Tài liệu Tập huấn Giáo dục Môi trường Cơ bản (Phần 1)

Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn Muïc luïc Giôùi thieäu chung Chuû ñeà 1 Taøi lieäu nguoàn cho Chuû ñeà 1 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 1 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 2 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 3 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 4 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 5 Taøi lieäu tham khaûo Chuû ñeà 2 Taøi lieäu nguoàn cho Chuû ñeà 2 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 1 - Bieán ñoåi khí haäu Hoaït ñoäng 1 – Caùc khaùi nieäm Hoaït ñoäng 2 – Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu Hoaït ñoäng 3 – Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam Hoaït ñoäng 4 - Öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu Hoaït ñoäng 5 – Tích hôïp noäi dung trong chuû ñeà Bieán ñoåi khí haäu vaøo chöông trình chính khoùa ? Bieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 1a: Caùc khaùi nieäm veà bieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 1b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 1c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Phuï luïc 1d: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 2a: Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu Phuï luïc 2b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 2 Phuï luïc 2c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Phuï luïc 3a: Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam Phuï luïc 3b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 3 Phuï luïc 4a: ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 4b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 4 – Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû – Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Phuï luïc 1a: Caùc khaùi nieäm veà naêng löôïng Phuï luïc 1b : Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 1c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Hoaït ñoäng 1 – Caùc khaùi nieäm Hoaït ñoäng 2 – Phaân bieät caùc loaïi naêng löôïng Hoaït ñoäng 3 – Haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng hôïp lyù Hoaït ñoäng 4 – Laøm gì ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Hoaït ñoäng 5 – Tích hôïp noäi dung trong chuû ñeà Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo chöông trình chính khoùa 2 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn 5 12 14 15 16 17 18 19 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 2 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 3 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 4 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 5 Taøi lieäu tham khaûo Chuû ñeà 3 Taøi lieäu nguoàn cho Chuû ñeà 3 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 1 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 2 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 3 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 4 Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 5 T tham khaûo Phuï luïc 2a: Phaân bieät caùc loaïi naêng löôïng Phuï luïc 2b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng Phuï luïc 4a: Laøm gì ñeå söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Phuï luïc 4b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 4 Phuï luïc 4c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm - Taùi cheá chaát thaûi Hoaït ñoäng 1 – Caùc khaùi nieäm Hoaït ñoäng 2 – Quaûn lyù chaát thaûi theo 3R Hoaït ñoäng 3 – Taùi cheá chaát thaûi Hoaït ñoäng 4 – Giaûm thieåu chaát thaûi cuûa baïn Hoaït ñoäng 5 – Tích hôïp noäi dung trong chuû ñeà Taùi cheá chaát thaûi vaøo chöông trình chính khoùa - Taùi cheá chaát thaûi Phuï luïc 1a: Caùc khaùi nieäm veà chaát thaûi Phuï luïc 1b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 2a: Quaûn lyù chaát thaûi theo 3R Phuï luïc 2b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 2 Phuï luïc 3a: Taùi cheá chaát thaûi Phuï luïc 3b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 3 Phuï luïc 3c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Phuï luïc 4a: Giaûm thieåu chaát thaûi cuûa baïn Phuï luïc 4b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 4 Phuï luïc 4c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm 2 aøi lieäu 3Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn LÔØI CAÛM ÔN Chaân thaønh caûm ôn TS. Leâ Hoaøng Lan vaø TS. Phaïm Anh Tuaán töø Coâng ty Vaên hoùa Truyeàn thoâng Pi&CE ñaõ soaïn thaûo phaàn taøi lieäu tham khaûo cuõng nhö moät soá hoaït ñoäng cho cuoán taøi lieäu naøy. Baø Ñaëng Tuyeát Anh vaø oâng Hans Lambrecht töø toå chöùc VVOB Vieät Nam ñaõ thieát keá vaø chænh söûa laïi moät soá hoaït ñoäng, chuù troïng ñaëc bieät tôùi caùch tieáp caän daïy vaø hoïc tích cöïc cuûa cuoán taøi lieäu taäp huaán. Keøm theo cuoán taøi lieäu taäp huaán laø moät ñóa CD cuõng do baø Ñaëng Tuyeát Anh vaø oâng Hans Lambrecht bieân soaïn. Nhöõng nhaän xeùt vaø ñoùng goùp quyù baùu töø moät soá ñoái taùc cuûa toå chöùc VVOB taïi Vieät Nam veà baûn thaûo cuoán taøi lieäu ñaõ giuùp naâng cao chaát löôïng cuoán taøi lieäu, giuùp noäi dung vaø caùch tieáp caän trôû neân chính xaùc vaø phuø hôïp hôn. Chuùng toâi ñaëc bieät caûm ôn: Baø Ñoã Vaân Nguyeät, toå chöùc Live & Learn Vieät Nam; Baø Vuõ Thò Quyeân, Trung taâm Giaùo duïc Töï nhieân Vieät Nam (Education for Nature Vietnam) Baø Ashley Hennekam, Toå chöùc Hôïp taùc Kyõ thuaät Bæ (Belgian Development Agency (BTC) Phoù Giaùo sö Traàn Ñöùc Tuaán, Trung taâm Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån Giaùo duïc vì Söï phaùt trieån Beàn vöõng, Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi. Chuùng toâi xin traân troïng caûm ôn Trung taâm Giaùo duïc Moâi tröôøng, AÁn Ñoä ñaõ coù nhöõng gôïi yù quyù baùu vaø cung caáp taøi lieäu tham khaûo, giuùp nhöõng chæ daãn böôùc ñaàu trong vieäc phaùt trieån boä taøi lieäu. Chuùng toâi cuõng khoâng theå bieân soaïn ñöôïc boä taøi lieäu naøy neáu thieáu söï ñoùng goùp nhieät tình töø phía caùc