Tìm hiểu mối liên hệ giữa nghĩa biểu trưng hoán dụ và đối tượng được gọi tên qua lớp từ chỉ bộ phận cơ thể người - Nguyễn Hữu Chương

K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦3 1. Àùåt vêën àïì Tûâ mang nghôa hoaán duå (HD) laâ möåt loaåi kyá hiïåu biïíu trûng, caác nghôa biïíu trûng phuå thuöåc vaâo àùåc àiïím cuãa àöëi tûúång àûúåc goåi tïn (object). Ch.S.Peirce quan niïåm: "Möåt biïíu trûng laâ möåt kyá hiïåu tuây thuöåc vaâo àöëi tûúång maâ noá biïíu hiïån, do möåt luêåt lïå, thûúâng laâ möåt sûå liïn tûúãng chung laâm cho biïíu trûng àûúåc xem nhû tuây thuöåc vaâo àöëi tûúång êëy" [4, 84]. Qua viïåc xaác àõnh caác nghôa HD cuãa tûâ tiïëng Viïåt, chuáng töi nhêån thêëy coá möåt möëi liïn hïå khaách quan giûäa caác nghôa HD vaâ caác àöëi tûúång àûúåc goåi tïn. Sûå hiïíu biïët vïì àöëi tûúång àûúåc goåi tïn seä giuáp ta dïî nhêån ra àûúåc caác nghôa HD hún. Trong baâi viïët naây, chuáng töi phên tñch möëi liïn hïå giûäa àùåc àiïím cuãa sûå vêåt vaâ caác nghôa hoaán duå dûåa vaâo ngûä liïåu laâ lúáp tûâ chó böå phêån cú thïí ngûúâi, hy voång goáp phêìn nghiïn cûáu sêu hún vïì quy luêåt chuyïín nghôa theo hoaán duå cuãa tûâ ngûä trong tiïëng Viïåt. Chuáng töi xaác àõnh caác nghôa HD cuãa lúáp tûâ naây dûåa vaâo Tûâ àiïín tiïëng Viïåt 1992 do Hoaâng Phï chuã biïn [7]. Do khuön khöí cuãa baâi viïët coá haån, chuáng töi cöë gùæng giaãi thñch nghôa cho ngùæn goån hún. 2. Vêåt biïíu trûng vaâ caác tûâ mang nghôa biïíu trûng hoaán duå qua caác nhoám tûâ chó böå phêån cú thïí ngûúâi 2.1. Nhoám tûâ chó böå phêån coá chûáa böå oác: àêìu d, gaáo d, oác d, naäo d, soã d, soå d, thuã d, traán d. Àêy laâ caác böå phêån coá chûáa caác tïë baâo thêìn kinh trung ûúng coá chûác nùng ghi nhúá vaâ àiïìu khiïín caác hoaåt àöång cuãa con ngûúâi. Trong söë caác böå phêån trïn thò àêìu laâ böå phêån bao chûáa caác böå phêån coân TÒM HIÏÍU MÖËI LIÏN HÏå GIÛÄA NGHÔA BIÏÍU TRÛNG HOAÁN DUÅ VAÂ ÀÖËI TÛÚÅNG ÀÛÚÅC GOÅI TÏN QUA LÚÁP TÛÂ CHÓ BÖÅ PHÊÅN CÚ THÏÍ NGÛÚÂI. Nguyïîn Hûäu Chûúng* * TS. ngaânh Ngön ngûä hoåc, Khoa VH-NN, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM. TOÁM TÙÆT Chuáng töi àaä phên tñch nghôa cuãa nhoám tûâ chó böå phêån cú thïí ngûúâi, xaác àõnh caác nghôa phaái sinh hoaán duå. Qua viïåc phên tñch caác nghôa hoaán duå, chuáng töi nhêån thêëy coá möëi liïn hïå khaách quan giûäa nghôa hoaán duå vúái àöëi tûúång àûúåc goåi tïn. Nghôa hoaán duå phuå thuöåc vaâo àöëi tûúång àûúåc goåi tïn. Ngûúâi ta àaä sûã duång möåt àùåc trûng tiïu biïíu cuãa àöëi tûúång àïí chó möåt thûåc thïí, möåt nöåi dung phûác taåp hún. Nhû thïë, sûå hiïíu biïët vïì àöëi tûúång àûúåc goåi tïn seä laâ cú súã giuáp chuáng ta dïî nùæm bùæt hún nghôa hoaán duå cuãa tûâ. 4♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N laåi, laâ böå phêån quan troång nhêët, coá thïí àaåi diïån cho caã cú thïí, caá nhên con ngûúâi. Nhûäng àùåc àiïím nhû trïn laâ cú súã cho caác nghôa HD cuãa caã nhoám. Sau àêy laâ caác nghôa HD: Àêìu d. Phêìn trïn cuâng cuãa cú thïí con ngûúâi hay phêìn trûúác hïët cuãa àöång vêåt núi coá böå oác. Caác nghôa HD: 1/ Chó hoaåt àöång suy nghô, nhêån thûác (HD lêëy cú quan chûác nùng (CQCN) chó chûác nùng (CN)): cûáng àêìu t, cêìm àêìu àg, giaâ àêìu t, têm àêìu yá húåp t, v.v...; 2/ Tû tûúãng (HD lêëy CQCN chó CN): àêìu oác d (Àêìu oác baão thuã); 3/ Chó àún võ vïì ngûúâi, gia suác (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): àêìu d ( Tñnh àöí àêìu), caá kïí àêìu rau kïí múá; 4/ Chó ngûúâi laâm möåt nghïì naâo àoá (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): àêìu bïëp d. Gaáo d. Àêìu cuãa ngûúâi. Nghôa HD: Chó caá nhên, cú thïí ngûúâi. (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): (giûä) gaáo (giûä maång), (mêët) gaáo (mêët maång). OÁc d. Khöëi mïìm maâu trùæng àuåc úã trong höåp soå chûáa caác tïë baâo thêìn kinh. Caác nghôa HD: 1/ Khaã nùng suy nghô nhêån thûác (HD lêëy CQCN chó CN): oác d (OÁc saáng taåo), loaån oác t, naát oác àg, nùån oác àg; 2/ Tû tûúãng (HD lêëy CQCN chó CN): oác d (OÁc beâ phaái), àêìu oác d (Àêìu oác gia trûúãng). Naäo d. Khöëi têåp trung caác tïë baâo thêìn kinh trung ûúng úã trong höåp soå. Caác nghôa HD: Biïíu tûúång cuãa hoaåt àöång suy nghô, nhêån thûác, têm lyá, àiïìu khiïín (HD lêëy CQCN chó CN): cên naäo d, àêìu naäo d, àöång naäo àg, trñ naäo d. Soã d. Biïíu tûúång cuãa nhêån thûác vaâ suy nghô giaâ dùån (HD lêëy CQCN chó CN): sûâng soã d, àêìu soã d. Soå d. Höåp xûúng àêìu chûáa àûång böå naäo. Nghôa HD: Böå phêån chûáa àûång kiïën thûác, tû