Tài liệu Tập huấn Giáo dục Môi trường Cơ bản (Phần 2)

Chuû ñeà 2 Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû ?nh ch? có tính ch?t minh ho? Theo Ban Chæ ñaïo Chöông trình muïc tieâu quoác gia veà söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû, Vieät Nam ñang ñöùng tröôùc thaùch thöùc lôùn veà baøi toaùn caân baèng naêng löôïng vôùi nhu caàu tieâu thuï taêng tröôûng ñeàu ñaën ôû möùc 2 con soá moãi naêm. Trong khi ñoù, vieäc thaêm doø, khai thaùc caùc nguoàn naêng löôïng truyeàn thoáng cuõng nhö naêng löôïng môùi, taùi taïo coøn raát haïn cheá. Beân caïnh ñoù, phaùt trieån kinh teá vaø taêng nhu caàu söû duïng naêng löôïng ñaõ laøm caùc nguoàn taøi nguyeân naêng löôïng bò khai thaùc vôùi moät toác ñoä lôùn vaø ñang daàn bò caïn kieät. Ñoàng thôøi, nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng gaây ra do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, trong ñoù coù vieäc khai thaùc, söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng, ñaëc bieät laø naêng löôïng hoùa thaïch, ñaõ aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån caân baèng cuûa Traùi ñaát, maø haäu quaû roõ reät nhaát laø bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Vì vaäy, vieäc söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû laø söï quan taâm khoâng chæ cuûa moät caù nhaân, moät toå chöùc, moät quoác gia maø laø cuûa toaøn theá giôùi, goùp phaàn thöïc hieän caùc nguyeân taéc phaùt trieån beàn vöõng cuûa Traùi ñaát. Chuû ñeà 2 – “Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû” giuùp hoïc sinh bieát söï toàn taïi cuûa naêng löôïng döôùi caùc daïng khaùc nhau, phaân bieät ñöôïc naêng löôïng hoùa thaïch vaø naêng löôïng taùi taïo, töø ñoù xaây döïng yù thöùc söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû, höôùng tôùi söû duïng naêng löôïng saïch, goùp phaàn baûo veä moâi tröôøng vaø caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân. Chuû ñeà naøy cuõng giuùp caùc thaày coâ giaùo bieát caùch phaân boå thôøi löôïng, loàng gheùp, tích hôïp noäi dung veà söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo caùc moân hoïc (chính khoaù, ngoaïi khoaù) theo chöông trình cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Trong phaàn Phuï luïc 1 vaø 2, caùc giaùo vieân coù theå tham khaûo xaây döïng vaø toå chöùc caùc boä caâu hoûi traéc nghieäm, caùc troø chôi boå trôï nhaèm giuùp hoïc sinh naém vöõng nhöõng noäi dung cô baûn cuûa chuû ñeà. 48 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Giôùi thieäu chungSöû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Muïc tieâu 49Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân lieät keâ vaø moâ taû ñöôïc caùc khaùi nieäm cô baûn veà naêng löôïng, theá naøo laø söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaø lôïi ích cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû. Laptop, projector, baøi giaûng Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0, ñeà can ñaùnh daáu (nhaõn dính coù hình) Boä caâu hoûi traéc nghieäm (Tham khaûo Phuï luïc 1b) 1. Toå chöùc lôùp hoïc theo nhoùm; 2. Giôùi thieäu caùc daïng naêng löôïng khaùc nhau döïa treân nguoàn goác baèng hình aûnh. Moãi nhoùm nghó veà moät daïng naêng löôïng vaø theå hieän baèng hình aûnh treân giaáy A0, caùc nhoùm khaùc coá gaéng ñoaùn; 3. Khi caùc nhoùm ñoaùn ñuùng veà moãi daïng naêng löôïng, ngöôøi taäp huaán toång keát, giaûi thích roõ hôn (Phuï luïc 1a); 4. Moãi nhoùm ñeà xuaát 3 caùch tieát kieäm naêng löôïng; 5. Ngöôøi taäp huaán phaûn hoài, nhaän xeùt vaø boå sung (Phuï luïc 1a); 6. Caùc nhoùm nghieân cöùu caâu hoûi traéc nghieäm (Phuï luïc 1b), daùn nhaõn vaøo caâu traû lôøi löïa choïn vaø cöû ngöôøi ñaïi dieän trình baøy; 7. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt vaø toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung. Caùc nhoùm nhaän bieát caùc daïng naêng löôïng khaùc nhau vaø ñeà xuaát ñöôïc caùch bieän phaùp ñeå tieát kieäm naêng löôïng; Keát quaû traû lôøi caâu hoûi traéc nghieäm. Trong hoaït ñoäng veõ hình veà caùc daïng naêng löôïng, ngöôøi taäp huaán coù theå seõ phaûi veõ hình ñaàu tieân laøm ví duï; Neáu caùc nhoùm khoâng theå choïn ñöôïc daïng naêng löôïng, ngöôøi taäp huaán coù theå seõ phaûi ñöa ra gôïi yù; Coù theå tích hôïp caùc noäi dung trong Hoaït ñoäng 1 vaøo caùc baøi giaûng cuûa caùc moân Vaät lyù, Coâng ngheä, Moâi tröôøng vaø Myõ thuaät... Hoaït ñoäng 1 Caùc khaùi nieäm Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân coù theå lieät keâ vaø moâ taû veà caùc nguoàn naêng löôïng taùi taïo, naêng löôïng khoâng taùi taïo, naêng löôïng hoaù thaïch, cuõng nhö bieát veà caùc loaïi naêng löôïng taùi taïo coù ôû Vieät Nam. Laptop, projector, baøi trình chieáu PowerPoint keøm hình aûnh; Baûng ghim, theû maøu; Tranh aûnh lieân quan. 1. Toå chöùc lôùp hoïc theo nhoùm; 2. Chôi troø chôi veà naêng löôïng hoùa thaïch (Phuï luïc 2b); 3. Chôi troø chôi veà naêng löôïng taùi taïo (Phuï luïc 2b); 4. Hoïc vieân xaùc ñònh nhöõng daïng naêng löôïng coù ôû Vieät Nam; 5. Ngöôøi taäp huaán toùm taét vaø toång keát. Keát quaû troø chôi cuûa caùc nhoùm; Hoïc vieân traû lôøi ñuùng caâu hoûi Ngöôøi taäp huaán coù theå chuaån bò aûnh in to thay cho hình aûnh treân maùy tính Coù theå tích hôïp caùc noäi dung trong Hoaït ñoäng 2 vaøo caùc baøi giaûng cuûa caùc moân Vaät lyù, Coâng ngheä, Moâi tröôøng... 