Thực trạng công tác biên mục và giải pháp kiểm soát thư mục

Nghiïn cûáu - Trao àöíi 20 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 Àùåt vêën àïì Àûáng trûúác tònh traång buâng nöí thöng tin nhû hiïån nay, lûúång taâi liïåu taåi caác cú quan TT-TV tùng lïn àaáng kïí, cöng taác biïn muåc cuäng vò thïë trúã thaânh gaánh nùång vaâ khoá kiïím soaát. Nhêån thûác àûúåc vêën àïì naây, tûâ nùm 1970, IFLA àaä thaânh lêåp vùn phoâng Kiïím soaát thû muåc toaân cêìu sau nhiïìu nùm thaão luêån vïì têìm quan troång cuãa viïåc chia seã dûä liïåu thû muåc quöëc tïë àïí giuáp giaãm chi phñ vaâ múã röång húåp taác trïn toaân thïë giúái. Vùn phoâng naây àûúåc biïët àïën nhû laâ Chûúng trònh Kiïím soaát thû muåc toaân cêìu vaâ MARC cöët loäi quöëc tïë cuãa IFLA (Universal Bibliographic Control and International MARC Core Programme- UBCIM). Taåi thúâi àiïím àoá, trïn lyá thuyïët laâ möîi cú quan biïn muåc quöëc gia seä taåo danh muåc cho caác taác phêím xuêët baãn úã àêët nûúác cuãa mònh vaâ thiïët lêåp tïn cuãa taác giaã, vaâ dûä liïåu seä àûúåc chia seã vaâ taái sûã duång trïn khùæp thïë giúái. Nùm 2009, IFLA àûa ra caác Tuyïn böë Nguyïn tùæc Biïn muåc Quöëc tïë (ICP), laâ nïìn taãng cho viïåc chia seã dûä liïåu thû muåc. IFLA thöng qua cöng viïåc cuãa caác àún võ chuyïn mön coá liïn quan vaâ UÃy ban cöë vêën nhùçm taåo ra, duy trò vaâ thuác àêíy caác tiïu chuêín vaâ hûúáng dêîn taåo àiïìu kiïån chia seã dûä liïåu thû muåc vaâ quyïìn truy cêåp dûä liïåu [2]. Xu thïë höåi nhêåp hiïån nay àoâi hoãi caác cú quan TT-TV úã Viïåt Nam cuäng cêìn phaãi coá nhûäng chuêín nghiïåp vuå quöëc gia vaâ theo kõp vúái chuêín quöëc tïë trong viïåc kiïím soaát thöng tin thû muåc. ThS Phaåm Kim Thanh Àaåi hoåc Nöåi vuå Haâ Nöåi Toám tùæt: Baâi viïët àïì cêåp àïën sûå cêìn thiïët cuãa viïåc kiïím soaát thû muåc trong cöng taác biïn muåc taåi caác cú quan thöng tin-thû viïån (TT-TV) úã Viïåt Nam nhùçm chia seã dûä liïåu giûäa caác cú quan TT-TV vaâ taåo thuêån lúåi trong viïåc truy cêåp thöng tin àöëi vúái ngûúâi duâng tin. Trònh baây thûåc traång viïåc aáp duång caác tiïu chuêín thû muåc khaác nhau trong cöng taác biïn muåc taåi caác thû viïån úã Viïåt Nam, cuå thïí nhû: caác böå quy tùæc mö taã thû muåc, caác baãng phên loaåi, khöí mêîu dûä liïåu, àõnh chó muåc theo chuã àïì hoùåc tûâ khoáa. Àïí thûåc hiïån kiïím soaát tñnh nhêët quaán dûä liïåu, baâi viïët àïì xuêët viïåc aáp duång chung caác böå cöng cuå chuêín vïì biïn muåc vaâ caác khöí mêîu dûä liïåu theo nguyïn tùæc biïn muåc hiïån àaåi taåi caác cú quan TT-TV, àoá laâ: Nguyïn tùæc biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác nùng vïì biïíu ghi thû muåc” (FRBR); “Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán” (FRAD); Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët quaán theo chuã àïì (FRSAD). Tûâ khoáa: Biïn muåc; thûåc traång biïn muåc; kiïím soaát thû muåc; khöí mêîu dûä liïåu. Current cataloging issues in Vietnam and bibliographic control solution Summary: Analyzing the important role of bibliographic control step in the cataloging procedure in supporting Information - Library agencies in Vietnam to share data and create favourable conditions for users. Analyzing the problem of applying different bibliographic standards in the cataloguing procedure at libraries in Vietnam, in particular: bibliographic description rule sets, classification charts, formats, subject or keyword indexes. In order to implement the data authority control, the article recommends applying the cataloging standard toolkit and format of the modern cataloguing rules at information - library agencies, including: IFLA cataloguing regulations on “Functional Requirements for Bibliographic Records - FRBR”; Functional Requirements for Authority Data - FRAD; Functional Requirements for Subject Authority Data - FRSAD. Keywords: Cataloguing; cataloguing current status; bibliographic control; format. THÛÅC TRAÅNG CÖNG TAÁC BIÏN MUÅC VAÂ GIAÃI PHAÁP KIÏÍM SOAÁT THÛ MUÅC THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 21 Nghiïn cûáu - Trao àöíi 1. Thûåc traång cöng taác biïn muåc trong caác cú quan thöng tin-thû viïån úã Viïåt Nam Trong nhûäng nùm gêìn àêy, vêën àïì chuêín hoáa trong cöng taác biïn muåc úã Viïåt Nam bùæt àêìu àûúåc quan têm. Viïåc xêy dûång chuêín nghiïåp vuå laâ möåt yïu cêìu bûác thiïët trong cöng taác biïn muåc taåi caác cú quan TT-TV úã Viïåt Nam. Thûåc tïë viïåc mö taã taâi nguyïn thöng tin taåi Viïåt Nam dûåa trïn nhûäng quy tùæc mö taã taâi liïåu sau: - Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím: duâng cho muåc luåc thû viïån (do Thû viïån Quöëc gia biïn soaån nùm 1994). Quy tùæc naây àûúåc biïn soaån dûåa trïn Mö taã thû muåc tiïu chuêín quöëc tïë (ISBD), vaâ quy tùæc mö taã thû muåc cuãa Liïn Xö. - Quy tùæc mö taã thû muåc do Thû viïån Khoa hoåc Kyä thuêåt Trung ûúng Biïn soaån nùm 1980 dûåa trïn ISBD. - Quy tùæc Biïn muåc Anh - Myä, xuêët baãn lêìn thûá 2 (AACR2) do Trung têm Thöng tin Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Quöëc gia (nay laâ Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia) dõch, xuêët baãn nùm 2009. - Böå quy tùæc biïn muåc Anh - Myä ruát goån, 1988. dõch giaã Lêm Vônh Thïë, Phaåm Lïå Hûúng, xuêët baãn nùm 2002. - TCVN 4743:1989 - Xûã lyá thöng tin, mö taã thû muåc taâi liïåu, ban haânh nùm 1989: Quy àõnh vïì cöng taác mö taã thû muåc taâi liïåu. Hiïån nay, nhiïìu thû viïån àaä sûã duång Quy tùæc Biïn muåc Anh - Myä (AACR2) do Böå Vùn hoáa, Thöng tin, Thïí thao vaâ Du lõch khuyïën caáo aáp duång nùm 2007, nhûng cuäng coân nhiïìu thû viïån vêîn sûã duång “Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím” do Thû viïån Quöëc gia, hoùåc Quy tùæc mö taã thû muåc do Thû viïån Khoa hoåc Kyä thuêåt Trung ûúng (nay laâ Thû viïån KH&CN quöëc gia thuöåc Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia) biïn soaån. Möåt söë cú quan TT-TV vêîn sûã duång TCVN4743-89, hoùåc quy tùæc do tûå cú quan biïn soaån ra, thêåm chñ vêîn töìn taåi thû viïån chûa sûã duång böå quy tùæc àaä ban haânh maâ hûúáng dêîn mö taã theo nguyïn tùæc “truyïìn khêíu”, tûác laâ ngûúâi ài trûúác hûúáng dêîn ngûúâi àïën sau. Trong cöng taác phên loaåi, hiïån caác thû viïån