Truyện thơ của các dân tộc (Kinh, Tày, Thái) từ góc nhìn so sánh qua truyện thơ có Đề tài dũng sĩ diệt ác thú
Tài liệu Truyện thơ của các dân tộc (Kinh, Tày, Thái) từ góc nhìn so sánh qua truyện thơ có Đề tài dũng sĩ diệt ác thú: No.11_Mar 2019|S 11 – Tháng 3 năm 2019|p.5-12 5 T P CHÍ KHOA H C Đ I H C TÂN TRÀO ISSN: 2354 - 1431 Truy n th c a các dân t c (Kinh, Tày, Thái) t góc nhìn so sánh qua truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú Tr nh Kh c M nh1 1Vi n Nghiên c u Hán Nôm Thông tin bài vi t Tóm t t Ngày nh n bài: 15/02/2019 Ngày duy t đăng: 10/3/2019 M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày và Thái đã s d ng ch vi t c truy n c a mình đ sáng tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm nay. Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th Nôm vi t theo th song th t l c bát, dân t c Tày có truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên, dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t do. M ng văn h c này đã đóng góp nh t đ nh vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng và l ch s văn h c Vi t Nam nói chung. Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam nói chung và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái; bài vi t ch n các tác ph m...
Bạn đang xem nội dung tài liệu Truyện thơ của các dân tộc (Kinh, Tày, Thái) từ góc nhìn so sánh qua truyện thơ có Đề tài dũng sĩ diệt ác thú, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
No.11_Mar 2019|S 11 – Tháng 3 năm 2019|p.5-12
5
T P CHÍ KHOA H C Đ I H C TÂN TRÀO
ISSN: 2354 - 1431
Truy n th c a các dân t c (Kinh, Tày, Thái) t góc nhìn so sánh qua truy n th
có đ tài dũng sĩ di t ác thú
Tr nh Kh c M nh1
1Vi n Nghiên c u Hán Nôm
Thông tin bài vi t Tóm t t
Ngày nh n bài:
15/02/2019
Ngày duy t đăng:
10/3/2019
M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày và Thái đã s d ng ch vi t
c truy n c a mình đ sáng tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm
nay. Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th Nôm vi t theo th song
th t l c bát, dân t c Tày có truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên,
dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t do. M ng văn h c này đã
đóng góp nh t đ nh vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng và
l ch s văn h c Vi t Nam nói chung. Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam
nói chung và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái; bài vi t ch n các tác
ph m có cùng đ tài c t truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra
m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a các dân t c Kinh, Tày và
Thái mi n B c Vi t Nam.
T khóa:
Văn h c, truy n th ; dũng
sĩ; ác thú; dân t c Kinh; dân
t c Tày; dân t c Thái.
Vi t Nam là qu c gia đa dân t c, đa ngôn ng , có
m t n n văn hóa đa d ng và th ng nh t trong c ng
đ ng các dân t c Vi t Nam. Ch vi t là tài s n văn hóa,
đánh d u s phát tri n v văn hóa xã h i c a m i t c
ng i. Ch vi t c a các dân t c trên đ t n c ta, là v n
văn hóa vô cùng quý báu mà m i ng i c n bi t gi gìn
và phát huy. Trong s các dân t c Vi t Nam có ch
vi t c truy n, thì h th ng ch vi t c a các dân t c,
nh : ch Nôm c a dân t c Kinh, ch Nôm c a dân t c
Tày, ch Thái c c a dân t c Thái, v.v là nh ng ch
vi t đã có l ch s t ng đ i lâu đ i và có tính hành
d ng cao.
1. Vài nét v truy n th c a ba dân t c Kinh,
Tày và Thái
M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày
và Thái đã s d ng ch vi t c truy n c a mình đ sáng
tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm nay.
Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th
Nôm vi t theo th song th t l c bát, dân t c Tày có
truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên,
dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t
do. M ng văn h c này đã có nh ng đóng góp nh t đ nh
vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng
và l ch s văn h c Vi t Nam nói chung.
1.1. Ch Nôm và truy n Nôm th l c bát c a dân
t c Kinh
Ch Nôm c a dân t c Kinh ra đ i có ý nghĩa h t s c
l n lao, đánh d u b c phát tri n c a n n văn hóa dân
t c, ý th c t c ng và kh ng đ nh vai trò đ a v c a
ti ng Vi t; đã đáp ng đ c ph n nào nhu c u phát tri n
c a n n văn hóa dân t c, giai đo n n c Đ i Vi t v ng
b c trong k nguyên đ c l p, t ch và th ng nh t. Ch
Nôm ra đ i, th i nhà Lý, ch đ n thu n là nh ng ch
xu t hi n trong các văn b n v i m c đích ghi tên ng i
và tên đ t. Th i nhà Tr n thì phát tri n th nh hành và b t
đ u t o nên văn h c ch Nôm v i các bài phú, nh : C
tr n l c đ o phú 居塵樂 賦 và Đ c thú lâm tuy n
thành đ o ca 得趣林泉成 歌 c a vua Tr n Nhân
Tông (1258 - 1308), t th nh t c a Thi n phái Trúc
Lâm Yên T ; ti p đ n là Hoa Yên t phú花燕寺賦 c a
Lý Đ o Tái (1254 - 1334), đ o hi u là Huy n Quang, t
th ba c a Thi n phái Trúc Lâm Yên T và Giáo t phú
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
6
教子賦 t ng truy n c a M c Đĩnh Chi (th k XIV).