50 Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Hoaït ñoäng 2 Phaân bieät caùc loaïi naêng löôïng Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 51Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân lieät keâ ñöôïc nhöõng haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng hieäu quaû. Laptop, projector Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0 Ñoàng hoà coù tính giaây; Video tin töùc lieân quan (Coù theå laáy ví duï töø Youtube) Maùy quay phim (neáu coù theå) 1. Toå chöùc lôùp hoïc thaønh 2 nhoùm; 2. Nhoùm 1 nghieân cöùu veà caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân nhö moät haäu quaû cuûa söû duïng naêng löôïng khoâng hôïp lyù (Phuï luïc 3a), nhoùm 2 nghieân cöùu veà söï gia taêng hieäu öùng nhaø kính (Phuï luïc 3a); 3. Ngöôøi taäp huaán chieáu tin töùc veà chuû ñeà naøy; 4. Caùc nhoùm chuaån bò caùc maåu tin töông töï; 5. Ñoùng vai phaùt thanh vieân ñeå ñoïc baûn tin; 6. Chieáu vaø thaûo luaän chung veà phaàn “baûn tin” vöøa ñöôïc quay; 7. Ngöôøi taäp huaán toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung. Keát quaû laøm vieäc nhoùm Moãi nhoùm coù moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh ñeå ñoïc baûn tin, moät hoïc vieân ñöôïc phaân coâng theo doõi thôøi gian; Neáu khoâng coù maùy quay, thay theá baèng ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt veà tin ñaùng lo ngaïi nhaát hoaëc toài teä nhaát; Coù theå tích hôïp noäi dung trong Hoaït ñoäng 3 vaøo caùc baøi giaûng cuûa caùc moân Vaät lyù, Coâng ngheä, Moâi tröôøng ... Hoaït ñoäng 3 Haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng hôïp lyù Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân hieåu veà caùc phöông phaùp söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaø coù theå chuyeån taûi noäi dung naøy tôùi hoïc sinh ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû thoâng qua caùc hoaït ñoäng cuï theå haøng ngaøy. Laptop, projector, baøi giaûng PowerPoint (neáu caàn) Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0, ñeà can ñaùnh daáu (nhaõn dính coù hình) Boä caâu hoûi traéc nghieäm 1. Toå chöùc lôùp hoïc thaønh 4 nhoùm; 2. Caùc nhoùm thaûo luaän veà caùc bieän phaùp söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû (söû duïng baûn ñoà tö duy); 3. Caùc nhoùm trình baøy, ngöôøi taäp huaán boå sung neáu caàn thieát (Phuï luïc 1a); 4. Cacù nhomù ñöa ra ñeà xuatá veà Ngoiâ nhaø xanh vaø chia seû cunø g cacù nhomù khacù ; 5. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt, phaûn hoài; 6. Caùc nhoùm nghieân cöùu caâu hoûi traéc nghieäm (Phuï luïc 4b), daùn nhaõn vaøo caâu traû lôøi löïa choïn vaø cöû ngöôøi ñaïi dieän trình baøy 7. Ngöôøi taäp huaán toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung. Ñeà xuaát cuûa caùc nhoùm veà bieän phaùp söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaø “Ngoâi nhaø xanh”; Hoïc vieân traû lôøi ñuùng caâu hoûi Ngöôøi taäp huaán coù theå ñöa ra ñeà xuaát cuûa chính mình veà Ngoâi nhaø xanh ñeå chia seû vôùi caû nhoùm; Caùc nhoùm coù theå söû duïng giaáy A0, cuõng coù theå duøng maùy tính ñeå theå hieän yù töôûng veà Ngoâi nhaø xanh Coù theå thay phaàn caâu hoûi traéc nghieäm baèng troø chôi “Thi ñua tieát kieäm ñieän” (Phuï luïc 4d); Coù theå tích hôïp caùc noäi dung trong Hoaït ñoäng 4 vaøo caùc baøi giaûng cuûa caùc moân Giaùo duïc coâng daân, Coâng ngheä, Myõ thuaät 52 Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Hoaït ñoäng 4 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Laøm gì ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 53Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân coù theå naém ñöôïc caùch tích hôïp moät phaàn noäi dung trong chuû ñeà Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo moät baøi hoïc cuï theå vaø lieät keâ ñöôïc caùc baøi hoïc trong moân mình phuï traùch maø hoï coù theå tích hôïp caùc noäi dung naøy. Ví duï veà baøi giaûng hoaëc hoaït ñoäng coù tích hôïp noäi dung veà tieát kieäm naêng löôïng; 1. Toå chöùc lôùp hoïc thaønh caùc nhoùm theo moân hoïc; 2.Yeâu caàu hoïc vieân ñoïc ví duï veà keá hoaïch baøi giaûng tích hôïp noäi dung Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû; 3. Hoïc vieân baøn luaän veà caùch tích hôïp noäi dung Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo baøi hoïc cuï theå; 4. Hoïc vieân laøm vieäc theo nhoùm moân hoïc, hoaøn thaønh baûng khai thaùc noäi dung Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû töø saùch giaùo khoa (Phuï luïc 5a). Keát quaû laøm vieäc nhoùm cuûa hoïc vieân; Söï ñaày ñuû cuûa baûng khai thaùc noäi dung giaùo duïc tieát kieäm naêng löôïng Coù caùc moân hoïc coù theå deã daøng tích hôïp, coù nhöõng moân khoù hôn, do ñoù, moãi nhoùm theo moân hoïc coù theå ñöa ra soá caùc ví duï raát khaùc nhau Hoaït ñoäng 5 Tích hôïp noäi dung trong chuû ñeà söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo chöông trình chính khoùa Naêng löôïng laø gì? Caùc daïng toàn taïi cô baûn cuûa naêng löôïng Giôùi thieäu chung Ñieän naêng Nhieät naêng Naêng löôïng hoùa hoïc Naêng löôïng böùc xaï Naêng löôïng haït nhaân Naêng löôïng laø khaû naêng sinh coâng. Coâng laø söï chuyeån ñoåi naêng löôïng ñeå dòch chuyeån moät vaät tôùi moät khoaûng caùch nhaát ñònh. Toác