 giặc Minh sang xâm lược, nhà Hồ thất bại. Hồ Quý Ly và nhiều triều thần bị bắt sang Trung Quốc, trong đó có thân phụ của Nguyễn Trãi. Tạm gác thù nhà, Nguyễn Trãi nghe lời cha trở về tìm đường cứu nước nhưng bị giặc giam lỏng ở thành Đông Quan suốt mười năm. Năm 1416 ông tìm đến khởi nghĩa Lam Sơn, dâng cho Lê Lợi bản Bình Ngô sách. Từ đó ông gắn bó với phong trào khởi nghĩa Lam Sơn, tham gia xây dựng đường lối quân sự, chính trị phù hợp và đảm đương những nhiệm vụ quan trọng như soạn thảo thư từ địch vận, tham mưu, vạch ra chiến thuật cho nghĩa quân. Khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, Nguyễn Trãi được Lê Lợi ban cho quốc tính và được phong tước Quan Phục hầu và giữ các chức Lại bộ thượng thư kiêm Nhập nội hành khiển trông coi Viện khu mật, đến đời Lê Thái Tông là Gián nghị đại phu kiêm Tri tam quán sự, chức Hàn lâm viện thừa chỉ kiêm Quốc Tử giám. Với những cương vị mà mình đảm trách, Nguyễn Trãi đã tham gia đề xuất, bàn luận và soạn thảo những vấn đề nhằm mục tiêu quốc thái, dân an. Tuy nhiên, khi những hoài bão của ông còn đang dang dở thì ông và gia tộc phải chịu rơi đầu trong vụ oan án Lệ Chi viên. Năm 1464, Lê Thánh Tông đã minh oan, phục hồi chức tước và sai Trần Khắc Kiêm tìm lại toàn bộ trước tác của Nguyễn Trãi. Nguyễn Trãi người anh hùng dân tộc, một nhà thơ, nhà tư tưởng lớn, danh nhân văn hóa thế giới. Cả cuộc đời mình luôn vì dân vì nước, tư tưởng của ông là sản phẩm của nền văn hóa Việt Nam thời đại nhà Hậu Lê khi mà xã hội Việt Nam đang trên đà phát triển, đánh dấu một giai đoạn phát triển quan trọng trong lịch sử tư tưởng Việt Nam. Nét nổi bật trong tư tưởng Nguyễn Trãi là sự hòa quyện, chắt lọc giữa tư tưởng Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo (trong đó Nho giáo đóng vai trò chủ yếu), có sự kết hợp chặt chẽ với hoàn cảnh thực tiễn Việt Nam lúc đó. Chính cuộc đời, phẩm chất và sự nghiệp của Nguyễn Trãi đã để lại sự kính trọng của người dân ở thời đại của ông cũng như của những thế hệ mai sau. Sự tài năng, đức độ của ông được mọi người kính trọng là bậc anh hùng, là khí phách, là tinh hoa của dân tộc. Cố Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng đã viết: “Nguyễn Trãi người anh hùng dân tộc, văn võ song toàn, văn là chính trị, chính trị cứu nước cứu dân, nội trị, ngoại giao, mở nền thái bình muôn thuở, rửa nỗi hẹn ngàn thu; võ là quân sự chiến lược và chiến thuật, yếu đánh mạnh, ít địch nhiều, thắng hung tàn bằng đại nghĩa; văn và võ đều là võ khí, mạnh như vũ bão, sắc như gươm đao... thật là một con người vĩ đại về nhiều mặt trong lịch sử nước ta...” (Phạm Văn AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 54 Đồng, 1962). Công lao quý giá nhất và sự nghiệp vĩ đại nhất của Nguyễn Trãi là tấm lòng yêu nước yêu dân tha thiết và sự nghiệp đánh giặc cứu nước vô cùng vẻ vang của ông. 3.1.2 Nội dung cơ bản của tư tưởng “nhân nghĩa” Nguyễn Trãi Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi được hình thành từ một hệ thống các quan điểm của triết lý nhân sinh, triết lý xã hội, triết lý chính trị, triết lý quân sự, triết lý ngoại giao. . . và là tất cả những triết lý trong một thể thống nhất ấy lại được bao trùm bởi cả một vũ trụ quan ông. Như vậy, tư tưởng của Nguyễn Trãi là sự thống nhất giữa đạo trời và đạo người thể hiện chung ở chủ nghĩa nhân đạo. Hệ thống các quan điểm trong tư tưởng của Nguyễn Trãi là kết quả của sự kế thừa quan điểm triết học truyền thống phương Đông nói chung, của dân tộc nói riêng. Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi đã trở thành một tư tưởng “nhân nghĩa” tiêu biểu nhất của truyền thống tư tưởng dân tộc, bởi nó chính là sự hội tụ những tư tưởng “nhân nghĩa” của dân tộc truyền lại, rồi tiếp tục lưu chảy trong truyền thống tư tưởng “nhân nghĩa” của người Việt Nam sau này. Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi kế thừa quan điểm “nhân nghĩa” Nho giáo, nhưng đã được mở rộng, phát triển hơn, tạo nên dấu ấn đặc sắc trong lịch sử tư tưởng Việt Nam. Nguyễn Trãi đã tiếp thu tư tưởng “Nhân nghĩa” của Mạnh Tử một cách không máy móc, giáo điều mà có sự sáng tạo và phát triển, thể hiển lòng yêu nước thương dân sâu sắc, thiết tha của một anh hùng dân tộc. Ông đã tạo ra một sức mạnh khá đặc biệt trong lịch sử của các cuộc chiến tranh, đó là sử dụng tư tưởng “Nhân nghĩa” để đánh địch. Tư tưởng “Dân vi quý” của Mạnh Tử đi vào Nguyễn Trãi, đối với Nguyễn Trãi, nhân dân là nỗi lòng thương xót, niềm tin yêu, là sức mạnh cuồn cuộn như nước triều dâng, nhân dân là định hướng cho toàn bộ tư tưởng của Nguyễn Trãi, đó phải là “An dân”,”Điếu dân”. Đối với Nguyễn Trãi, nhân nghĩa là một tư tưởng, hơn nữa, là một phương pháp luận hết sức quan trọng. Trong toàn bộ các tác phẩm của Nguyễn Trãi mà chúng ta còn lưu giữ được thì chữ “nhân” đã được nhắc đến 59 lần và chữ “nghĩa” được nhắc đến 81 lần. Tổng cộng hai chữ “nhân”, “nghĩa” được ông sử dụng đến 140 lần. Tư tưởng “nhân nghĩa” ấy của Nguyễn Trãi đã được thể hiện trong một số tác phẩm tiêu biểu của ông như: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập, Dư địa chí. Nội dung tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi được thể hiện như sau: Trước hết, tư tưởng “nhân nghĩa” vẫn luôn thể hiện tư tưởng “nhân nghĩa” truyền thống, bởi nhân nghĩa vẫn là cái gốc của đạo trời, nên "Bại nghĩa thương nhân, trời đất cơ hồ muốn dứt" (Bình Ngô đại cáo). Nhân nghĩa cũng vẫn là cái gốc của đạo người lãnh đạo, người cai trị dân, vì: "Đạo làm tướng lấy nhân nghĩa làm gốc"; cho nên đó cũng chính là cái gốc của sự ứng xử của người lãnh đạo, của bậc quân vương đối với người dân: "Phàm mưu việc lớn phải lấy nhân nghĩa làm gốc, viện công to phải lấy nhân nghĩa làm đầu" (Lại thư trả lời Phương Chính). Mục đích "an dân" được thực ở người quân tử theo đạo trời để bảo vệ sự sống (an dân), rằng: "đại đức hiếu sinh, thần vũ bất sát, đem quân nhân nghĩa đi đánh dẹp cốt để an dân" (Thư dụ hàng (các tướng sĩ) thành Bình Than). Phải chăng đây vẫn là sự thể hiện tư tưởng mà trong Kinh Dịch, Hệ Từ Hạ truyện đã viết (thiên địa chi đại đức viết sinh). Có thể thấy rằng đường lối cứu nước bằng nhân nghĩa mà Nguyễn Trãi đề ra ngay từ khi dâng Bình Ngô sách cho Lê Lợi là đường lối hoàn toàn khác so với nhân nghĩa của Nho giáo truyền thống. Thứ hai, tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi gắn kết biện chứng với tư tưởng thuận dân và an dân, biết trọng dân, ơn dân, thấy được vai trò, sức mạnh của nhân dân. Nguyễn Trãi là một nhà nho, chịu ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng của Nho giáo, bản thân ông cũng tâm niệm rằng “lòng hãy cho bền đạo Khổng môn”. Cho nên “tôi cũng lấy đạo nhân nghĩa, hết lòng AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 55 kính thờ triều đình” (Viện Sử học, 1976). Nhưng bản thân Nguyễn Trãi lại là một người dân Việt, thấm nhuần tư tưởng đạo đức Việt, nên nhân