àang sûã duång nhiïìu böå cöng cuå phên loaåi nhû: baãng phên loaåi BBK cuãa Liïn Xö, Baãng phên loaåi duâng cho caác thû viïån töíng húåp (baãng 19 lúáp) do Thû viïån Quöëc gia biïn soaån, Baãng UDC cuãa Myä, Baãng phên loaåi duâng cho caác trûúâng phöí thöng, Baãng phên loaåi DDC14 (DDC ruát goån) vaâ baãng DDC23 (baãng àêìy àuã) àaä dõch sang tiïëng Viïåt. Viïåc nghiïn cûáu, khaão saát thûåc traång biïn muåc taåi möåt söë cú quan TT-TV lúán úã Viïåt Nam, trong àoá coá caác cú quan TT-TV lúán trong hïå thöëng thû viïån cöng cöång, trung têm TT-TV trûúâng àaåi hoåc, thû viïån quên àöåi, trung têm TT-TV thuöåc caác cú quan chuyïn ngaânh nhû: Àaâi Truyïìn hònh Viïåt Nam, Böå Nöng nghiïåp vaâ Phaát triïín Nöng thön, Thû viïån Quöëc höåi Viïåt Nam àaä cho kïët quaã nhû sau: 1.1. AÁp duång quy tùæc mö taã Theo möåt khaão saát àöëi vúái 31 thû viïån taåi Viïåt Nam cho thêëy, hiïån nay caác thû viïån Viïåt Nam àang sûã duång nhiïìu quy tùæc mö taã. Coá 15/31 (46,5%) thû viïån sûã duång Quy tùæc biïn muåc Anh-Myä (AACR2), 13/31 (40,3%) thû viïån sûã duång Quy tùæc Mö taã thû muåc dûåa trïn (ISBD), 3/31 (9,3%) thû viïån sûã duång “Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím” (1994) do Thû viïån Quöëc gia biïn soaån, 1/31 (3,1%) thû viïån mö taã theo Tiïu chuêín Viïåt Nam (TCVN) vaâ 2/31 (6,2%) thû viïån vêîn sûã duång quy tùæc do cú quan tûå biïn soaån. Trong àoá, coá thû viïån aáp duång möåt luác àöìng thúâi 3 quy tùæc: AACR2 (caã baãn àêìy àuã vaâ ruát goån), Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím cuãa Thû viïån Quöëc gia vaâ quy tùæc do cú quan tûå biïn soaån. Trong 15 thû viïån lúán sûã duång Quy tùæc biïn muåc Anh-Myä AACR2 coá 12 thû viïån sûã duång hoùåc baãn dõch tiïëng Viïåt nùm 2009 cuãa Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia, hoùåc sûã duång Nghiïn cûáu - Trao àöíi 22 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 song song caã Baãn dõch àêìy àuã 2009 vaâ Baãn ruát goån 2002 vaâ/hoùåc sûã duång àöìng thúâi caã baãn dõch àêìy àuã vaâ ruát goån tiïëng Viïåt vaâ baãn göëc tiïëng Anh (Anglo-American cataloguing rules, 2nd ed.), coá 3 thû viïån chó sûã duång Quy tùæc biïn muåc Anh-Myä ruát goån 2002 (ÊËn baãn Viïåt-Ngûä). 1.2. Sûã duång baãng phên loaåi Theo söë liïåu khaão saát thò coá 22/31 thû viïån sûã duång DDC (chiïëm 71%), trong àoá chuã yïëu laâ caác thû viïån trong hïå thöëng cöng cöång, thû viïån caác trûúâng àaåi hoåc, thû viïån chuyïn ngaânh. Coá 3/31 thû viïån chuyïn ngaânh sûã duång BBK (chiïëm 9,6%), 1/31 thû viïån sûã duång LCC (Thû viïån Taå Quang Bûãu), 5/31 thû viïån cöng cöång sûã duång Khung phên loaåi 19 lúáp vaâ vêîn coá 1/31 thû viïån sûã duång UDC. Àùåc biïåt, coá thû viïån Trûúâng Àaåi hoåc Luêåt sûã duång àöìng thúâi 3 khung phên loaåi: DDC, baãng 19 lúáp vaâ baãng phên loaåi do Thû viïån Trûúâng tûå biïn soaån. Coá 1 thû viïån (Viïån Dên töåc hoåc) khöng phên loaåi taâi nguyïn vò hoå cho rùçng kyá hiïåu phên loaåi khöng coá hiïåu quaã sûã duång, thû viïån aáp duång viïåc tòm kiïëm theo chuã àïì vaâ töí chûác kho múã theo caác chuã àïì chuyïn