tûúãng (HD lêëy CQCN chó CN): nhöìi soå àg. Thuã d. Àêìu. Nghôa HD: Ngûúâi phaãi àêëu trñ, àêëu sûác vúái ngûúâi khaác (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): àöëi thuã d, àõch thuã d. Traán d. Phêìn trïn cuãa mùåt tûâ chên toác túái löng maây. Caác nghôa HD: 1/ Cöë sûác suy nghô (HD lêëy CQCN chó CN): boáp traán àg; 2/ Gùåp vaâ àöëi phoá (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): chaåm traán àg. TT Nghôa Nhêån thûác, Tû Saáng Àiïìu Chûáa Àún võ Caá nhên Töíng söë suy nghô tûúãng taåo khiïín àûång tûâ 1 àêìu 19 1 2 1 23 2 gaáo 1 1 3 oác 5 2 1 8 4 naäo 3 1 4 5 soã 2 2 6 soå 1 1 7 thuã 2 2 8 traán 1 1 2 Baãng 1: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc àêìy àuã àaä nïu úã [6]) Tûâ 2.2. Nhoám tûâ: mùåt d, mùæt d, muäi d, tai d, gaáy d, cöí d, vai d, toác d, rêu d, choãm d. 2.2.1. Mùåt, mùæt, muäi, gaáy, tai: Mùåt laâ böå phêån àûúåc chuá yá nhêët cuãa con ngûúâi. Mùåt löå ra trûúác mùæt moåi ngûúâi vaâ nhúá mùåt laâ nhúá ngûúâi vò thïë mùåt àûúåc duâng àïí thay thïë cho caá nhên. Mùåt laâ chöî böåc löå thaái àöå, tònh caãm, têm lyá. Mùæt laâ böå phêån àïí nhòn. Khi mêët bònh tônh mùæt ngûúâi ta daáo daác (Mùæt troân mùæt deåt). Khi chïët ngûúâi ta nhùæm mùæt laåi. Muäi laâ böå phêån nhö cao hún trïn mùåt, àûúåc duâng àïí chó möåt ngûúâi coá àõa võ, chûác vuå cao, àûáng K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦5 àùçng sau sùén saâng bïnh vûåc, che chúã cho ngûúâi thên quen (vuöët mùåt khöng nïí muäi). Muäi trêu, boâ laâ chöî àïí xoã thûâng dùæt ài. Ngûúâi ta àaä vñ muäi ngûúâi nhû muäi trêu boâ (xoã muäi) àïí chó nhûäng ngûúâi keám baãn lônh bõ ngûúâi khaác àiïìu khiïín, sai khiïën. Gaáy laâ böå phêån úã phña sau cuãa àêìu, ta khöng thïí trûåc tiïëp nhòn thêëy àûúåc. Vúái àùåc àiïím naây, gaáy àûúåc duâng àïí chó baãn thên ai àoá, coá liïn quan àïën möåt viïåc gò àoá maâ mònh khöng thêëy trûúác àûúåc. Gaáy cuäng laâ chöî noáng lïn hay laånh ài khi tûác giêån, súå haäi cho nïn cuäng trúã thaânh biïíu tûúång cho têm lyá cuãa con ngûúâi. Tai laâ böå phêån àïí nghe, trúã thaânh biïíu tûúång cuãa hoaåt àöång nghe ngoáng, nhêån biïët. Têët caã nhûäng àùåc àiïím trïn laâ cú súã cho caác nghôa HD cuãa nhoám tûâ naây: Mùåt d. Phêìn phña trûúác cuãa àêìu ngûúâi hay laâ con thuá. Caác nghôa HD: 1/ Chó caá nhên (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): ba mùåt möåt lúâi d, coá mùåt àg, vùæng mùåt àg, chaåm mùåt àg, laánh mùåt àg, nhêån mùåt àg, v.v...; 2/ Thaái àöå, tònh caãm, baãn tñnh (HD lêëy CQCN chó CN): bùçng mùåt khöng bùçng loâng àg, trúã mùåt àg, lïn mùåt àg, ra mùåt àg, noáng mùåt t, v.v; 3/ Thïí diïån (HD lêëy CQCN chó CN): daåi mùåt t, àeåp mùåt t, mêët mùåt t, nïí mùåt àg, sûúng mùåt t, v.v...; 4/ Coá chûác vuå, àõa võ cao (HD tûúång trûng): tai to mùåt lúán. Mùæt d. Cú quan àïí nhòn cuãa ngûúâi hay àöång vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Nhòn (HD lêëy CQCN chó CN): gai mùæt t, àeåp mùæt t, àïí mùæt àg, laå mùæt t, tai mùæt d, v.v; 2/ Nguyïn nhên (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): mùæt nhùæm mùæt múã, mùæt troân mùæt deåt, nhùæm mùæt xuöi tay àg, tñt mùæt àg, nûát mùæt àg. Muäi d. Böå phêån nhö lïn úã giûäa mùåt cuãa ngûúâi hay àöång vêåt duâng àïí thúã vaâ ngûãi. Caác nghôa HD: 1/ Chó ngûúâi (HD lêëy böå phêån chó toaân thïí): vuöët mùåt khöng nïí muäi àg; 2/ Bõ sai khiïën, àiïìu khiïín, bùæt naåt (HD lêëy CQCN chó CN): boáp muäi àg, xoã muäi àg, dùæt muäi àg. Gaáy d. Phêìn phña sau cuãa cöí ngûúâi. Caác nghôa HD: 1/ Chó baãn thên mònh hay ngûúâi khaác coá laâm möåt viïåc xêëu maâ chûa bõ phanh phui, hay coá tñnh xêëu maâ tûå mònh khöng nhêån ra (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): súâ gaáy àg (Cöng an súâ gaáy), súâ lïn gaáy àg; 2/ Têm lyá cuãa con ngûúâi (HD lêëy CQCN chó CN): noáng gaáy t, laånh gaáy t. Tai d. Cú quan úã hai bïn àêìu cuãa ngûúâi hay àöång vêåt duâng àïí nghe. Caác nghôa HD: 1/ Nghe ngoáng, caãm nhêån (HD lêëy CQCN chó CN): boã ngoaâi tai àg, buâi tai t, laå tai t, loåt tai àg, ngûáa tai àg, raác tai t, ró tai àg, v.v...; 2/ Biïíu tûúång cuãa ngûúâi coá chûác vuå, àõa võ cao (HD tûúång trûng): tai to mùåt lúán. TT Nghôa Caá Tònh Thïí Nghe Nhòn Têm lyá Chïët Sai Àõa võ Töíng nhên caãm diïån khiïën söë tûâ 1 mùåt 19 12 12 1 44 2 mùæt 26 6 1 33 3 muäi 1 3 4 4 gaáy 2 2 4 5 tai 13 1 14 Baãng 2: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) Tûâ 2.2.2. Nhoám tûâ: cöí d, vai d Cöí ngûúâi ta thûúâng nhûúáng lïn, gên lïn khi caäi nhau vò vêåy cöí trúã thaânh biïíu