B n bài phú này, hi n còn đ c ghi chép trong sách
Thi n tông b n h nh 禪宗本行.
T th k XVI đ n đ u th k XX, tr i qua các tri u
đ i phong ki n, t M c - Lê Trung H ng - Tây S n và
đ n Nguy n, tình hình chính tr , văn hóa, xã h i có nhi u
bi n đ i l n lao. Các tri u đ i nhà n c phong ki n
Vi t Nam phát tri n lúc th nh, lúc suy; nh ng văn h c
Vi t Nam nói chung và văn h c ch Nôm nói riêng, l i
có s phát tri n m nh m . Nhi u cái m i trong sáng tác
văn h c ngh thu t đ c hình thành c v giá tr n i dung
và hình th c ngh thu t. Văn h c ch Nôm phát tri n
toàn di n v ch t l ng n i dung và s l ng tác ph m.
Nhi u tác ph m văn th Nôm có t t ng ti n b , th
hi n nh n th c và quan đi m ngoài khuôn kh đ o lý
chính th ng c a nhà n c phong ki n; và vì th nhà n c
phong ki n đã ban hành nh ng ch tr ng c m đoán hay
hu ho i n n văn h c ch Nôm(1). Nh ng vi c sáng tác
văn th Nôm là khuynh h ng t t y u c a phát tri n l ch
s , nh m đáp ng nhu c u văn hóa xã h i. Bên c nh s
ti n b v giá tr n i dung tác ph m, văn h c ch Nôm
còn có s phát tri n v th lo i, nh m góp ph n vào s
hoàn thi n h th ng th lo i văn h c trung đ i Vi t Nam.
Văn h c Vi t Nam giai đo n này, v i s đóng góp c a
văn h c ch Nôm đã xu t hi n nh ng th lo i văn h c
m i, nh : ca trù, di n ca, truy n th l c bát, song th t l c
bát và truy n th lu t Đ ng, v.v, đây là nh ng th
lo i s d ng ngôn ng thi ca dân t c.
Th truy n Nôm l c bát ph i k đ n là Lâm tuy n
vãn林泉挽 c a Phùng Kh c Khoan (1528 - 1613), g m
kho ng 200 câu, Ng a Long c ng vãn臥 崗挽 g m
136 câu và T Dung vãn思容挽 g m 332 câu đ u c a
Đào Duy T (1572 - 1634), Hoán t nh châu dân t c a
Đinh Nho Hoàn唤省州民詞 丁儒環 (1671 -?), Nh c
X ng phân kính 樂昌分 c a Nguy n Th Nghi (th
k XVI), Song tinh b t d 星不夜 g m 2000 câu c a
Nguy n H u Hào (? - 1713), S trình tân truy n
使程新傳 g m 600 câu c a Nguy n Tông Quai (1693 -
1767). Sau này có nh ng tác ph m truy n th Nôm l c
bát đ c l u hành sâu r ng trong nhân dân và đ c
nhi u ng i h c thu c lòng, nh : Truy n Hoa tiên
傳花箋 c a Nguy n Huy T (1743 - 1790), Đo n
tr ng tân thanh 斷 新 c a Nguy n Du (1765-
1820), S kính tân trang 梳 新妝 c a Ph m Thái
(1777 - 1813), L c Vân Tiên 蓼 仙 c a Nguy n Đình
Chi u (1822 - 1888), v.v... Còn hàng lo t các tác ph m
th Nôm l c bát khuy t danh, nh : Nh đ mai 二度梅,
Ph m T i - Ng c Hoa 笵載玉花, T ng Trân - Cúc Hoa
宋珍菊花, Ph ng Hoa 芳花, Hoàng Tr u 儲, Phan
Tr n 潘 , L u Bình - D ng L 劉平揚禮, Th ch
Sanh石生, v.v
1.2. Ch Nôm Tày và truy n th Nôm c a dân t c
Tày
Tày và Nùng là hai dân t c có m i quan h m t thi t
v i nhau v huy t th ng, v kinh t , v văn hóa và ch
vi t, v.v bài vi t này chúng tôi gi i thi u v ch Nôm
Tày và truy n th Nôm dân t c Tày. Ng i Tày có lo i
ch truy n th ng, đ c xây d ng trên c s phái sinh c a
ch Hán đ ghi âm ti ng Tày và theo nh ng nguyên t c
c u t o nh ch Nôm c a ng i Kinh, chúng ta th ng
g i là ch Nôm Tày. Vi c xác đ nh th i đi m xu t hi n
c a ch Nôm Tày c n đ c nghiên c u ti p t c, nh ng
trên th c t là ng i Tày đã dùng ch Nôm c a mình đ
sáng tác văn h c t kho ng th k XVI - th k XVII(2) v i
nh ng tác ph m, nh L n tam nguyên 三元 c a B
Văn Ph ng (th k XVI - XVII) và L n t quí 四季
c a Nông Quỳnh Vân (th k XVI - XVII).