ñoä maø coâng ñöôïc thöïc hieän goïi laø coâng suaát. Tyû leä giöõa coâng vaø thôøi gian xaùc ñònh löôïng coâng suaát söû duïng. Naêng löôïng toàn taïi ôû hai daïng sô caáp, theá naêng vaø ñoäng naêng. Theá naêng laø naêng löôïng ñöôïc tích tröõ. Ñoäng naêng laø söï giaûi phoùng theá naêng taïo ra chuyeån ñoäng, cuoái cuøng laø sinh coâng. Coâng laø söï chuyeån ñoåi naêng löôïng ñeå dòch chuyeån moät vaät tôùi moät khoaûng caùch nhaát ñònh. Naêng löôïng coù ôû khaép nôi, bieán ñoåi töø daïng naøy sang daïng khaùc khi chòu taùc ñoäng. Coù nhieàu daïng naêng löôïng nhö: ñoäng naêng laøm dòch chuyeån vaät theå; nhieät naêng laøm taêng nhieät ñoä cuûa vaät theå; theá naêng laø naêng löôïng maø vaät döï tröõ, cô naêng v.v... Cuoäc soáng cuûa chuùng ta phuï thuoäc vaøo raát nhieàu daïng bieán ñoåi naêng löôïng. laø doøng cuûa caùc ñieän töû chaïy trong moät maïch. Söï chuyeån ñoäng cuûa caùc ñieän töû taïo ra moät doøng ñieän taïo ra ñieän laø vieäc söû duïng nhieät nhö laø nguoàn naêng löôïng laø naêng löôïng ñöôïc taïo ra töø phaûn öùng hoùa hoïc, trong ñoù lieân keát hoùa hoïc cuûa moät chaát bò phaù vôõ vaø ñöôïc taùi saép xeáp taïo thaønh phaân töû môùi, quaù trình ñoù coù theå cung caáp naêng löôïng. laø naêng löôïng ñeán töø moät nguoàn saùng, nhö maët trôøi. Naêng löôïng phaùt ra töø maët trôøi ôû daïng caùc photon. Nhöõng phaàn töû nhoû beù naøy voâ hình vôùi maét ngöôøi, di chuyeån töông töï nhö song. laø naêng löôïng ñöôïc taïo ra khi nhöõng phaàn cuûa nguyeân töû cuûa moät soá vaät lieäu nhaát ñònh ñöôïc taùch trong moâi tröôøng coù kieåm soaùt. Quaù trình naøy taïo ra nhieät (nhieät naêng) duøng vaøo caùc muïc ñích khaùc nhau, bao goàm caû phaùt ñieän. 54 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Taøi lieäu nguoàn cho Chuû ñeà 2 Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 1a: Caùc khaùi nieäm veà naêng löôïng 1. Naêng löôïng laø gì? 2. Caùc daïng naêng löôïng 55Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû baèng caùch naøo Muïc ñích söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Coù theå hieåu söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû nghóa laø giaûm bôùt soá naêng löôïng söû duïng baèng caùch loaïi boû vieäc tieâu thuï naêng löôïng laõng phí khoâng caàn thieát vaø khoâng ñuùng caùch. Ñieàu ñoù coøn coù nghóa laø söû duïng naêng löôïng phuø hôïp vôùi muïc ñích söû duïng, khoâng laõng phí, söû duïng nhöõng thieát bò ít tieâu hao naêng löôïng; söû duïng naêng löôïng hieäu quaû coù nghóa laø giaûm möùc tieâu thuï naêng löôïng cho cuøng moät nhu caàu, moät coâng vieäc hoaëc cuøng moät ñôn vò saûn phaåm. Baèng vieäc tieát kieäm naêng löôïng, naâng cao hieäu quaû söû duïng naêng löôïng, caùc caù nhaân, hoä gia ñình, taäp theå, cô quan, ñôn vò doanh nghieäp seõ tieát kieäm ñöôïc chi phí ñoàng thôøi goùp phaàn tieát kieäm ñöôïc taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc, baûo veä moâi tröôøng. 3. Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 56 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Phuï luïc 1b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 1 1) Loaïi naøo sau ñaây khoâng phaûi laø nhieân lieäu hoùa thaïch? a. Daàu moû b. Goã c. Than ñaù 2) Than ñaù coù nguoàn goác töø: a. Thöïc vaät bò vuøi laáp b. Khuûng long hoùa thach c. Phaûn öùng hoùa hoïc 3) Loaïi nhieân lieäu hoùa thaïch naøo phaùt thaûi ít cacbon ñioxit nhaát? a.Khí thieân nhieân b.Than ñaù c.Daàu moû 4) Naêng löôïng phaùt sinh lôùn nhaát töø: a.Sieâu baõo b.Bom haït nhaân c.Soùng bieån Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 57Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 1) “Hoùa thaïch” laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ nhöõng phaàn coøn laïi cuûa ñoäng thöïc vaät coå ñaïi naèm trong ñaù. “Nhieân lieäu hoùa thaïch” vì theá ñöôïc duøng ñeå chæ caùc loaïi nhieân lieäu ñöôïc taïo thaønh bôûi quaù trình phaân huûy kî khí cuûa ñoäng, thöïc vaät cheát bò choân vuøi caùch ñaây hôn 300 trieäu naêm. Than ñaù, daàu moû, khí töï nhieân laø nhieân lieäu hoùa thaïch. Goã cuõng laø nhieân lieäu (thöù maø coù theå ñoát ñeå laáy naêng löôïng), nhöng khoâng phaûi laø nhieân lieäu hoùa thaïch. 2) Than ñaù coù nguoàn goác töø caây coái moïc treân caùc vuøng ñaàm laáy haøng trieäu naêm tröôùc. Khi caây cheát, chuùng ñöôïc choân vuøi döôùi caùc lôùp buøn. Theo thôøi gian, caây chaùy aâm æ trong ñieàu kieän thieáu khoâng khí vaø bieán thaønh than. Caàn 440 trieäu naêm ñeå caây coái bieán thaønh than theo caùch nhö vaäy 3) Khí thieân nhieân khi chaùy phaùt thaûi ít ñioxit nhaát. Than ñaù khi chaùy phaùt thaûi nhieàu cacbon ñioxit nhaát. 