tûúång cuãa sûå bûúáng bónh, chöëng àöëi. Cöí bõ ngûúâi ta cûúäi lïn vò thïë cöí trúã thaânh biïíu tûúång cuãa sûå àeâ neán, aáp bûác. Khi ài ngûúâi ta cuái xuöëng nhòn mùåt àûúâng, khöng àïí yá àïën caác hûúáng khaác, vò thïë cöí trúã thaânh biïíu tûúång cuãa tinh thêìn têåp trung quaá mûác. Vai laâ chöî gaánh vaác vò thïë vai trúã thaânh biïíu tûúång cuãa sûå gaánh vaác cöng viïåc, hay àoáng möåt vai naâo àoá trong kõch, phim. Vai nùçm ngang trïn cao tûåa nhû caái bêåc, vò vêåy vai àûúåc duâng àïí chó thûá bêåc 6♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N cao thêëp trong quan hïå hoå haâng. Vai àûúåc duâng àïí àùåt tïn cho böå phêån cuãa aáo, cuãa caây vò nhûäng böå phêån naây che hay àùåt lïn vai. Caác nghôa hoaán duå cuãa nhoám: Cöí d. Böå phêån cuãa cú thïí nöëi àêìu vúái thên. Caác nghôa HD: 1/ Chöëng àöëi, bûúáng bónh (HD lêëy CQCN chó CN): cûáng cöí t, cûáng àêìu cûáng cöí t, gên cöí àg; 2/ Boác löåt, ùn chùån (HD lêëy CQCN chó CN): boáp cöí àg, cùæt cöí àg; 3/ AÁp bûác, trêën aáp (HD lêëy CQCN chó CN): cûúäi cöí àg, cûúäi àêìu cûúäi cöí àg, àeâ àêìu cûúäi cöí àg; 4/ Têåp trung chuá yá quaá mûác (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): cùæm cöí àg, cùæm àêìu àg, cùæm àêìu cùæm cöí àg; 5/ Biïíu tûúång cuãa lao àöång chên tay (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): cöí caây vai bûâa; 6/ chúâ àúåi (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): daâi cöí t; 7/ Chó böå phêån cuãa aáo, yïëm (HD lêëy tïn goåi böå phêån cú thïí ngûúâi àùåt tïn cho böå phêån cuãa àöì vêåt): cöí d (cöí aáo, cöí yïëm). Vai d. Phêìn cú thïí nöëi liïìn hai caánh tay con ngûúâi hoùåc nöëi hai chên trûúác cuãa thuá vêåt vúái thên. Caác nghôa HD: 1/ Chó thûá bêåc trïn dûúái trong quan hïå hoå haâng. (HD tûúång trûng): bùçng vai t, bùçng vai phaãi lûáa t, vai vïë d, vai d (vai anh, vai chõ); 2/ Biïíu tûúång cuãa sûå gaánh vaác cöng viïåc, traách nhiïåm (HD lêëy CQCN chó CN): vai d (Traách nhiïåm àöí lïn vai ngûúâi anh caã), kïì vai saát caánh àg; 3/ Ngûúâi àoáng vai trong kõch, phim (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): vai d ( Àoáng vai chñnh); 4/ Laâm lao àöång chên tay (HD lêëy CQCN chó CN): cöí caây vai bûâa; 5/ Böå phêån cuãa vêåt (HD lêëy tïn goåi böå phêån cú thïí ngûúâi àùåt tïn cho böå phêån àöì vêåt): vai d (vai aáo, vai caây). TT Nghôa Chöëng Ùn Trêën Têåp Chúâ Thûá Gaánh Lao Caá Böå Töíng àöëi chùån aáp trung àúåi bêåc vaác àöång nhên phêån söë tûâ chên vêåt tay 1 cöí 3 2 3 3 1 1 1 14 2 vai 4 2 1 1 1 9 Baãng 3: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå Tûâ 2.2.3. Rêu d, toác d, choãm d. Rêu chó coá úã àaân öng. Vò vêåy, rêu àûúåc duâng àïí chó àaân öng (Anh huâng àêu cûá phaãi maây rêu), chó ngûúâi àaân öng cao tuöíi (Thûá nhêët coá rêu thûá nhò bêìu ruöåt). Rêu chó sûå haänh diïån coá leä vò khi cûúâi ngûúâi ta vïính rêu lïn. Rêu ria laâ caái coá thïí caåo boã ài vò thïë noá tûúång trûng cho caái phuå, caái thûá yïëu. Rêu laâ caái chó moåc lïn úã cùçm àaân öng, ngûúâi ta àaä duâng rêu àïí chó caái àûúåc àùåt khöng àuáng chöî (rêu öng noå cùæm cùçm baâ kia). Toác con ngûúâi àûúåc vñ nhû löng àêìu giöëng gaâ, giöëng chim: dûång lïn khi sûãng söët, súå haäi (dûång toác gaáy) hay ruång ra khi chaåy vaåy lo lùæng gêëp ruát (long toác gaáy). Theo tuåc kïët toác xe tú cuãa ngaây xûa, toác trúã thaânh biïíu tûúång cuãa sûå kïët duyïn vúå chöìng. Choãm àûúåc coi laâ biïíu tûúång cuãa tuöíi êëu thú vò ngaây xûa treã em khi cùæt toác thûúâng chûâa laåi möåt choãm trïn àónh àêìu. Têët caã nhûäng àùåc àiïím trïn àaä trúã thaânh cú súã cho caác nghôa HD cuãa caác tûâ trong nhoám. Rêu d. Löng cûáng moåc úã phña trïn cuãa möi hoùåc úã cùçm, coá úã àaân öng. Caác nghôa HD: 1/ Chó giúái nam (HD lêëy àùåc àiïím cuãa giúái chó giúái): maây rêu d; 2/ Tuöíi giaâ (HD lêëy àùåc àiïím chó tuöíi taác): rêu d, (Ngöìi vuöët rêu, Thûá nhêët coá rêu thûá nhò bêìu ruöåt); 3/ Haänh diïån, kiïu cùng (HD tûúång trûng): (vïính) rêu d, lïn rêu àg; 4/ Caái phuå, caái thûá yïëu (HD tûúång trûng): rêu ria d; 5/ Chó caái khöng àûúåc àùåt àuáng chöî cuãa noá (HD tûúång trûng): rêu öng noå cùæm cùçm baâ kia. Toác d. Löng moåc úã phêìn trïn vaâ phña sau cuãa àêìu. Caác nghôa HD: 1/ Têm lyá súå haäi (HD lêëy traång thaái chó nguyïn): dûång toác gaáy àg; 2/ Chaåy vaåy vêët vaã (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): chaåy long toác gaáy àg; 3/ Kïët duyïn vúå chöìng (HD tûúång trûng): kïët toác àg, kïët toác xe tú àg; 4/ Ngûúâi coá àõa võ, coá tiïìn baåc (HD tûúång