giaûng vieân caùc tröôøng Ñaïi hoïc Quaûng Nam, Ñaïi hoïc Phaïm Vaên Ñoàng, Quaûng Ngaõi, Cao ñaúng Sö phaïm Ngheä An, Cao ñaúng Sö phaïm Thaùi Nguyeân vaø Cao ñaúng Sö phaïm Quaûng Ninh. Ví duï ñieån hình töø nhöõng hoaït ñoäng trong giai ñoaïn 2008-2010 taïi caùc tröôøng noùi treân ñöôïc ñöa vaøo ñóa CD keøm theo boä taøi lieäu naøy. 4 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn GIÔÙI THIEÄU 1. Muïc tieâu cuûa cuoán taøi lieäu 2. Nguyeân taéc vaø quaù trình phaùt trieån taøi lieäu Cuoán “Taøi lieäu taäp huaán khoùa Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn” laø coâng cuï cuï theå ñeå caùc giaûng vieân coù theå toå chöùc moät khoùa taäp huaán veà Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn cho caùc thaày coâ giaùo khaùc, duø ñoù laø caùc thaày coâ giaùo töông lai hay caùc thaày coâ giaùo ôû tröôøng Trung hoïc Cô sôû. Khoùa taäp huaán höôùng tôùi muïc ñích giuùp caùc thaày coâ giaùo tích hôïp, loàng gheùp vaø/hay lieân heä ñeán caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaø baûo veä moâi tröôøng trong caùc baøi giaûng cuûa mình, khoâng chæ trong nhöõng moân hoïc coù moái lieân heä roõ reät nhöng Sinh hoïc hay Ñòa lyù. Nhöõng hoaït ñoäng ñöôïc ñeà xuaát trong taøi lieäu naøy ñöa ra gôïi yù veà noäi dung vaø quy trình cho khoùa taäp huaán ñaày ñuû keùo daøi 2.5 ngaøy. Tuy nhieân, ngöôøi taäp huaán cuõng coù theå löïa choïn giôùi thieäu caùc chuû ñeà moät caùch rieâng bieät. Cuoán taøi lieäu giôùi thieäu veà 3 chuû ñeà thoâng qua moät loaït caùc hoaït ñoäng vaø döïa vaøo nhieàu nguoàn taøi lieäu tham khaûo ñöa ra trong taøi lieäu. Moãi hoaït ñoäng ñöôïc thieát keá ñeå giôùi thieäu veà moät noäi dung cuï theå moät caùch ngaén goïn, chính xaùc vaø deã hieåu trong phaàn Taøi lieäu nguoàn. Nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng phöùc taïp, ví duï nhö bieán ñoåi khí haäu, hieäu öùng nhaø kính, söï aám leân toaøn caàu, nöôùc bieån daâng... ñöôïc theå hieän baèng moät ngoân ngöõ ñôn giaûn, deã hieåu. Cuoán taøi lieäu seõ giuùp ngöôøi taäp huaán giôùi thieäu ñeán ngöôøi hoïc noäi dung caàn thieát baèng caùch aùp duïng caùch tieáp caän tích cöïc vaø cuøng tham gia vôùi nguyeân taéc döïa treân nhöõng kieán thöùc ñaõ coù cuûa ngöôøi hoïc vaø quan ñieåm kieán taïo trong hoïc taäp. Trong khi cuoán taøi lieäu ñeà xuaát moät quy trình cuï theå vaø deã aùp duïng, ngöôøi taäp huaán/giaùo vieân hoaøn toaøn coù theå thay ñoåi quy trình ñoù sao cho phuø hôïp vôùi nhöõng nhu caàu vaø moái quan taâm cuï theå cuûa ngöôøi tham gia trong khoùa taäp huaán cuï theå. Vì lyù do ñoù, keøm theo cuoán taøi lieäu taäp huaán laø moät ñóa CD vôùi moät soá taøi lieäu tham khaûo, bao goàm caùc troø chôi vaø hoaït ñoäng giaùo duïc moâi tröôøng vaø moät loaït nhöõng ví duï veà baøi hoïc maãu loàng gheùp noäi dung giaùo duïc moâi tröôøng. Taát caû nhöõng taøi lieäu naøy ñeàu coù theå söû duïng laøm taøi lieäu nguoàn trong vaø sau khoùa taäp huaán. Trong quaù trình laäp ñeà cöông vaø löïa choïn chuû ñeà cho cuoán taøi lieäu