nghĩa của ông cũng mang đậm tinh thần nhân nghĩa của văn hóa Việt. Vì vậy, điểm khác biệt trong tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi so với Nho giáo Khổng - Mạnh là ở chỗ: nhân nghĩa trước hết là để “yên dân”. Trong các văn thư gửi cho tướng giặc và dụ hàng các thành, Nguyễn Trãi đề cập rất nhiều tới vấn đề này. Nhân nghĩa là thực sự coi dân là gốc nước, phải thực sự gắn với nhân dân, phải thương yêu dân thực sự, phải vì nhân dân và cho nhân dân. Nhân nghĩa là phải cứu nước, cứu dân. Muốn cứu nước, cứu dân trước phải lo trừ bạo; muốn trừ bạo trước hết phải dùng bạo lực của chính nghĩa "lấy ít địch nhiều, lấy chí nhân thay cường bạo". Lòng nhân nghĩa đó trong tư tưởng của Nguyễn Trãi chính là sức mạnh bảo vệ quốc gia dân tộc, được thể hiện bởi vai trò của bậc trung quân ái quốc. Đây cũng là tư tưởng đã được thể hiện trước đó ở thời kỳ chống sự xâm lược của nhà Nguyên. Hịch tướng sĩ (Dụ chư tì tướng hịch văn) cũng nhấn mạnh: "Tự cổ các bậc nghĩa sĩ trung thần đã từng diệt thân để cứu nước" (Tự cổ trung thần nghĩa sĩ, dĩ thân tử quốc hà đại vô chi). Đây là cái nhìn hết sức mới mẻ và nhân văn của Nguyễn Trãi. Trong Nho giáo truyền thống, cũng như trong lịch sử dân tộc có thể ai cũng biết nhân dân là người làm ra mọi của cải để nuôi sống xã hội, song có mấy người thấy được mình phải biết ơn và “đền ơn” những con người bình dị, thậm chí là thấp hèn ấy. Thứ ba, tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi còn biểu hiện ở lòng thương người, ở sự khoan dung độ lượng, thậm chí đối với cả kẻ thù. Tư tưởng “nhân nghĩa” thể hiện theo tinh thần trên còn bao hàm cả sự khoan dung, có thể nói, đây là nét độc đáo riêng có trong tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi. Chiến lược “tâm công” Nguyễn Trãi đã thực hiện trong kháng chiến chống Minh chính là sự thể hiện nét độc đáo riêng có ấy. “Tâm công” đánh vào lòng người, sách lược đã được Nguyễn Trãi dày công suy xét, thu tóm cái tinh hoa trong các sách về binh pháp xưa và vận dụng sáng tạo trong thực tiễn đấu tranh giải phóng dân tộc ở Việt Nam đương thời. Tất nhiên, chiến lược “tâm công” ấy luôn được nghĩa quân Lam Sơn kết hợp chiến đấu bằng vũ khí, quân sự, ngoại giao; và thực tiễn lịch sử đã chứng tỏ rằng, chiến lược đó là hoàn toàn đúng đắn. Một điểm nổi bật trong tư tưởng của Nguyễn Trãi về lòng thương người còn được thể hiện qua cách đối xử khoan dung với kẻ thù khi chúng đã bại trận, đầu hàng. Điều này thể hiện đức “hiếu sinh”, đức “khoan dung” của dân tộc Việt Nam nói chung, cũng như tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi nói riêng. Thứ tư, việc vận dụng quan điểm nhân nghĩa như một nghệ thuật trong tư tưởng của Nguyễn Trãi thể hiện ở chỗ nhân nghĩa vừa là phương tiện vừa là mục tiêu. Nhưng cũng chính vì là nghệ thuật dùng nhân nghĩa trong điều kiện thực tiễn lịch sử phải là sức mạnh được tập trung vào công cuộc giải phóng dân tộc, đó là, dùng quân nhân nghĩa cứu dân khổ, đánh kẻ có tội. Đặc biệt, trong hoàn cảnh đó phải thực hiện cả "quyền mưu làm gốc để trừ kẻ gian tà"; và "nhân nghĩa làm gốc để giữ vững bờ cõi" (Quyền mưu bản thị dụng trừ gian; nhân nghĩa duy trì quốc thế an). Cũng chính vì nhân nghĩa để thắng hung tàn, mà quyền mưu thì dùng trừ gian, do đó "quyền mưu" chính là nhân nghĩa trong thời kỳ chống xâm lược. Thứ năm, tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi còn được thể hiện ở ý tưởng xây dựng một đất nước