Trầm cảm sau sinh & các yếu tố ảnh hưởng trên những phụ nữ đến sinh tại Bệnh viện Đại học y dược TP Hồ Chí Minh

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 TRAÀM CAÛM SAU SINH & CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TREÂN NHÖÕNG PHUÏ NÖÕ ÑEÁN SINH TAÏI BEÄNH VIEÄN ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC TP HCM Huyønh Thò Duy Höông*, Phaïm Dieäp Thuyø Döông*, PhaïmThanh Höôøng* TOÙM TAÉT Traàm caûm sau sinh (TCSS) laø 1 nhoùm khoâng ñoàng nhaát nhöõng roái loïan öùc cheá taâm lyù khoâng ñaëc hieäu, coù theå ñöa ñeán nhöõng aûnh höôûng naëng neà treân caû baø meï, gia ñình vaø töông lai ñöùa treû. Xuaát hieän töø 6-8 tuaàn sau sinh, TCSS coù theå keùo daøi ñeán thaùng thöù 14 sau sinh neáu khoâng ñöôïc chaån ñoùan vaø ñieàu trò. Duø vaäy, tình traïng naøy vaãn chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc ôû nöôùc ta. Chuùng toâi tieán haønh 1 nghieân cöùu moâ taû vaø phaân tích veà tình hình TCSS cuûa caùc phuï nöõ ñeán sinh taïi BV ÑH Y Döôïc TP HCM. Chuùng toâi thu nhaän 288 phuï nöõ ñöa con ñeán khaùm vaøo 8 tuaàn sau sinh taïi phoøng khaùm Nhi töø 01/8 ñeán 30/10/03 vaø söû duïng thang ñieåm Edinburgh ñeå taàm soùat tình traïng TCSS. Keát quaû cho thaáy tæ leä TCSS khaù cao 25,34% (EPDS > 12) vôùi chæ soá EPDS trung bình laø 9,55 ± 4,45; nhöõng yeáu toá baûo veä baø meï khoûi nguy cô traàm caûm laø: con khoùc ñeâm < 10 laàn (OR = 0,18), thai kyø mong đñôïi (OR= 0,27) vaø ñaõ coù con trai tröôùc ñoù (OR= 0,49); trong khi nhöõng yeáu toá nguy cô cuûa traàm caûm sau sinh laø: thai kyø khoâng mong ñôïi (OR= 5,08), trình đñoä hoïc vaán choàng thaáp < caáp 3 (OR= 3,02), chöa coù con trai tröôùc ño ù(OR=2,6), ngheà nghieäp baûn thaân khoâng oån ñònh (OR=2,44), sinh con so (OR=1,74). Tæ leä khaù cao naøy cho thaáy ñaây thaät söï laø 1 vaán ñeà ñaùng baùo ñoäng cho toøan xaõ hoäi, caàn thieát xaây döïng moät chieán löôïc toøan dieän nhaèm döï phoøng, phaùt hieän sôùm vaø ñieàu trò kòp thôøi TCSS cuõng nhö theo doõi veà laâu daøi cho caû meï vaø con, bao goàm caùc chöông trình chaêm soùc tieàn saûn nhaèm thoâng tin vaø giaùo duïc cho thai phuï vaø ngöôøi phoái ngaãu, caû caùc chöông trình thoâng tin, giaùo duïc, ñaëc bieät chuù troïng ñeán caùc nhoùm nguy cô SUMMARY POSTNATAL DEPRESSION & FACTORS INFLUENCING ON WOMEN DELIVERED AT HOSPITAL OF THE MEDICAL-PHARMACEUTICAL UNIVERSITY OF HCM CITY Huynh Thi Duy Huong, Pham Diep Thuy Duong, PhamThanh Huong * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 65 - 71 Postnatal depression (PND), 1 nonhomogenous group of nonspecific depressive mental disorders, can lead to serious results for mothers, family and children’s future life. Appearing usually within 6-8 weeks after labor, PND can last to 14 months if it isn’t diagnosed and treated properly. This problem has not been adequately considered in VietNam. We conducted a descriptive and analysed cross-sectional study on postnatal depression for women delivered at Hospital of the Medical-Pharmaceutical