naøy, VVOB ñaõ tham khaûo yù kieán moät loaït caùc ñoái taùc ôû Vieät Nam. Cuï theå, VVOB ñaõ tham khaûo yù kieán cuûa nhöõng toå chöùc sau: Live & Learn Vieät Nam, Trung taâm Giaùo duïc Thieân nhieân Vieät Nam (ENV), UNDP, UNESCO, Toå chöùc Phaùt trieån Bæ (BTC), Vieän Khoa hoïc Giaùo duïc Vieät Nam, WWF vaø Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi. Moät loaït caùc caù nhaân töø nhöõng toå chöùc naøy ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän xeùt ñaày ñuû vaø saâu saéc veà baûn thaûo cuoán taøi lieäu. Giaùo duïc moâi tröôøng laø moät chuû ñeà lôùn, laø neàn taûng vaø ñieåm khôûi ñaàu ñeå tieáp caän nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng hôn cuûa Giaùo duïc vì Söï phaùt trieån Beàn vöõng. Cuoán taøi lieäu naøy seõ ñöôïc söû duïng nhö moät taøi lieäu nguoàn vaø ñöôïc tích hôïp cuøng moät soá taøi lieäu khaùc seõ ñöôïc quaûng baù trong Thaäp kyû Giaùo duïc vì Söï phaùt trieån Beàn vöõng cuûa Lieân hôïp quoác (2005-2014). Ñoù laø caùc taøi lieäu tröïc tuyeán “Daïy vaø Hoïc vì moät töông lai beàn vöõng”, caùc taøi lieäu taäp huaán veà giaùo duïc moâi tröôøng vaø bieán ñoåi khí haäu, do UNESCO phaùt trieån vaø giôùi thieäu taïi Vieät Nam vôùi söï hôïp taùc cuûa VVOB. Beân caïnh chöùc naêng laøm boä taøi lieäu taäp huaán ñôn leû, söï tích hôïp naøy seõ cho pheùp vaø khuyeán khích caùc tröôøng ÑH/CÑSP vaø giaûng vieân/giaùo vieân lieân heä nhöõng vaán ñeà trong cuoán taøi lieäu naøy vôùi thöïc teá kinh teá-xaõ hoäi vaø moâi tröôøng sinh thaùi roäng vaø phöùc taïp hôn trong vaø ngoaøi Vieät Nam. 5Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn 3. Chuû ñeà löïa choïn 3 chuû ñeà ñöôïc löïa choïn laø caùc chuû ñeà moâi tröôøng quan troïng, nhaän ñöôïc nhieàu söï qua n taâm ôû Vieät Nam, caû ôû caáp ñoä quaûn lyù vaø coâng chuùng noùi chung. Ngoaøi ra, ñaây coøn laø nhöõng vaán ñeà lieân quan chaët cheõ ñeán chuû ñeà toång theå laø baûo veä moâi tröôøng. Chuû ñeà 1 – Bieán ñoåi khí haäu Bieán ñoåi khí haäu laø vaán ñeà ñang ñöôïc toaøn theá giôùi noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng raát quan taâm. Naèm ôû gaàn vuøng xích ñaïo, coù bôø bieån keùo daøi hôn 3000 km, Vieät Nam seõ laø nöôùc bò aûnh höôûng nghieâm troïng khi traùi ñaát noùng leân, baêng tan vaø nöôùc bieån daâng. Duø Vieät Nam khoâng phaûi laø nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån, khoâng phaùt thaûi nhieàu khí nhaø kính nhö caùc nöôùc khaùc, nhöng vieäc xem xeùt nguoàn goác vaø taùc ñoäng xaáu cuûa bieán ñoåi khí haäu, cuõng nhö caùc bieän phaùp giaûm thieåu taùc haïi cuûa noù laø vieäc ích nöôùc lôïi nhaø, giuùp söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân hôïp lyù ñeå phaùt trieån beàn vöõng. Trong chuû ñeà naøy, caùc giaûng vieân/giaùo vieân seõ laøm quen vaø sau ñoù chuyeån taûi tôùi hoïc sinh caùc khaùi nieäm, thuaät ngöõ lieân quan tôùi bieán ñoåi khí haäu nhö thôøi tieát, bieán ñoåi khí haäu; Traùi ñaát vaø heä thoáng khí haäu Traùi ñaát; Khí nhaø kính, hieäu öùng nhaø kính; Daáu