4) Sieâu baõo laø loaïi baõo maïnh nhaát, söùc gioù cuûa noù coù theå phaù huûy caùc thaønh phoá ven bieån. Sieâu baõo phaùt sinh naêng löôïng gaàn baèng 10.000 quaû bom haït nhaân. cacbon Phuï luïc 1c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Khaùi nieäm Nhieân lieäu hoùa thaïch lieân quan ñeán bieán ñoåi khí haäu theá naøo? Khaùi nieäm Pin nhieân lieäu Naêng löôïng hoaù thaïch laø naêng löôïng khoâng taùi taïo nhö than ñaù, than buøn,daàu moû, ñaù daàu, khí taïo thaønh töø thöïc vaät, ñoäng vaät vaø vi sinh vaät sinh tröôûng töø xa xöa, traûi qua nhöõng bieán ñoäng cuûa voû Traùi ñaát trong moät thôøi gian raát daøi. Hieän con ngöôøi ñaõ söû duïng moät löôïng raát lôùn naêng löôïng hoùa thaïch (khoaûng 80% nguoàn cung caáp naêng löôïng sô caáp) ñeå phaùt trieån kinh teá. Nhieân lieäu hoùa thaïch nhö daàu, than, khí töï nhieân khi ñoát chaùy seõ thaûi ra CO , löu huyønh oxit (SOx), nitô oâxit (NO ). Khi noàng ñoä cacbon ñioxit trong 2 2 khoâng khí taêng leân, thì nhieät ñoä Traùi ñaát seõ taêng leân. Ngöôøi ta döï ñoaùn raèng, neáu nhaân loaïi cöù tieáp tuïc ñoát caùc nhieân lieäu hoùa thaïch nhö hieän nay vaø khí CO vaãn tieáp tuïc taêng leân, thì sau 100 naêm, nhieät ñoä trung bình cuûa 2 Traùi ñaát seõ taêng leân 2 ñoä vaø gaây aûnh höôûng raát lôùn ñoái vôùi Traùi ñaát. Ngoaøi ra, löu huyønh oxit vaø nitô oâxit coøn laø nguyeân nhaân taïo ra hieän töôïng möa axít, gaây ra nhöõng taùc haïi to lôùn ñoái vôùi ñoäng thöïc vaät treân Traùi ñaát. Naêng löôïng haït nhaân töø chaát phoùng xaï Uranium tuy khoâng phaûi laø naêng löôïng hoaù thaïch nhöng cuõng xeáp vaøo loaïi naêng löôïng khoâng taùi taïo. Naêng löôïng taùi taïo (hay naêng löôïng taùi sinh) laø naêng löôïng töø nhöõng nguoàn lieân tuïc maø theo chuaån möïc cuûa con ngöôøi laø voâ haïn. Naêng löôïng voâ haïn laø naêng löôïng toàn taïi nhieàu ñeán möùc maø khoâng theå trôû thaønh caïn kieät vì söï söû duïng cuûa con ngöôøi. Nguyeân taéc cô baûn cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng taùi taïo laø taùch moät phaàn naêng löôïng töø caùc quaù trình dieãn bieán lieân tuïc trong moâi tröôøng vaø ñöa vaøo caùc söû duïng kyõ thuaät. Döôùi ñaây laø moät soá nguoàn naêng löôïng saïch vaø taùi taïo duøng cho töông lai: Pin nhieân lieäu cung caáp naêng löôïng cho con ngöôøi nhôø phaûn öùng giöõa hydro vaø oâxy. Kyõ thuaät naøy khoâng phaùt thaûi cacbon ñioxit hoaëc nhöõng B chaát thaûi ñoäc haïi khaùc. Hydro coù theå laáy töø nhieàu nguoàn nhö khí thieân nhieân, khí meâtan laáy töø chaát thaûi sinh vaät vaø do khoâng bò ñoát chaùy neân chuùng khoâng coù khí thaûi ñoäc haïi. Ñi ñaàu trong lónh vöïc naøy laø Nhaät Baûn, saûn xuaát ñöôïc nhieàu nguoàn pin nhieân lieäu khaùc nhau, duøng cho xe phöông tieän giao thoâng, cho oâtoâ hoaëc caû cho caû caùc thieát bò daân duïng nhö ñieän thoaïi di ñoäng. 58 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 2 Phuï luïc 2a: Phaân bieät caùc loaïi naêng löôïng 1. Naêng löôïng khoâng taùi taïo 2. Naêng löôïng taùi taïo a. Naêng löôïng hoùa thaïch b. Loaïi naêng löôïng khoâng taùi taïo khaùc Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Naêng löôïng maët trôøi Naêng löôïng maët trôøi Naêng löôïng töø ñaïi döông Naêng löôïng gioù Naêng löôïng töø tuyeát Nguoàn naêng löôïng ñòa nhieät Nhaät Baûn, Myõ vaø moät soá quoác gia Taây AÂu laø nhöõng nôi ñi ñaàu trong vieäc söû duïng nguoàn naêng löôïng maët trôøi raát sôùm (töø nhöõng naêm 50 ôû theá kyû tröôùc). Tính ñeán naêm 2002, Nhaät Baûn ñaõ saûn xuaát ñöôïc khoaûng 520.000 kW ñieän baèng pin maët trôøi, vôùi giaù trung bình 800.000 Yeân/kW, thaáp hôn 10 laàn so vôùi caùch ñaây treân moät thaäp kyû. Neáu moät gia ñình ngöôøi Nhaät 4 ngöôøi tieâu thuï töø 3 ñeán 4 kW ñieän/moãi giôø, thì hoï caàn phaûi coù dieän tích töø 30-40 m2 maùi nhaø ñeå laép pin. Nhaät Baûn phaán ñaáu ñeán naêm 2010 seõ saûn xuaát ñöôïc hôn 8,2 trieäu kW ñieän töû naêng löôïng maët trôøi. Nhaät Baûn, Myõ vaø moät soá quoác gia Taây AÂu laø nhöõng nôi ñi ñaàu trong vieäc söû duïng nguoàn naêng löôïng maët trôøi raát sôùm (töø nhöõng naêm 50 ôû theá kyû tröôùc). Tính ñeán naêm 2002, Nhaät Baûn ñaõ saûn xuaát ñöôïc khoaûng 520.000 kW ñieän baèng pin maët trôøi, vôùi giaù trung bình 800.000 Yeân/kW, thaáp hôn 10 laàn so vôùi caùch ñaây treân moät thaäp kyû. Neáu moät gia ñình ngöôøi Nhaät 4 ngöôøi tieâu thuï töø 3 ñeán 4 kW ñieän/moãi giôø, thì hoï caàn phaûi coù dieän tích töø 30-40 m2 maùi nhaø ñeå laép pin. Nhaät Baûn phaán ñaáu ñeán naêm 2010 seõ saûn xuaát ñöôïc hôn 8,2 trieäu kW ñieän töû naêng löôïng maët trôøi. Ñaây laø nguoàn naêng löôïng voâ cuøng phong phuù, nhaát laø quoác gia coù dieän tích bieån lôùn. Soùng vaø thuûy trieàu ñöôïc söû duïng ñeå quay caùc turbin phaùt ñieän. Nguoàn ñieän saûn xuaát ra coù theå duøng tröïc tieáp cho caùc thieát bò ñang vaän haønh treân bieån nhö haûi ñaêng, phao, caàu caûng, heä thoáng hoa tieâu daãn ñöôøng v.v... Naêng löôïng gioù ñöôïc coi laø nguoàn naêng löôïng xanh voâ cuøng doài daøo, phong phuù vaø coù ôû moïi nôi. Ngöôøi ta coù theå söû duïng söùc gioù ñeå quay caùc tuoác bin phaùt ñieän. Ví duï nhö ôû Haø Lan hay ôû Anh, Myõ. Rieâng taïi Nhaät môùi ñaây ngöôøi ta coøn saûn xuaát thaønh coâng moät turbin gioù sieâu nhoû, saûn phaåm cuûa haõng North Powen. Tuoác bin naøy coù teân laø NP 103, söû duïng moät bình phaùt ñieän duøng cho ñeøn xe ñaïp thaép saùng hoaëc giaûi trí coù chieàu daøi caùnh quaït laø 20 cm, coâng suaát ñieän laø 3 W, ñuû ñeå thaép saùng moät boùng ñeøn nhoû. Hieäp hoäi nghieân cöùu naêng löôïng thieân nhieân ôû Bihai cuûa Nhaät ñaõ thaønh coâng trong vieäc öùng duïng tuyeát ñeå laøm laïnh caùc kho haøng vaø ñieàu hoøa khoâng khí ôû nhöõng toøa nhaø khi thôøi tieát noùng böùc. Theo döï aùn naøy, tuyeát o oñöôïc chöùa trong caùc nhaø kho ñeå giöõ nhieät ñoä kho töø 0 C ñeán 4 C. Ñaây laø möùc nhieät ñoä lyù töôûng duøng ñeå baûo quaûn noâng saûn vì vaäy maø giaûm ñöôïc chi phí saûn xuaát vaø