University of HCM city. 288 women who had carried babies for consultation at 8 weeks after delivery during the period of August 01 to October 31 were including in the study and we used Edinburgh’ scale to screen the depression status. The rate of PND was 25,34% (EPDS > 12) and the mean EPDS score was 9,55 ± 4,45; The protective factors for PND were: Baby’s night crying < 10 times (OR= 0,18), attended pregnancy (OR=0,27) and having a son previously (OR= 0,49); The risk factors for PND were: unattended pregnancy (OR=5,08), husband’s education level < third grade (OR=3,02), non having son previously (OR=2,6), unpermanent job (OR=2,44), primipare (OR=1,74). The high rate showes that PND is alarm * Boä Moân Nhi, Ñaïi Hoïc Y Döôïc - TP.HCM 65 problem for the whole society, needing to prenatal education for the pregnant women and their husband to prevent, diagnosis and treat proprely the PND as well as longterm follow up mothers and children; including the prenatal taking care programs, especially for the high risk women population.. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Coù thai vaø coù con luoân luoân laø moät böôùc ñoät bieán lôùn trong ñôøi ngöôøi phuï nöõ, ñoøi hoûi hoï phaûi coù khaû naêng thích nghi, toå chöùc laïi veà taâm lyù baûn thaân vaø moái lieân heä vôùi gia ñình vaø xaõ hoäi. Do ñoù, caùc roái loaïn caûm xuùc vaø taâm thaàn trong giai ñoaïn naøy töông ñoái thöôøng gaëp. Traàm caûm sau sinh (TCSS) laø 1 nhoùm khoâng ñoàng nhaát nhöõng roái loïan öùc cheá taâm lyù khoâng ñaëc hieäu, xuaát hieän töø 6-8 tuaàn sau sinh, keùo daøi coù theå ñeán thaùng thöù 14 sau sinh neáu khoâng ñöôïc chaån ñoùan vaø ñieàu trò. TCSS bieåu hieän baèng tính khí baát oån, thöôøng xaáu ñi vaøo buoåi chieàu, ñaëc tröng bôûi söï chaùn naûn, caûm giaùc baát löïc vaø lo aâu veà khaû naêng chaêm soùc con cuûa mình; caùc baø meï thöôøng lo laéng, kích thích vaø hay than phieàn ñau ñaàu, ñau buïng, khoù tieâu, ôùn laïnh...töï traùch baûn thaân vaø ñoâi khi muoán töï töû. TCSS coù theå gaëp ôû moïi phuï nöõ (70% ngöôøi bò TCSS khoâng coù tieàn caên beänh lyù taâm thaàn naøo)(10). Phaùt hieän sôùm TCSS mang ñeán moät lôïi ích to lôùn vì : - Taàn suaát cao : 12% (theo O’Hara 1984)(9); 7% (Gotlib 1989)(4); 40,8% (BV Huøng Vöông 2000)(7); 32,8% (theo NC cuûa Nguyeãn Thò Nhö Ngoïc ôû BV Huøng Vöông vaø Trung taâm baûo veä baø meï vaø treû em 2003)(8); - Gaây suy suïp tinh thaàn keùo daøi ôû ngöôøi meï, ñoâi khi daãn ñeán haønh vi töï töû; - Coù theå daãn ñeán tan vôõ haïnh phuùc gia ñình ; - Coù haäu quaû treân söï phaùt trieån laâu daøi cuûa treû: khoù gaàn guõi, khoù khaên trong caùc moái quan heä vôùi ngöôøi xung quanh, roái loïan taâm thaàn-tình caûm, coù theå daãn ñeán roái loïan moái quan heä meï-con. Tuy nhieân, treân theá giôùi, TCSS vaãn chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc, nhieàu ngöôøi coøn laï laãm hay chöa roõ khaùi nieäm naøy, ngay caû BS Saûn khoa, Nhi khoa vaø caùc baø meï phaûi chòu ñöïng tình traïng traàm