ngaânh. Nhòn chung, tyã lïå caác thû viïån sûã duång DDC laâ khaá cao. Khi baãn dõch DDC23 hoaân thaânh, rêët nhiïìu cú quan TT-TV cuãa caác trûúâng àaåi hoåc, caác thû viïån chuyïn ngaânh àaä tiïën haânh aáp duång. Baãn DDC23 àaä giaãi quyïët àûúåc nhûäng khoá khùn, vûúáng mùæc trong viïåc chi tiïët nhûäng chó söë phên loaåi chuyïn ngaânh, àêy laâ böå phên loaåi àöì söå, phuâ húåp vúái caác thû viïån töíng húåp cúä lúán vaâ caác thû viïån chuyïn ngaânh. Bûúác àêìu, hïå thöëng cú quan TT-TV Viïåt Nam àaä sûã duång böå phên loaåi chung vaâ tûâng bûúác höåi nhêåp vúái thïë giúái. 1.3. Sûã duång khöí mêîu dûä liïåu Tûâ nùm 2004, Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia (Nay laâ Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia) dõch vaâ phöí biïën Khöí mêîu biïn muåc àoåc maáy MARC21 daânh cho biïíu ghi thû muåc. Àöëi vúái khöí mêîu MARC21 naây thò hêìu hïët caác thû viïån trong hïå thöëng cöng cöång, trong caác trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng, trong hïå thöëng thû viïån quên àöåi àïìu àaä aáp duång. Theo söë liïåu khaão saát thò 30/31 thû viïån àaä sûã duång khöí mêîu MARC21 (chiïëm 96%), chó coá Thû viïån Àaâi Truyïìn hònh Viïåt Nam laâ àang sûã duång phêìn mïìm tûå xêy dûång, do vêåy khöng aáp duång àûúåc MARC21. Song song vúái MARC21, coá 8/31 thû viïån sûã duång thïm khöí mêîu Dublin Core trong caác cú súã dûä liïåu toaân vùn. Nhû vêåy, coá thïí thêëy caác thû viïån Viïåt Nam àaä choån khöí mêîu MARC21 daânh cho dûä liïåu thû muåc laâm khöí mêîu thû muåc vaâ caác phêìn mïìm thûúng maåi phöí biïën hiïån nay àïìu aáp duång àûúåc khöí mêîu MARC21 daânh cho dûä liïåu thû muåc, àiïìu naây rêët thuêån tiïån cho viïåc xêy dûång, lûu trûä cú súã dûä liïåu trong caác thû viïån, cú quan thöng tin trong nûúác. Tuy nhiïn, khöí mêîu MARC21 aáp duång cho taâi liïåu êën phêím àõnh kyâ vêîn chûa coá sûå thöëng nhêët trong caác biïíu ghi, chuã yïëu múái aáp duång cho möåt söë taâi liïåu daång saách, baãn àöì, tranh aãnh phöí biïën, coân rêët nhiïìu daång taâi liïåu àùåc thuâ khaác chûa àûúåc aáp duång. Qua khaão saát trïn coá thïí thêëy, so vúái phên loaåi taâi nguyïn vaâ khöí mêîu thû muåc thò quy tùæc mö taã taâi nguyïn thöng tin hiïån nay chûa coá sûå thöëng nhêët. Theo söë liïåu khaão saát, coá 23/31 caán böå àûúåc hoãi àïìu mong muöën coá böå quy tùæc thöëng nhêët àïí sûã duång chung cho viïåc biïn muåc mö taã trong caác thû viïån úã Viïåt Nam hiïån nay [1]. Coá ba phûúng phaáp biïn muåc àang töìn taåi úã Viïåt Nam hiïån nay, àoá laâ: + Biïn muåc göëc: tûác laâ biïn muåc trïn xuêët baãn phêím hiïån coá trong tay. Àêy laâ hònh thûác biïn muåc phöí biïën nhêët trong caác cú quan TT-TV úã Viïåt Nam. Tñnh tñch cûåc cuãa phûúng phaáp biïn muåc naây laâ dïî laâm, tùng tñnh chuã àöång cuãa caác caán böå biïn muåc. Haån chïë cuãa phûúng THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 23 Nghiïn cûáu - Trao àöíi phaáp naây laâ laâm töën nhiïìu thúâi gian, cöng sûác, tiïìn cuãa cho cöng taác biïn muåc, thiïëu sûå thöëng nhêët trong caác biïíu ghi biïn muåc, gêy khoá khùn cho ngûúâi duâng tin. + Biïn