thái bình, trên vua thánh dưới tôi hiền; để khắp thôn cùng, ngõ hẻm không còn tiếng giận oán sầu. Xã hội lý tưởng theo Nguyễn Trãi là “Thánh tâm dục dữ dân hưu túc, văn trị chung tu chí thái bình” (lòng vua chỉ muốn dân yên nghỉ, xếp võ theo văn, nước trị bình) (Viện Sử học, 1976); Một đất nước thái bình sẽ là đất nước có cuộc sống phồn vinh, tươi đẹp; đồng thời, có sự hòa thuận, yên vui với các nước khác. Có thể nói, lý tưởng chính trị – xã hội của Nguyễn Trãi phù hợp với nguyện vọng, AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 56 ước mơ của dân tộc, nhân dân; đạt tới tầm cao nhất và rộng nhất trong điều kiện lịch sử lúc bấy giờ cho phép. Quan niệm của Nguyễn Trãi, vì thế, là một quan niệm tích cực và đầy tinh thần nhân bản. 3.1.3 Ý nghĩa hiện thời tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi trong định hướng giáo dục lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay Ngay trong thời đại của mình vào thế kỷ XV, tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi đã được thực tiễn trả lời những giá trị của nó, không dừng lại ở đó, cho đến nay những tư tưởng đó vẫn còn nguyên giá trị. Ngày nay, đất nước đang bước từng bước vững chắc trên con đường quá độ lên xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế một cách sâu rộng, thì việc kế thừa những hệ giá trị truyền thống của dân tộc vừa là động lực, vừa là nét độc đáo riêng biệt cho sự phát triển của đất nước. Cho nên, để những giá trị trong tư tưởng “nhân nghĩa” Nguyễn Trãi tiếp tục lan tỏa trong đời sống chính trị - tinh thần của dân tộc. Chúng ta cần phải tiếp tục kế thừa những tư tưởng tiến bộ đó phù hợp với truyền thống của dân tộc, với thời đại. Từ viên nghiên cứu về tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi, chúng ta thấy rằng cần thiết phải định hướng tư tưởng, lối sống nhân nghĩa cho thế hệ trẻ trong giai đoạn hiện nay. Định hướng cho thế hệ trẻ lối sống vì con người. Việc định hướng lối sống vì con người thế hệ trẻ là điều quan trọng, con người luôn chạy theo những lợi ích vật chất mà quên đi những giá trị tốt đẹp của cha ông, những chuẩn mực đạo đức đó là thương người, đồng cảm, chính lối sống vì con người từ đó xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn, không có sự bốc lột, con người sẽ trở nên hạnh phúc hơn. Chúng ta sống cùng mọi người nên phải dựa trên sự bình đẳng, sự chia sẻ, sự đồng cảm, đôi bên cùng có lợi, tôn trọng lẫn nhau có vậy xã hội ngày càng phát triển và văn minh hơn. Định hướng cho thể hệ trẻ lối sống có trách nhiệm. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, khi mà lối sống và văn hóa ngoại lai, thực dụng, có nguy cơ làm phai nhạt về lý tưởng và suy thoái về đạo đức, xa rời truyền thống và làm mất bản sắc văn hóa dân tộc, chệch hướng xã hội chủ nghĩa thì việc định hướng lối sống có trách nhiệm càng có ý nghĩa quan trọng hơn. Để xây dựng lối sống có trách nhiệm trước hết cần có sự thương người, quan tâm giúp đỡ, đồng cảm, chia sẻ với mọi người xung quanh, đặc biệt là vị tha, bao dung với những lỗi lầm của người khác, cần thấy được trách nhiệm của bản thân trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đồng thời cần rèn luyện cho bản thân tính tự giác, kỉ luật, cần có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội, quê hương đất nước. Qua đó góp phần củng cố niềm tin, lập trường, dần hoàn thiện nhân cách của bản thân, cá nhân có ý thức hơn trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Góp phần vào việc bảo tồn các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc đồng thời xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp hơn. Đinh hướng cho thế hệ trẻ lối sống vì cộng đồng. Cá nhân con người không thể tách khỏi đời sống cộng đồng. Để cộng đồng ngày một phát triển thì cá nhân cùng tham gia với cộng đồng để xây dựng khối cộng đồng, nguồn sức mạnh làm nên nhiệm vụ trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Vì thế, ngoài việc có trách nhiệm với bản thân, con người cần có lối sống vì cộng đồng. Có như thế việc cố kết cộng đồng, phát huy vai trò, sức mạnh của cộng đồng ngày một được nâng lên, đồng thời việc định hướng lối sống vì cộng đồng cho thế hệ trẻ mang một ý nghĩa hết sức to lớn trong việc phát triển cộng đồng, tăng trưởng kinh tế của cộng đồng, cùng với tiến bộ của cộng đồng theo hướng hoàn thiện các giá trị chân, thiện, mĩ. Chính lối sống vì cộng đồng của cá nhân giúp cho cộng đồng ngày một phát triển, ngày càng hòa nhập, từ đó đóng góp vào tiến trình phát triển chung của quốc gia. 3.2 Thảo luận Bài viết đã góp phần làm rõ nội dung tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi, chỉ ra ý nghĩa hiện thời của nó trong định hướng giáo dục lối sống AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 52 - 57 57 cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay. Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên các ngành khoa học xã hội để hiểu hơn về con người và tư tưởng của Nguyễn Trãi. Đồng thời, thấy được thêm một cơ sở lý luận trong công tác định hướng giáo dục lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay. 4. KẾT LUẬN “Nhân nghĩa” là một tư tưởng lớn trong hệ thống tư tưởng của Nguyễn Trãi, tư tưởng đó được thể hiện qua các tác phẩm của Nguyễn Trãi mà chúng ta còn lưu giữ được đến ngày nay. Thông qua việc kế thừa và phát triển tư tưởng “nhân nghĩa” trong văn hoá Trung Hoa, Nguyễn Trãi đã góp vào việc nâng tầm tư duy truyền thống của người Việt Nam hướng đến chủ nghĩa nhân đạo. Tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi không phải là sự xuất hiện ngẫu nhiên hay xuất phát từ ý muốn chủ quan của các nhà tư tưởng mà nó là kết tinh những giá trị truyền thống dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại, là tiếng nói phản ánh sâu sắc đặc điểm nhu cầu của lịch sử xã hội đương thời. Dù trải qua bao thăng trầm của lịch sử nhưng tư tưởng “nhân nghĩa” của Nguyễn Trãi vẫn có giá trị và ý nghĩa thiết thực đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay. Đó là những bài học về tinh thần yêu nước, độc lập dân tộc, bài học về nhân nghĩa và tầm quan trọng của giáo dục, sức mạnh đại đoàn kết nhân dân. TÀI LIỆU THAM KHẢO Đảng Cộng sản Việt Nam. (2011). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Hà Nội. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia. Phạm Văn Đồng (1962). Nguyễn Trãi – Người anh hùng dân tộc. Báo Nhân dân, ngày 19 tháng 9 năm 1962. Nguyễn Hùng Hậu. (2002). Đại cương lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1. Hà Nội. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia. Hồ Chí Minh. (2011). Toàn tập, tập 8. Hà Nội. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia. Nguyễn Tài Thư. (1993). Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập 1. Hà Nội. Nhà xuất bản Khoa học xã hội. Viện Sử học. (1976). Nguyễn Trãi toàn tập. Hà Nội. Nhà xuất bản Khoa học xã hội.