trûng): toác d (Nùæm thùçng coá toác, ai nùæm thùçng troåc àêìu); 5/ Biïíu tûúång cuãa K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦7 tuöíi taác (HD lêëy àùåc àiïím maâu sùæc chó nguyïn nhên): toác sûúng d (àaä giaâ), toác xanh d (coân treã). Choãm d. Choâm toác chûâa laåi trïn àónh àêìu cuãa treã em dûúái 4 tuöíi thúâi xûa. Nghôa HD: Biïíu tûúång cuãa thúâi thú êëu (HD tûúång trûng): àïí choãm àg. TT Nghôa Giúái Tuöíi Haänh Thûá Nhêìm Súå Vêët Kïët Àõa võ Thú Töíng taác diïån yïëu chöî haäi vaã duyïn êëu söë tûâ 1 rêu 1 1 2 1 1 6 2 toác 2 1 1 1 1 6 3 choãm 1 1 Baãng 4: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå Tûâ 2.3. Nhoám tûâ chó böå phêån cú thïí ngûúâi duâng àïí noái nùng vaâ ùn uöëng: miïång d, möìm d, moäm d, khêíu d, hoång d, hêìu d, meáp d, möi d, lûúäi d, thiïåt d, rùng d. Àêy laâ nhûäng böå phêån duâng àïí ùn uöëng vaâ noái nùng. Miïång, khêíu laâ cú quan nhai nuöët thûác ùn, cho nïn noái àïën viïåc ùn uöëng, noái àïën caá nhên liïn quan àïën viïåc ùn uöëng laâ nghô àïën caái miïång. Miïång ngûúâi ta haá ra, rùng nhùn ra khi àoái, khi chïët àöåt ngöåt. Têët caã trúã thaânh cú súã cho caác nghôa HD. Nghôa HD cuãa caã nhoám: Miïång d. Böå phêån hònh löî trïn mùåt ngûúâi hay àöång vêåt duâng àïí ùn, uöëng, noái nùng. Caác nghôa HD: 1/ Chó hoaåt àöång ùn uöëng (HD lêëy CQCN chó CN): baán trön nuöi miïång àg, boáp miïång àg, laå miïång t, traáng miïång àg, vûâa miïång t, v.v...; 2/ Noái nùng (HD lêëy CQCN chó CN): aác miïång t, baåo möìm baåo miïång àg, cêm miïång t, cûáng miïång t, deão miïång t, vaå miïång, v.v...; 3/ Söë ngûúâi ùn trong gia àònh (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): miïång ùn d,. Möìm d. Miïång cuãa con ngûúâi. Caác nghôa HD: 1/ Noái nùng khöng hay, khöng àuáng luác (HD lêëy CQCN chó CN): deão möìm t, giaâ möìm t, lùæm möìm t, noã möìm àg, to möìm t, v.v...; 2/ Ùn uöëng (HD lêëy CQCN chó CN): búát möìm búát miïång àg, àêëm möìm àg. Moäm d. Miïång coá daáng nhö ra úã möåt söë loaâi thuá. Caác nghôa HD: 1/ Noái nùng caân rúä (HD lêëy CQCN chó CN): moäm d (Cêm moäm laåi), choä moäm àg; 2/ Ùn uöëng, nhêån höëi löå (HD lêëy CQCN chó CN): treo moäm àg, àêëm moäm àg. Khêíu d. Miïång. Caác nghôa HD: 1/ Söë ngûúâi trong möåt gia àònh (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): höå khêíu d, nhên khêíu d, nhên khêíu hoåc d; 2/ Chó àún võ (lêëy böå phêån chó toaân böå): khêíu suáng d, khêíu mña d, khêíu àöåi d; 3/ Ùn uöëng (HD lêëy CQCN chó CN): aác khêíu t, cêëm khêíu àg, àêëu khêíu àg, khêíu hiïåu d, mêåt khêíu d, khêíu ngûä d, v.v Hoång d. Khoaãng röîng trong cöí úã phña sau cuãa miïång thöng vúái thûåc quaãn vaâ khñ quaãn. Caác nghôa HD: 1/ Noái nùng, phaát ngön (HD lêëy CQCN chó CN): cêm hoång t, chùån hoång àg, cûáng hoång t, giaâ hoång t, moác hoång àg v.v; 2/ Tònh traång àoái khaát (HD lêëy CQCN chó CN): raä hoång àg. Hêìu d. Phêìn öëng tiïu hoáa nùçm tiïëp sau khoang miïång vaâ trûúác thûåc quaãn. Nghôa HD: Ùn chùån, boác löåt (HD lêëy CQCN chó CN): boáp hêìu boáp cöí àg. Meáp d. Chöî hai àêìu cuãa möi liïìn vúái nhau. Nghôa HD: Noái nùng khöng thaânh thêåt, quaá àaáng (HD lêëy CQCN chó CN): leão meáp t, beãm meáp t, möìm loa meáp giaãi t, muáa meáp t, v.v... Möi d. Nïëp thõt mïìm laâm thaânh cûãa miïång. Nghôa HD: Noái nùng (vúái yá chï bai) (HD lêëy CQCN chó CN): moãng möi t, khua möi muáa meáp àg. Lûúäi d. Böå phêån mïìm trong miïång duâng àïí àoán, nïëm thûác ùn vaâ àïí phaát êm. Nghôa HD: Noái nùng xaão ngön hoùåc duâng vúái yá tûác bûåc (HD lêëy CQCN chó CN): cûáng lûúäi t, àêìu lûúäi t, gioång lûúäi d, gaäy lûúäi àg, v.v... Thiïåt d. Lûúäi. Nghôa HD: Noái nùng (HD lêëy CQCN chó CN): khêíu thiïåt vö bùçng. Rùng d. Phêìn xûúng cûáng maâu trùæng moåc trïn haâm duâng àïí cùæn, nhai thûác ùn. Caác nghôa HD: 1/ 8♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Chó hoaåt àöång noái nùng bõ kiïìm chïë (HD lêëy CQCN chó CN): cùæn rùng àg, cùæn rùng cùæn coã àg, ró rùng àg; 2/ Tuöíi giaâ (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): àêìu baåc rùng long àg; 3/ Chïët vò àoái khaát, tai naån (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): nhùn rùng àg. TT Nghôa Noái nùng Ùn uöëng Caá nhên Tuöíi giaâ Caái chïët Töíng söë tûâ Tû 1 miïång 25 10 1 1 37 2 möìm 23 2 1 26 3 moäm 2 2 4 4 khêíu 10 2 9 21 5 hoång 7 3 10 6 hêìu 1 1 7 meáp 6 6 8 möi 3 3 9 lûúäi 7 7 10 thiïåt 1 1 11 rùng 3 1 1 5 Baãng 5: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) 2.4. Nhoám tûâ chó phêìn thên con ngûúâi: mònh d, thên d, lûng d, sûúân d, ngûåc