caûm heát söùc nguy hieåm naøy. Chuùng toâi söû duïng thang ñieåm Traàm caûm sau sinh theo Edinburg (Edinburg Postnatal Depression Scale – EPDS) ñeå phaùt hieän TCSS. EPDS laø 1 boä caâu hoûi goàm coù 10 caâu, moãi caâu ñöôïc cho ñieåm töø 0-3; cho pheùp söû duïng nhö 1 duïng cuï saøng loïc ñaõ ñöôïc chuaån hoùa, ñôn giaûn, ít toán keùm vaø deã chaáp nhaän; coù ñoä nhaïy 100%, ñoä chuyeân 95,5%. EPDS cho pheùp phaùt hieän TCSS toát hôn vaø nhaïy hôn ñaùnh giaù laâm saøng. Chæ soá EPDS >12 cho pheùp chaån ñoùan TCSS(2,5,6). Muïc tieâu chung Xaùc ñònh tình hình TCSS cuûa caùc phuï nöõ ñeán sinh taïi khoa Phuï Saûn BV Ñaïi hoïc Y Döôïc Muïc tieâu chuyeân bieät 1.Xaùc ñònh tyû leä TCSS cuûa caùc phuï nöõ ñeán sinh taïi khoa Phuï saûn BV ÑHYD 2.Xaùc ñònh chæ soá EPDS trung bình cuûa caùc phuï nöõ ñeán sinh taïi BV ÑHYD 3.Xaùc ñònh caùc yeáu toá töông quan maïnh ñeán tình traïng TCSS cuûa caùc phuï nöõ ôû nhoùm NC PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Thieát keá nghieân cöùu: nghieân cöùu caét ngang moâ taû vaø phaân tích; Coâng thöùc tính côû maãu: Z2(1-α/2) p (1-p) n = --------------------- d2 Vôùi p = 0, 32 ; α = 0,05 (vôùi ñoä tin caäy 95% do ñoù Z(1-α/2) = 1,96) d = 0,06 Î n = 233 Ñòa ñieåm nghieân cöùu: khoa Phuï Saûn - BV Ñaïi hoïc Y Döôïc TP HCM; Ñoái töôïng nghieân cöùu: caùc baø meï ñöa con ñeán khaùm luùc treû ñöôïc 2 thaùng tuoåi taïi phoøng khaùm Nhi. 66 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Thôøi gian nghieân cöùu: töø 1/8/2003 ñeán 30/ 10/ 2003. Taát caû caùc baø meï ñöa con ñeán khaùm ñònh kyø vaø chuûng ngöøa trong thôøi gian naøy, neáu treû treû ñöôïc 2 thaùng (± 2 ngaøy) tuoåi vaø neáu baø meï ñoàng yù tham gia nghieân cöùu seõ ñöôïc nhaän vaøo loâ nghieân cöùu. Caùc baø meï seõ töï traû lôøi baûng ñieàu tra dòch teã hoïc vaø boä caâu hoûi tính ñieåm EPDS. Döõ kieän thu ñöôïc seõ ñöôïc nhaäp vaø phaân tích baèng phaàn meàm STATA 8.0 ñeå tính tæ leä%, phaân tích hoài quy ñôn bieán, ña bieán tìm tæ soá soá cheânh (OR), khoaûng tin caäy (KTC) 95%. KEÁT QUAÛ Chuùng toâi ñaõ thu nhaän ñöôïc 288 baø meï hoaøn thaønh ñuû chi tieát caùc baûng ñieàu tra. Baûng 1. Ñaëc ñieåm dòch teã hoïc Ñaëc ñieåm N % Tuoåi trung bình 29,37± 4,33 <20 0 0 20 – 25 56 19,4 26 – 30 128 44,4 31 – 35 69 24,0 >35 35 12,2 Trình ñoä hoïc vaán ≤ caáp 2 50 17,3 Caáp 3 99 34,4 Cao ñaúng- Ñaïi hoïc 139 48,3 Ngheà nghieäp Buoân baùn 54 18,8 CB-CNV 150 52,1 Ngheàkhaùc 84 29,2 Trình ñoä hoïc vaán cuûa choàng ≤ caáp 2 31 10,8 Caáp 3 86 30,0 Cao ñaúng- Ñaïi hoïc 170 59,2 Ngheà nghieäp choàng Buoân baùn 63 21,9 CB-CNV 195 67,7 Ngheà khaùc 30 10,4 Quoác tòch choàng Vieät Nam 275 95,9 Nöùôc khaùc 13 4,5 * Nhaän xeùt: Ñoä tuoåi trung bình cuûa caùc baø meï trong loâ nghieân cöùu laø 29,37 ± 4,33, thaáp nhaát 22 tuoåi, cao nhaát 43. Trình ñoä hoïc vaán cuûa loâ nghieân cöùu khaù cao, 82, 7% caùc baø meï hoïc töø caáp 3 trôû leân, vôùi 48,3% coù trình ñoä ñaïi hoïc; so vôùi caùc tæ leä töông öùng laø 89,2% vaø 59,2% ôû ngöôøi choàng. 