veát sinh thaùi, daáu veát caùcbon. Nhöõng ñieàu naøy seõ giuùp ngöôøi hoïc hieåu ñöôïc nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu vaø caùc aûnh höôûng cuûa noù tôùi theá giôùi noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng. Vaø cuoái cuøng, cuoán taøi lieäu giuùp ngöôøi ñoïc tìm hieåu, tieáp caän caùch öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu ñöôïc aùp duïng ôû theá giôùi vaø Vieät Nam. Chuû ñeà 2 – Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû Saûn xuaát vaø tieâu thuï naêng löôïng laø vaán ñeà raát quan troïng trong phaùt trieån ñaát nöôùc. Tuy nhieân, neáu saûn xuaát vaø tieâu thuï naêng löôïng khoâng hôïp lyù, khoâng hieäu quaû, seõ vöøa laøm caïn kieän taøi nguyeân thieân nhieân, vöøa laøm taêng phaùt thaûi khí nhaø kính daãn ñeán hieåm hoïa moâi tröôøng nhö taêng nhieät ñoä traùi ñaát, nöôùc bieån daâng... ñe doïa cuoäc soáng cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi. Do vaäy, vaán ñeà söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû khoâng chæ laø moái quan taâm cuûa nhaø nöôùc, cuûa toå chöùc, doanh nghieäp lôùn, maø coøn laø vaán ñeà cuûa töøng ngöôøi, töøng gia ñình. Chuû ñeà “Söû dunï g nanê g löônï g tietá kiemä vaø hieuä qua”û seõ giupù cacù gianû g vienâ /giaoù vienâ namé baté vaø chuyenå taiû tôiù hocï sinh nhönõ g khaiù niemä veà nanê g löônï g vaø nguonà gocá cuaû nanê g löônï g; giupù phanâ bietä cacù danï g nanê g löônï g nhö hoaù thacï h, taiù taoï ...; giupù hieuå roõ hauä quaû cuaû viecä söû dunï g nanê g löônï g khonâ g hôpï lyù vaø cacù cacù h tietá kiemä vaø söû dunï g nanê g löônï g hieuä qua.û Chuû ñeà nayø conø hoã trô,ï boå sung ratá totá cho chuû ñeà “Biená ñoiå khí hauä ”. Chuû ñeà 3 – Taùi cheá chaát thaûi Chaát thaûi laø nguoàn taøi nguyeân quyù giaù bôûi nhieàu loaïi chaát thaûi coù theå taùi söû duïng hoaëc taùi cheá, cho pheùp tieát kieäm taøi nguyeân thieân nhieân, tieát kieäm chi phí saûn xuaát, giaûm thieåu phaùt thaûi, giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng. Chuû ñeà “Taùi cheá chaát thaûi” seõ giuùp giaûng vieân/giaùo vieân naém baét vaø chuyeån taûi tôùi hoïc sinh caùc khaùi nieäm veà raùc thaûi, nguoàn goác cuûa raùc thaûi, caùch quaûn lyù chaát thaûi theo 3R vaø lôïi ích cuûa caùch quaûn lyù naøy. Chuû ñeà naøy cuõng giuùp nhaän bieát raùc thaûi naøo laø loaïi coù theå taùi cheá, taùi söû duïng, caùch söû duïng caùc saûn phaåm taùi cheá, vaø laøm theá naøo ñeå giaûm thieåu chaát thaûi trong cuoäc soáng haøng ngaøy. 6 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn HÖÔÙNG DAÃN SÖÛ DUÏNG CUOÁN TAØI LIEÄU Vaâng, baïn ñang laø thaày coâ giaùo. Cuoán taøi lieäu taäp huaán naøy khoâng coù tham voïng bieán baïn thaønh thaày coâ giaùo. Tuy theá, cuoán taøi lieäu coù tham voïng khuyeán khích baïn taäp huaán veà noäi dung kyõ thuaät trong cuoán taøi lieäu theo caùch tích cöïc vaø cuøng tham gia. Lyù do? Bôûi vì caùc taùc giaû, vaø beân caïnh hoï laø caùc chuyeân gia khaùc, tin raèng caùc hoïc vieân trong khoùa taäp