Thẩm Thệ Hà (1923-2009) nhà văn yêu nước đất Nam Bộ - Phan Mạnh Hùng

K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦15 1. Tiïíu sûã taác giaã Taác gia Thêím Thïå Haâ tïn thêåt laâ Taå Thaânh Kónh; sinh ngaây 9 - III - 1923 taåi laâng Gia Löåc, huyïån Traãng Baâng, Têy Ninh. Cha öng laâ Taå Thaânh Taâu, meå laâ Nguyïîn Thõ Taám. Sinh trûúãng trong möåt gia àònh trung lûu. Thêím Thïå Haâ hoåc tiïíu hoåc úã Traãng Baâng, röìi trung hoåc úã Saâi Goân. Thêím Thïå Haâ àöî tuá taâi Phaáp vaâ lêåp gia àònh nùm 22 tuöíi. Öng tham gia Caách maång tûâ 1945, hoaåt àöång trong Ban àiïåp baáo Saâi Goân - Chúå Lúán - Gia Àõnh. Nùm 1949, cuâng vúái Vuä Anh Khanh (1926-1956) thaânh lêåp nhaâ xuêët baãn Tên Viïåt Nam. Tûâ 1952, àïí kiïëm söëng vaâ hoaåt àöång trong vuâng taåm chiïëm, Thêím Thïå Haâ daåy Viïåt vùn úã caác trûúâng trung hoåc Nguyïîn Vùn Khuï, Chi Lùng, Tên Thanh, Àùång Vùn Trûúác, Àûác Trñ, Dên Trñ, Trêìn Hûng Àaåo. Nùm 1966, cuâng vúái Tö Nguyïåt Àònh (1920-1988) thaânh lêåp nhaâ xuêët baãn Laá Dêu. Hai nhaâ xuêët baãn Tên Viïåt Nam vaâ Laá Dêu àaä in àûúåc nhiïìu taác phêím vùn chûúng coá khuynh hûúáng àêëu tranh caách maång. Trûúác 1975, Thêím Thïå Haâ tûâng viïët baâi cöång taác vaâ biïn têåp caác baáo vaâ taåp chñ Vùn hoáa, Viïåt buát, Àaåi chuáng, Leä söëng, Tiïëng chuöng, Tin súám, AÁnh saáng, Dên töåc, Tin lûãa, Nhên loaåi, Tiïíu thuyïët thûá baãy; phuå traách muåc “Phï bònh saách múái” vaâ “Nhûäng aáng thú hay” trïn taåp chñ Phöí thöng (1958-1965) cuãa Nguyïîn Vyä (1912- 1971). Sau 1975, öng cöång taác vúái caác baáo vaâ taåp chñ Vùn, Vùn nghïå Thaânh phöë Höì Chñ Minh, Baách khoa vùn hoåc, Sên khêëu, Saâi Goân giaãi phoáng thûá baãy, Giaác ngöå. Öng laâ höåi viïn Höåi Nhaâ vùn Thaânh phöë Höì Chñ Minh khoáa àêìu tiïn vaâ höåi viïn Höåi Vùn nghïå Têy Ninh. Qua möåt thúâi gian àau yïëu, öng mêët ngaây 20 - VI - 2009 taåi Thaânh phöë Höì Chñ Minh, hûúãng thoå 88 tuöíi. 2. Sûå nghiïåp vùn chûúng Nghiïåm sinh trïn coäi àúâi 88 nùm tuöíi trúâi vaâ 63 nùm tuöíi vùn, Thêím Thïå Haâ àaä àïí laåi haâng chuåc taác phêím daâi ngùæn khaác nhau, bao göìm nhiïìu böå mön chuyïn ngaânh, nhiïìu thïí loaåi vaâ thïí taâi, nhiïìu hònh thûác vaâ phûúng thûác saáng THÊÍM THÏå HAÂ (1923 - 2009) NHAÂ VÙN YÏU NÛÚÁC ÀÊËT NAM BÖÅ. Phan Maånh Huâng* * ThS. Khoa VH-NN, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM. TOÁM TÙÆT Thêím Thïå Haâ laâ cêy buát tiïu biïíu cuãa vùn hoåc yïu nûúác úã thaânh thõ Nam böå giai àoaån 1945 - 1975. Baâi viïët cuãa chuáng töi nghiïn cûáu sûå nghiïåp vùn chûúng vaâ nhûäng àoáng goáp quan troång cuãa Thêím Thïå Haâ cho tiïën trònh vùn hoåc caách maång vaâ cuöåc àêëu tranh giaãi phoáng dên töåc. Baâi viïët khùèng àõnh Thêím Thïå Haâ xûáng àaáng coá möåt võ trñ quan troång trong lõch sûã vùn hoåc thïë kyã XX. 16♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N taác. Trïn thûåc tïë, söë lûúång taác phêím cuãa Thêím Thïå Haâ phên chia theo thïí loaåi coá 7 tiïíu thuyïët (1 tiïíu thuyïët coân úã daång baãn thaão), 14 truyïån ngùæn, 14 truyïån viïët cho thiïëu nhi, 2 vúã kõch, 2 têåp thú (di caão), 3 taác phêím dõch, 2 têåp khaão cûáu, 5 böå saách giaáo khoa, 1 têåp höìi kyá, nhiïìu baâi phï bònh vùn hoåc àùng baáo... Thêím Thïå Haâ àïën vúái vùn chûúng khi coân hoåc trung hoåc. Nùm 1937, vúái buát hiïåu Thaânh Kónh, öng àaä coá thú àùng trïn Phöí thöng baán nguyïåt san úã Haâ Nöåi vaâ caác baáo úã Saâi Goân nhû Àöìng trinh, Chuáa nhêåt, Thanh niïn, Àiïån tñn. Caác baâi thú àûúåc àöåc giaã biïët àïën