muåc taåi nguöìn: laâ phûúng phaáp biïn muåc ngay trûúác khi xuêët baãn phêím ra àúâi. Phûúng phaáp naây thûåc hiïån àûúåc vúái sûå liïn kïët giûäa caán böå thû viïån vaâ caác nhaâ xuêët baãn, nhaâ saách. Muåc àñch cuãa caách biïn muåc naây laâ taåo ra sûå nhêët quaán vïì biïn muåc giûäa caác cú quan TT-TV vúái caác xuêët baãn phêím, taåo thuêån lúåi cho ngûúâi duâng tin. Àöëi vúái nhaâ xuêët baãn, cöng viïåc naây coá yá nghôa trong viïåc quaãng baá saãn phêím trûúác khi àïën àûúåc vúái cöng chuáng. + Biïn muåc sao cheáp: laâ caách thûác sao cheáp laåi caác biïíu ghi tûâ biïíu ghi biïn muåc nguöìn, hoùåc biïíu ghi biïn muåc cuãa cú quan khaác. Thûåc tïë biïn muåc sao cheáp àang laâ xu hûúáng phöí biïën úã caác nûúác trïn thïë giúái. Viïåc xêy dûång biïíu ghi CIP nhùçm taåo thuêån lúåi cho biïn muåc sao cheáp dûä liïåu trong caác cú quan TT-TV. 1.4. Sûã duång biïíu ghi biïn muåc taåi nguöìn (CIP) Muåc àñch cuãa viïåc taåo biïíu ghi biïn muåc taåi nguöìn (CIP) laâ höî trúå caác caán böå thû viïån trong hïå thöëng, giaãm búát thúâi gian, cöng sûác, chi phñ cho cöng taác biïn muåc taâi nguyïn thöng tin cuãa mònh, thay vaâo àoá chó cêìn sao cheáp biïíu ghi vaâ àiïìn thïm caác dûä liïåu àùåc trûng riïng biïåt cuãa möîi cú quan TT-TV, hiïåu chónh thöng tin dûä liïåu phuâ húåp vúái thû viïån mònh. Biïíu ghi biïn muåc CIP nhùçm àaãm baão tñnh chñnh xaác vaâ tñnh nhêët quaán trong CSDL cuãa caác cú quan TT-TV. ÚÃ Viïåt Nam, hiïån nay coá Thû viïån KHTH Tp. Höì Chñ Minh vaâ Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam thûåc hiïån biïn muåc taåi nguöìn (CIP). Tuy nhiïn, caã hai cú quan thû viïån naây sûã duång hai quy tùæc biïn muåc mö taã khaác nhau, taåi Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam vêîn sûã duång “Taâi liïåu hûúáng dêîn mö taã êën phêím” (1994) vúái nhiïìu quy àõnh riïng do Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam quy àõnh; Coân Thû viïån KHTH Tp. Höì Chñ Minh sûã duång Quy tùæc biïn muåc Anh - Myä (AACR2). Vïì phên loaåi, biïíu ghi CIP cuãa Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam sûã duång phên loaåi DDC nhûng trong thûåc tïë nhiïìu thû viïån vûâa vaâ nhoã vêîn àang sûã duång nhiïìu baãng phên loaåi BBK, phên loaåi 19 lúáp Biïíu ghi CIP cuãa Thû viïån Quöëc gia xêy dûång àiïím truy cêåp àún giaãn bùçng caác tûâ khoáa, trong khi àoá nhiïìu thû viïån lúán àaä chuyïín sang xêy dûång àiïím truy cêåp bùçng caác thuêåt ngûä chuã àïì vaâ tïn caác taác giaã tham gia xêy dûång nïn taác phêím. Àiïìu naây dêîn àïën sûå khöng thöëng nhêët trong sûã duång baãng phên loaåi dûä liïåu biïn muåc taâi nguyïn, gêy khoá khùn trong viïåc chia seã thöng tin giûäa caác cú quan TT-TV, vaâ khoá khùn trong viïåc tòm tin cuãa àöåc giaã. Qua kïët quaã khaão saát, chó coá 7/31 (22,6%) thû viïån sûã duång biïíu ghi CIP trong àoá kïí caã sûã duång CIP cuãa Thû viïån Quöëc höåi Myä àöëi vúái saách ngoaåi vùn. Àiïìu àoá cho thêëy vêîn coân rêët ñt thû viïån sûã duång biïíu ghi CIP. Qua nghiïn cûáu khaão saát thûåc traång trïn, coá thïí thêëy chûa coá khaã nùng chia seã dûä liïåu thû muåc giûäa caác cú quan TT-TV vaâ khoá khùn trong viïåc tham khaão dûä liïåu CIP tûâ caác cú quan biïn muåc nguöìn. Cöng taác biïn muåc naây àaä gêy ra laäng phñ àaáng kïí vïì nhên lûåc cuäng nhû vïì taâi chñnh trong cöng taác biïn muåc [1]. 