52,1% caùc chò laø CB-CNV (tæ leä naøy ôû choàng laø 67,7%). 95, 9% ngöôøi choàng coù quoác tòch Vieät nam. Baûng 2. Tieàn caên saûn khoa vaø ñaëc ñieåm thai kyø naøy: Ñaëc ñieåm N % 0 165 57,3 1 97 33,7 Soá laàn sinh ≥ 2 26 7,3 1 94 78,3 Soá con coøn soáng ≥ 2 26 21,7 Soá baø meï ñaõ coù con trai 74 25,6 Soá baø meï ñaõ coù con gaùi 60 20,8 Raát vui 256 88,9 Vui nhöng khoù khaên 21 7,3 Khoâng mong đñôïi 11 3,8 Coù vaán ñeà söùc khoeû khi mang thai 12 4,17 Tieåu đñöôøng 2 0,69 Saûn giaät- Tieàn saûn giaät 3 1,04 Lo aâu 6 2,1 Traàm caûm 1 0,35 Khi mang thai Roái loaïn taâm thaàn 0 0 Trai 126 44,1 Giôùi tính Gaùi 160 55,9 * Nhaän xeùt: - Tieàn caên saûn khoa: Veà soá laàn sinh, 57,3% caùc baø meï sinh con laàn ñaàu, 33,7% laø ñaõ sinh con 1 laàn 78,3% coù 1 con trong soá 120 ngöôøi ñaõ coù con. Coù 25,6% baø meï ñaõ coù con trai so vôùi 20,8% baø meï ñaõ coù con gaùi. - Laàn coù thai naøy: 88,9% caùc baø meï raát vui khi coù thai laàn naøy, 7,3% laø vui khi bieát coù thai nhöng coù khoù khaên do chöa chuaån bò saün saøng hay do vaán ñeà veà kinh teá, chæ coù 3,8% coù thai maø khoâng mong ñôïi. Coù 4,17% baø meï coù vaán ñeà veà söùc khoeû khi mang thai, trong ñoù 2,45% laø vaán ñeà taâm thaàn ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. 44,1% treû sinh ra laø trai so vôùi 55,9% laø gaùi. 67 Baûng 3. Tình traïng söùc khoeû meï vaø con Ñaëc ñieåm N % Taàng sinh moân 67 36,0 Veát moå 100 53,8 Khi cho con buù 19 10,2 Ñau sau sinh Maát nguû 71 24,7 < 10 laàn 58 86,6 Beù khoùc ñeâm 67 (23,3%) ≥10 laàn 9 13,4 < 1000g 9 3,1 1000-1500g 32 11,1 Taêng caân cuûa beù trong 2 thaùng ≥ 1500g 247 86,8 Coù buù meï 242 84,0 Buù meï hoaøn toaøn 59 24,4 * Nhaän xeùt: - Veà söùc khoûe cuûa ngöôøi meï: Taát caû caùc baø meï ñeàu bò ñau sau sinh, trong ñoù 36% ñau ôû veát may taàng sinh moân, 53,8% ñau veát moå vaø 10,2% ñau khi cho con buù. Coù 24,7% chò bò maát nguû sau khi sinh. - Veà söùc khoûe cuûa beù: 23,3% treû coù khoùc ñeâm vôùi 13,4% khoùc ≥10 laàn. 86,8% treû taêng ≥1500g so vôùi 3,1% taêng < 1000g trong 2 thaùng ñaàu ñôøi. 84% treû treû coù buù meï vôùi 24,4% buù meï hoøan toøan. Baûng 4. Hoøan caûnh gia ñình Hoøan caûnh gia ñình N % Chung soáng 285 99,0 Ly thaân 1 0,3 Ly dò 0 0 Tình traïng hoân nhaân Ñoäc thaân 2 0,7 Dö 27 9,4 Ñuû 257 89,5 Kinh teá Thieáu 3 1,0 Töï laøm 247 85,8 Chaêm soùc baûn thaân Coù ngöôøi giuùp 41 14,2 Töï laøm 259 89,9 Chaêm soùc beùban ñeâm Coù ngöôøi giuùp 29 10,1 Khoâng coù ai 27 9,4 Taââm söï khi caàn Coù ngöôøi ñeå taâm söï 261 90,6 * Nhaän xeùt: 99% chò ñang chung soáng vôùi choàng, chæ coù 0,3% ly thaân vaø 0,7% ly dò. 89,5% gia ñình coù kinh teá ñuû soáng vaø 9,4% laø dö giaû. 85,8% chò töï chaêm soùc baûn thaân so vôùi 14,2% coù ngöôøi giuùp ñôõ. 89,9% chò chaêm soùc con moäât mình ban ñeâm so vôùi 10,1% coù ngöôøi giuùp. 90,6% may maén coù ngöôøi ñeå taâm söï khi caàn. Baûng 5. Hoøan caûnh gia ñình tröôùc khi coù choàng Ñaëc ñieåm N % Maââu thuaãn gia đñình 13 4,5 Cha meï boû rôi 3 1,0 Tieàn caên beänh lyù taâm thaàn 3 1,00 Lo aâu 1 0,35 Traàm caûm 1 0,35 Roái loaïn taâm thaàn 1 0,35 * Nhaän xeùt: Khi chöa coù choàng, coù 4,5% chò coù maâu thuaãn trong gia ñình vaø coù 1% bò cha meï boû rôi trong thôøi nieân thieáu. Chæ coù 3 ngöôøi (1%) coù tieàn caên beänh lyù taâm thaàn (lo aâu, traàm caûm hoaëc roái loïan taâm thaàn). Baûng 6. Tæ leä traàm caûm theo thang ñieåm Edinburgh Thang ñieåm N % 0 4 1,4 1-12 211 73,26 13-25 73 25,34 >25 0 0 Trung bình 9,55 ±4,45 * Nhaän xeùt: Chæ soá EPDS trung bình laø 9,55 ± 4,45 vôùi tæ leä TCSS laø 25,34% (EPDS >12) Baûng 7. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán tình traïng traàm caûm (phaân tích ñôn bieán) Yeáu toá OR KTC 95% p Tuoåi vôï < 30 1,07 0,63-1,85 0,7982 Tuoåi choàng <30 0,85 0,50-1,44 0,5348 Hoïc vaán vôï < caáp III 1,66 0,85-3,24 0,1266 Hoïc vaán choàng < caáp III 2,74 1,25-5,93 0,0076 Quoác tòch choàng Vieät Nam 1,02 0,28-4,78 1,0000 Lo aâu khi coù thai 3,01 0,51-17,9 0,1729 Traàm caûm khi coù thai Khoâng xaùc ñònh 0,16-khoâng xaùc ñònh 0,2545 Roái loaïn taâm thaàn khi coù thai Khoâng xaùc ñònh 0,16-khoâng xaùc ñònh 0,2545 Giôùi tính con laàn sinh naøy 0,85 0,49-1,46 0,5556 Treû khoùc ñeâm 1,47 0,8-2,68 0,2055 Beù khoùc ñeâm < 10 laàn so vôùi ≥ 10 laàn 0,18 0,03-0,81 0,0223 Treû coù buù meï 0,65 0,33-1,32 0,2175 Treû buù meï hoøan toøan 0,58 0,26-1,2 0,1473 Ngheà nghieäp baûn thaân khoâng oån đñònh 1,39 0,81-2,39 0,2248 68 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 Yeáu toá OR KTC 95% p Ngheà nghieäp choàng khoâng oån đñònh 0,97 0,55-1,72 0,9017 Chöa sinh laàn naøo 1,74 1-3,07 0,0497 Ñaõ coù con trai tröôùc ñoù 0,49 0,24-0,95 0,0365 Thai kyø khoâng mong ñôïi 0,27 0,07-0,94 0,033 Ñau sau sinh 1,63 0,92-2,97 0,0978 Beù taêng caân ít 1,49 0,3-6,15 0,6968 Kinh teá gia ñình ñuû vaø dö 0,64 0,21-1,69 0,3867 Phaûi töï chaêm soùc baûn thaân 1,24 0,57-2,89 0,5899 Chaêm soùc beù moät mình ban ñeâm 1,07 0,45-2,82 0,8747 Coù ngöôøi ñeå taâm söï 0,65 0,28-1,59 0,3171 Phaân tích ñôn bieán cho thaáy: Con khoùc ñeâm < 10 laàn, ñaõ coù con trai tröù ôc đñoù, thai kyø ñöôïc mong đñôïi laø nhöõng yeáu toá baûo veä baø meï khoûi nguy cô traàm caûm. Hoïc vaán choàng < caáp 3, sinh con so laø nhöõng yeáu toá nguy cô traàm caûm sau sinh. Baûng 8. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán tình traïng traàm caûm (phaân tích ña bieán) Yeáu toá OR p Hoïc vaán choàng < caáp 3 3,02 0,019 Hôn nhaân khoâng hôïp phaùp 3,461 0,056 Ngheà nghieäp baûn thaân khoâng oån ñònh 2,441 0,022 Chöa coù con trai tröôùc ñoù 2,599 0,018 Cho con buù 0,534 0,084 Thai kyø khoâng mong ñôïi 5,084 0,018 Ñau sau sinh 1,77 0,09 Phaân tích đña bieán cho thaáy caùc yeáu toá: Trình ñoä hoïc vaán choàng < caáp 3, ngheà nghieäp baûn thaân khoâng oån ñònh, chöa coù con trai tröôùc ñoù, thai kyø khoâng mong ñôïi laø nhöõng yeáu toá nguy cô cuûa TCSS. BAØN LUAÄN Ñoä tuoåi trung bình cuûa caùc baø meï trong loâ nghieân cöùu laø 29,37, laø tuoåi khaù tröôûng thaønh ñeå sinh con; 57,3% sinh laàn ñaàu cho thaáy caùc baø meï ôû ñaây sinh con khaù treã; caùc soá lieäu naøy phuø hôïp vôùi nghieân cöùu tröôùc ñaây cuûa caùc taùc giaû NTN Ngoïc, LTH Anh, HTTrong taïi BV Huøng Vöông TTBV BM vaø TE (28,27 vaø 52,37%)(8). Trình ñoä hoïc vaán cuûa caùc baø meï trong loâ nghieân cöùu vaø cuûa ngöôøi choàng ñeàu khaù cao, ñaïi ña soá töø caáp 3 trôû leân, vôùi khoûang ½ coù trình ñoä ñaïi hoïc vaø laø CB-CNV, coù vieäc laøm oån ñònh. Nhö vaäy, ñaây laø moät daân soá coù hoïc thöùc vaø coù ñôøi soáng khaù oån ñònh. 78,3% coù 1 con trong soá 120 ngöôøi ñaõ coù con cho thaáy khuynh höôùng sinh ít con trong loâ nghieân cöùu. BV ÑH Y Döôïc laø BV baùn coâng, caùc saûn phuï ñeán sinh taïi ñaây laø ñaõ töï choïn löïa loïai hình dòch vuï vaø uy tín cuûa beänh vieän, neân daân soá nghieân cöùu cuõng phaàn naøo ñaïi dieän cho taàng lôùp töø khaù trôû leân trong xaõ hoäi Vieät Nam hieän nay. Ñaïi ña soá caùc baø meï raát vui khi coù thai laàn naøy, ñaây laø moät ñieàu kieän taâm ly ùthaät söï caàn thieát cho caû baø meï töông lai vaø ñöùa con cuûa mình. Coù 25,6% baø meï ñaõ coù con trai so vôùi 20,8% baø meï ñaõ coù con gaùi; cuõng nhö 44,1% treû sinh ra laàn naøy laø trai so vôùi 55,9% laø gaùi phuø hôïp vôùi tæ leä nam – nöõ trong coäng ñoàng. Tæ leä TCSS laø 25,34% (EPDS > 12) vôùi chæ soá EPDS trung bình laø 9,55 ± 4,45. Tæ leä naøy cao hôn tæ leä tìm thaáy cuûa caùc taùc giaû Aâu Myõ:10% cuûa C. Neill Epperson (1999)(6),12% (theo O’Hara 1984)(9); 7% (Gotlib 1989)(4) coù leõ do hoøan caûnh gia ñình, xaõ hoäïi cuõng nhö caùc yeáu toá taâm lyù ñaëc thuø cuûa daân toäc: ôûÛ caùc nöôùc phaùt trieån, nam-nöõ laø bình quyeàn cho pheùp ngöôøi phuï nöõ ñöôïc ñeà cao vaø ñöôïc traân troïng trong xaõ hoäi cuõng nhö trong gia ñình, caùc cheá ñoä an sinh xaõ hoäi cho pheùp baûo veä ngöôøi phuï nöõ toái ña sau sinh, ngöôøi choàng coù yù thöùc cao giuùp ñôõ vaø chia xeû vôùi vôï trong vieäc chaêm soùc con vaø gia ñình. Tæ leä naøy thaáp hôn so vôùi tæ leä 32,81% tìm thaáy trong NC cuûa NTN Ngoïc vaø coäng söï taïi BV HV vaø TT BV BMTE coù yù nghóa thoáng keâ. Ñieàu naøy coù theå do ñaëc ñieåm cuûa loâ nghieân cöùu cuûa chuùng toâi la øcaùc baø meï ñöôïc nhaän vaøo luùc 8 tuaàn sau sinh trong khi ôû nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû treân laø 6 tuaàn sau sinh; maët khaùc caùc baø meï trong loâ nghieân cöùu cuûa chuùng toâi coù hoïc thöùc cao vaø coù ñôøi soáng khaù thuaän lôïi nhö ñaõ neâu treân. Ngheà nghieäp cuûa baûn thaân baø meï khoâng oån ñònh laø 1 yeáu toá nguy cô cuûa TCSS trong nhoùm NC. Quaû thaät, ngheà nghieäp khoâng oån ñònh laøm cho cuoäc soáng baáp beânh hôn, soáng phuï thuoäc veà kinh teá, coäng theâm gaùnh naëng cuûa con môùi sinh caû veà vaät chaát, tinh thaàn laãn thôøi gian laø chaéc chaén luoân laømoät moái aâu lo ñeo ñaúng. Hoïc vaán choàng thaáp < caáp 3 laø yeáu toá nguy cô cao trong daân soá NC. Phaûi chaêng hoïc vaán thaáp phaàn naøo laø raøo caûn ñeå ngöôøi choàng coù theå thoâng caûm vaø 69 chia xeû toát hôn vôùi vôï mình trong 1 giai ñoïan thích nghi ñaày khoù khaên nhö theá cuûa cuoäc ñôøi? Hôn nöõa, coù leõ ngöôøi choàng coù hoïc vaán thaáp coù theå bò aûnh höôûng nhieàu hôn bôûi caùc truyeàn thoáng phong kieán troïng nam khinh nöõ. Trong loâ NC, chuùng toâi tìm thaáy caû trong phaân tích ñôn bieán ñaõ coù con trai tröôùc ñoù laø yeáu toá baûo veä vaø trong phaân tích ña bieán chöa coù con trai tröôùc ñoù laø yeáu toá nguy cô. Trong moät ñaát nöôùc chaâu AÙ nhö VN, tö töôûng troïng nam khinh nöõ thaät söï vaãn coøn thoáng lónh, ñoâi khi gaëp caû ôû nhöõng gia ñình trí thöùc. Sinh con trai ñeå “noái doõi toâng ñöôøng” cho gia ñình choàng thaät söï vaãn coøn laø 1 traùch nhieäm quan troïng cuûa ngöôøi phuï nöõ. Qua loâ NC, tuy chuùng toâi khoâng tìm thaáy moái lieân heä giöõa giôùi tính con laàn sinh naøy vôùi tình traïng TCSS, coù leõ ñaõ coù con trai trong caùc laàn sinh tröôùc ñoù cho pheùp ngöøôi phuï nöõ truùt boû gaùnh naëng traùch nhieäm ñoái vôùi gia ñình choàng, coù 1 taâm traïng nheï nhaøng thoûai maùi trong suoát thai kyø laàn naøy vaø sau sinh. Thai kyø khoâng mong ñôïi cuõng ñöôïc tìm thaáy nhö laø yeáu toá nguy cô cuûa TCSS, nhö trong caùc NC tröôùc ñoù. Coù thai khoâng mong muoán, khoâng saün saøng veà tinh thaàn, theå chaát hay kinh teá ñeàu thaät söï nguy hieåm cho caû baø meï laãn ñöùa con töông lai cuûa mình. Sinh con so cuõng laø yeáu toá nguy cô. Ngöôøi phuï nöõ sinh con so thaät söï luoân caûm thaáy luùng tuùng trong vieäc chaêm soùc con vaø baûn thaân mình. Thieáu kinh nghieäm, ngöôøi meï treû luoân phaûi tìm hoïc ôû moïi ngöôøi, töø meï ruoät, meï choàng, baïn beø... vaø khoâng phaûi moïi yù kieán luoân ñuùng ñaén vaø thoáng nhaát. Saùch vôû, nhaân vieân y teá coù theå laø nguoàn cung caáp thoâng tin tin caäy nhöng khoâng luoân coù saün vaø nhöõng taäp tuïc, thoùi quen xöa cuõ thöôøng raát gaàn guõi! Khoùc ñeâm ít hôn 10 laàn trong 2 thaùng ñaàu cuõng ñöôïc tìm thaáy laø yeáu toá baûo veä so vôùi khoùc hôn 10 laàn. Thaät vaäy, treû khoùc ñeâm laøm xaùo troän ñôøi soáng caû gia ñình, ngöôøi meï khoâng theå nghæ ngôi sau caû ngaøy baän bòu chaêm con, ngöôøi cha khoâng theå nguû sau coâng vieäc,... vaø ñoâi khi aûnh höôûng ñeán caû ñaïi gia ñình (nhö trong cuoäc soáng kieåu ñaïi gia ñình ôû nöôùc ta hieän nay)! Baø meï thöôøng caûm thaáy mình khoå sôû, baát löïc, khoâng bieát phaûi laøm ñieàu gì toát hôn ñeå con mình deã chòu vaø khoûi khoùc, ñoâi khi laïi coøn bò pheâ bình laø khoâng bieát nuoâi con! Baø meï caàn phaûi bieát raèng treû khoùc khoâng phaûi do cha meï dôû, nhöng ñoâi khi meï quaù lo laéng caêng thaúng seõ laøm beù khoùc nhieàu hôn, taïo 1 voøng laån quaån(3). Töø loâ NC, chuùng toâi chöa tìm thaáy moái lieân heä giöõ TCSS vôùi caùc yeáu toá nhö: meï khoâng ñöôïc nghæ ngôi ñaày ñuû, caùc vaán ñeà taâm thaàn trong thôøi nieân thieáu vaø trong thai kyø laàn naøy, khoâng coù ngöôøi taâm söï khi caàn(1)... do maãu chöa ñuû lôùn, caàn NC theâm. KEÁT LUAÄN Nghieân cöùu veà tình hình TCSS vaøo 8 tuaàn sau sinh cuûa caùc phuï nöõ ñeán sinh taïi BV ÑH Y Döôïc TP HCM cho thaáy: 1. Tæ leä TCSS khaù cao 25,34% (EPDS > 12); 2. Chæ soá EPDS trung bình laø 9,55 ± 4,45; 3. Caùc yeáu toá töông quan maïnh ñeán TCSS laø: • Yeáu toá baûo veä: con khoùc ñeâm < 10 laàn, ñaõ coù con trai tröôùc đñoù, thai kyø mong ñôïi • Yeáu toá nguy cô: trình đñoä hoïc vaán choàng < caáp 3, ngheà nghieäp baûn thaân khoâng oån ñònh, chöa coù con trai tröôùc ñoù, thai kyø khoâng mong ñôïi, sinh con so KIEÁN NGHÒ TCSS chieám tæ leä khaù cao vaø coù theå ñöa ñeán haäu quaû naëng neà cho baûn thaân ngöôøi phuï nöõ, gia ñình hoï vaø ñöùa treû môùi ra ñôøi. Do ñoù, ñaây thaät söï laø 1 vaán ñeà ñaùng baùo ñoäng cho taát caû chuùng ta, caàn ñöôïc quan taâm bôûi toøan xaõ hoäi, ñaëc bieät laø nghaønh y teá vaø gia ñình. Chuùng toâi ñeà nghò xaây döïng moät chieán löôïc toøan dieän nhaèm döï phoøng, phaùt hieän sôùm vaø ñieàu trò kòp thôøi TCSS cuõng nhö theo doõi veà laâu daøi cho caû meï vaø con. Chieán löôïc naøy caàn bao goàm caùc chöông trình chaêm soùc tieàn saûn nhaèm thoâng tin vaø giaùo duïc cho thai phuï vaø ngöôøi phoái ngaãu, caû caùc chöông trình thoâng tin, giaùo duïc (saùch, baùo, tôø böôùm...), ñaëc bieät chuù troïng ñeán caùc nhoùm nguy cô. Caùc ñoái töôïng coù nguy cô caàn ñöôïc quan taâm ñaëc bieät, caàn giôùi thieäu ñeán caùc phoøng khaùm taâm lyù ñeå ñöôïc chaån ñoùan sôùm, 70 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 5. Grace G. Evins G., Theofrastous JP., Galvin SL.. 2003. Postpartum depression: A comparison of screening and routine clinical evaluation. American Journal of Obstetrics and Gynecology.182. N 5. May 2000. ñieàu trò kòp thôøi vaø theo doõi saùt sao caû meï laãn con. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Cox JL, Holden JM, Sagovsky R. 1987. Detection of postnatal depression: Development of the 10-item Edinburgh postnatal depression scale. Br J Psychiatry 1987; 150: 782-6. 6. Neill E C.(1999). Postpartum Major Depression: Detection and Treatment. merican Academy of Family Physicians. 59 (N º 8) April 15.1999 7. Nguyeãn Thò Nhö Ngoïc vaø CS. 2000. Tæ leä traàm caûm sau sanh ôû phuï nöõ ñeán sanh taïi BV Huøng Vöông. BV Huøng Vöông- Hoäi nghò toång keát KHKT 2000-2001 2. Fergerson SS, Jamieson DJ, Lindsay M.2002. Diagnosing postpartum depression: Can we do better? American Journal of Obstetrics and Gynecology. 186. N 5. May 2002 8. Nguyeãn Thò Nhö Ngoïc vaø CS. Tæ leä traàm caûm sau sinh ôû phuï nöõ TP HCM. 3. Fracp HH, Fracp MV. 2001. Infant sleep problems and postnatal depression: A community-based study. American Academy of Pediatrics. 107. N 6. Jan 2001 9. O’Hara MW. (1991). Postpartum mental disorders. Sciarra JJ, ed. Gynecology and obstetrics. Vol 6. Philadelphia: Harper and Row, 1991:1-17. 4. Gotlib I and al. (1991). Prospective investigation of postpartum depression: factors involved in onset and recovery. J Abnorm Psychol 1991; 100: 122-32. 10. Teisseødre F., Chabrol H.(2004) La deùpression postnatale. Can J Psychiatry 2004; 49: 51-54. 71