Triển vọng thị trường của lê Việt Nam và hàm ý chính sách cho những can thiệp của Chính phủ

H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 192 Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người Triển vọng thị trường của lê Việt Nam và hàm ý chính sách cho những can thiệp của Chính phủ Phạm Văn Hùng1, Tiago Wandschneider2, Nguyễn Thị Dương Nga1, Nguyễn Thị Thu Huyền1, Ninh Xuân Trung1, Trần Văn Long1, Phạm Kiều My1 và Oleg Nicetic2 Cơ quan 1 Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Trâu Quỳ, Gia Lâm, Hà Nội 2 Trường Nông nghiệp và công nghệ thực phẩm, Đại học Queensland, Brisbane, Qld 4072, Australia Tác giả đại diện huyenquyet2002@gmail.com Giới thiệu Quả lê gần đây đã được thêm vào danh mục hoa quả ưu tiên cho khu vực miền núi Tây bắc. Được khuyến khích bởi những thử nghiệm thành công tại địa phương với giống VH6 là giống lê Đài Loan, chính quyền tỉnh Lào Cao đã bắt đầu hỗ trợ cho nông dân cây giống cũng như các đầu vào khác cho quá trình sản xuất. Và kết quả là, diện tích trồng lê trong tỉnh đã được mở rộng đáng kể từ cuối năm 2000, đạt 540 ha năm 2017 (Chi cục Bảo vệ thực vật Lào Cai). Theo kế hoạch của tỉnh, đến năm 2010 sẽ có thêm 250 ha được trồng và sản lượng lê sẽ tăng đáng kể trong những năm tiếp theo khi những cây con cho thu hoạch. Trước đây, người trồng cây ăn quả tại Tây Bắc đã bị ảnh hưởng do việc mở rộng diện tích cây trồng quá mức và hậu quả là giá trái cây sụt giảm. Liệu cây lê có khả năng trải qua khủng hoảng tương tự hay không? Dự liệu về quy mô thị trường và tính mùa vụ có thể giúp chúng tôi trả lời câu hỏi này. Liệu các can thiệp của chính phủ có phù hợp với các điều kiện thị trường không? Liệu có nên mở rộng diện tích trồng lê hơn nữa không? Các hàm ý chính sách từ kết quả nghiên cứu cũng sẽ được thảo luận. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu này dựa trên dữ liệu về giá và nguồn cung tại chợ Long Biên, một chợ bán buôn lớn hoa quả nhập khẩu từ Trung quốc cũng như hoa quả nội địa tại Hà Nội. Đây là kênh phân phối hoa quả chính tại Hà Nội và là nguồn cung cho các chợ đô thị ở miền Bắc và miền Trung của Việt Nam. Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 193 Năm 2016 một cán bộ thị trường chịu trách nhiệm ghi chép khối lượng lê bán buôn ước tính hàng ngày của các thương lái, phân loại theo nguồn gốc và chủng loại, dựa vào quan sát trực tiếp các xe tải vào chợ. Mỗi đêm nhân viên này cũng thu thập thông tin về giá theo giống và nguồn gốc của 6 thương lái bán buôn lê vào lúc 1-2h sáng, thời điểm buôn bán nhộn nhịp nhất. Kết quả nghiên cứu Năm 2016, ước tính có khoảng 31.424 tấn lê được bán buôn tại chợ Long Biên, Lê Trung Quốc chiếm tới 99.9% nguồn cung trên thị trường, lê Hàn Quốc, Mỹ chỉ chiếm có 0.1%. Không có loại lê Việt Nam nào được bán tại chợ Long Biên, do lượng thu hoạch hiện nay quá ít. Sự thống trị thị trường của lê Trung Quốc chủ yếu là do giá cả. Tại chợ Long Biên, lê Trung Quốc bán rẻ khoảng 4-10 lần so với lê từ Hàn Quốc và Mỹ (Hình 1). Nguồn cung lê chủ yếu tập trung từ tháng 7 đến tháng 9 (Hình 2). Một nửa lượng lê tại chợ Long Biên được buôn bán vào quí 3. Đáng ngạc nhiên là không có sự tương quan rõ ràng giữa cung và giá, vấn đề này cần phải nghiên cứu sâu hơn. Giá cao nhất là vào tháng 7 và 8, cũng là những tháng vào vụ thu hoạch lê cao điểm. Giá lê tương đối ổn định quanh năm, cũng có thể phản ánh xu hướng giá tại Trung Quốc, sự gia tăng nhập khẩu đáng kể vào thời điểm giá tương đối cao cũng có thể là do sự sẵn có của các loại quả cạnh tranh trong nước thấp hơn so với các thời điểm khác trong năm. H Ộ I T H Ả O V Ề PH ÁT T RI ỂN T ÂY B Ắ C 194 Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người Lê từ Trung Quốc là loại lê châu Á, có hình tròn. Lê Trung quốc màu vàng, là loại được kinh doanh chủ yếu chiếm tới 62% lượng bán buôn. Không như các loại trái cây khác, lê được bán quanh năm. Thảo luận và kết luận Lào Cai là nơi sản xuất lê mới sẽ có tác động mạnh mẽ với nguồn cung trong nước. Dự kiến là từ năm 2025 trở đi sẽ có khoảng 4.500 tấn lê hoặc nhiều hơn được thu hoạch mỗi năm tại tỉnh này. Lượng hoa quả này sẽ được đưa ra thị trường trong thời gian rất ngắn, khoảng 3-4 tuần, vào khoảng giữa tháng 6 đến giữa tháng 7, so với khoảng 3000 tấn lê đã được bán buôn tại chợ Long Biên từ 15/6 đến 15/7/2016. Nông dân Lào Cai sẽ phải đối mặt với sự cạnh trạnh khốc liệt từ lê Trung Quốc. Áp lực này sẽ càng tăng trong thời gian thu hoạch lê tại địa phương. Vào cuối tháng 6/2016, lượng cung lê hàng ngày từ Trung quốc tại chợ Long biên ở khoảng từ 50-60 tấn, nhưng con số này tăng gấp ba vào hai tuần sau đó, đạt khoảng 175 tấn một ngày đến 15/7. Một lưu ý tích cực là vụ thu hoạch lê tại Lào Cai trùng với khoảng thời gian có mức cạnh tranh thấp từ các hoa quả khác trong nước và có thể có cơ hội xuất khẩu lê qua biên giới sang Vân Nam, đặc biệt tại thời điểm thu hoạch sớm và trái vụ tại Trung Quốc. Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người N Ú I C Ơ H Ộ I C H O P H ÁT T RI ỂN 195 Mặc dù nghiên cứu thị trường đang triển khai sẽ cải thiện sự hiểu biết hiện nay về các cơ hội thị trường và các kịch bản cho tương lai, nhưng rủi ro cũng quá nhiều đang là hiện thực. Không có mối quan hệ tỷ lệ nghịch rõ ràng nào giữa cung và giá, nhưng không nên coi đây là lợi thế đặc biệt trong bối cảnh thị trường luôn biến động. Cần có một chiến lược thận trọng hơn của chính phủ, nhất là những hỗ trợ để mở rộng diện tích trồng trọt với một giống duy nhất có thời gian thu hoạch với ngắn. Nâng cao năng lực cạnh tranh cần được ưu tiên. Việc xây dựng các vườn ươm với nhiều giống cây trồng có năng suất và có tính thương mại là một ví dụ. Chuyển giao công nghệ đặc biệt và bí quyết cho nông dân giúp họ đạt được năng suất cao và nâng cao chất lượng trái cây nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng Việt Nam và nước láng giềng Trung Quốc cũng quan trọng không kém.