Ch Nôm Tày t ng có m t vai trò nh t đ nh trong
đ i s ng xã h i c dân ng i Tày vùng núi phía B c
n c ta. Ch Nôm Tày ra đ i, đã tr thành công c đ c
l c cho s phát tri n n n văn hóa dân t c Tày nói chung
và ngôn ng Tày nói riêng. Hi n t i nhi u đ a
ph ng, nh Thái Nguyên, B c C n, Cao B ng, L ng
S n, Tuyên Quang, v.v... còn l u gi khá nhi u văn b n
Nôm Tày. Văn b n Nôm Tày có giá tr v nhi u m t,
nh : văn h c, ngh thu t, phong t c, tín ng ng, l ch
s , đ a lý, y h c c truy n, v.v; nhi u h n c là các
tác ph m văn h c, nó ch a đ ng nh ng nét đ c đáo
mang đ m b n s c dân t c Tày. Các tác ph m văn h c
có nhi u lo i, có th k nh : Tuy n sli cáu (truy n th ),
Sli l u (hát l c i), L n c i (hát giao duyên), Then
(hát trong bu i l ), v.v...
Truy n th Nôm c a dân t c Tày khá phong phú,
hi n trong kho sách c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm có
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
7
các truy n th , nh : To ng T ng仲襄, Pác
D o百教, Bjoóc l 下呂, Nho h ng 儒 , Chiêu
đ c 昭德, Nhân Lăng 人 , Lý Th Khanh 李世卿,
L u Đài - Hán Xuân 刘台汉春, Nàng Kim娘 ,
Nàng Ng c Dong 娘玉容, Nàng Quy n 娘 , Th
Đan 氏單, Nàng Ng c Long娘玉竜, T ng Tân -
Cúc Hoa 宋珍菊花, Ph m T - Ng c Hoa
范子玉花, Lý Lan - Th Dung 李羅氏容, L u Bình
- D ng L 刘平揚禮, L ng Nhân良人, Qu ng Tân -
Ng c L ng 廣珍玉良, L u Bang 刘 , L u
T ng刘 张, Pây s 使, Đính Quân廷君, Hoàng
Tr u 儲, Th ch Sanh (Th ch Seng)石生, v.v
Trong s các truy n Nôm Tày nêu trên, chúng ta
th y có m t s truy n trùng tên và trùng c đ tài c t
truy n v i truy n Nôm dân t c Kinh, nh : T ng Tân -
Cúc Hoa宋珍菊花, Ph m T - Ng c Hoa 范子玉花,
L u Bình - D ng L 劉平揚禮, Hoàng Tr u 儲,
Th ch Sanh石生, v.v
1.3. Ch Thái và truy n th dân t c Thái
Di s n ch c c a ng i Thái r t phong phú, có vai
trò khá l n trong sinh ho t văn hóa tinh th n c a đ ng
bào Thái. m t s t nh có đ ng bào Thái c trú nh Lai
Châu, S n La, Lào Cai, Thanh Hóa, Ngh An, v.v các
ngành văn hóa và m t s cá nhân đã t ch c s u t m,
nghiên c u các văn b n ch Thái c . Theo truy n thuy t
thì Lò L t (th k XIII) là ng i có công làm cho ch vi t
này dùng r ng rãi trong đ ng bào Thái vùng Tây B c.