2. Giaãi phaáp kiïím soaát thû muåc Sûå khöng àöìng böå trong viïåc aáp duång caác chuêín biïn muåc àaä gêy nhiïìu khoá khùn cho caác cú quan TT-TV trong cöng taác xûã lyá taâi nguyïn, laâm laäng phñ rêët lúán vïì taâi chñnh cuäng nhû vïì nhên lûåc àïí thûåc hiïån cöng viïåc naây. Àöëi vúái baån àoåc, àêy laâ möåt trúã ngaåi, khoá khùn trong viïåc tra cûáu tòm tin. Ngaây nay, baån àoåc tra cûáu cú súã dûä liïåu trûåc tuyïën taåi caác cú quan TT-TV, viïåc aáp duång quy tùæc biïn muåc thöëng nhêët nhùçm taåo thuêån lúåi, tùng hiïåu quaã tra cûáu tòm tin. Àïí giaãi quyïët àûúåc baâi toaán thöëng nhêët vaâ chia seã dûä liïåu giûäa caác cú quan TT-TV trong Nghiïn cûáu - Trao àöíi 24 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 vaâ ngoaâi nûúác, caác cú quan cêìn tùng cûúâng kiïím soaát thû muåc theo chuêín quöëc gia vaâ tiïën túái chuêín quöëc tïë, àoá laâ: Chuêín vïì mö taã hònh thûác taâi nguyïn, chuêín vïì nöåi dung cuãa taâi nguyïn thöng tin (phên loaåi, àõnh chuã àïì), chuêín vïì kyä thuêåt lûu trûä vaâ tra cûáu, trao àöíi taâi nguyïn thöng tin (khöí mêîu MARC21). Àïí àaåt àûúåc àiïìu naây caác cú quan TT-TV cêìn coá nhûäng giaãi phaáp tñch cûåc àïí nhanh choáng àûa thû viïån àïën gêìn nhau hún vaâ gêìn vúái ngûúâi duâng tin hún, àoá laâ: - Caác cú quan TT-TV hiïån nay, cêìn nhanh choáng coá böå quy tùæc mö taã tiïu chuêín àïí thöëng nhêët trong cöng taác biïn muåc, phuâ húåp vúái tònh hònh thûåc tiïîn xuêët baãn cuãa Viïåt Nam vaâ àaáp ûáng yïu cêìu höåi nhêåp quöëc tïë. Baãn quy tùæc biïn muåc Anh - Myä ra àúâi àaä goáp phêìn tñch cûåc laâm chuyïín biïën cöng taác mö taã taâi liïåu, giaãi quyïët àûúåc bêët cêåp àöëi vúái caác baãn quy tùæc hiïån coá úã trong nûúác, dêìn theo quy tùæc biïn muåc cuãa caác nûúác tiïn tiïën, bûúác àêìu chia seã àûúåc dûä liïåu qua cöíng Z39.50 àöëi vúái saách tiïëng Anh xuêët baãn úã Myä. Tuy nhiïn, caác nhaâ thû viïån hoåc úã Myä, Öxtrêylia, Canaàa àaä súám nhêån thêëy nhûäng haån chïë cuãa AACR2 vaâ àïën nay baãn quy tùæc “Mö taã vaâ truy cêåp taâi nguyïn” (RDA) àaä ra àúâi. Quy tùæc RDA triïåt àïí tuên theo nguyïn tùæc biïn muåc quöëc tïë múái do IFLA àûa ra, àoá laâ: Nguyïn tùæc biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác nùng vïì biïíu ghi thû muåc” (FRBR) vaâ “Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán” (FRAD); Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët quaán theo chuã àïì (FRSAD). Böå quy tùæc RDA rêët àöì söå, phuâ húåp vúái nhûäng cú quan TT-TV cúä lúán cuãa Myä vaâ caác nûúác phaát triïín vúái nhûäng böå sûu têåp khöíng löì vaâ àa daång vïì hònh thûác taâi liïåu [4]. Àïí aáp duång àûúåc böå quy tùæc naây laâ àiïìu khoá khùn vúái caác thû viïån Viïåt Nam vúái quy mö nhoã. Mùåt khaác, cuäng nhû AACR2 vaâ caác cöng cuå biïn muåc àûúåc dõch tûâ tiïëng Anh thò vêën àïì baãn quyïìn laâ yïëu töë caãn trúã trong viïåc phöí