giaûm giaù thaønh saûn phaåm. Ñaây laø nguoàn naêng löôïng naèm saâu döôùi loøng nhöõng hoøn ñaûo, nuùi löûa. Nguoàn naêng löôïng naøy coù theå thu ñöôïc baèng caùch huùt nöôùc noùng töø haøng nghìn meùt saâu döôùi loøng ñaát ñeå chaïy turbin ñieän. Taïi Nhaät Baûn hieän nay coù tôùi 17 nhaø maùy kieåu naøy, lôùn nhaát coù nhaø maùy ñòa nhieät Hatchobaru ôû Oita Kyushu, coâng suaát 110.000 kW ñuû ñieän naêng cho 3.700 hoä gia ñình. 59Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Khí meâtan hiñrat Naêng löôïng töø leân men sinh hoïc Nhieân lieäu sinh hoïc Khí meâtan hiñrat ñöôïc coi laø nguoàn naêng löôïng tieàm aån naèm saâu döôùi loøng ñaát, coù maøu traéng daïng nhö nöôùc ñaù, laø thuû phaïm gaây taéc ñöôøng oáng daãn khí vaø ñöôïc ngöôøi ta goïi laø “nöôùc ñaù coù theå boác chaùy”. Meâtan hiñrat laø moät chaát keát tinh bao goàm phaân töû nöôùc vaø metan, noù oån ñònh ôû ñieàu kieän nhieät ñoä thaáp vaø aùp suaát cao, phaàn lôùn ñöôïc tìm thaáy beân döôùi lôùp baêng vónh cöûu vaø nhöõng taàng ñòa chaát saâu beân döôùi loøng ñaïi döông vaø laø nguoàn nguyeân lieäu thay theá cho daàu löûa vaø than ñaù raát toát. Nguoàn naêng löôïng naøy ñöôïc taïo bôûi söï leân men sinh hoïc caùc ñoà pheá thaûi sinh hoaït. Theo ñoù, ngöôøi ta seõ phaân loaïi vaø ñöa chuùng vaøo nhöõng beå chöùa ñeå cho leân men nhaèm taïo ra khí sinh hoïc (biogas). Khí sinh hoïc laø moät hoãn hôïp khí, trong ñoù thaønh phaàn chuû yeáu laø khí meâtan (CH ), ñöôïc saûn sinh ra töø söï phaân huyû nhöõng chaát höõu cô döôùi taùc ñoäng 4 cuûa vi khuaån trong moâi tröôøng yeám khí. Sau khi quaù trình phaân huûy hoaøn taát, phaàn coøn laïi cuûa caùc chaát höõu cô ñöôïc söû duïng ñeå laøm phaân boùn. Nguyeân lieäu duøng ñeå saûn xuaát khí sinh hoïc ñöôïc chia laøm 2 loaïi: ♦ Nguyeân lieäu coù nguoàn goác töø ñoäng vaät: thuoäc loaïi naøy, phaân ngöôøi vaø phaân gia suùc, gia caàm laø phoå bieán. Vì ñaõ ñöôïc xöû lyù trong boä maùy tieâu hoaù neân phaân deã phaân huyû vaø nhanh choùng cho khí sinh hoïc. Tuy vaäy, thôøi gian phaân huyû phaân khoâng daøi (2 – 3 thaùng) vaø toång löôïng khí thu ñöôïc töø 1kg phaân laø khoâng lôùn. Phaân traâu, boø, lôïn phaân huyû nhanh hôn. Phaân ngöôøi vaø phaân gaø vòt phaân huyû chaäm hôn nhöng cho naêng suaát cao hôn; ♦ Nguyeân lieäu coù nguoàn goác thöïc vaät: Caùc nguyeân lieäu thöïc vaät goàm phuï phaåm caây troàng nhö rôm raï, thaân laù ngoâ, khoai, ñaäuvaø loaïi caây xanh hoang daïi nhö: beøo, caùc caây coû soáng ôû döôùi nöôùc Nhieân lieäu sinh hoïc laø nhieân lieäu coù nguoàn goác töø sinh khoái (biomass), töùc laø töø thöïc vaät, ñoäng vaät vaø caùc saûn phaåm phuï cuûa chuùng. Nhieân lieäu sinh hoïc coù theå ôû daïng loûng, raén hay khí. Coù theå taïm chia nhieân lieäu sinh hoïc thaønh 2 loaïi nhö sau: • Nhieân lieäu sinh hoïc laøm töø saûn phaåm noâng laâm nghieäp voán laø löông thöïc thöïc phaåm, ví duï: ngoâ, ñaäu töông, saén, caûi daàu, luùa mì, cuû caûi ñöôøng, mía, daàu coï ..; • Nhieân lieäu sinh hoïc laøm töø saûn phaåm noâng laâm nghieäp khoâng phaûi löông thöïc thöïc phaåm (non-food energy crops), ví duï: haït Coïc raøo (Jatropha curcas L.), coû keâ Myõ (Switchgrass hay Panicum virgatum), coû traâu (Buffalograss hay Buchloe dactyloides), taûo... 60 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Nhaän ñònh chung Naêng löôïng maët trôøi Naêng löôïng gioù Naêng löôïng ñòa nhieät Thuûy ñieän 61Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Hieän nay caùc saûn phaåm nhieân lieäu sinh hoïc phoå caäp treân theá giôùi laø: • Diesel sinh hoïc (biodiesel) vieát taét laø BD, ñöôïc saûn xuaát töø nguyeân lieäu chính laø caùc chaát beùo, daàu töï nhieân ñöôïc, ví duï daàu ñaäu naønh, daàu döøa ñeå söû duïng cho ñoäng cô diesel; • Coàn sinh hoïc (bioancol): bioethanol, biobutanol, biomethanol, trong ñoù noåi baät laø Ethanol sinh hoïc (bioethanol) vieát taét laø BE, ñöôïc saûn xuaát töø caùc nguyeân lieäu chuû yeáu laø caùc loaïi haït coù chöùa tinh boät, caùc loaïi caây coù chöùa ñöôøng, thaäm chí töø goã vaø pheá thaûi noâng nghieäp khaùc; • Nhieân lieäu sinh hoïc raén, trong ñoù noåi baät laø goã vieân (wood pellet). Vôùi ñieàu kieän thieân nhieân vaø thoå nhöôõng, Vieät Nam ñöôïc ñaùnh giaù laø quoác gia coù khaû naêng tieàm taøng cho naêng löôïng taùi taïo. Theo moät soá chuyeân gia nöôùc ngoaøi veà naêng löôïng taùi taïo, Vieät Nam coù theå ñaûm baûo 100% ñieän töø naêng löôïng taùi taïo. Vieät Nam hieän phaán ñaáu ñeå tyû leä söû duïng naêng löôïng taùi taïo chieám khoaûng 3% toång coâng suaát ñieän naêng vaøo naêm 2010 vaø 6% vaøo naêm 2020. (Tyû leä söû duïng naêng löôïng taùi taïo ôû Ñöùc naêm 2004 laø 9,6%; ôû Thaùi Lan döï kieán naêm 2020 laø 8-9%). Veà böùc xaï maët trôøi, Vieät Nam coù ñeán 2000 ñeán 2500 giôø naéng/naêm, vôùi löôïng böùc xaï maët trôøi 150 Cal/cm2/ naêm. Ñoù laø moät nguoàn naêng löôïng khaù doài daøo maø khoâng phaûi ôû ñaâu cuõng coù ñöôïc. Veà gioù, khu vöïc mieàn Trung, haûi ñaûo coù toác ñoä gioù trung bình 4m/s ôû ñoä cao 12m coù theå laép ñaët caùc tuoác bin gioù. Veà ñieän ñòa nhieät, coù hôn 300 nguoàn nöôùc khoaùng noùng coù nhieät ñoä töø 30 o– 1050 C ôû Taây Baéc vaø Trung boä. Ngöôøi ta döï tính ñeán naêm 2025 seõ saûn xuaát ra ñöôïc 200 – 400 MW ñieän. Vieät Nam laø moät trong soá 14 nöôùc treân