Theo ý ki n c a các nhà nghiên c u ch Thái c , hi n
n c ta có t i 8 lo i ch Thái c khác nhau: ch c a
ng i Thái Đen Lai Châu, S n La, Yên Bái, Lào Cai;
ch c a ng i Thái Tr ng huy n Phong Th , Lai
Châu; ch c a ng i Thái Tr ng các huy n M ng
Lay, M ng Tè (Lai Châu) và m t b ph n Quỳnh
Nhai, S n La; ch c a ng i Thái Tr ng huy n Phù
Yên t nh S n La; ch c a ng i Thái Tr ng M c Châu
(S n La), Mai Châu, Đà B c (Hòa Bình). Ch c a ng i
Thái Đen Tây Thanh Hoá, Ngh An; ch Thái Quì
Châu (Ngh An); ch Lai Pao T ng D ng (Ngh
An); ch c a ng i Thái Thanh Tây Thanh Hoá, Ngh
An. So sánh các ki u ch Thái n c ta, nhi u ng i
cho r ng ch Thái Đen và các d ng ch Thái Tr ng
Tây B c v c b n gi ng nhau. Trong kho sách Hán
Nôm c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm, hi n cũng có m t
s tác ph m Hán Nôm ghi chép v ch Thái, nh :
- H ng Hóa ký l c 興化記略 (còn có tên H ng
Hóa đ a chí 興化地志) do Ph m Th n Du t biên so n
và vi t t a năm T Đ c Bính Thìn (1856). Tác ph m
ghi chép v đ a chí c a t nh H ng Hóa (g m 4 ph , 6
huy n, 16 châu) th i y, m t d i đ t mi n Tây B c
n c ta t h u ng n sông H ng đ n biên gi i phía nam
Trung Qu c và đông b c Lào. N i dung chính c a
H ng Hóa ký l c g m có 12 m c, trong đó m c 11
ghi Th t (ch Thái) và m c 12 ghi Th ng (ngôn
ng Thái), theo PGS.TS. NG T.Hoàng L ng thì đó là
ch Thái c a đ ng bào Thái Tây B c hi n nay(3)
- Thanh Hóa quan phong 清化觀 do V ng
Duy Trinh so n năm Thành Thái 15 (1903). N i
dung tác ph m ghi các bài dân ca ph n ánh phong
t c, t p quán c a nhân dân Thanh Hóa. Trong đó có
m t s bài hát c a dân t c mi n núi ghi b ng ch dân
t c, đ c phiên âm b ng ch Hán và ch Nôm, theo
Phan Anh Dũng thì đây th c ch t là m t trong 8 d ng
ch Thái Vi t Nam, ph bi n vùng núi Thanh Hóa
và Ngh An(4)
Ch Thái đã đ c ng i Thái s d ng trong sáng tác
văn h c ngh thu t và nhi u t li u ghi chép hàng ngày,
hay văn kh cùng th t trao đ i, v.v... Kho tàng truy n
th c a dân t c Thái h t s c phong phú, có th k nh :
X ng ch xon xao ,sG uC soN saV (Ti n d n ng i
yêu), Khun Lú - Nàng a uqN ul NaG o< , Ch ng
Han Quám Khun Tinh KVaM qN tiG ,
Quám Kén K o KVaM ekN ekV Quám Ngu Háu
Truy n Mãng xà), T ng Nguyên
(Tr ng Nguyên), T ng T (Tr ng T ),
Quám tô m ng (Truy n k b n
M ng), Táy pú x c (Ng i Thái đánh
gi c), Sam L ng - In Lái , Pha
Cáng , Náng C ng C m Đanh ,
Phanh m ng (Yêu d u b n M ng), Péc
m ng (S tích b n M ng), Kham Panh
, v.vTheo Ngô Th Ph ng thì Th vi n t nh
S n La đang l u gi kho ng 300 truy n th vi t b ng
ch Thái c (5). G n đây, Vi n Nghiên c u Hán Nôm có
t ch c m t l p h c ch Thái c S n La và xu t b n
cu n Tuy n t p văn h c Thái v i s tuy n ch n, gi i
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
8
thi u 2 tác ph m là Quám tô m ng và
Nhá váng xia l (L i
truy n x a đ ng b phí), đã góp ph n vào vi c gi i
thi u và nghiên c u khai thác v n di s n văn hóa giá tr
c a dân t c Thái.
Trong s các truy n th c a dân t c Thái có m t
s truy n có cùng c t truy n v i truy n th Nôm dân
t c Kinh, nh : Th ch Sanh 石生và Quám Ngu Háu
KVaM uG HaV , T m Cám và Ý N i - Náng
X a , T Th c 徐式 và U Thêm
#wM , T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 và T ng
nguyên T , Hoàng Tr u 儲và T ng T
TaG TU, Nh đ Mai二度梅và Phung l u p ng on
upG ELa poG ooN, Truy n Ki u 傳 翹 và Quam
Th C u KVaM Uw EKa , v.v...
Qua s mô t trên, chúng ta th y có s giao thoa
truy n th , tr c h t là đ tài c t truy n gi a các dân t c
Kinh, Tày và Thái. Theo chúng tôi, s giao thoa này đ c
th c hi n trên c s tái t o, ti p nh n và c i biên truy n th
c a dân t c Kinh, mà tr c h t và ph n nhi u là các truy n
th không đ tên tác gi . Đó là ba truy n có cùng đ tài c t
truy n, nh : T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 (dân t c
Kinh, Tày) và T ng nguyên TaG uG#N (dân t c Thái),
Hoàng Tr u 儲 (dân t c Kinh, Tày) và T ng T
TaG TU (dân t c Thái), Th ch Sanh 石生(dân t c Kinh,
Tày) và Quám Ngu Háu KVaM uG HaV (dân t c Thái).
Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam nói chung
và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái nói
riêng; chúng tôi ch n các tác ph m có cùng đ tài c t
truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra
m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a
các dân t c Kinh, Tày và Thái mi n B c Vi t Nam.
2. Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u
công chúa c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái d i
góc nhìn so sánh văn h c
Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u công
chúa, dân t c Kinh có truy n Nôm vi t theo th l c bát
có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c Tày có truy n Nôm
vi t theo th th t ngôn có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c
Thái có truy n th vi t theo th th t do có tiêu đ
Quám Ngu háu. C t truy n dũng sĩ di t ác thú c u
công chúa, không nh ng ph bi n Vi t Nam mà còn
ph bi n trong văn h c các n c Đông Nam Á và
n Đ v i mô típ c t lõi và h t nhân là “dũng sĩ di t
đ i bàng ho c di t r n c u ng i đ p”(6). Trong
chuyên kh o Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ trong
truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nguy n Bích Hà
đã th ng kê Vi t Nam có 80 truy n c tích cùng ki u
truy n (type) v i truy n Th ch Sanh và Đông Nam
Á có 16 truy n c tích cùng ki u truy n này(7). Còn
truy n th Nôm có tên Th ch Sanh c a dân t c Kinh
b t ngu n t truy n c tích cùng tên Th ch Sanh và
n i dung c a hai lo i truy n này v căn b n th ng
nh t, nh ng truy n th ra đ i mu n h n(8). Sau đây
xin gi i thi u n i dung truy n th dũng sĩ di t ác thú
c u công chúa c a các dân t c Kinh, Tày và Thái.
2.1. Truy n Th ch Sanh ch Nôm c a dân t c
Kinh
T i Vi n Nghiên c u Hán Nôm hi n l u gi có 1
b n in năm Duy Tân Nhâm Tý (1912) v i tiêu đ Th ch
Sanh tân truy n, ký hi u AB. 221, nh 1.
nh 1
T i Th vi n Qu c gia còn l u gi 5 b n Th ch
Sanh tân truy n, v i các ký hi u: R.51, Kh i Đ nh Đinh
T (1917, nh 2); R.1815, Kh i Đ nh M u Ng (1918);
R.1523, Kh i Đ nh Giáp Tý (1924); R.1527, Kh i Đ nh
Giáp Tý (1924); R.1882, không ghi năm.
nh 2
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
9
Hi n có nhi u b n phiên âm Truy n Th ch Sanh,
nh ng ph bi n là hai b n phiên: Truy n Th ch
Sanh, Huỳnh Lý và Nguy n Xuân Lan gi i thi u,
phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1971. Truy n
Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá Nhí gi i
thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1987.
N i dung c t Truy n Th ch Sanh nh sau: 1/ M
đ u: Có gia đình Th ch Nghĩa quê Cao Bình, làm
ngh ki m c i, tu i cao mà không có con. Ng c
Hoàng sai Thái t xu ng đ u thai và v ch ng Th ch
Nghĩa sinh ra Th ch Sanh. Ông bà Th ch nghĩa m t
s m, Th ch Sanh m côi, s ng g c đa ki m c i
nuôi thân. Ng c Hoàng sai Tiên Ông (có b n ghi là
Lý Tĩnh, có b n ghi là Lã Đ ng Tân) xu ng d y phép
thu t cho Th ch Sanh. 2/ Di n bi n: Th ch Sanh k t
nghĩa anh em v i Lý Thông, Th ch Sanh chém xà
tinh c u Lý Thông, Lý Thông c p công Th ch Sanh
và đ c phong làm Đô đ c. Công chúa con vua Vi n
V ng kén ch ng b đ i bàng b t đ a xu ng hang,
Th ch Sanh gi t đ i bàng c u công chúa, Lý Thông
đ a công chúa lên, l p hang gi t Th ch Sanh và l i
c p công Th ch Sanh. Th ch Sanh d i hang gi t
trăn tinh, c u Hoàng T , thăm th y cung, di t H
tinh. Th ch Sanh tr l i tr n gian và đ c t ng cây
đàn th n, h n xà tinh và trăn tinh báo thù Th ch
Sanh, Th ch Sanh b giam vào ng c, Th ch Sanh
bu n r u mang đàn th n ra g y, Công chúa nghe
ti ng đàn đòi g p Th ch Sanh. Th ch Sanh k t duyên
cùng Công chúa, Lý Thông b tr t i. 3/ Đo n k t:
Khi đ t n c b gi c ngo i xâm, Th ch Sanh dùng
đàn th n và niêu c m th n đ y lui quân đ ch. Th ch
Sanh lên làm vua tr n c.