huaán cuûa caùc baïn seõ thu ñöôïc nhieàu töø khoaûng thôøi gian hoï vaø baïn cuøng daønh cho khoùa taäp huaán. Vaø ñieàu hoï thu ñöôïc khoâng chæ bao goàm tri thöùc maø coøn coù caû kyõ naêng, ñoäng cô vaø loøng nhieät tình. Thay vaøo vieäc caàn moät chuyeân gia naøo ñoù chia seû tri thöùc cuûa mình vôùi ngöôøi hoïc, baïn seõ laø ngöôøi taäp huaán, cuøng hoï tham gia vaøo chuyeán du haønh ñeán vôùi tri thöùc. Coù theå baïn ñaõ coù nhieàu kinh nghieäm trong vieäc giaûng daïy veà caùc chuû ñeà moâi tröôøng. Cuõng coù theå baïn chöa heà coù kinh nghieäm. Baïn khoâng caàn phaûi lo laéng, baát kyø thaày coâ giaùo naøo cuõng coù theå söû duïng cuoán taøi lieäu naøy. Baïn coù theå quyeát ñònh söû duïng cuoán taøi lieäu naøy laøm taøi lieäu höôùng daãn hoaëc laøm taøi lieäu nguoàn ñeå toå chöùc khoùa taäp huaán cuûa mình. Ñaëc bieät khi baïn ñaõ coù nhieàu kinh nghieäm vaø töï tin trong vieäc aùp duïng phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc, raát nhieàu khaû naêng laø baïn seõ thích cuoán taøi lieäu naøy. Baïn coù theå quyeát ñònh söû duïng cuoán taøi lieäu naøy theo caùch ñöôïc ñeà xuaát ôû ñaây. Tuy nhieân, baïn vaãn coù raát nhieàu cô hoäi ñeå thay ñoåi, bieân taäp hay boå sung caùc hoaït ñoäng khaùc ngoaøi nhöõng hoaït ñoäng ñöôïc ñeà ra trong cuoán naøy. Duø baïn choïn caùch söû duïng cuoán taøi lieäu taäp huaán nhö theá naøo, haõy daønh thôøi gian ñoïc kyõ nhöõng ñieåm sau tröôùc khi baét ñaàu khoùa taäp huaán. a) Bieát roõ noäi dung Maëc duø vai troø cuûa baïn laø ngöôøi taäp huaán chöù khoâng phaûi moät chuyeân gia daøy daïn kinh nghieäm, baïn vaãn caàn phaûi giôùi thieäu veà noäi dung naèm trong phaàn taøi lieäu nguoàn lieân quan tôùi moãi hoaït ñoäng. Vai troø cuûa baïn khoâng phaûi laø giaûng baøi maø ñöa ra nhöõng nhaän xeùt goùp yù vaø boå sung, hoaøn thieän thoâng tin töø phía ngöôøi tham gia taäp huaán. Ñeå laøm ñöôïc nhö vaäy, baïn caàn phaûi naém roõ nhöõng thoâng tin ñöôïc cung caáp trong cuoán taøi lieäu naøy. Hieån nhieân, vieäc hoïc thuoäc caùc con soá laø khoâng caàn thieát nhöng coù theå baïn seõ phaûi chuaån bò tröôùc moät soá theû trôï giuùp. b) Hieåu veà hoïc vieân cuûa mình Caùc nhoùm hoïc vieân khaùc nhau coù nhöõng mong ñôïi khaùc nhau. Thaäm chí trong moät nhoùm vaãn coù theå coù nhieàu ñieåm khaùc bieät. Ñieàu naøy coù theå aûnh höôûng tôùi thôøi gian baïn caàn ñeå giôùi thieäu nhöõng hoaït ñoäng nhaát ñònh hay aûnh höôûng ñeán loøng nhieät tình vaø moái quan taâm maø baïn mong chôø töø lôùp hoïc ñoù. Nhieàu hoaït ñoäng ñoøi hoûi hoïc vieân laøm vieäc theo nhoùm, vaø do ñoù, caàn phaûi caân nhaéc moät soá yeáu toá nhaát ñònh khi chia hoïc vieân theo nhoùm. Baïn haõy töï hoûi baûn thaân mình nhöõng caâu hoûi sau: • Nhöõng hoïc vieân naøy ñaõ/ñang/seõ daïy moân gì? • Hoï bieát veà caùc chuû ñeà moâi tröôøng ôû möùc ñoä naøo? • Tröôùc ñoù hoï ñaõ tham gia caùc khoùa taäp huaán naøo veà moâi tröôøng? • Hoï coù quen thuoäc vôùi caùc phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc? • Hoï tham gia taäp huaán vì hoï muoán ñöôïc tham gia, hay vì ñoù laø khoùa taäp huaán baét buoäc? • Caùc hoïc vieân coù bieát roõ nhau khoâng? • Ñaëc ñieåm cuûa nhoùm hoïc vieân theá naøo (ñoä tuoåi, giôùi tính)? • Nôi caùc hoïc vieân sinh soáng coù nhöõng vaán ñeà maø khoùa taäp huaán ñeà caäp ñeán? ÔÛ khu vöïc hoï soáng coù nhaø maùy ñieän? Coù vaán ñeà vôùi raùc thaûi?... 7Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn c) Chuaån bò taøi lieäu vaø giaùo cuï Baïn haõy chuaån bò thaät caån thaän tröôùc khi baét ñaàu khoùa taäp huaán. Vieäc nhaän thaáy trong khoùa taäp huaán raèng baïn ñaõ queân photo moät soá taøi lieäu maø baïn muoán phaân phaùt, queân moät soá slide maø baïn muoán söû duïng hay baát kyø taøi lieäu naøo khaùc seõ ñaët baïn vaøo hoaøn caûnh khoù xöû vaø laøm baïn giaûm töï tin. Cuoán taøi lieäu naøy khoâng phaûi ñöôïc thieát keá ñeå phaùt cho ngöôøi tham gia tröôùc khoùa taäp huaán. Haún nhieân, baïn coù theå laøm nhö vaäy, nhöng haõy löu yù raèng ñieàu ñoù coù theå khieán ngöôøi tham gia sao laõng khoûi nhöõng hoaït ñoäng maø baïn ñang daãn daét hoï. Tuy nhieân, baïn ñöôïc khuyeân neân chuaån bò phaàn taøi lieäu tham khaûo ñeå coù theå phaân phaùt sau moãi hoaït ñoäng hoaëc caû chuû ñeà. Baïn seõ laø ngöôøi quyeát ñònh caùch naøo laø phuø hôïp nhaát trong hoaøn caûnh cuûa baïn. Haõy chuù yù chuaån bò phaàn trình chieáu maø baïn muoán söû duïng cuõng nhö troø chôi vaø ví duï baøi hoïc maãu. Moät trong soá caùc hoaït ñoäng ñeà xuaát söû duïng maùy quay phim ñeå sau ñoù coù theå tua laïi ñeå xem tröïc tieáp treân maøn chieáu. Trong tröôøng hôïp baïn muoán laøm nhö vaäy, haõy kieåm tra kyõ caøng xem maùy quay coù laøm vieäc, baïn coù thöïc söï thaønh thaïo trong vieäc quay phim hay lieäu baïn coù theå yeâu caàu ngöôøi khaùc hoã trôï. Trong nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán maùy tính, maùy chieáu vaø nhöõng thieát bò ñieän töû khaùc, ñöøng tin ai ngoaøi baûn thaân! Moät soá hoaït ñoäng caàn ñeán caùc baûn caâu hoûi traéc nghieäm. Coâng cuï daïy hoïc naøy hoã trôï ngöôøi hoïc tham gia tích cöïc hôn vaøo quaù trình hoïc taäp, giuùp hoï hieåu vaø nhôù noäi dung toát hôn. Hoaøn toaøn coù theå xaây döïng caùc baûn caâu hoûi traéc nghieäm khaùc cho moãi chuû ñeà vaø hoaït ñoäng. Caâu hoûi cuõng nhö caâu traû lôøi caàn ñôn giaûn, deã hieåu, ngaén goïn vaø traùnh nhöõng khaùi nieäm phöùc taïp, mô hoà. Trong cuoán taøi lieäu coù moät soá caâu hoûi maãu vaø baïn coù theå tham khaûo nhöõng caâu hoûi ñoù ñeå soaïn nhöõng boä caâu hoûi khaùc cuûa chính mình. Taøi lieäu veà bieán ñoåi khí haäu, söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaø xöû lyù chaát thaûi hieän coù raát nhieàu. Ñoù coù theå laø baùo chí, saùch vôû, taøi lieäu noäi boä, baøi giaûng trong saùch giaùo khoa, thoâng tin töø thö vieän hay treân maïng Internet vaø phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng. Trong moãi chuû ñeà cuûa cuoán taøi lieäu coù nhaéc ñeán moät soá taøi lieäu. Caùc thaày coâ giaùo quen thuoäc vôùi vieäc söû