vaâ mang laåi chuát tiïëng tùm cho taác giaã nhû Trõnh Àaán, Röìi möîi chiïìu xuên, Doâng mú chung thuãy, Xuên thanh sùæc,... Sau Caách maång thaáng Taám coá caác baâi Trúâi nöíi phong yïn, Viïåt Nam mïën yïu, Töëng biïåt haânh, Khoáe mùæt u hoaâi, Trûúâng thaânh söng Àua,... Thú cuãa öng àûúåc têåp húåp thaânh hai têåp chûa xuêët baãn laâ Thêm thuáy (Thú trûúác 1945) vaâ Trúâi nöíi phong yïn (Thú sau 1945). Vïì vùn xuöi coá caác böå Voá ngûåa cêìu thu (Tên Viïåt - 1949), Gioá biïn thuây (Tên Viïåt - 1949), Ngûúâi yïu nûúác (Tên Viïåt Nam - 1949), Àúâi tûúi thùæm (Laá Dêu - 1956), Hoa trinh nûä (Söëng múái - 1957), Baåc aáo haâo hoa (Miïìn Nam - 1969), Tuãi phêën theån höìng (baãn thaão chûa in),...; caác truyïån ngùæn Naâng Phûúång toác thïì (1960), Ai nghe loâng àêët quùån àau (1961), Tònh yïu vaâ lyá tûúãng (1989), Thùçng àûa àaám (1990), Lûãa tònh (1991), Nhan sùæc taân phai (1991), Caánh höìng lûu luyïën (1993), Duyïn daáng Quyânh Nhû (1994), Töí êëm chim bay (1994), Thanh mai truác maä (1994), Nhaâ sû dõ thûúâng (1996),...; chuyïån viïët cho thiïëu nhi Baâi hoåc thûúng nhau, Con chim xanh, Taân giêëc mú tiïn, Tiïíu anh huâng, Thêìn àiïíu vaâ hoa höìng, Thiïn taâi laåc löëi, Nhên ngû cöng chuáa, Ngoåc tuyïìn thaãm sûã,...; biïn khaão Viïåt Nam trïn àûúâng caách maång tên vùn hoáa (1949); dõch tiïíu thuyïët Con àûúâng cûáu nûúác (Maroussia cuãa P. J. Satahn, Nam Viïåt - 1947) vaâ Muäi tïn àen (The Black Arrow cuãa S. L. Stevenson, Söëng múái - 1965). Vúái nhûäng àoáng goáp quan troång cho vùn hoåc vaâ Caách maång giaãi phoáng dên töåc, Thêím Thïå Haâ àûúåc ghi nhêån laâ “möåt nghïå sô àa nùng” (Hoaâng Têën)1, “Möåt cêy buát khaã kñnh” (Trêìn Hûäu Taá)2, taác phêím cuãa öng coá mùåt trong möåt söë chuyïn luêån vaâ tuyïín têåp nhû Thi nhên Viïåt Nam hiïån àaåi cuãa Phaåm Thanh, Thi ca Viïåt Nam hiïån àaåi cuãa Trêìn Tuêën Kiïåt, Thú muâa giaãi phoáng (Nxb. Söëng chung), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn Nam cuãa Nguyïîn Vùn Sêm, Tuyïín têåp thú, truyïån ngùæn thaânh phöë Höì Chñ Minh (Kyã niïåm 300 nùm Saâi Goân - Thaânh phöë Höì Chñ Minh), Thêím Thïå Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp cuãa Thanh Viïåt Thanh, Nhòn laåi möåt chùång àûúâng vùn hoåc cuãa Trêìn Hûäu Taá, Tûâ àiïín Vùn hoåc (böå múái) cuãa nhiïìu taác giaã, Vùn hoåc núi miïìn àêët múái cuãa Nguyïîn Q. Thùæng,... cho thêëy taác giaã xûáng àaáng coá möåt chöî àûáng trong lõch sûã vùn hoåc, àùåc biïåt laâ vùn hoåc Nam böå. 3. Àùåc trûng taác phêím vaâ nhûäng àoáng goáp cuãa Thêím Thïå Haâ 3.1. Tûâ gioång thú laäng maån trûúác Caách maång thaáng Taám... Trûúác 1945 vaâ trûúác khi viïët vùn xuöi, Thêím Thïå Haâ saáng taác thú àùng trïn Phöí thöng baán nguyïåt san úã Haâ Nöåi kyá buát danh àöìng thúâi cuäng laâ tïn thêåt Thaânh Kónh. Baâi thú àêìu tiïn cuãa Thêím Thïå Haâ àùng baáo laâ baâi Bïën àoâ chiïìu trïn Phöí thöng baán nguyïåt san. Vaâo thúâi àiïím àoá, muåc phuå trang vùn hoåc trïn Phöí thöng baán nguyïåt san do Truác Khï Ngö Vùn Triïån (1901-1947) phuå traách. Àûúåc àoán tiïëp nöìng hêåu, öng saáng taác thïm nhiïìu baâi thú nhû Thêm thuáy, Doâng mú chung thuãy, Trõnh Àaán,... Thú Thêím Thïå Haâ trûúác Caách maång àêåm chêët trûä tònh, ïm aái nheå nhaâng cuãa caái töi trûä tònh treã trung cuâng maåch vúái Thú Múái: Ai hûúáng vïì àêy mêëy bûúác duyïn / Nghiïng loâng cho gioá böën chiïìu lïn / Dêng ngûúâi möåt yá rung trong töëi / Coá phaãi hûúng àúâi khúãi sùæc men? (Tûúng tû). Àoåc xong khöí naây khiïën chuáng ta khöng