2.2. Truy n Th ch Sanh ch Nôm c a dân t c
Tày (có ng i phiên là Th ch Seng)
Có ý ki n cho r ng Truy n Th ch Sanh b t ngu n
t dân t c Tày Cao B ng(8). Trong bài vi t này,
chúng tôi không đ c p đ n v n đ này, mà t p trung
nghiên c u gi i thi u n i dung c t truy n. Hi n
chúng tôi có b n Truy n Th ch Sanh duy nh t do nhà
nghiên c u Hoàng Tri u Ân cung c p và công b
trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s
Vi t Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, nh 3.
nh 3. Trang đ u Truy n Th ch Sanh ch Nôm Tà.
N i dung Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày v c
b n hoàn toàn gi ng n i dung c t truy n c a dân t c
Kinh, t tên nhân v t và đ a danh, đ n nh ng s ki n và
các tình ti t, v.v...
2.3. Truy n Ngu háu (Truy n mãng xà) ch Thái
c a dân t c Thái (S n La)
Văn b n tác ph m hi n đang l u gi t i kho sách
Đ a chí Th vi n t nh S n La. H i văn ngh t nh S n
La đã chép l i và gi i thi u trong cu n Truy n th và
tr ng ca dân gian Thái, H i Văn ngh - S Văn hóa
Thông tin S n La, 1997. Truy n Ngu háu mà chúng tôi
tham kh o trong bài vi t này đ c công b trong ph n
Ph l c lu n án Ti n sĩ c a Ngô Th Ph ng v Nghiên
c u m t s truy n th c a dân t c Thái Vi t Nam
có cùng đ tài v i truy n th Nôm dân t c Kinh,
Lu n án Ti n sĩ, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i,
2013, cùng nh ch p trang đ u Truy n Ngu háu do
ch cung c p ( nh 4).
nh 4. Trang đ u Truy n Ngu háu
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
10
N i dung Truy n Ngu háu g m các tình ti t nh
sau: 1/ M đ u: N c Trung V ng có v Công T n,
sinh đ c ng i con trai tên là L u Vĩnh, L u Vĩnh l n
lên thông minh, tìm th y h c văn và thi đ th khoa,
nh ng r i chàng tr v quê h ng s ng cùng cha m
ch u c nh nghèo khó. L u Vĩnh đ c cha truy n phép
thu t và chàng đi u khi n đ c đá, bi n thành ng a đá
ph c v chàng. 2/ Di n bi n: B y gi đ t Ngô có m t
công chúa r c r nh ng c, nh ng bu n thay, đ t n c
xu t hi n mãng xà và đ c thiên nhiên phù tr . Mãng
xà hung t n và quái ác, dân n c Ngô luân phiên n p
m ng, m t đ n n a dân lành. R i mãng xà đòi vua n p
công chúa, vua không đ ng ý. Mãng xà g i gió hô m a,
h ng th y p t i, kh p n i n c tràn đ đ c. Th ng
dân, vua đành h a n p công chúa sau 7 ngày và m t
chi u g i kh p b n m ng tìm ng i c u công chúa.
Đ n ngày, mãng xà đ a công chúa vào r ng sâu và L u
Vĩnh cũng nh n đ c chi u th . L u Vĩnh c i ng a
đá vào r ng, đánh nhau và gi t ch t mãng xà, chàng
đ a công chúa v cung và xin tr v quê. 3/ Đo n k t:
Vua m h i và cúng vía cho công chúa, L u Vĩnh g p
l i công chúa và hai ng i k t hôn. L u Vĩnh lên làm
vua tr n c và đón cha m v cùng h ng thái bình.
3. M t s nh n xét
C t truy n th dũng sĩ gi t ác thú c u công chúa đã
đ c các dân t c là Kinh, Tày và Thái có nh ng đi m
gi ng nhau, nh ng cũng có nhi u đi m khác nhau v
hình th c ngh thu t và tình ti t n i dung truy n, chúng
tôi xin nêu m t s v n đ sau:
3.1. V hình th c ngh thu t
C ba truy n đ u đ c th hi n theo hình th c
th t s , nh ng có đ dài ng n khác nhau liên quan
đ n c t truy n và tình ti t s ki n. Truy n Th ch
Sanh c a dân t c Kinh theo th th Nôm l c bát v i
1872 câu(9). Truy n Th ch Sanh (Th ch Seng) theo
th th Nôm th t ngôn tr ng thiên v i 2015 câu(10).
Truy n Ngu háu c a dân t c Thái theo th th t do
v i 515 câu ng n dài xen k (11).
3.2. V k t c u n i dung truy n
K t c u truy n th dũng sĩ di t ác thú c u công
chúa c a ba dân t c Kinh, Tày, Thái có chung m t
motip chung là: dũng sĩ sinh s ng trong hoàn c nh
khó khăn + dũng sĩ di t thú d và c u công chúa +
k t hôn v i công chúa và lên ngôi vua. Nh ng đi sâu
vào t ng chi ti t s ki n t ng truy n c a m i dân t c
thì có khác nhau. Tr c h t là, Truy n Th ch Sanh
c a dân t c Kinh và dân t c Tày có nhi u tình ti t
gi ng nhau v i nh ng chu i s ki n: Th ch Sanh
s ng khó khăn + Th ch Sanh di t xà tinh, di t đ i
bàng và c u công chúa, r i di t trăn tinh và h tinh +
Th ch Sanh k t hôn v i công chúa, đánh đu i gi c và
lên ngôi vua. Đi vào chi ti t Truy n Th ch Sanh c a
dân t c Kinh và dân t c Tày cũng có ch khác nhau,
nh : Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t khi
đ i bàng c p thì “Th ch Sanh đang lúc th n th ,
Th y chim c p m t ng i mà bay; Gi ng cung
chàng m i b n ngay, trúng bên cánh t chim rày li n
r i”; còn Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t:
“Th ch Sanh đang d o b c r ng hoang, Nhác th y
chím c p ng i s l ; Đ i ng i ch a h th y bao
gi , chàng gi ng cung b n ngay trúng đích”.
Truy n Ngu háu dân t c Thái cũng motip nh Truy n
Th ch Sanh c a dân t c Kinh và dân t c Tày, nh ng
ng n g n và đ n gi n, ít chu i s ki n, ch có: L u
Vĩnh s ng khó khăn + L u Vĩnh di t mãng xà và c u
công chúa + L u Vĩnh k t hôn v i công chúa và lên
ngôi vua. Các chi ti t v L u Vĩnh và Th ch Sanh có
nhi u đi m khác nhau, nh : L u Vĩnh không m côi
cha m , còn Th ch Sanh m côi cha m ; phép thu t
c a L u Vĩnh do cha truy n l i, còn phép thu t c a
Th ch Sanh do Tiên giúp; L u Vĩnh không b b n
h i, Th ch Sanh b Lý Thông h i, v.v Tuy có
nh ng khác nhau nh v y, nh ng v đ tài, n i dung
c t truy n đ u chung motip là “dũng sĩ di t ác thú
c i công chúa và lên ngôi vua”; nh m khuyên răn
con ng i chăm ch h c t p, s ng l ng thi n, luôn
khao khát chính ph thiên nhiên, tích c c bi n đ i xã
h i và h ng đ n m t xã h i “qu c thái dân an”.
Motip này khác v i motip lo i truy n th mà chúng
ta th ng g p c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái là
“g p g + tai bi n + đoàn t ”.
3.3. V ngh thu t ngôn t
Đ c k ba tuy t tác truy n th c a dân t c Kinh, Tày
và Thái, chúng tôi cho r ng: ngôn t trong m i truy n đã
th hi n tri th c, tâm h n và không gian sinh s ng c a m i
dân t c. Theo chúng tôi Truy n Th ch Sanh c a dân t c
Kinh, ngôn t uyên thâm và nho nhã; Truy n Th ch Sanh
c a dân t c Tày ngôn t sinh đ ng và chân th c; còn
Truy n Ngu háu c a dân t c Thái, ngôn t phóng khoáng
và lãng m n. Trong ph m vi bài vi t, chúng tôi không có
đi u ki n bàn sâu, xin trích đo n cu i c a ba truy n đ
chúng ta cùng tham kh o và đánh giá.
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
11
Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t:
“M i hay ng i th c thà,
Tr i kia ch ng ph t là thanh tao;
C trong tích cũ chép sao,
Vi n tri u yên m i Nam giao v ng vàng;
Bút hoa ghi chép t t ng,
Truy n này thông th th đ ng mà xem”.
Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t:
“M i tám n c c y nh vua m i,
Thu n thiên th i đ a l i bình an,
Vi c đ ng ru ng nông trang yên trí,
Minh v ng coi sông núi hòa bình,
M y n ti c linh đình hoan h ,
L p đài văn vui thú hát ca”.
Truy n Ngu háu c a dân t c Thái vi t:
“Chàng sai m trâu c m t đ ng t i cao,
Th y mo th y lang c u cho b t di t,
L i hát yêu th ng c a chúng dân dâng tràn kh p núi,
Chúc phúc cho cu c s ng thái bình,
M ng cho đ t n c ph n vinh,
Và đèn m i th ng dân luôn lung linh b ng sáng”.
Di s n truy n th c a các dân t c Vi t Nam r t phong
phú, hi n còn hàng ngàn tác ph m đ c l u gi các th
vi n và các đ a ph ng cũng nh nhi u c quan khác.