theá giôùi giaøu tieàm naêng thuyû ñieän nhaát. Ñeán nay, Vieät Nam ñaõ xaây döïng nhieàu nhaø maùy thuyû ñieän lôùn vaø nhoû. 3. Naêng löôïng taùi taïo ôû Vieät Nam (Toång hôïp töø Internet) 62 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Phuï luïc 2b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 2 1. Ngöôøi taäp huaán chieáu/ cho caû lôùp xem caùc böùc tranh veà caùc loaïi naêng löôïng khaùc nhau; 2. Hoïc vieân ñoaùn ñoù laø loaïi naêng löôïng gì vaø boå sung thoâng tin veà loaïi naêng löôïng ñoù; Löu yù: Ngöôøi taäp huaán coù theå laàn löôït giôùi thieäu veà naêng löôïng khoâng taùi taïo vaø naêng löôïng taùi taïo. Than (Nguoàn: Than buøn (Nguoàn: Daàu khí (Nguoàn: Ñaù daàu (Nguoàn: Khí töï nhieân Nguoàn: Naêng löôïng khoâng taùi taïo: Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 63Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Pin (Nguoàn: Naêng löôïng taùi taïo: Pin maët trôøi (Nguoàn: Naêng löôïng soùng bieån (Nguoàn: /ff09_oceanenergy.html) Naêng löôïng baèng söùc gioù (Nguoàn: Naêng löôïng ñòa nhieät (Nguoàn: Geothermal_energy) Naêng löôïng taùi taïo: Khí hydrat (Nguoàn: /Methane_hydrate) Bio-fermentation (Nguoàn: Naêng löôïng sinh hoïc (Nguoàn: /2009_01_01_archive.html) 64 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 65Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Nhaän ñònh chung Nhaän ñònh chung Caïn kieät naêng löôïng hoùa thaïch Ñeå taïo ra 1.000 USD GDP, Vieät Nam phaûi tieâu toán khoaûng 600 kg daàu quy ñoåi, cao gaáp 1,5 laàn so vôùi Thaùi Lan vaø gaáp 2 laàn möùc bình quaân cuûa theá giôùi. Hieän tình traïng laõng phí naêng löôïng ôû nöôùc ta raát lôùn. Hieäu suaát söû duïng nguoàn naêng löôïng trong caùc nhaø maùy ñieän ñoát than, daàu chæ ñaït 28- 32%, thaáp hôn so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån 10%; hieäu suaát caùc loø hôi coâng nghieäp chæ ñaït khoaûng 60%, thaáp hôn möùc trung bình cuûa theá giôùi chöøng 20%. Theo tính toaùn , cöôøng ñoä naêng löôïng trong coâng nghieäp cuûa Vieät Nam cao hôn Thaùi Lan vaø Malaysia khoaûng 1,5-1,7 laàn (töùc laø ñeå laøm ra moät giaù trò saûn phaåm nhö nhau, nöôùc ta phaûi tieâu toán naêng löôïng gaáp 1,5- 1,7 laàn). Tyû leä giöõa taêng tröôûng nhu caàu naêng löôïng so vôùi taêng tröôûng GDP cuûa Vieät Nam leân ñeán 2 laàn, trong khi ôû caùc nöôùc phaùt trieån tyû leä naøy laø döôùi 1. Hôn 80% nguoàn naêng löôïng nöôùc ta söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch, nhieân lieäu coù nguoàn goác höõu cô neân quaù trình chaùy nhieân lieäu noùi rieâng vaø hoaït ñoäng naêng löôïng noùi chung ñeàu laø caùc yeáu toá gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. Khí thaûi töø quaù trình chaùy nhieân lieäu ñoùng goùp moät tyû troïng lôùn trong vieäc taêng khí nhaø kính trong baàu khí quyeån Traùi ñaát, gaây bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu. Nguoàn taøi nguyeân laø cuûa caûi voâ giaù maø traùi ñaát haøng tyû naêm tích luyõ ñöôïc nhöng noù khoâng phaûi laø voâ taän. Nguoàn taøi nguyeân seõ caïn kieät, sôùm hay muoän, ñieàu ñoù chæ coøn laø thôøi gian vaø phuï thuoäc vaøo con ngöôøi. Cho ñeán nay, con ngöôøi ñaõ söû duïng moät löôïng raát lôùn nhieân lieäu hoùa thaïch nhö than ñaù vaø daàu ñeå ñaåy maïnh quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø hieän ñang phaûi phuï thuoäc vaøo nguoàn nhieân lieäu hoùa thaïch, chieám khoaûng 80% nguoàn cung caáp naêng löôïng sô caáp. Naêng löôïng ñang söû duïng treân theá giôùi hieän nay neáu quy ra daàu laø gaàn 8,5 tyû taán, trong ñoù, 40% laø daàu, than khoaûng 26% vaø khí thieân nhieân khoaûng 24%. Theo nhieàu döï baùo, soá cung daàu löûa toaøn caàu seõ coøn gia taêng ít ra trong 5 naêm tôùi tröôùc khi ñaït ñænh ñieåm; khí ñoát thieân nhieân vaø urani coù leõ coøn gia taêng trong moät hay hai thaäp kyû tröôùc khi leân möùc toái ña vaø baét ñaàu giaûm daàn. Taøi nguyeân khoaùng saûn nhö than ñaù cuõng trong tình traïng caïn kieät. Theo döï baùo môùi nhaát, treân toaøn theá giôùi daàu moû chæ coøn coù theå khai thaùc trong khoaûng 40 naêm; khí töï nhieân khoaûng 60 naêm; than khoaûng 230 naêm. Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 3 Phuï luïc 3a: Haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng hôïp lyù 1. Caïn kieät taøi nguyeân thieân nhieân Soá lieäu thoáng keâ Haäu quaû Vieäc söû duïng naêng löôïng laø nguyeân nhaân gaây ra oâ nhieãm moâi tröôøng, trong ñoù vieäc tieâu thuï caùc nhieân lieäu hoaù thaïch laø nguoàn phaùt thaûi khí nhaø kính chính. Nhöõng loaïi khí nhö cacbon ñioxitB thaûi ra trong quaù trình ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch laø nguyeân nhaân lôùn nhaát cho vaán ñeà aám leân cuûa Traùi ñaåt. Theo thoáng keâ cuûa taïp chí IEO 2004, trong 24 tyû taán cacbon ñioxitB phaùt thaûi treân toaøn caàu naêm 2001, vieäc tieâu thuï caùc saûn phaåm daàu ñoùng goùp khoaûng 10 tyû taán, tieáp ñeán laø than vôùi möùc xaáp xæ nhö vaäy vaø phaàn coøn laïi laø do tieâu thuï khí töï nhieân. Khi noàng ñoä khí cacbon ñioxit trong khoâng khí taêng leân, theo hieäu öùng nhaø kính, thì nhieät ñoä treân toaøn Traùi ñaát seõ taêng daàn leân, khi ñoù seõ xuaát hieän nhöõng khu vöïc khí haäu thay ñoåi. Coù nguy cô thöïc vaät bò aûnh höôûng, saûn xuaát noâng nghieäp bò taùc ñoäng laøm giaûm saûn löôïng, coøn caùc vuøng ñaát khoâ caèn seõ daàn daàn bò sa maïc hoùa. * Theo International Energy Outlook – Vieãn caûnh naêng löôïng toaøn caàu 2. Gia taêng hieäu öùng nhaø kính 66 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 67Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Giaûi phaùp chung Coâng nghieäp Vaên phoøng vaø nhaø ôû Söû duïng naêng löôïng quaù möùc, taøi nguyeân thieân nhieân seõ caïn kieät, ñoàng thôøi sinh ra nhieàu khí khaûi gaây bieán ñoåi khí haäu. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng cho ba lónh vöïc tieâu thuï nhieàu naêng löôïng nhaát laø giao thoâng vaän taûi, coâng nghieäp vaø sinh hoaït caàn aùp duïng caùc bieän phaùp sau: • Gia taêng hieäu suaát naêng löôïng ñeå giaûm nhu caàu veà naêng löôïng vaø giaûm löôïng khí coù hieäu öùng nhaø kính thaûi ra khí quyeån, • Chuyeån sang moät nguoàn naêng löôïng khaùc haõy coøn doài daøo, taùi taïo, reû hay/vaø oâ nhieãm ít hôn ñeå daønh nguoàn naêng löôïng ñang duøng cho nhöõng coâng ngheä baét buoäc phaûi duøng ñeán naêng löôïng ñoù, • Chuyeån sang nhöõng coâng ngheä khaùc ñaït moät hay caû hai hieäu quaû treân. Trong coâng nghieäp, ba phöông phaùp gia taêng hieäu suaát naêng löôïng ñeå tieát kieäm naêng löôïng laø: • Saûn xuaát ñuùng möùc ñuùng luùc; • Saûn xuaát vöøa ñieän naêng vöøa nhieät naêng trong cuøng moät toå maùy nhieät ñieän; saûn xuaát ñieän theo hai hay ba chu kyø nhieät ñoäng lieân tieáp (chu trình keát hôïp); • Phaân phoái naêng löôïng baèng hai caùch: phaùt ñieän hay hôi nöôùc tôùi hai nôi coù nhu caàu khoâng cuøng moät thôøi ñieåm hay phaùt ñieän cho moät nôi vaø phaùt nöôùc cho moät nôi khaùc. Ngoaøi ra coù theå ñoåi sang moät daïng nhieân lieäu khaùc hoaëc moät quy trình saûn xuaát ít tieâu thuï naêng löôïng hôn. Moät soá caùch ñeå taêng hieäu suaát söû duïng naêng löôïng duøng cho trong vaên phoøng vaø nhaø ôû: • Naáu aên: söû duïng loø beáp coù hieäu suaát naêng löôïng cao; • Ñun nöôùc noùng sinh hoaït vaø ñieàu hoøa khoâng khí: xaây döïng caùc kieán truùc höõu hieäu veà naêng löôïng phuø hôïp vôùi khí haäu ñòa phöông döïa treân boán nguyeân taéc: √Tích tröõ naêng löôïng maët trôøi ban ngaøy ñeå duøng ban ñeâm vaø, toát hôn nöõa, tích tröõ vaøo muøa noùng ñeå duøng vaøo muøa laïnh; √Moâi tröôøng thieân nhieân vaø hình daùng kieán truùc ngaên caûn aùnh saùng maët trôøi vaøo nhaø khi trôøi noùng vaø höôùng aùnh saùng maët trôøi vaøo nhaø khi trôøi laïnh, √Lôùp caùch nhieät ñeå giaûm khaû naêng caân baèng nhieät ñoä trong nhaø vaø nhieät ñoä ôû ngoaøi, Hieäu öùng oáng khoùi vôùi caùch bieät nhieät ñoä giöõa taàng döôùi vaø taàng treân ñeå khoâng khí töï ñoäng bay töø döôùi leân treân roài thoåi khí nhieãm baån ra ngoaøi. Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 4 Phuï luïc 4a: Laøm gì ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 1. Tieát kieäm naêng löôïng • Chaïy nhöõng thieát bò cô ñieän noäi thaát: √ Söû duïng boùng ñeøn tieát kieäm ñieän thay cho boùng ñeøn sôïi ñoát. √ Söï duïng caùc thieát bò ñieän (ñieàu hoaø, tuû laïnh, tivi, maùy nöôùc noùng, baøn laø, quaït, maùy tính,...) hôïp lyù; √ Taét ñieän chieáu saùng khi ra khoûi nhaø, khi khoâng söû duïng; √ Taét caùc thieát bò ñieän khi khoâng caàn thieát; √ Tieát kieäm gas, chaát ñoát (than, cuûi, rôm raï); √ Söû duïng caùc thieát bò ñieän toát, cho pheùp giaûm tieâu hao ñieän naêng; • Chuyeån sang nhöõng daïng, naêng öôïng khaùc: √ Taän duïng chaát thaûi nuoâi gia suùc ñeå laøm biogas ñeå ñun naáu, chaïy ñieän; √ Chuyeån töø daàu ñoát sang khí ñoát ñeå ñun nöôùc noùng sinh hoaït vaø ñieàu hoøa khoâng khí; √ Xaây nhaø theo kieán truùc khí haäu sinh hoïc ñeå söû döïng naêng löôïng maët trôøi ñieàu hoøa khoâng khí. • Thay ñoåi taäp quaùn sinh soáng: √ Caùch ly nhieät nhaø ôû hay toát hôn, ôû nhaø ñaõ ñöôïc thieát keá theo nguyeân taéc cuûa kieán truùc khí haäu sinh hoïc; √ Soáng ôû ñoâ thò vaø ôû nhaø gaàn nôi laøm vieäc ñeå ít phaûi di chuyeån; √ Muøa ñoâng maëc theâm quaàn aùo aám ñeå giaûm nhu caàu söôûi, √ Muøa heø maëc aùo nheï vaø khoâng ñeo cravat ñeå coù theå chòu noùng; √ Mua thöïc phaåm vaø naáu thöùc aên ñuû cho moãi böõa hay moãi ngaøy ñeå ít phaûi ñoâng laïnh roài laøm tan giaù vaø haâm laïi löông thöïc; √ Taét ñeøn vaø taét nhöõng thieát bò ñieàu hoøa khoâng khí khi khoâng coøn coù ngöôøi ôû trong moät caên phoøng; √ Khoâng ñeå moät thieát bò ôû traïng thaùi canh chöøng khi khoâng duøng ñeán nöõa. nguoàn l 2. Söû duïng naêng löôïng hieäu quaû 68 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Giaûi phaùp Nhaø ôû Xanh Söû duïng ñeøn vaø caùc thieát bò tieát kieäm ñieän; Traùnh roø ræ nöôùc trong beáp, toa-leùt; Ñi xe ñaïp, xe buyùt ñi laøm, ñi hoïc thay vì ñi xe maùy; AÊn ôû nhaø nhieàu thay vì ñi aên haøng, aên hieäu; Söû duïng caùc loaïi chaát taåy röûa khoâng ñoäc haïi ñeå lau doïn nhaø cöûa; Phôi hong quaàn aùo khoâ töï nhieân thay vì saáy khoâ; Vaën beù voøi nöôùc, voøi hoa sen khi söû duïng. Khoâng ñeå nöôùc chaûy khi ñaùnh raêng, röûa maët; Thöôøng xuyeân baûo döôõng xe maùy, oâ toâ ñeå xe beàn laâu, ñôõ söûa chöõa, thay theá, ñôõ toán xaêng. 69Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Phuï luïc 4b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 4 1) Trung bình bao nhieâu khí cacbon ñioxit thaûi vaøo khoâng khí khi duøng 1 lít xaêng chaïy xe oâ toâ?B a. Khoâng, vì söû duïng xaêng khoâng thaûi cacbon ñioxit b. 2,4 kg c. 24 kg 2) Hoaït ñoäng naøo cuûa con ngöôøi laøm Traùi Ñaát noùng leân nhieàu nhaát? a. Ñi xe maùy b. Chaët caây c. Söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch ñeå saûn xuaát naêng löôïng 3) Ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû baïn löïa choïn ñaët tuû laïnh laøm vieäc ôû nhieät ñoä: o oa. Khoaûng -5 C ñeán -2 C o ob. Khoaûng 2 C ñeán 5 C o oc. Khoaûng 12 C ñeán 15 C 4) Loaïi ñeøn naøo söû duïng naêng löôïng hieäu quaû nhaát? a. Ñeøn sôïi ñoát b. Ñeøn compact c. Ñeøn tuyùp 5) Theo baïn, khi taém söû duïng nöôùc caùch naøo tieát kieäm nhaát? a. Söû duïng nöôùc tröïc tieáp töø voøi vaën nöûa voøng (khoâng vaën heát côõ) b. Söû duïng boàn taém c. Söû duïng voøi taém hoa sen 6) Maøu sôn naøo trong phoøng coù taùc duïng tieát kieäm naêng löôïng hôn? a. Maøu vaøng saùng b. Maøu xanh ñaäm c. Khoâng quan troïng, vì maøu sôn phoøng khoâng aûnh höôûng ñeán vieäc söû duïng naêng löôïng 70 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 7) Ñeå naáu canh toát nhaát neân söû duïng: a. Loø vi soùng b. Beáp ñieän c. Loø nöôùng 8) Haõy töï ñaùnh giaù mình ñaõ duøng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû baèng caùch naøo: a. Ñi boä hoaëc ñi xe ñaïp hoaëc ñi xe buyùt tôùi tröôøng b. Taém baèng voøi hoa sen, khoâng taém boàn c. Söû duïng ñeøn tieát kieäm ñieän naêng (compact, LED) d. Khoâng ñeå caùc thieát bò ñieän töû (maùy tính, TV) ôû cheá ñoä chôø e. Taét ñeøn trong phoøng khi ra ngoaøi duø chæ vaøi phuùt f. Taùi söû duïng/Taùi cheá cheá chai loï thuûy tinh, voû ñoà hoäp, giaáy, ñoà kim loaïi 71Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 1) Moät xe oâ toâ khi söû duïng 1lít xaêng trung bình thaûi ra 2,4 kg ñioxit . Haøng naêm treân theá giôùi taát caû caùc phöông tieän giao thoâng (xe taûi, xe buyùt, oâ toâ, xe maùy, maùy bay) thaûi khoaûng 900 trieäu taán cacbon ñioxit vaøo khí quyeån. 2) Saûn xuaát naêng löôïng töø nhieân lieäu hoùa thaïch laø hoaït ñoäng laøm Traùi ñaát noùng leân nhieàu nhaát. Khoaûng 90% naêng löôïng söû duïng treân toaøn theá giôùi ñöôïc saûn xuaát töø daàu moû, khí thieân nhieân vaø than ñaù. Khí cacbon ñioxit phaùt thaûi töø vieäc saûn xuaát vaø söû duïng naêng löôïng hoùa thaïch laø nguoàn B phaùt thaûi khí nhaø kính lôùn nhaát töø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. o o3) Töø 2 C ñeán 5 C laø nhieät ñoä hoaït ñoäng lyù töôûng cuûa tuû laïnh gia ñình. Ñaây laø nhieät ñoä lyù töôûng ñeå baûo quaûn thöïc phaåm. Neáu ñaët ôû nhieät ñoä thaáp hôn, naêng löôïng seõ tieâu hao voâ ích. 4) Ñeøn compact söû duïng ñieän naêng chæ baèng ¼ so vôùi ñeøn sôïi ñoát vaø thôøi gian söû duïng laâu hôn 10 laàn. Ñeøn tuyùp söû duïng ñieän naêng baèng 60-80% so vôùi ñeøn sôïi ñoát vaø thôøi gian söû duïng laâu hôn 10 – 20 laàn. 5) Moät boàn taém chöùa khoaûng 200 lít nöôùc. Voøi hoa sen vaën heát côõ phun 15 -20 lít nöôùc trong 1 phuùt. Vì vaäy, toát nhaát neân söû duïng nöôùc töø voøi vaën nöûa voøng. 6) Töôøng maøu saùng seõ phaûn xaï 80% aùnh saùng chieáu vaøo noù. Vì theá seõ caàn ít ñeøn chieáu saùng trong phoøng sôn maøu saùng. Töôøng maøu toái seõ haáp thuï aùnh saùng. 7) Duøng beáp ñieän thì tieâu thuï ñieän chæ baèng moät nöûa khi duøng loø vi soùng. cacbon Phuï luïc 4c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Muïc ñích: Duïng cuï: Caùch chôi: Giuùp ngöôøi chôi bieát nhieàu caùch tieát kieäm ñieän. Giaáy, buùt, baûng, phaán Coù vaøi ba ñoäi chôi, moãi ñoäi 3-4 ngöôøi. Trong voøng 3-5 phuùt, moãi ñoäi coá gaéng lieät keâ ra giaáy caùch thöùc tieát kieäm ñieän caøng nhieàu caøng toát. Ñoäi naøo lieät keâ ñöôïc nhieàu nhaát laø ñoäi ñoù thaéng cuoäc. Phuï luïc 4d Troø chôi “Thi ñua tieát kieäm ñieän” 72 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 73Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 5 Phuï luïc 5a Baûng khai thaùc noäi dung söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû töø saùch giaùo khoa Boä moân: ..................: Lôùp: 6, 7, 8, 9 Baøi coù theå khai thaùc Lôùp 6 Lôùp 7 Lôùp 8 Lôùp 9 1. Caùc khaùi nieäm cô baûn maø giaùo duïc veà söû duïng naêng löôïng coù theå khai thaùc Khaùi nieäm cô baûn veà caùc daïng naêng löôïng Khaùi nieäm cô baûn veà caùc nguoàn naêng löôïng Caùc nguoàn naêng löôïng ôû Vieät Nam Haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng laõng phí 3. Caùc hoaït ñoäng khaùc nhaèm ñoùng goùp giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà naêng löôïng Noäi dung giaùo duïc moâi tröôøng trong chuû ñeà veà naêng löôïng Caùc bieän phaùp ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 2. Caùc vieäc laøm hình thaønh vaø phaùt trieån kyõ naêng veà söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Nhaän bieát caùc vaán ñeà naêng löôïng Thu thaäp thoâng tin veà naêng löôïng Toå chöùc thoâng tin Phaân tích thoâng tin Ñeà xuaát giaûi phaùp Phaùt trieån keá hoaïch haønh ñoäng Thöïc hieän keá hoaïch haønh ñoäng (Ñieàu chænh töø “Thieát keá maãu moät soá moâ ñun Giaùo duïc Moâi tröôøng”) Thieát keá maãu moät soá moâ ñun Giaùo duïc Moâi tröôøng. Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, Döï aùn VIE/98/018 International Energy Outlook Taøi lieäu tham khaûo 74 Chuû ñeà 2 - Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû