Thực trạng tư duy trực quan hành động của trẻ 24 – 36 tháng trong hoạt động với đồ vật

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 32 (57) - Thaùng 9/2017 15 Thực trạng tư duy trực quan hành động của trẻ 24 – 36 tháng trong hoạt động với đồ vật The situation of visual behavioral thinking of 24 to 36-month-old children in operations with objects TS. Trần Thị Phương, Trường Đại học Sài Gòn Tran Thi Phuong, Ph.D., Saigon University Tóm tắt Bài báo phân tích kết quả khảo sát mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng tại TP. Hồ Chí Minh. Trên cơ sở trẻ thực hiện 8 bài tập, kết quả nghiên cứu chỉ ra được mức độ phân biệt đặc điểm của đồ vật và mức độ thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật của trẻ 24-36 tháng. Số liệu khảo sát trên 70 trẻ 24-36 tháng cho thấy tư duy trực quan hành động của trẻ ở giai đoạn này đạt mức độ trung bình thông qua công cụ đánh giá được xác định. Từ khóa: tư duy trực quan hành động, hoạt động với đồ vật, hành động thiết lập mối tương quan, trẻ 24 - 36 tháng. Abstract This article analyzes the results of a survey on the levels of visual behavioral thinking of 24 to 36- month-old children in Ho Chi Minh City. From the observation of the children performing 8 tasks, the research results showed the extent to which characteristics of objects were identified and the degree on which the correlation between objects was established among 24 to 36-month-old children. The survey data on 70 children of this group age showed that children's visual behavioral thinking at this stage could reach the moderate level through the identified assessment tool. Keywords: visual behavioral thinking, operations with objects, correlation establishment, 24 to 36- month-old children. 1. Đặt vấn đề Tư duy trực quan hành động là một dạng tư duy có đặc trưng là việc giải quyết vấn đề được thực hiện thông qua việc cải tạo hoàn cảnh, phân tích các thuộc tính của sự vật một cách hiện thực bằng tay. Đây là giai đoạn đầu tiên của quá trình phát triển tư duy ở con người. Đối với trẻ 24-36 tháng, tư duy trực quan hành động là loại tư duy chủ yếu và nó đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát tiển trí tuệ của trẻ. Tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng được phát triển chủ yếu trong hoạt động với đồ vật (hoạt động chủ đạo của trẻ nhà trẻ). Trong thực tế giáo viên mầm non chưa quan tâm đúng mức đến sự hình thành và phát triển loại tư duy này cho trẻ, vì vậy việc nghiên cứu thực trạng tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng là cần thiết. 2. Giải quyết vấn đề 2.1. Tiêu chí và thang đánh giá tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng trong hoạt động với đồ vật. THỰC TRẠNG TƯ DUY TRỰC QUAN HÀNH Đ NG CỦA TRẺ 24 - 36 THÁNG TRONG HOẠT Đ NG VỚI ĐỒ VẬT 16 Bảng 1: Tiêu chí và thang đánh giá tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng Stt Tiêu chí Thang đánh giá Thấp Trung bình Cao 1 Phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật Trẻ không phân biệt được hoặc phân biệt được đặc điểm của 1 đến 2 đồ vật theo yêu cầu của bài tập Trẻ phân biệt được đặc điểm của 3 đồ vật theo yêu cầu của bài tập Trẻ phân biệt được đặc điểm của 4 đồ vật theo yêu cầu của bài tập Điểm trung bình 0,00 -> 1,00 1,01 -> 2,00 2,01 -> 3,00 2 Thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật Trẻ không thiết lập được hoặc thiết lập được mối tương quan của 2 đối tượng theo yêu cầu của bài tập Trẻ thiết lập được mối tương quan của 3 đối tượng theo yêu cầu của bài tập Trẻ thiết lập được mối tương quan của 4 đối tượng theo yêu cầu của bài tập Điểm trung bình 0,00 -> 2,00 2,01 -> 4,00 4,01 -> 6,00 Thang đánh giá mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ khi thực hiện một bài tập là: Thấp: 0,00 => 3,00 điểm; Trung bình: 3,01 => 6,00 điểm; Cao: 6,01 => 9,00 điểm. Số liệu tìm được trên 70 trẻ 24-36 tháng của 2 trường mầm non: Mầm non 19/5 TP và mầm non Hoa Phượng Hồng – huyện Bình Chánh, từ tháng 12/2016 đến 4/2017. Việc tổ chức điều tra mức độ tư duy trực quan hành động của 70 trẻ 24-36 tháng ở 2 trường mầm non tại TP.HCM trên cơ sở thực hiện 8 bài tập hành động thiết lập mối tương quan, cụ thể là thiết lập mối tương quan về màu sắc, hình dạng, kích thước. Trong đó 3 bài tập (bài tập 1 → 3): Xâu hạt – Thiết lập mối tương quan màu sắc, hình dạng, kích thước, chỉ có một đặc điểm khác nhau. Năm bài tập còn lại (bài tập 4→8), có hai đặc điểm khác nhau: Màu sắc và kích thước hoặc màu sắc và hình dạng. 2.2. Đánh giá chung kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng Bảng 2: Điểm trung bình kết quả thực hiện các bài tập của trẻ SL trẻ: 70 Bài tập Yêu cầu bài tập Điểm TB Thứ bậc Mức độ 1 Xâu hạt hình tròn có kích thước bằng nhau, màu xanh và đỏ xen kẽ nhau (lặp lại 4 lần) – Mối tương quan màu sắc 5,85 1 Trung bình 2 Xâu hạt cùng màu đỏ, hình vuông và hình tròn xen kẽ nhau (lặp lại 4 lần) – Mối tương quan hình dạng 5,62 3 Trung bình 3 Xâu hạt hình tròn cùng màu xanh, có kích thước to và nhỏ xen kẽ nhau (lặp lại 4 lần) – Mối tương quan kích thước 5,81 2 Trung bình TRẦN THỊ PHƯƠNG 17 Bài tập Yêu cầu bài tập Điểm TB Thứ bậc Mức độ 4 Lồng 4 hộp tròn có kích thước khác nhau và màu sắc khác nhau: đỏ, vàng, xanh, trắng – Mối tương quan kích thước 5,25 5 Trung bình 5 Lồng 4 hộp vuông có kích thước khác nhau và màu sắc khác nhau: đỏ, vàng, xanh, trắng – Mối tương quan kích thước 5,00 6 Trung bình 6 Xếp tháp bằng 4 hộp tròn có kích thước khác nhau và màu sắc khác nhau: đỏ, vàng, xanh, trắng – Mối tương quan kích thước 3,94 7 Trung bình 7 Xếp tháp bằng 4 hộp vuông có kích thước khác nhau và màu sắc khác nhau: đỏ, vàng, xanh, trắng – Mối tương quan kích thước 3,58 8 Trung bình 8 Bỏ vật vào hộp rỗng với các lỗ khoét có hình dạng: vuông, tròn, tam giác và hình sao, các hình có màu sắc khác nhau – Mối tương quan hình dạng 5,39 4 Trung bình Trung bình chung 5,06 Trung bình Số liệu của bảng 2 cho thấy, kết quả trẻ đạt được khi thực hiện 8 bài tập ở mức trung bình, với điểm trung bình (TB) chung là 5,06. Trong đó bài tập 1, 2, 3, 4, 5, 8 đạt điểm TB từ 5,00 đến 5,85. Bài tập 1 có điểm TB cao nhất là 5,85. Hai bài tập đạt điểm TB thấp từ 3,58 đến 3,94 là hai bài tập xếp tháp (bài tập 6 và 7). Qua quan sát, trò chuyện với trẻ và phỏng vấn giáo viên mầm non khi trẻ thực hiện các bài tập cho thấy: bài tập 1,2,3 trẻ đạt điểm TB, cụ thể bài tập 1: 5,85; bài tập 2: 5,62; bài tập 3: 5,81 và vì 3 bài tập này đều yêu cầu trẻ thực hiện hành động xâu hạt, đồng thời thiết lập mối