biïën röång raäi caác böå cöng cuå biïn muåc vúái caác cú quan TT-TV. Nhû vêåy, àïí coá böå quy tùæc mö taã phuâ húåp vúái tònh hònh thûåc tïë biïn muåc cuãa Viïåt Nam vaâ àaãm baão quy tùæc biïn muåc quöëc tïë thò caác thû viïån lúán nïn dõch RDA sang tiïëng Viïåt àïí thuêån tiïån cho viïåc nghiïn cûáu. Cêìn biïn soaån laåi böå quy tùæc theo hûúáng RDA nhûng phuâ húåp vúái tònh hònh xuêët baãn, thûåc tïë taâi liïåu trong caác cú quan TT-TV taåi Viïåt Nam. - Caác thû viïån nïn sûã duång chung caác baãng phên loaåi àïí thuêån tiïån trong trao àöíi dûä liïåu. Kinh nghiïåm cuãa Thû viïån Quöëc höåi Myä laâ hiïån taåi duâng song song hai baãng phên loaåi: Baãng phên loaåi do Thû viïån Quöëc höåi Myä biïn soaån (LCC) àïí duâng trong nöåi böå thû viïån, traánh xaáo tröån khi sùæp xïëp taâi nguyïn thöng tin, coân baãng phên loaåi DDC nhùçm trao àöíi dûä liïåu giûäa caác thû viïån. - Caác thû viïån nïn aáp duång baãng Tiïu àïì chuã àïì phuâ húåp vúái kho taâi liïåu cuãa mònh. Trïn thûåc tïë, vúái caác cú quan TT-TV lúán hiïån nay, vúái vöën taâi nguyïn túái haâng triïåu tïn thò viïåc sûã duång böå tûâ khoáa seä khöng coân thñch húåp búãi leä tûâ khoáa göìm caác thuêåt ngûä àún leã, khi tòm tin theo tiïu chñ kïët húåp seä khoá khùn vúái nhiïìu söë lûúång tûâ khoáa àûúåc kïët húåp, kïët quaã tòm tin laâ thiïëu chñnh xaác. Coân viïåc tòm tin theo tiïu àïì chuã àïì laâ tòm tin tiïìn kïët húåp, àiïìu naây àaä laâm àa daång caách tòm kiïëm thöng tin. Khaão saát thûåc tïë viïåc tòm tin cuãa ngûúâi duâng, thò àa söë ngûúâi duâng tin sûã duång tiïu àïì chuã àïì àïí tòm kiïëm thöng tin. Viïåc xêy dûång caác baãng chuã àïì cuäng nïn theo caác khung chuã àïì lúán: Tiïu àïì chuã àïì daânh cho caác thû viïån töíng húåp; Tiïu àïì chuã àïì vïì Khoa hoåc tûå nhiïn vaâ Cöng nghïå; Tiïu àïì chuã àïì vïì Khoa hoåc Xaä höåi-Nghïå thuêåt. Chia theo caách chia nhoám nhû vêåy seä phuâ húåp vúái tònh hònh sûã duång vaâ dïî daâng biïn soaån. Viïåc xêy dûång Tiïu àïì chuã àïì àöì söå nhû Tiïu àïì chuã àïì cuãa Quöëc höåi Myä laâ khoá khùn, vaâ khöng cêìn thiïët vúái caác cú quan thöng tin chuyïn ngaânh. Coân nïëu dõch böå tiïu àïì chuã àïì naây cho caác thû viïån Viïåt Nam sûã duång seä khöng thûåc tiïîn vò THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 25 Nghiïn cûáu - Trao àöíi Myä laâ nûúác phaát triïín nhêët thïë giúái, quan àiïím vïì chñnh trõ, phaát triïín vïì khoa hoåc kyä thuêåt khaác nhiïìu so vúái Viïåt Nam. - Àöëi vúái khöí mêîu MARC21 coá nùm àõnh daång sau: Khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu thû muåc (Bibliographic Data), MARC21 cho dûä liïåu nhêët quaán (Authority Data), MARC21 cho dûä liïåu nùæm giûä (Holdings Data), MARC21 cho dûä liïåu vïì phên loaåi (Classification Data), vaâ MARC21 cho thöng tin cöång àöìng (Community Information). Trong àoá, caác cú quan TT-TV úã Viïåt Nam hiïån nay múái sûã duång khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu thû muåc. Viïåc aáp duång khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu thû muåc cuäng nïn àûúåc thöëng nhêët trong caác trûúâng dûä liïåu vaâ aáp duång vúái têët caã caác daång taâi nguyïn thöng tin hiïån coá trong thû viïån [3]. Cêìn nhanh choáng aáp duång caác Khöí mêîu trao àöíi MARC21, Khöí mêîu MARC21 cho dûä liïåu nhêët quaán, khöí mêîu MARC21 cho thöng tin nùæm giûä, Khöí mêîu cho dûä liïåu phên loaåi vaâ Khöí mêîu MARC21 cho thöng tin cöång àöìng cho dûä liïåu biïn muåc nhùçm chuêín hoáa, kiïím soaát vaâ thöëng nhêët dûä liïåu. - Viïåc xêy dûång caác tiïu chuêín biïn muåc àoâi hoãi phaãi coá têåp húåp àöåi nguä caán böå tûâ nhiïìu cú quan TT-TV lúán àaåi diïån cho tûâng hïå thöëng thû viïån vaâ caác trûúâng àaåi hoåc àûúåc àaâo taåo vïì TT-TV. Àïí böå cöng cuå ài vaâo thûåc tïë cêìn phaãi coá àöåi nguä nhên lûåc trònh àöå cao cuãa nhiïìu cú quan töí chûác cuâng tham gia soaån thaão múái àaãm baão tñnh khaách quan, chêët lûúång vaâ dïî daâng phöí biïën röång raäi ngay sau khi ra àúâi. Caán böå tham gia trûåc tiïëp soaån thaão phaãi bao göìm: àöåi nguä caác giaãng viïn trûåc tiïëp daåy böå mön, coá àêìy àuã kiïën thûác vïì lyá luêån vaâ thûåc tiïîn; caác chuyïn gia trong caác cú quan TT-TV, coá kinh nghiïåm nghïì nghiïåp àuáng vúái lônh vûåc nghiïn cûáu. Têët caã caác caán böå naây phaãi coá trònh àöå ngoaåi ngûä tiïëng Anh àaãm baão dõch thuêåt töët àaáp ûáng viïåc tham khaão taâi liïåu tûâ nûúác ngoaâi. Coá àûúåc nhûäng böå cöng cuå àaåt tiïu chuêín seä taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác cú quan TT-TV cuãa Viïåt Nam thûåc hiïån töët caác nguyïn tùæc biïn muåc do IFLA àûa ra, àoá laâ tuên thuã: Nguyïn tùæc biïn muåc IFLA vïì “Yïu cêìu chûác nùng vïì biïíu ghi thû muåc” (FRBR) vaâ “Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu kiïím soaát tñnh nhêët quaán” (FRAD); Yïu cêìu chûác nùng vïì dûä liïåu nhêët quaán theo chuã àïì (FRSAD); Böå cöng cuå chuêín seä àaåt àûúåc kïët quaã trong kiïím soaát dûä liïåu, àaãm baão àûúåc muåc tiïu chia seã dûä liïåu, liïn kïët cú quan TT-TV, àaåt hiïåu quaã cao trong viïåc biïn muåc taåi nguöìn [7]. (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 08-02-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 18-4-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 20-6-2015). 1. Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam. Thûåc traång cöng taác biïn muåc: Baáo caáo Nghiïn cûáu khoa hoåc, 2013. 2. 3. 4. Phaåm Kim Thanh (2012). Nghiïn cûáu khaác biïåt giûäa “Resource description and access” vaâ quy tùæc mö taã Anh - Myä (AACR2)- Àõnh hûúáng aáp duång vaâo Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam: Luêån vùn thaåc syä. 5. Vuä Dûúng Thuyá Ngaâ. Quan niïåm vïì chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu vaâ nhûäng biïån phaáp àaãm baão chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu úã Viïåt Nam hiïån nay. - Taåp chñ Thû viïån Viïåt Nam söë, 2010, 4(24), tr.15-18. 6. Nguyïîn Vùn Haânh. Vïì chuêín hoáa cöng taác thû viïån àaåi hoåc úã Viïåt Nam. - Taåp chñ Thû viïån Viïåt Nam, söë 4(24), 2010, tr.10-14. 7. Cao Minh Kiïím. Giúái thiïåu nguyïn tùæc biïn muåc quöëc tïë múái. - Taåp chñ Thû viïån Viïåt Nam, söë 3(23), 2010, tr.28-38. Taâi liïåu tham khaão