thïí khöng nghô àïën tuyïåt taác Thú duyïn cuãa Xuên Diïåu (1916 - 1985); hay: Röìi anh thoã theã baão em rùçng / Coá möåt lúâi thú em nhúá chùng / Gêëm voác giang sún xinh àeåp thïë / Sao bùçng khoáe mùæt cuãa giai nhên (Laâm thú); ta laåi bùæt gùåp tònh yïu “sêìu khöí dõu daâng”: Anh biïët tònh em àoáa möång àêìu / Xa anh, em coá ngêåm nguâi àêu / Vò anh phaåm töåi yïu nhiïìu quaá / Nïn traánh laâm sao khoãi thaãm sêìu (Giêån döîi); bêët giaác ta nghô àïën Traâng giang cuãa Huy Cêån khi àïën vúái nhûäng 1. Thanh Viïåt Thanh (1993), Thêím thïå Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp, Nxb. Thaânh phöë Höì Chñ Minh, tr. 12. 2. Trêìn Hûäu Taá (2003), Möåt cêy buát khaã kñnh, Tuöíi treã chuã nhêåt, Söë 9, ra ngaây 9-3-2003, tr. 24. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦17 vêìn thú: Söng laåc doâng söng, thuyïìn laåc thuyïìn / Bïën àoâ chiïìu vaäng cuöåc tònh duyïn / Ven búâ söng vùæng, vúâi chên laåi / Nhùåt laá vaâng rúi chaånh nöîi niïìm (Bïën àoâ chiïìu) Thú Thêím Thïå Haâ trûúác Caách maång thûúâng sûã duång thi liïåu cöí, nhûäng bïën àoâ, con thuyïìn, aánh trùng, doâng söng, aáng mêy vúái caác maâu sùæc vaâng, xanh, trùæng tröi trong möåt khöng gian muâa thu, muâa xuên, trúâi chiïìu... Nhûäng chêët liïåu khöng taåo nïn nhûäng àöåt phaá, caách tên nhûng laåi laâm ta mï àùæm búãi sûå trang nhaä, giao hoâa vúái thiïn nhiïn, thúâi gian vônh hùçng. Thêím Thïå Haâ laâm thú trong khöng khñ cuãa Thú Múái chùæc chùæn coá êm hûúãng cuãa thúâi àaåi thi ca naây. Duâ àûúåc têåp húåp thaânh têåp vúái tûåa àïì Thêm thuáy nhûng taác giaã khöng taái cöng böë chùæc chùæn coá sûå cên nhùæc cêín troång. 3.2. ... àïën gioång thú tranh àêëu Caách maång goáp phêìn laâm thi ca chuyïín mònh. Cuäng nhû bao thi sô tiïìn chiïën, Thêím Thïå Haâ bùæt àêìu saáng taác vúái möåt caãm hûáng múái. Buát hiïåu Thêím Thïå Haâ (Lúâi thïì vúái non söng) gùæn liïìn vúái baâi thú Trúâi nöíi phong yïn (1947) cuäng laâ àaánh dêëu möåt giai àoaån múái cuãa àúâi thú taác giaã: thú ca àöìng haânh vúái cöng cuöåc àêëu tranh gian khöí cuãa nhên dên. Cuâng vúái cuöåc àêëu tranh cuãa nhên dên, nhûäng vêìn thú mang êm hûúãng huâng traáng cuãa thúâi àaåi ra àúâi: Böîng tiïëng nöí vang rïìn dûä döåi / Khùæp trúâi àïm nhû muön vaån sao sa / Tiïëng quên reo nhû chêën àöång sún haâ / Tiïëng gioá löång nhû chan hoâa maáu lïå (Sú ca); laâ möåt niïìm tin vaâo ngaây mai tûúi saáng: Ta söëng núi naây àêët Viïåt Nam / Giûäa muâa binh lûãa àöång giang san / Loâng ta laâ caã niïìm yïu nûúác / Laâ caã san haâ chñ doåc ngang /... Naâo coá quaãn gò caãnh maáu söng / Höìn thú thïm nûäa núå tang böìng / Viïåt Nam! Xin gûãi niïìm yïu mïën / Cuãa möåt loâng trai àaä caãm thöng (Viïåt Nam mïën yïu - xuên 1949). Nhõp àiïåu cuãa Viïåt Nam mïën yïu rêët gêìn vúái nhõp àiïåu trong möåt söë baâi thú cuãa Töë Hûäu (1920-2002) - ngoån cúâ àêìu cuãa thú ca Caách maång... Coá thïí nhêån thêëy, tûâ “Khoáe mùæt giai nhên” trûúác Caách maång àïën “Khoáe mùæt u hoaâi” sau Caách maång thaáng Taám laâ caã möåt sûå chuyïín biïën lúán trong quan niïåm vïì nghïå thuêåt cuãa Thêím Thïå Haâ: Ta àau àúán nhûng giúâ ta àaä hiïíu / Taåi vò sao mùæt àeåp àöång u hoaâi / Em àaä gûãi möång höìn cho àêët nûúác / Têëm loâng son muön thuúã vêîn khöng phai (Khoáe mùæt u hoaâi - 1952). Duâ saáng taác trong thúâi àiïím naâo, höìn thú Thêím Thïå Haâ vêîn trung thaânh vúái nhûäng thïí thú quen thuöåc cuãa Thú múái. Àiïìu àoá khöng chó laâ giúái haån cuãa riïng Thêím Thïå Haâ maâ cuãa rêët nhiïìu