Bài vi t này, nh ng mong có th đóng góp m t ph n nh
bé vào vi c gi i thi u truy n th c a ba dân t c Kinh,
Tày và Thái d i góc nhìn so sánh văn h c qua truy n
th cùng đ tài c t truy n “dũng sĩ di t ác thú c u công
chúa”, góp ph n vào s nghi p b o t n và phát huy
truy n th ng văn hóa các dân t c Vi t Nam.
------------------------------------------------------
Chú thích:
1. Các chúa Tr nh, nh Tr nh T c, Tr nh C ng và
Tr nh Doanh; đã ban hành nh ng l vào các năm 1663,
1718 và 1760; đ thu h i, tiêu hu sách ch Nôm đã in
và không cho ti p t c in sách ch Nôm.
2. Hoàng Tri u Ân: Ch Nôm Tày và th lo i truy n th ,
Nxb. Văn h c, 2003, tr.11.
3. Hoàng L ng: “V quan tri u Nguy n nghiên c u ch
Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c Vi t Nam,
Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, 2015, tr. 325 - 329.
4. Phan Anh Dũng: “V ch Thái Vi t Nam trong tác
ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán Nôm, s 2
(99) năm 2010, tr. 24 - 30.
5. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th
c a dân t c Thái Vi t Nam có cùng đ tài v i
truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ,
Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i, 2013, tr.39
5. Ki u Thu Ho ch: Văn h c dân gian ng i Vi t -
Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH, 2006, tr. 326.
6. Nguy n Bích Hà: Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ
trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb. Giáo
d c, 1998, tr.158
7. T đi n văn h c (B m i), Nxb. Th gi i, 2004,
tr.1622.
8. Phan Đăng Nh t: “Tìm hi u Th ch Sanh Cao Bình -
Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c, s 6 năm 1972.
Hoàng Tri u Ân: “L i gi i thi u Truy n Th ch Sanh”, in
trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t
Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, tr.162.
9. Truy n Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá
Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c,
1987.
10. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s
Vi t Nam, t p 9 (Truy n Th ch Sanh do Hoàng Tri u
Ân phiên d ch), Nxb. KHXH, 2010.
11. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th
c a dân t c Thái Vi t Nam có cùng đ tài v i
truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ, tlđd.
TÀI LI U THAM KH O
1. Hoàng Tri u Ân (2003), Ch Nôm Tày và th lo i
truy n th , Nxb. Văn h c.
2. B ng tra ch Thái - Vi t (2016), Vũ Xuân Hi n và
Nguy n Minh Tuân s u t p, biên so n, Nxb. KHXH.
3. Phan Anh Dũng (2010), “V ch Thái Vi t Nam
trong tác ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán
Nôm, s 2 (99).
4. Nguy n Bích Hà (1998), Th ch Sanh và ki u truy n
dũng sĩ trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb.
Giáo d c.
5. Ki u Thu Ho ch (2006), Văn h c dân gian ng i Vi t -
Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH.
5. Hoàng L ng (2015), “V quan tri u Nguy n nghiên
c u ch Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c
Vi t Nam, Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i.
T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12
12
7. Tr nh Kh c M nh ch biên, 3 t p, Th m c sách Hán
Nôm c a các dân t c thi u s Vi t Nam (2008, 2009,
2013), Nxb. KHXH.
8. Phan Đăng Nh t (1972), “Tìm hi u Th ch Sanh
Cao Bình - Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c,
s 6.
9. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t Nam
(2010), t p 9, Nxb. KHXH.
10. T đi n văn h c, B m i, (2004) Nxb. Th gi i.
11. Truy n Th ch Sanh (1987), Mai Xuân H i và
Nguy n Tá Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb.
Văn h c.
Narrative poetry of the ethnicites Kinh, Tay and Thai through the comparative
perspective of the poem Brave man kills beasts
Trinh Khac Manh
Article info Abstract
Recieved:
15/02/2019
Accepted:
10/3/2019
Ethnicities Kinh, Tay, Thai used their traditional script to write immortal literary
works that have remained so far. It is poetic genre: Kinh ethnic community
composed Nom narrative poetries in seven-seven-six-eight-versed, Tay ethnicity
made Nom narrative poetries in seven-word-versed saga, and Thai ethnicity used
their own old script to create narrative poetries in free verses. Such special literary
part certainly contributed to literary increasing history of each community in
particular, and to Vietnamese literature history in general. In order to examine
Vietnamese general literature of Kinh, Tay, Thai narrative poetries, the writing
selects stories that are similar plot on the brave man kills beasts, to analyse and
make some comments on the cultural and literary interaction between Kinh, Tay
and Thai ethnicities in the North of Vietnam.
Keywords:
Literature; Narrative
poetry; Brave man;
Beast; Kinh ethnicity;
Tay ethnicity; Thai
ethnicity.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
1_9923_2164693.pdf