tương quan về màu sắc: đỏ - xanh xen kẽ (bài tập 1); về hình dạng: vuông – tròn xen kẽ (bài tập 2); về kích thước: to – nhỏ xen kẽ (bài tập 3). Mặc dù đều phải thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật nhưng 3 bài tập này đều yêu cầu 1 dấu hiệu nên trẻ không bị chi phối bởi đặc điểm khác của các đồ vật. Hơn nữa, hành động xâu hạt đối với trẻ 24- 36 tháng ở trường mầm non được giáo viên rèn luyện nhiều nên trẻ có kĩ năng xâu hạt tốt, điều này có ảnh hưởng tích cực đến kết quả thực hiện bài tập. Với bài tập 8: Bỏ vật vào hộp rỗng, yêu cầu của bài tập là thiết lập mối tương quan về hình dạng, nhưng vì màu sắc của các hình này khác nhau nên trẻ bị chi phối khi thiết lập mối tương quan. Kết quả thực hiện bài tập của trẻ đạt mức điểm TB là 5,39, xếp thứ 4 sau 3 bài tập xâu hạt. Đây là kết quả đáng chú ý vì điểm TB của tiêu chí 1 khi thực hiện bài tập này không cao vì nhiều trẻ chưa nói đúng tên hình tam giác, tất cả các trẻ được khảo sát đều không nói được tên hình sao. Điều đặc biệt ở bài tập 8 này là điểm TB của tiêu chí 2 đạt cao hơn điểm TB của tiêu chí 1. Nguyên nhân là do trẻ rất hứng thú với việc lắp thử hình vào các lỗ khoét trên bề mặt của hộp rỗng. Có những trẻ cầm hình sao lắp vào tất cả các lỗ khoét, kể cả lỗ khoét hình sao, nhưng vì đặt hơi lệch nên hình đó vẫn không lọt vào hộp rỗng. Sau đó vì hứng thú nên trẻ thực hiện hành động “thử và sai” THỰC TRẠNG TƯ DUY TRỰC QUAN HÀNH Đ NG CỦA TRẺ 24 - 36 THÁNG TRONG HOẠT Đ NG VỚI ĐỒ VẬT 18 nhiều lần. Như vậy, để trẻ thiết lập tốt mối tương quan giữa các đồ vật cần chú ý soạn yêu cầu của bài tập và chuẩn bị học cụ đảm bảo gây được hứng thú cho trẻ và tạo điều kiện để trẻ được thực hiện hành động “thử và sai”. Khi trẻ thực hiện bài tập 4 và bài tập 5 với yêu cầu thiết lập mối tương quan về kích thước, với dấu hiệu là màu sắc của các đồ vật khác nhau, thông qua hành động lồng hộp, điểm TB của hai bài tập này là 5,25 (bài tập 4) và 5,00 (bài tập 5), cho thấy việc trẻ xác định được màu sắc của các đồ vật này không ảnh hưởng đến kết qủa thực hiện bài tập. Cụ thể, trẻ trả lời rất tốt các màu sắc: đỏ, vàng, xanh, trắng, nhưng khi yêu cầu lồng hộp thì trẻ thực hiện rất khó khăn. Quan sát khi trẻ thực hiện bài tập cho thấy trẻ không chú ý đến yêu cầu của bài tập mà trẻ thực hiện đạt kết quả theo kiểu ngẫu nhiên. Hai bài tập này cũng mới lạ đối với trẻ nên cũng gây hứng thú và tạo tâm thế thoải mái cho trẻ. Khi trao đổi với gíao viên mầm non thì được biết trong lớp học không có nhiều đồ chơi để trẻ thực hiện hành động lồng hộp, nên kết quả 2 bài tập này không cao. Bài tập 6 và bài tập 7 với yêu cầu là trẻ xếp tháp: Thiết lập mối tương quan về kích thước, nhưng dấu hiệu là các hình vuông hoặc hình tròn có màu sắc khác nhau, trẻ đạt điểm TB là 3,94 (bài tập 6) và 3,58 (bài tập 7). Kết quả điểm TB 2 bài tập này là thấp nhất. Nguyên nhân trẻ thực hiện chưa tốt là do trẻ chỉ chú ý đến kĩ năng xếp chồng các hình tròn hoặc các hình vuông lên nhau, không chú ý đến nhiệm vụ thiết lập mối tương quan về kích thước (tức là xếp vật to ở dưới, vật nhỏ ở trên theo nguyên tắc nhỏ dần). Ở hai bài tập này, đa số trẻ nói đúng tên hình dạng và màu sắc của các đồ vật, nhưng thiết lập mối tương quan về kích thước chỉ đạt ở mức thấp. So với bài tập lồng hộp thì bài tập xếp tháp khó hơn và bài tập xếp tháp không tạo điều kiện cho trẻ thực hiện hành động “thử và sai”, mà dễ tạo cho trẻ ngộ nhận là đã hoàn thành nhiệm vụ xếp tháp, trong khi trẻ chỉ xếp các hình lên nhau một cách ngẫu nhiên và không theo trình tự về kích thước nhỏ dần - từ thấp lên cao. Trong hai bài tập xếp tháp thì xếp tháp bằng các hình tròn, trẻ đạt kết quả cao hơn so với xếp tháp bằng hình vuông. 2.3. So sánh điểm trung bình của 2 tiêu chí Bảng 3: Điểm trung bình và mức độ trẻ đạt được ở tiêu chí một và tiêu chí hai trong tư duy trực quan hành động SL trẻ: 70 Stt Tiêu chí Điểm trung bình Mức độ 1 Phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật 2,04 Cao 2 Thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật 3,02 Trung bình Kết quả bảng 3 cho thấy điểm TB của tiêu chí 1: Phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật khi khảo sát 70 trẻ ở 2 trường mầm non là 2,04 (điểm tối đa 3,00), đạt mức độ cao, trong khi điểm TB của tiêu chí 2: Thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật, chỉ đạt 3,02 (điểm tối đa 6,00) đạt mức độ TB. Số liệu này chứng tỏ trẻ phân biệt đặc điểm của đồ vật tốt, thiết lập mối tương quan chỉ đạt TRẦN THỊ PHƯƠNG 19 trên mức thấp một chút. Điều này chứng tỏ mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở 2 trường mầm non đã khảo sát còn nhiều hạn chế. 2.4. So sánh kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng theo phương diện giới tính Bảng 4: So sánh kết quả tư duy trực quan hành động giữa trẻ nam và trẻ nữ STT Tiêu chí đánh giá Giới tính Cỡ mẫu Điểm TB Sig 1 Phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật Nam 36 2,04 .024 Nữ 34 2,08 2 Thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật Nam 36 3,01 .006 Nữ 34 2,99 Khảo sát kết quả tư duy trực quan hành động của 36 trẻ nam và 34 trẻ nữ cho thấy điểm TB của trẻ nữ ở tiêu chí 1 cao hơn điểm TB của trẻ nam, trong khi ở tiêu chí 2 điểm TB ở trẻ nam cao hơn điểm TB của trẻ nữ, cụ thể ở tiêu chí phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc, kích thước của đồ vật, trẻ nữ có điểm TB là 2,08, trong khi của trẻ nam là 2,04. Ở tiêu chí thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật, điểm TB trẻ nam đạt 3,01, trong khi trẻ nữ đạt 2,99. Theo kiểm định thống kê, kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ nam so với trẻ nữ ở cả 2 tiêu chí không có sự khác biệt ý nghĩa với Sig=.024>.005 (tiêu chí 1) và Sig=.006>.005 (tiêu chí 2). Điểm TB thực hiện bài tập cả 2 tiêu chí trong tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng nam và nữ ở 2 trường mầm non đã khảo sát là tương đồng. Tức là trẻ nam và nữ đều phân biệt tốt các đặc điểm: màu sắc, hình dạng và kích thước của đồ vật, nhưng khi thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật, trẻ chưa thật sự chú ý và hứng thú thực hiện các hành động “thử và sai”, trẻ thực hiện bài tập một cách ngẫu nhiên và không quan tâm đến kết quả của hành động so với yêu cầu của bài tập. 2.5. So sánh tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng phân tích theo phương diện địa bàn sinh sống. Bảng 5: So sánh mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở 2 trường MN (Theo tiêu chí) Stt Tiêu chí đánh giá Trường mầm non Cỡ mẫu Điểm TB Sig 1 Phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật Mầm non 19/5 TP 38 2,52 .000 Mầm non Hoa Phượng Hồng 32 2,20 2 Thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật Mầm non 19/5 TP 38 2,90 .000 Mầm non Hoa Phượng Hồng 32 2,50 THỰC TRẠNG TƯ DUY TRỰC QUAN HÀNH Đ NG CỦA TRẺ 24 - 36 THÁNG TRONG HOẠT Đ NG VỚI ĐỒ VẬT 20 So sánh kết quả tư duy trực quan hành động của 38 trẻ 24-36 tháng ở trường mầm non 19-5 thành phố (TP) (nội thành) và 32 trẻ 24-36 tháng ở trường mầm non Hoa Phượng Hồng – huyện Bình Chánh (ngoại thành), cho thấy điểm TB của trẻ ở trường mầm non 19/5 TP cao hơn điểm TB của trẻ ở trường mầm non Hoa Phượng Hồng ở cả 2 tiêu chí, cụ thể ở tiêu chí phân biệt các đặc điểm về hình dạng, màu sắc và kích thước của đồ vật, điểm TB của trẻ ở trường mầm non 19/5 TP là 2,52, trong khi ở trường mầm non Hoa Phượng Hồng chỉ đạt 2,20. Ở tiêu chí thiết lập mối tương quan giữa các đồ vật, điểm TB ở trường mầm non 19/5 TP: 2,90, ở trường mầm non Hoa Phượng Hồng là 2,50. Kết quả kiểm định thống kê cho thấy: Có sự khác biệt ý nghĩa giữa kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ hai trường mầm non ở cả hai tiêu chí, cụ thể Sig=.000<.005 (ở tiêu chí 1) và Sig=.000<.005 (ở tiêu chí 2). Điểm TB tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở trường mầm non 19/5 TP cao hơn của trẻ ở trường mầm non Hoa Phượng Hồng có thể lý giải vì điều kiện trang thiết bị, đồ dùng, đồ chơi, trình độ giáo viên mầm non cũng như mức độ cập nhật những bài tập mới về tư duy trực quan hành động nói riêng và những đổi mới trong công tác giáo dục trẻ 24-36 tháng nói chung ở ngoại thành so với nội thành còn hạn chế, gặp nhiều khó khăn. Trao đổi với giáo viên các trường mầm non ngoại thành được biết giáo viên trường ngoại thành còn thiếu tài liệu phát triển tư duy cho trẻ 24-36 tháng. Giáo viên chú ý nhiều phát triển kĩ năng vận động tinh nhưng chưa chú ý gắn kết với phát triển tư duy trực quan hành động cho trẻ ở độ tuổi này. Bảng 6: So sánh mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở 2 trường mầm non SL trẻ: 70 Trường mầm non Cỡ mẫu Điểm trung bình Mầm non 19/5 TP 38 5,42 Mầm non Hoa Phượng Hồng 32 4,70 Kết quả bảng 6 cho thấy mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở trường mầm non 19/5 TP cao hơn của trẻ trường mầm non Hoa Phượng Hồng. 3. Kết luận Số liệu nghiên cứu cho thấy kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng ở 2 trường mầm non đã khảo sát đạt mức TB. Đa số trẻ chưa có khả năng thiết lập mối tương quan: hình dạng, màu sắc, kích thước giữa các đồ vật. Kết quả tư duy trực quan hành động của trẻ nam và trẻ nữ là tương đồng. Mức độ tư duy trực quan hành động của trẻ 24-36 tháng phụ thuộc vào địa bàn sinh sống của trẻ. Để nâng cao tư duy trực quan hành động của trẻ, giáo viên mầm non cần phải chú ý dạy trẻ cách thiết lập các mối tương quan giữa các đồ vật. Tài liệu tham khảo 1. Trương Thị Khánh Hà (2015), Tâm lý học phát triển, Nxb ĐHQG HN. 2. V.X. Mukhina (1980), Tâm lý học mẫu giáo tập 1, 2, Hà Nội. 3. Huỳnh Văn Sơn (2006), Phát triển trí tuệ thông qua trò chơi, Nxb Giáo dục. 4. Xôrôkina A.I (1986), Dạy trẻ làm quen với đồ vật, Nxb Giáo dục Ngày nhận bài: 16/8/2017 Biên tập xong: 15/9/2017 Duyệt đăng: 20/9/2017