nhaâ thú thïë hïå öng. Coá thïí thêëy, chñnh thúâi cuöåc àaä goáp phêìn taåo nïn sûác söëng múái cho höìn thú Thêím Thïå Haâ vaâ ngûúåc laåi, thú öng cuäng goáp phêìn vaâo cuöåc àêëu tranh chung cuãa toaân dên töåc. 3.3. Vùn xuöi - thaânh tûåu vaâ àoáng goáp nöíi bêåt cuãa Thêím Thïå Haâ Lônh vûåc àïí laåi nhiïìu dêëu êën nhêët cuãa Thêím Thïå Haâ chñnh laâ vùn xuöi vaâ nhûäng taác phêím coá giaá trõ nhêët têåp trung chuã yïëu trong giai àoaån khaáng chiïën chöëng Phaáp. Trong giai àoaån 1945- 1954, öng saáng taác töíng cöång 3 böå tiïíu thuyïët: Voá ngûåa cêìu thu, Gioá biïn thuây, Ngûúâi yïu nûúác. Ba böå tiïíu thuyïët naây àïìu àûúåc xuêët baãn nùm 1949. Tiïíu thuyïët Thêím Thïå Haâ súã dô àûúåc hoan nghïnh vò “chuã àïì rêët têåp trung, nhêët quaán: sûå trùn trúã vaâ àöång viïn nhau tòm àïën vúái lyá tûúãng cûáu quöëc cuãa thïë hïå thanh niïn trong möåt böëi caãnh khöng gian xaác àõnh (miïìn Nam Viïåt Nam) vaâ trong möåt thúâi gian cuå thïí (Nhûäng nùm trûúác Caách maång thaáng Taám 1945 vaâ nhûäng ngaây àêìu toaân quöëc khaáng chiïën chöëng Phaáp)”3. Voá ngûåa cêìu thu laâ möåt trong nhûäng tiïíu thuyïët tiïu biïíu cuãa Thêím Thïå Haâ viïët vïì nhûäng nùm trûúác Caách maång thaáng Taám. Sún sinh ra trong möåt gia àònh trûúãng giaã vaâ súám coá tû tûúãng caách maång. Chaâng tûâng theo möåt chiïën sô Quöëc dên àaãng sang Trung Quöëc vaâ hoåc trûúâng voä bõ Hoaâng Phöë. Sún xoát xa vò nhûäng ngûúâi nghôa sô cuãa phong traâo phaãi lïn àoaån àêìu àaâi. Tûâ nûúác ngoaâi, chaâng vaâ nhûäng ngûúâi àöìng chñ nhêån thêëy caác quan niïåm quöëc gia cöí truyïìn cuãa ta khöng coân húåp nûäa. Sún vaâ ngûúâi àöìng chñ tïn laâ Thaái vûúåt biïn giúái vïì nûúác gêy cú súã phong traâo trong nûúác. Sún vaâ Thaái taåm chia tay nhau vò Thaái coá viïåc riïng gia àònh. Trïn àûúâng ài, Sún tònh cúâ nguå trong nhaâ cuãa möåt cuå giaâ yïu nûúác muöën lêåp laåi chïë àöå phong kiïën. Cuå tûâng coá liïn hïå vúái caác sô phu trong phong traâo Cêìn Vûúng. Söëng vúái cuå coá hai ngûúâi chaáu laâ Phûúng Lan vaâ 3. Nhiïìu taác giaã (2004), Tûâ àiïín vùn hoåc (Böå múái), Nxb. Thïë giúái, tr. 1643. 18♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Phûúång Nhi. Phûúng Lan - ngûúâi chaáu lúán, nïët na xinh àeåp chõu aãnh hûúãng sêu sùæc tinh thêìn phuåc cöí cuãa cuå. Ba thaáng söëng trong khöng khñ thên tònh, àuâm boåc cuãa ba öng chaáu nhaâ chñ sô, Sún coá cú höåi hûúáng têm höìn Phûúng Lan theo caách suy nghô vaâ haânh àöång phuâ húåp vúái tònh hònh hiïån taåi cuãa àêët nûúác. Tònh yïu bùæt àêìu naãy núã giûäa Sún vaâ Lan. Thïë nhûng, vò àêët nûúác, Sún phaãi chia tay öng chaáu Phûúng Lan àïí cuâng Thaái thi haânh nhiïåm vuå bñ mêåt. Trïn àûúâng lïn Bùæc Sún, Sún vaâ Thaái bõ bùæt giam. Hoå àang tòm caách vûúåt nguåc thò coá ngûúâi àïën cûáu thoaát. Trïn àûúâng chaåy tröën Sún tûå nghô mònh àûâng nïn mú tûúãng vïì Phûúng Lan nûäa. Nhûng khöng ngúâ, chñnh Phûúng Lan laâ ngûúâi cûáu söëng chaâng vaâ Thaái, sau àoá naâng bõ truy àuöíi vaâ hy sinh. Phûúng Lan àaä giaác ngöå theo con àûúâng cuãa Sún. Trûúác khi nhùæm mùæt trong voâng tay cuãa Sún, Phûúng Lan àaä xuác àöång “tûâ ngaây nghe àûúåc lúâi anh em àaä giaác ngöå. Em àaä theo hai anh tûâng bûúác, tiïëc thay em khöng phaãi laâ möåt chiïën sô coá taâi... Chïët vò nghôa vuå laâ danh dûå cuãa ngûúâi chiïën sô, àûúåc chïët trïn tay anh laâ diïîm phuác cuãa em röìi”. Nöåi dung Voá ngûåa cêìu thu cho thêëy dûå àöì saáng taåo cuãa taác giaã: viïët vïì nhûäng con ngûúâi treã tuöíi ài theo caách maång. Khöng khñ truyïån khiïën chuáng ta nghô àïën phong traâo khúãi nghôa Yïn Baái. Tiïëng voång cuãa cuöåc khúãi nghôa Yïn Baái cuâng sûå hy sinh cuãa caác nhaâ caách maång coá taác àöång ñt nhiïìu àïën ngoâi buát Thêím Thïå Haâ. Thïë nhûng, vïì mùåt hònh tûúång vùn chûúng, Sún vaâ Thaái laâ sûå tiïëp nöëi caác hònh tûúång ngûúâi chiïën sô caách maång trong tiïíu thuyïët Tûå lûåc vùn àoaân: coá nhiïìu sûå àöìng caãm vúái nhên dên, sùén saâng quùng mònh vaâo gioá buåi. Tuy vêåy, khaác vúái caác nhên vêåt Duäng, Thaái, Taåo trong tiïíu thuyïët Tûå lûåc vùn àoaân, caác nhên vêåt cuãa Thêím Thïå Haâ àaä coá nhûäng yá hûúáng, lyá tûúãng cuå thïí trong haânh àöång. Nöíi bêåt trong Voá ngûåa cêìu thu chñnh laâ möëi tònh giûäa Sún vaâ Lan. Tònh yïu cuãa hoå àûúåc ngoâi buát taác giaã thïí hiïån theo kiïíu tònh yïu trong caác cuöën tiïíu thuyïët theo khuynh hûúáng laäng maån, coá kïët thuác buöìn. Hònh aãnh Sún vaâ Lan ài chúi Tuâng Lêm röìi suöëi Ngoåc Tuyïìn àaä laâ möåt dûå caãm buöìn cho kïët cuåc möåt cuöåc tònh. Cöët truyïån Voá ngûåa cêìu thu nheå nhaâng, khöng phûác taåp, ñt coá nhûäng xung àöåt. Taác giaã toã ra kheáo leáo trong viïåc mö taã têm traång cuãa Sún vaâ Lan, nhûäng cung bêåc tònh caãm cuãa hai ngûúâi àang yïu trong möåt khöng gian truyïån cöí kñnh. Nïëu Voá ngûåa cêìu thu viïët vïì nhûäng nùm trûúác Caách maång thaáng Taám thò Ngûúâi yïu nûúác viïët vïì khöng khñ cuãa nhûäng ngaây àêìu khaáng chiïën chöëng Phaáp. Ngûúâi yïu nûúác viïët vïì nhûäng trñ thûác trïn àûúâng àïën vúái caách maång. Ngay lúâi phi löå, taác giaã àaä cho biïët mònh chuã trûúng viïët theo khuynh hûúáng “vùn chûúng tranh àêëu”. Viïët vïì nhûäng trñ thûác thaânh thõ hùèn Thêím Thïå Haâ coá nhiïìu thuêån lúåi. Cöng viïåc daåy hoåc vaâ sinh hoaåt úã thaânh thõ àaä cung cêëp cho öng nhûäng traãi nghiïåm quyá baáu khi viïët vïì nhûäng con ngûúâi naây. Vuä, nhên vêåt chñnh cuãa truyïån, sinh ra trong gia àònh giaâu coá, thñch àoåc saách tû tûúãng vaâ laâm thú, con quan tri phuã. Phûúång, ngûúâi baån gaái cuãa Vuä tûâ thuúã nhoã, xinh àeåp, say mï nghïå thuêåt. Baäo, sinh ra trong gia àònh ngheâo khoá vaâ laâ baån hoåc cuãa Vuä. Tûâ khi chia tay Vuä úã trûúâng hoåc, Baäo giaác ngöå vaâ ài theo caách maång nhúâ sûå hûúáng àaåo cuãa giaáo sû T vaâ caác baån trong tuâ. Hoå gùåp laåi nhau trong möåt hoaân caãnh àùåc biïåt: Baäo bõ bùæt vaâ taåm giam núi dinh thûå cuãa quan tri phuã. Cuöåc gùåp gúä núi hêìm töëi nhaâ giam àaä laâm thay àöíi cuöåc àúâi cuãa Vuä. Nhûäng cuöåc tiïëp xuác vúái Baäo àaä laâm chaâng hiïíu àûúåc veã àeåp cuãa lyá tûúãng caách maång. Tûâ möåt ngûúâi söëng möång mú, laâm thú uãy mõ vaâ ñt coá möëi liïn hïå vúái quêìn chuáng, Vuä tûâ boã gia àònh vaâ cuöåc söëng sung tuác àïí bûúác vaâo con àûúâng hoaåt àöång caách maång. Haânh àöång cao àeåp vaâ tònh yïu trong saáng cuãa Vuä àaä giaác ngöå Phûúång ài theo lyá tûúãng caách maång. Vaâ cuäng chñnh cö àaä giaác ngöå cho cha mònh con àûúâng àêëu tranh àïí giaãi phoáng dên töåc. Phûúång trúã thaânh caán böå chó huy lûåc lûúång vuä trang caách maång bïn caånh Vuä vaâ Baäo. Trong möåt trêån àaánh, cö bõ bùæt giam nhûng vêîn giûä vûäng khñ tiïët cuãa ngûúâi chiïën sô caách maång. Phûúång bõ thûåc dên kïët aán tûã hònh. Nhúâ sûå can thiïåp cuãa möåt ngûúâi Phaáp, trûúác àêy thoå ún cha con cö trong cuöåc böë raáp cuãa hiïën binh Nhêåt, Phûúång àûúåc giaãm xuöëng aán chung thên. Trong tuâ, Phûúång viïët cho Vuä möåt bûác thû thïí hiïån niïìm tin vïì möåt tûúng lai tûúi saáng. Ngûúâi yïu nûúác ra àúâi àûúåc baáo chñ tiïën böå àûúng thúâi àaánh giaá rêët cao. Dûúng Tûã Giang (1918-1956) nhaâ vùn cuâng thïë hïå vúái Thêím Thïå Haâ àaä viïët trïn Nguöìn söëng (söë 3): “Ngûúâi yïu nûúác coá leä laâ quyïín truyïån daâi khaá nhêët àaä xuêët K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦19 baãn tûâ sau chiïën tranh àïën ngaây truyïån êëy ra àúâi”; Nguyïîn Baão Hoáa (buát hiïåu Tö Nguyïåt Àònh) viïët trïn baáo AÁnh saáng (söë 346-347): “saáng taác àûúåc möåt taác phêím nhû Ngûúâi yïu nûúác chùèng phaãi laâ möåt viïåc dïî. Taác giaã àaä toã ra sûå cöë gùæng trong luác ghi cheáp nhûäng phaãn aãnh cuãa thúâi àaåi, noá àaánh dêëu möåt biïën chuyïín lúán lao cuãa nïìn vùn hoáa nûúác nhaâ”; Viïåt baáo (söë 4) cuäng nhêån àõnh: “Haânh vùn trong saáng vaâ linh hoaåt. Cöët truyïån caãm àöång vaâ yá nhõ. Coá thïí noái àoá laâ taác phêím àùåc sùæc nhêët cuãa taác giaã, vaâ Thêím Thïå Haâ àaä thaânh cöng úã cöng cuöåc biïíu dûúng nïìn ‘vùn chûúng tranh àêëu’ vúái taác phêím naây”. Ngûúâi yïu nûúác viïët vïì cuöåc söëng xaä höåi cuãa nhûäng con ngûúâi, àùåc biïåt laâ nhûäng thanh niïn trñ thûác, trûúác Caách maång thaáng Taám vaâ nhûäng ngaây àêìu khaáng chiïën chöëng Phaáp. Vuä laâ nhên vêåt tiïu biïíu cho lúáp thanh niïn trñ thûác thaânh thõ, söëng sung sûúáng, nhûäng ngaây àêìu cuöåc khaáng chiïën coân búä ngúä, hoaâi nghi. Sau khi àûúåc Baäo giaác ngöå, Vuä ài theo caách maång. Vuä caãm thêëy ngaåc nhiïn vúái sûå thay àöíi cuãa mònh. Chaâng lùån löåi khùæp caác vuâng quï heão laánh vaâ àem nhûäng hiïíu biïët cuãa mònh daåy cho nhûäng ngûúâi döët naát. Vuä nhêån ra rùçng caách maång chó laâ àiïìu kiïån cêìn chûá chûa àuã. Àiïìu kiïån àuã chñnh laâ sûå hûúãng ûáng nhiïåt liïåt cuãa quêìn chuáng nhên dên lao àöång. Búãi “caách maång laâ ngaây höåi cuãa quêìn chuáng nhên dên”, “dên laâ göëc” laâ nhên töë haâng àêìu quyïët àõnh thùæng lúåi cuãa moåi cuöåc caách maång. Trong Ngûúâi yïu nûúác ta thêëy xuêët hiïån möåt kiïíu nhên vêåt tûúng àöëi gêìn guäi vúái kiïíu nhên vêåt maâ sau naây trúã thaânh phöí biïët trong caác taác phêím vùn xuöi giai àoaån chöëng Myä cûáu nûúác: nhên vêåt “ngûúâi Àaãng”. Nhên vêåt “ngûúâi Àaãng” laâ nhên vêåt àaä giaác ngöå vaâ ài theo caách maång röìi quay trúã laåi taác àöång, giaác ngöå cho nhûäng nhên vêåt khaác. Trong Ngûúâi yïu nûúác: Baäo giaác ngöå cho Vuä; Vuä giaác ngöå cho Phûúång; Phûúång laåi giaác ngöå cho cha mònh. Trong tiïíu thuyïët Voá ngûåa cêìu thu, nhên vêåt Sún cuäng coá möåt kiïíu thûác nhû vêåy. Sún àaä giaác ngöå cho Lan Phûúng. Nhûäng nhên vêåt nhû Vuä, Sún coá nhûäng neát gêìn guäi vúái A Chêu trong Vúå chöìng A Phuã cuãa Tö Hoaâi, Thïë trong Àêët nûúác àûáng lïn vaâ Quyïët trong Rûâng xaâ nu cuãa Nguyïn Ngoåc, Chõ Ba Dûúng trong Möåt chuyïån cheáp úã bïånh viïån cuãa Buâi Àûác AÁi... àoá laâ nhên vêåt xuêët hiïån àïí giaác ngöå quêìn chuáng ài theo caách maång. Vúái hoå, tònh yïu cuãa caá nhên, nhiïåm vuå àöëi vúái gia àònh àaânh taåm gaác laåi vaâ daânh têët caã sûác lûåc, trñ tuïå cho nhiïåm vuå cûáu nûúác. Hoå àïën vúái caách maång vúái tinh thêìn tûå nhiïåm. Hònh aãnh cuãa Vuä khiïën chuáng ta khöng thïí khöng liïn tûúãng àïën nhên vêåt Duäng trong Àoaån tuyïåt cuãa Nhêët Linh (1905-1963). Cuäng nhû Duäng, Vuä caãm thêëy khöí súã vaâ dùçn vùåt trûúác àúâi söëng sung tuác cuãa mònh vaâ muöën laâm möåt àiïìu gò àoá coá ñch cho giúái cêìn lao. Vaâ cuöåc “tòm àûúâng” cuãa Vuä cuäng khiïën ta nhúá àïën nhûäng trñ thûác tòm àûúâng vaâ nhêån àûúâng trong Àöi mùæt cuãa nhaâ vùn Nam Cao (1915-1951). Ngûúâi yïu nûúác coá nhiïìu trûúâng àoaån vïì sûå triïët lyá con àûúâng giaãi phoáng dên töåc cuãa nhûäng ngûúâi trñ thûác. Cuäng coá luác hoå dao àöång, mêët niïìm tin vaâo “àaám cêìn lao, cuâng khöí, thêët hoåc” nhûng röìi chñnh hoå laåi tûå àaánh tan ngúâ vûåc vaâ thêëy úã khöëi ngûúâi àoá coá sûác maånh to lúán. Nguyïîn Vùn Sêm coá lyá khi cho rùçng Ngûúâi yïu nûúác àaä thïí hiïån möåt “diïîn trònh yá thûác caách maång”4 cuãa taác giaã. Ngûúâi yïu nûúác laâ taác phêím coá chiïìu sêu nhêët cuãa Thêím Thïå Haâ: gioång kïí thay àöíi linh hoaåt khi thò ngöi thûá nhêët, khi thò ngöi thûá ba; cuöåc söëng vaâ caách maång àûúåc thïí hiïån qua àiïím nhòn tûâ nhiïìu phña cuãa caác nhên vêåt. Noá xûáng àaáng àûúåc xem laâ cuöën tiïíu thuyïët quan troång nhêët trong vùn nghiïåp cuãa nhaâ vùn. Sau 1954, tiïëp tuåc àûúâng hûúáng àaä choån, Thêím Thïå Haâ coân saáng taác thïm caác tiïíu thuyïët Àúâi tûúi thùæm (1956), Hoa trinh nûä (1957), Baåc aáo haâo hoa (1969). Àúâi tûúi thùæm coá giaá trõ lúán úã chöî àaä khùèng àõnh lyá tûúãng caách maång cuãa nhûäng thanh niïn trñ thûác. Tuêën, nhên vêåt chñnh cuãa truyïån, tûâng coá nhûäng mong ûúác trúã thaânh möåt chiïën sô tiïìn phong cuãa nïìn vùn nghïå cêëp tiïën. Caách maång nöí ra, Tuêën cuâng baån laâ Troång vaâ nhoám baån hûäu tiïëp tuåc hoaåt àöång vùn nghïå trong böëi caãnh àêët nûúác bõ thûåc dên chiïëm àoáng. Qua laåi nhaâ Troång nhiïìu lêìn, tònh caãm giûäa Tuêën vaâ Thuáy àaä naãy sinh. Nhûng vúái Tuêën, lyá tûúãng laåi maånh hún tònh caãm. Tuêën gaác laåi tònh riïng àïí hoâa mònh vaâo cuöåc àêëu tranh cuãa dên töåc. Nhòn chung, Àúâi tûúi thùæm vêîn tiïëp tuåc maåch 4. Nguyïîn Vùn Sêm (1969), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn Nam, Kyã Nguyïn xuêët baãn, Saâi Goân, tr. 150. 20♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N àïì taâi trûúác 1954 cuãa Thêím Thïå Haâ. Trong luác àoá, Baåc aáo haâo hoa, Hoa Trinh nûä laåi khai thaác möåt khña caånh khaác cuãa àúâi söëng àö thõ. Hoa Trinh nûä laâ cêu chuyïån núi chöën hoåc àûúâng. Tònh traång suy thoaái àaåo àûác cuãa möåt böå phêån thanh niïn múái lúán trûúác sûå aãnh hûúãng cuãa löëi söëng thûåc duång phûúng Têy. Baåc aáo haâo hoa àûúåc taác giaã kïët cêëu thaânh hai phêìn. Phêìn àêìu phaãn aánh cuöåc söëng cuãa möåt söë thanh niïn hoåc àoâi theo löëi söëng múái, bêët cêìn tûúng lai vaâ chöëi boã hiïån taåi. Phêìn hai laâ böëi caãnh cuöåc söëng thön quï, núi àoá chiïën tranh àang taân phaá, huãy hoaåi cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi dên chên lêëm tay buân. Hai bûác tranh, möåt thaânh thõ vaâ möåt úã thön quï àûúåc taác giaã khùæc hoåa nhû möåt toaân caãnh xaä höåi miïìn Nam thúâi chiïën. Tiïíu thuyïët naây dûúâng nhû laâ möåt tûå truyïån cuãa Thêím Thïå Haâ. Nhaâ vùn àaä kyá thaác toaân böå hoaâi baäo, nhiïåt huyïët tuöíi treã cuãa mònh vaâo nhên vêåt Hoaâng - möåt giaáo sû daåy Viïåt vùn úã Saâi Goân. Haâ Liïn Tûã àaä viïët vïì tiïíu thuyïët naây trïn Tia saáng (ra ngaây 29-5- 1970): “Truyïån daâi Baåc aáo haâo hoa cuãa Thêím Thïå Haâ àaä khúi buâng lïn niïìm khaát voång hoâa bònh cuãa moåi ngûúâi dên yïu nûúác àaä quaá thöëng khöí vò chiïën tranh taân phaá”. Taåm kïët Coá thïí thêëy, so vúái thúâi kyâ trûúác 1954, vùn phong cuãa Thêím Thïå Haâ khöng mêëy thay àöíi, coá chùng laâ trong caách nhòn nhêån àaánh giaá hiïån thûåc cuöåc söëng. Trûúác àêy vùn öng àêìy chêët laäng maån, laåc quan thò nay laåi thïm dû võ àùæng cay, TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO 1. Nhiïìu taác giaã (2004), Tûâ àiïín vùn hoåc (Böå múái), Nxb. Thïë giúái. 2. Nguyïîn Q. Thùæng (2008), Vùn hoåc Viïåt Nam núi miïìn àêët múái, Nxb. Vùn hoåc, Haâ Nöåi. 3. Nguyïîn Vùn Sêm (1969), Vùn chûúng tranh àêëu miïìn Nam, Kyã Nguyïn xuêët baãn, Saâi Goân. 4. Nguyïîn Vùn Sêm (1972), Vùn chûúng Nam Böå vaâ cuöåc khaáng Phaáp 1945-1950, Lûãa Thiïng xuêët baãn, Saâi Goân. 5. Nguyïîn Thõ Thanh Xuên (1998), Nhòn laåi vùn hoåc khaáng chiïën chöëng Phaáp úã Nam Böå (1945-1954), In trong Bònh luêån vùn hoåc, niïn giaám 1997, Nxb. Khoa hoåc Xaä höåi, Haâ Nöåi. 6. Thanh Viïåt Thanh (1993), Thêím Thïå Haâ - thên thïë vaâ sûå nghiïåp, Nxb. TP. Höì Chñ Minh. 7. Trêìn Vùn Giaâu, Trêìn Baåch Àùçng (chuã biïn) (1998), Àõa chñ vùn hoáa Thaânh phöë Höì Chñ Minh, têåp III, Nxb. TP. Höì Chñ Minh. 8. Trêìn Tuêën Kiïåt (1967), Thi ca Viïåt Nam hiïån àaåi 1880 - 1965, Khai Trñ xuêët baãn, Saâi Goân. 9. Trêìn Hûäu Taá (2003), “Möåt cêy buát khaã kñnh”, Tuöíi treã chuã nhêåt, söë 9, ra ngaây 9/3/2003. 10. Trêìn Hûäu Taá (2000), Nhòn laåi möåt chùång àûúâng vùn hoåc, Nxb. TP. Höì Chñ Minh. àöi chuát àûúåm buöìn. Caác tiïíu thuyïët cuãa Thêím Thïå Haâ duâ àûúåc viïët sau 1945 nhûng nhiïìu nhên vêåt vêîn mang húi thúã cuãa caác nhên vêåt thúâi tiïíu thuyïët Tûå lûåc vùn àoaân. Nhûäng Sún vaâ Lan (Voá ngûåa cêìu thu), Vuä vaâ Phûúng (Ngûúâi yïu nûúác), Thuáy (Àúâi tûúi thùæm) duâ söëng trong thúâi chiïën nhûng hoå vêîn mang nhûäng têm tònh laäng maån, coá luác hoå mú möång viïîn vöng, chòm àùæm trong nhûäng nöîi buöìn vö cúá. Thïë nhûng, àiïím laâm cho ngûúâi àoåc yïu thñch nhên vêåt Thêím Thïå Haâ chñnh laâ nhúâ vaâo quaá trònh thay àöíi nhêån thûác cuãa hoå trûúác thúâi cuöåc. Con ngûúâi trong tiïíu thuyïët Thêím Thïå Haâ àûúåc miïu taã sùén saâng hy sinh tònh yïu riïng tû cho haånh phuác chung cuãa toaân dên töåc. Tònh yïu nhiïìu khi àoáng vai troâ laâ àöång lûåc tinh thêìn giuáp caá nhên vûúåt qua khoá khùn, thûã thaách àïí hoaân thaânh nhiïåm vuå àöëi vúái àêët nûúác. *** Nhêån xeát vïì caác tiïíu thuyïët cuãa Thêím Thïå Haâ, nhaâ nghiïn cûáu Trêìn Hûäu Taá cho rùçng: “Thúâi gian qua ài, giúâ àêy àoåc laåi ngûúâi àoåc dïî thêëy nhûäng khiïëm khuyïët cuãa taác giaã vïì phûúng diïån dûång truyïån, khùæc hoåa tñnh caách têm lyá... nhûng vêîn khöng thïí khöng xuác àöång: ngûúâi viïët àaä gûãi vaâo trang saách cuãa mònh möåt têëm loâng nùång tònh vúái àêët nûúác”5. Caái laâm nïn têìm voác Thêím Thïå Haâ àuáng laâ qua trang saách taác giaã àaä thïí hiïån àûúåc têëm loâng “nùång tònh vúái àêët nûúác” vaâ chuáng töi xin nhêën maånh thïm àiïím quan troång khaác chñnh laâ úã sûå chên thêåt trong ngoâi buát vaâ nhên caách trñ thûác cuãa nhaâ vùn. 5. Trêìn Hûäu Taá (2003), “Möåt cêy buát khaã kñnh”, Tuöíi treã chuã nhêåt, Söë 9, ra ngaây 9 - 3 - 2003, tr. 25. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦21 SUMMARY Tham The Ha (1923-2009) - A Southern Patriotic Writer. Phan Manh Hung, M.A. Tham The Ha was an outstanding writer of the patriotic literature movement in the south of Vietnam during the period of 1945 - 1975. This article is a study of Tham The Ha’s literary career and his contributions to the patriotic literature development and the struggle for national revolution. The research affirms that Tham The Ha deserves an important position in the 20th century literary history. 11. Voä Vùn Nhún (1997), “Vùn xuöi yïu nûúác vaâ tiïën böå trong caác thaânh thõ bõ taåm chiïëm (1945-1954)”, Têåp san Khoa hoåc Xaä höåi & Nhên vùn, Söë 5.