d, trön d. Mònh vaâ thên úã chñnh giûäa thïí hiïån hònh daáng vaâ sûác maånh thïí xaác riïng cuãa möîi con ngûúâi. Lûng duâng àïí chó caã con ngûúâi khi nùçm xuöëng vò àùåt lûng xuöëng chñnh laâ àùåt caã ngûúâi xuöëng. Sûúân àaåi diïån cho cú thïí àûúåc coi laâ chöî phaát sinh ra tûác giêån. Ngûåc trúã thaânh biïíu tûúång cuãa sûå haänh diïån, sûå thaách thûác vò khi haänh diïån, thaách thûác ngûúâi ta hay vöî ngûåc. Têët caã nhûäng àùåc àiïím trïn trúã thaânh cú súã cuãa caác nghôa HD. Sau àêy laâ nghôa HD cuãa caác tûâ trong nhoám: Mònh d. Böå phêån cú thïí ngûúâi, àöång vêåt khöng kïí àêìu, àuöi vaâ caác chi. Caác nghôa HD: 1/ Cú thïí ngûúâi, caá nhên (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): giêåt mònh àg, boã mònh àg, trúã mònh àg, bûåc mònh àg, giûä mònh àg, hoâa mònh àg, quïn mònh àg; 2/ Sûå vêåt (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): mònh d (Con thuyïìn phúi mònh trïn baäi caát), Thên d. Phêìn chñnh chûáa caác cú quan nöåi taång cuãa cú thïí ngûúâi. Caác nghôa HD: 1/ Cú thïí, caá nhên (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): thên d (quêìn che aáo thên), toaân thên d, tuãi thên àg, tûå thên d, xaã thên àg, yïn thên t; 2/ Böå phêån cuãa vêåt (HD lêëy böå phêån chó böå phêån): thên (thên aáo, thên baâi). Lûng d. Phêìn phña sau cuãa cú thïí ngûúâi hoùåc phêìn phña trïn cuãa àöång vêåt coá xûúng söëng. Caác nghôa HD: 1/ Cú thïí ngûúâi (lêëy böå phêån chó toaân böå): lûng d (Àùåt lûng xuöëng giûúâng); 2/ Àöì vêåt quêën quanh thùæt lûng (HD lêëy tïn goåi böå phêån cuãa ngûúâi àùåt tïn cho vêåt): bao lûng d, dêy lûng d, thùæt lûng d; 3/ Böå phêån cuãa ghïë àïí tûåa lûng khi ngöìi (HD lêëy tïn goåi böå phêån cú thïí ngûúâi àùåt tïn cho böå phêån cuãa vêåt): lûng d (lûng ghïë); 4/ Caáng àaáng cöng viïåc, laâm viïåc vêët vaã (HD lêëy CQCN chó CN): nai lûng àg, lùn lûng àg, daâi lûng t, ngay lûng t. Sûúân d. Caác xûúng bao quanh löìng ngûåc tûâ cöåt söëng àïën vuâng ûác. Caác nghôa HD: 1/ Phêìn thên bïn xûúng sûúân (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): sûúân d (Chöëng tay vaâo sûúân); 2/ Chó baãn thên caá nhên mònh (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): saát sûúân t (quyïìn lúåi saát sûúân); 3/ Phêìn bïn traái, bïn phaãi cuãa aáo (HD lêëy böå phêån chó böå phêån): sûúân d (sûúân aáo); 4/ tûác giêån (HD lêëy CQCN chó CN): caáu sûúân àg. Ngûåc d. Phêìn thên tûâ cöí túái buång chûáa tim vaâ phöíi. Nghôa HD: Haänh diïån hay thaách thûác (HD K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦9 tûúång trûng): vöî ngûåc àg. Trön d. Àñt. Nghôa HD: Baán dêm kiïëm ùn (HD lêëy CQCN chó CN): baán trön nuöi miïång àg. TT Nghôa Cú thïí, Böå phêån Böå phêån Caã vêåt Têm lyá Laâm viïåc Haänh diïån Töíng caá nhên ngûúâi vêåt söë tûâ 1 mònh 22 1 23 2 thên 47 1 48 3 lûng 1 1 3 4 9 4 sûúân 1 1 1 1 4 5 ngûåc 1 1 6 trön 1 1 Baãng 6: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) Tûâ 2.5. Nhoám tûâ chó caác böå phêån nöåi taång: buång d, daå d, loâng d, ruöåt d, tim d, têm d, gan d, can d, mêåt d, phöíi d. Ngûúâi xûa quan niïåm têm lyá, tònh caãm, caác hoaåt àöång cuãa tû duy phaát sinh ra tûâ buång vaâ caác cú quan nöåi taång. Vò vêåy, caác tûâ trong nhoám naây àûúåc duâng àïí chó tinh thêìn, têm lyá, tònh caãm cuãa con ngûúâi. Caác nghôa HD cuãa nhoám: Buång d. Böå phêån cú thïí ngûúâi hoùåc àöång vêåt chûáa ruöåt, daå daây. Caác nghôa HD: 1/ YÁ nghô sêu kñn bïn trong (HD lêëy CQCN chó CN): nghô buång àg, àõnh buång àg, àïí buång àg, buång daå d; 2/ Biïíu thõ tònh caãm, tñnh nïët (HD lêëy CQCN chó CN): töët buång t, xêëu buång t. Daå d. Buång cuãa con ngûúâi. Caác nghôa HD: 1/ Khaã nùng nhêån thûác vaâ ghi nhúá (HD lêëy CQCN chó CN): saáng daå t, töëi daå t, ghi loâng taåc daå àg; 2/ YÁ nghô, têm lyá, thaái àöå, tñnh tònh (HD lêëy CQCN chó CN): buång daå d, chöåt daå t, gan daå t, loâng lang daå thuá d, nheå daå t, thay loâng àöíi daå àg, vûäng daå àg. v.v Loâng d. Buång cuãa con ngûúâi, ruöåt cuãa con vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Tinh thêìn, yá nghô, yá chñ, trñ nhúá (HD lêëy CQCN chó CN): bïìn loâng t, àöìng loâng t, ngaä loâng àg, thay loâng àöíi daå àg, xiïu loâng àg, haâi loâng àg, khoá loâng t, thuöåc loâng àg, v.v...; 2/ Têm lyá, tònh caãm (HD lêëy CQCN chó CN): baån loâng d, àau loâng t, àûúåc loâng àg, lêëy loâng àg, phaãi loâng àg, vui loâng t, v.v... Ruöåt d. ÖËng tiïu hoáa nöëi daå daây vúái hêåu mön. Caác nghôa HD: 1/ Têm lyá, tònh caãm (HD lêëy CQCN chó CN): bêìm gan tñm ruöåt t, àûát ruöåt àg, löån ruöåt àg, noáng ruöåt t, söët ruöåt t, v.v...; 2/ Trñ nhúá, tñnh nïët (HD lêëy CQCN chó CN): luá ruöåt luá gan àg, ruöåt àïí ngoaâi da; 3/ Coá quan hïå vïì huyïët thöëng (HD lêëy sûå vêåt chó tñnh chêët): ruöåt d (anh em ruöåt). Tim d. Böå phêån trung têm cuãa hïå tuêìn hoaân chûáa vaâ vêån chuyïín maáu trong cú thïí. Caác nghôa HD: 1/ Biïíu tûúång cuãa tònh caãm, tònh yïu (HD lêëy CQCN chó CN): traái tim d, tim d (Nhûäng anh liïåt nhû ngaân sao toãa saáng, Àúâi àúâi sau chiïëu maäi giûäa tim ngûúâi). (Viïîn Phûúng); 2/ Têm lyá súå haäi (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): àûáng tim àg; 3/ YÁ nghô, yá àöì xêëu xa (HD lêëy CQCN chó CN): tim àen d. Têm d. Quaã tim. Caác nghôa HD: 1/ Tinh thêìn, yá nghô, yá chñ (HD lêëy CQCN chó CN): nöåi têm d, àïí têm àg, àöìng têm t, quyïët têm àg v.v...; 2/Tñnh tònh (HD lêëy CQCN chó CN): baãn têm d, haão têm d, lûúng têm d, tûâ têm d, vö têm t, v.v...; 3/ Tònh caãm (HD lêëy CQCN chó CN): thûúng têm t, nhêîn têm àg, têm tònh d, v.v...; 4/ Têm lyá (HD lêëy CQCN chó CN): an têm àg, bònh têm àg, têm lyá d, v.v... Gan d. Böå phêån cuãa böå maáy tiïu hoáa coá chûác nùng tiïët ra mêåt. Caác nghôa HD: 1/ Tinh thêìn, yá chñ (HD lêëy CQCN chó CN): baåo gan t, bïìn gan t, caã gan t, gan daå t, v.v; 2/ Tònh caãm tûác giêån, vui mûâng (HD lêëy CQCN chó CN): bêìm gan tñm ruöåt t, söi gan àg, núã gan núã ruöåt àg, v.v... Can d. Gan. Nghôa HD: YÁ chñ gan goác (HD lêëy CQCN chó CN): can trûúâng t. (Rêët can trûúâng). 10♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Mêåt d. Nûúác maâu vaâng do gan tiïët ra àïí tiïu hoáa chêët múä. Caác nghôa HD: 1/ YÁ chñ gan goác (HD lêëy CQCN chó CN): to gan lúán mêåt t, mêët mêåt àg; 2/ Vêët vaã (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): mûãa mêåt àg. Phöíi d Cú quan hö hêëp hònh tuái cuãa ngûúâi vaâ àöång vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Baåo daån (HD lêëy CQCN chó CN): baåo phöíi t; 2/ Tñnh tònh böåp chöåp, khöng suy nghô chñn chùæn (HD lêëy CQCN chó CN): phöíi boâ t. TT Nghôa YÁ nghô, Khaã nùng Tònh Têm lyá Tñnh tònh Vêët vaã Di truyïìn Töíng trñ nhúá, nhêån thûác caãm söë tûâ yá chñ 1 buång 12 2 14 2 daå 17 3 20 3 loâng 34 20 54 4 ruöåt 2 10 1 13 5 tim 1 1 1 3 6 têm 40 6 13 11 70 7 gan 16 10 26 8 can 1 1 9 mêåt 2 1 3 10 phöíi 1 1 2 Baãng 7: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) Tûâ 2.6. Nhoám tûâ chó tûá chi: tay d, baân tay d, caánh tay d, ngoán d, hoa tay d, tay chên d, thuã haå d, thuác thuã d, chên d, cùèng chên d, boá cùèng àg, voá d, göëi d. Tay, chên laâ nhûäng böå phêån trûåc tiïëp haânh àöång, lao àöång. Chuáng trúã thaânh biïíu tûúång cuãa haânh àöång, lao àöång thêåm chñ àûúåc duâng àïí chó nhûäng ngûúâi thaânh thaåo möåt nghïì, möåt keã àïí sai khiïën. Caác nghôa HD cuãa nhoám: Tay d. Böå phêån phña trïn cuãa cú thïí ngûúâi tûâ vai àïën ngoán duâng àïí cêìm, nùæm. Caác nghôa HD: 1/ Hoaåt àöång, lao àöång (HD lêëy CQCN chó CN): nghó tay àg, nheå tay t, nûúng tay àg, boá tay, v.v; 2/ Ngûúâi (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): tay d (Tay êëy khaá àêëy), tay suáng d, chia tay àg, tay àöi d, v.v; 3/ Caái chïët (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): nhùæm mùæt xuöi tay àg; 4/ Böå phêån cuãa vêåt (HD lêëy böå phêån chó böå phêån): tay aáo d, tay ghïë d, tay laái d, v.v Baân tay d. Phêìn cuöëi cuãa tay duâng àïí cêìm, nùæm, súâ moá, lao àöång. Nghôa HD: Haânh àöång (HD lêëy CQCN chó CN): baân tay d (Coá baân tay cuãa keã xêëu). Caánh tay d. Böå phêån cuãa tay tûâ vai àïën cöí tay. Nghôa HD: Ngûúâi giuáp àúä gêìn guäi, àùæc lûåc (HD lêëy CQCN chó CN): caánh tay d (Anh êëy laâ caánh tay phaãi cuãa giaám àöëc). Ngoán d. Phêìn cûã àöång àûúåc úã àêìu baân tay, baân chên. Caác nghôa HD: 1/ Taâi nghïå riïng (HD lêëy CQCN chó CN): ngoán d (ngoán voä, ngoán àaân); 2/ Thuã àoaån, maánh khoáe (HD lêëy CQCN chó CN): ngoán d (Giúã ngoán bõp búåm). Hoa tay d. Àûúâng vên xoaáy troân úã àêìu ngoán tay. Nghôa HD: Sûå kheáo leáo bêím sinh (HD tûúång trûng): Anh ta coá hoa tay veä àeåp. Tay chên d. Keã giuáp viïåc thên tñn (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): Hùæn coá nhiïìu tay chên thên tñn. Thuã haå d. Keã giuáp viïåc, tay sai (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): Tïn tûúáng cûúáp sai thuã haå ài ùn cûúáp. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦11 Thuác thuã àg. Boá tay, chõu thua. (HD lêëy CQCN chó CN): Ta têën cöëng aáp àaão, àõch thuác thuã. Chên d. Böå phêån dûúái cuâng cuãa cú thïí ngûúâi hay àöång vêåt duâng àïí ài, àûáng. Caác nghôa HD: 1/ Ài laåi (HD lêëy CQCN chó CN): chêåm chên t, chön chên àg, àùåt chên àg, tiïîn chên àg, truá chên àg; 2/ Cûúng võ, phêån sûå (HD lêëy CQCN chó CN): chùæc chên t, giûä chên àg, thïë chên àg, v.v... Cùèng chên d. Phêìn cuãa chên tûâ àêìu göëi àïën cöí chên. Nghôa HD: Àaánh àêëm (HD lêëy CQCN chó CN): thûúång cùèng chên haå cùèng tay àg. Boá cùèng àg. Ài laåi, hoaåt àöång (HD lêëy CQCN chó CN): Ngöìi boá cùèng möåt chöî. Voá d. Baân chên cuãa möåt söë loaâi thuá coá guöëc nhû trêu, boâ, ngûåa. Nghôa HD: Ài laåi (HD lêëy CQCN chó CN): söët voá t (Lo söët voá). Göëi d. Mùåt trûúác cuãa chöî öëng chên khúáp vúái àuâi. Nghôa HD: Bêët lûåc, chõu thua (HD lêëy CQCN chó CN): boá göëi àg, quyâ göëi àg. Goát d. Chöî sau cuâng cuãa baân chên. Nghôa HD: Ài: (HD lêëy CQCN chó CN): nöëi goát àg. TT Nghôa Haânh àöång, Ài laåi Caá nhên Cûúng võ Chïët Böå phêån Töíng söë laâm viïåc cuãa vêåt tûâ 1 tay 34 14 1 10 59 2 baân tay 1 1 3 caánh tay 1 1 4 ngoán 2 2 5 hoa tay 1 1 6 tay chên 1 1 7 thuã haå 1 1 8 thuác thuã 1 1 9 chên 9 4 13 10 cùèng chên 1 1 11 boá cùèng 1 1 12 voá 1 1 13 göëi 2 2 14 goát 1 1 Baãng 8: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) Tûâ 2.7. Nhoám tûâ chó khñ chêët cuãa cú thïí: xûúng d, da d, thõt d, xaác d, thêy d, sinh linh d, sinh lûåc d, húi d, maáu d, tiïët d, huyïët d, möì höi d, nûúác mùæt d, nûúác boåt d. Xûúng, da, thõt thïí hiïån hònh daáng gêìy beáo cuãa con ngûúâi. Xaác, thêy laâ con ngûúâi xeát vïì mùåt thïí xaác. Linh höìn söëng, sûác lûåc laâ biïíu hiïån cuãa con ngûúâi coân söëng. Húi thúã àûúåc coi laâ biïíu hiïån cuãa sûác lûåc, coân húi thúã laâ coân sûác lûåc. Nhûäng àùåc trûng trïn laâm cú súã cho caác nghôa hoaán duå: Xûúng d. Böå phêån cûáng vaâ chùæc bùçng canxi laâm noâng cöët cho cú thïí ngûúâi vaâ àöång vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Traång thaái gaây yïëu (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): da boåc xûúng t, (mùåt) xûúng t; 2/ Chó sûå hy sinh, mêët maát (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): maáu xûúng d. Da d. Lúáp mö boåc ngoaâi cú thïí ngûúâi vaâ möåt söë àöång vêåt. Nghôa HD: Traång thaái gaây, beáo cuãa con ngûúâi (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): da boåc xûúng t, coá da coá thõt t. 12♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Thõt d. Phêìn mïìm coá thúá boåc quanh xûúng trong cú thïí ngûúâi vaâ àöång vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Traång thaái gaây, beáo (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): coá da coá thõt t; 2/ Àêìn àöån (HD lêëy àùåc àiïím bïn ngoaâi chó tû chêët): bõ thõt d; 3/ Ham thñch ùn uöëng, quyïìn lúåi vêåt chêët (HD tûúång trûng): xöi thõt d. Xaác d. Phêìn thïí xaác cuãa con ngûúâi àöëi lêåp vúái phêìn höìn; thên hònh. Nghôa HD: Chó con ngûúâi vïì mùåt thïí xaác (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): dêîn xaác àg, eáp xaác àg, mïåt xaác t, öëm xaác t, mùåc xaác àg. Thêy d. Xaác ngûúâi. Nghôa HD: Chó con ngûúâi vúái yá coi khinh (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): mùåc thêy àg. Sinh linh d. Nhûäng ngûúâi dên trong xaä höåi (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): Cûáu vúát sinh linh. Sinh lûåc d. Nhûäng ngûúâi tham gia àaánh trêån (HD lêëy böå phêån chó toaân böå): Tiïu diïåt sinh lûåc àõch. Húi d. Chêët úã traång thaái khñ. Nghôa HD: Sûác lûåc cuãa con ngûúâi (HD lêëy traång thaái chó nguyïn nhên): Beá khoác hïët húi. TT Nghôa Thïí xaác, caá nhên Sûác lûåc Töíng söë tûâ 1 xaác 5 5 2 thêy 1 1 3 sinh linh 1 1 4 sinh lûåc 1 1 5 húi 1 1 Baãng 9: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå TT Nghôa Traång thaái Àêìn àöån Chïët Tïå ùn uöëng Töíng söë tûâ 1 xûúng 2 1 3 2 da 2 2 3 thõt 1 1 1 3 Tûâ Tûâ Maáu, tiïët, huyïët laâ chêët nuöi dûúäng cú thïí, mêët maáu laâ chïët, vò thïë àöí maáu laâ biïíu tûúång cuãa sûå chïët choác. Maáu noáng lïn khi caáu giêån vò thïë maáu biïíu thõ têm lyá mêët bònh tônh. Ngûúâi khoãe maånh thò da deã höìng haâo (coá maáu mùåt), àêy laâ biïíu tûúång cuãa nhûäng ngûúâi coá cuöåc söëng vêåt chêët khaá giaã, no àuã thêåm chñ laâ ngûúâi coá möåt quyïìn lûåc naâo àoá. Coá cuâng doâng maáu, cuâng quan hïå huyïët thöëng laâ coá quan hïå di truyïìn. Khi giïët möí gia suác thò thûúâng coá nhiïìu ngûúâi nhuáng tay vaâo. Hònh aãnh naây trúã thaânh biïíu tûúång cuãa viïåc can dûå vaâo àïí cuäng àûúåc hûúãng lúåi. Têët caã nhûäng àùåc àiïím trïn laâ cú súã cho caác nghôa HD cuãa nhoám. Maáu d. Chêët loãng maâu àoã chaãy trong caác maåch cuãa ngûúâi vaâ àöång vêåt. Caác nghôa HD: 1/ Chïët choác, hy sinh, mêët maát (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): àöí maáu àg, maáu lûãa d, maáu xûúng d, núå maáu d, sùåc maáu àg; 2/ Traång thaái têm lyá tûác giêån hay quaá hùng haái (HD lêëy tònh traång chó nguyïn nhên): noáng maáu t, söi maáu àg, hùng maáu t, say maáu àg, maáu tham d, v.v...; 3/ Khoãe maånh, khaá giaã (HD lêëy àùåc àiïím chó nguyïn nhên): coá maáu mùåt t; 4/ Coá quan hïå huyïët thöëng, thên thuöåc (HD lêëy sûå vêåt chó tñnh chêët): (coá cuâng doâng) maáu; 5/ Can dûå vaâo àïí hûúãng lúåi (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): dêy maáu ùn phêìn àg. Tiïët d. Maáu cuãa àöång vêåt. Nghôa HD: Têm lyá tûác giêån (HD lêëy sûå vêåt chó tñnh chêët): caáu tiïët àg, àiïn tiïët t, löån tiïët àg, ngûáa tiïët àg, noáng tiïët t, sùåc tiïët àg v.v... Huyïët d. Maáu. Nghôa HD: Sûå nhiïåt tònh, hùng haái (HD lêëy sûå vêåt chó tñnh chêët): têm huyïët d, nhiïåt huyïët d. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦13 Möì höi, nûúác mùæt, nûúác boåt laâ khñ chêët tiïët ra tûâ cú thïí do lao àöång, khoác loác, noái nùng, hay traång thaái têm lyá. Nhûäng khñ chêët naây trúã thaânh biïíu tûúång cuãa lao àöång nùång nhoåc, khoác loác vaâ noái nùng. Nghôa HD cuãa caác tûâ trong nhoám: Möì höi d. Chêët nûúác baâi tiïët qua löî chên löng úã da. Nghôa HD: Lao àöång khoá nhoåc (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): möì höi d, àöí möì höi söi nûúác mùæt àg, möì höi nûúác mùæt d. Nûúác mùæt d. Nûúác do tuyïën úã mùæt tiïët ra khi khoác hoùåc bõ kñch thñch maånh. Nghôa HD: Khoác loác (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): mau nûúác mùæt t, nûúác mùæt caá sêëu d, àöí möì höi söi nûúác mùæt àg. Nûúác boåt d. Dõch do tuyïën úã miïång tiïët ra duâng àïí têím ûúát thûác ùn cho dïî nuöët hay tiïët ra khi noái nùng. Nghôa HD: Laâm möi giúái mua baán (HD lêëy kïët quaã chó nguyïn nhên): buön nûúác boåt àg. TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO 1. Àaâo Duy Anh (1957), Haán Viïåt tûâ àiïín, Nxb. Trûúâng Thi, Saâi Goân. 2. Àöî Hûäu Chêu (1981), Tûâ vûång ngûä nghôa tiïëng Viïåt, Nxb. Giaáo duåc. 3. Hoaâng Phï (chuã biïn) (1992), Tûâ àiïín tiïëng Viïåt, Viïån KHXHVN - Viïån Ngön ngûä hoåc, Trung têm Tûâ àiïín ngön ngûä, Haâ Nöåi. 4. Hoaâng Trinh (1997), Tûâ kyá hiïåu hoåc àïën thi phaáp hoåc (giaãi thûúãng Höì Chñ Minh), Nxb. Àaâ Nùéng. 5. Lakoff.G and Johnson.M (2003), Metaphor we live by, The University of Chicago Press, Chicago and London. 6. Nguyïîn Hûäu Chûúng (2008), Xaác àõnh, phên loaåi vaâ lêåp danh saách caác tûâ ngûä duâng theo nghôa hoaán duå trong tiïëng Viïåt, Àïì taâi NCKH cêëp trûúâng ÀHKHXH&NV TP.HCM. 7. Nguyïîn Hûäu Chûúng (2011), Caác loaåi hoaán duå tûâ vûång trong tiïëng Viïåt, Têåp san KHXH&NV TP.HCM, söë 50, thaáng 6. 8. Wikipedia, the free encyclopedia ( TT Nghôa Têm lyá Sûác khoãe Di truyïìn Can dûå Chïët Töíng söë tûâ 1 maáu 5 1 2 1 5 14 2 tiïët 8 8 3 huyïët 2 2 Baãng 10: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán du å (Danh muåc tûâ àêìy àuã àaä nïu úã [6]) TT Nghôa Hoaåt àöång, laâm viïåc Töíng söë tûâ 1 möì höi 3 3 2 nûúác mùæt 3 3 3 nûúác boåt 1 1 Baãng 11: Söë lûúång tûâ duâng theo nghôa hoaán duå Tûâ Tûâ Kïët luêån Caác nghôa hoaán duå phuå thuöåc vaâo àùåc àiïím cuãa àöëi tûúång àûúåc goåi tïn. Àùåc àiïím àûúåc choån laâm caái biïíu trûng phaãi laâ àùåc àiïím tiïu biïíu vïì möåt phûúng diïån naâo àoá, goåi laâ àùåc trûng riïng (single characteristics). Sûã duång tûâ theo hoaán duå chñnh laâ sûã duång möåt àùåc trûng riïng àïí chó möåt thûåc thïí, möåt nöåi dung phûác taåp hún. Nhû vêåy caác nghôa hoaán duå coá liïn hïå khaách quan vúái àöëi tûúång àûúåc goåi tïn vaâ sûå hiïíu biïët vïì àöëi tûúång seä laâ cú súã àïí hiïíu àûúåc caác nghôa hoaán duå. 14♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N SUMMARY Exploring the Relationship between Metonymy and Named Objects via Vocabularies of Body Parts. Dr. Nguyen Huu Chuong In analyzing the meanings of words denoting human body parts, we have defined the derivative meanings of metonymy. Through the analysis of the meaning of metonymy, we have found a relationship between metonymy meanings and the named objects. Metonymy meaning depends on the named object, a basic feature of which is used to indicate an entity of a more complex content. Thus, understanding the named object will be the basis to help us understand the meaning of the metonymy more easily.