duïng coâng cuï tìm kieám treân maïng seõ coù nhieàu lôïi theá trong vieäc thieát keá vaø giaûng daïy baøi hoïc cuûa mình. d) Choïn thôøi ñieåm thích hôïp Sinh vieân sö phaïm vaø caùc thaày coâ giaùo ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù lòch laøm vieäc khaù baän roän. Chaéc haún baïn muoán traùnh tình huoáng phaûi laøm vieäc trong moät nhoùm maø moïi ngöôøi ñeàu muoán ñöôïc daønh thôøi gian cho vieäc khaùc hôn. Vì vaäy, baïn haõy tính toaùn ñeán khaû naêng lieäu khoùa taäp huaán coù theå ñöôïc toå chöùc hoaøn toaøn hay moät phaàn trong thôøi gian laøm vieäc, hay nhaø tröôøng coù quy cheá tính toaùn hôïp lyù ñoái vôùi thôøi gian giaûng vieân/giaùo vieân tham gia vaøo khoùa taäp huaán. Maëc duø baïn khoâng phaûi laø ngöôøi coù theå thöïc söï thu xeáp thôøi gian bieåu cho khoùa taäp huaán, coá gaéng kieåm tra vôùi ngöôøi toå chöùc veà thôøi gian thích hôïp nhaát. Vieäc toå chöùc taäp huaán veà caû ba chuû ñeà trong khoùa taäp huaán keùo daøi 2.5 ngaøy toû ra laø hôïp lyù nhaát. Tuy nhieân, baïn cuõng coù theå toå chöùc caùc buoåi taäp huaán ngaén hôn theo töøng chuû ñeà. Duø vaäy, baïn neân löu yù raèng vieäc toå chöùc caû khoùa taäp huaán coù ñieåm lôïi laø baïn coù theå deã daøng taïo döïng moät baàu khoâng khí thaân thieän vaø lieân heä caùc chuû ñeà vôùi nhau. e) Soá löôïng ngöôøi tham gia vöøa phaûi Ñeå khoùa taäp huaán ñaït hieäu quaû cao nhaát, soá löôïng thaønh vieân lôùp taäp huaán khoâng neân quaù 25 ngöôøi ñeå ñaûm baûo raèng taát caû ñeàu coù theå tích cöïc tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng nhoùm cuõng nhö rieâng leû. Neáu soá löôïng ngöôøi muoán tham gia vaøo khoùa taäp huaán ñoâng hôn, 8 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn baïn coù theå thuyeát phuïc ngöôøi toå chöùc chia lôùp thaønh caùc lôùp vôùi soá löôïng ngöôøi tham gia vöøa phaûi. f) AÙp duïng caùch tieáp caän tích cöïc vaø cuøng tham gia Haõy ñaûm baûo raèng ngöôøi hoïc tham gia tích cöïc vaøo quaù trình vaø giöõ ñöôïc söï nhieät tình trong suoát khoùa hoïc. Löu yù raèng moät soá ngöôøi hoïc coù theå ñaõ bieát veà moät soá vaán ñeà trong cuoán taäp huaán ôû möùc saâu hôn nhöõng gì nhaéc ñeán trong cuoán naøy khaù nhieàu. Baïn haõy mang laïi cho ngöôøi tham gia moät dieãn ñaøn, taän duïng tri thöùc cuûa hoï vaø ñaûm baûo raèng hoï ñöôïc toân troïng vaø ñaùnh giaù cao. Trong tröôøng hôïp thoâng tin ngöôøi hoïc ñöa ra trong caùc hoaït ñoäng nhoùm chöa ñöôïc ñaày ñuû hoaëc gaây tranh caõi, vai troø cuûa baïn laø nhaän xeùt, giaûi thích vaø boå sung khi caàn thieát. Tuy vaäy, phaûi ñaûm baûo laø thoâng tin baïn ñöa ra luoân chính xaùc vaø ñaày ñuû. g) Toå chöùc caùc hoaït ñoäng sau khoùa hoïc Ngöôøi hoïc chæ coù theå tieáp thu ñaày ñuû kieán thöùc vaø kyõ naêng môùi neáu nhö coù ñuû thôøi gian ñeå hoï “tieâu thuï” vaø coù cô hoäi cho hoï thöïc haønh. Tuøy vaøo vò trí vaø moái quan heä cuûa baïn vôùi ngöôøi hoïc, baïn coù theå coù cô hoäi tröïc tieáp laøm vieäc vôùi caùc hoïc vieân sau khoùa hoïc. Ñieàu ñôn giaûn nhaát baïn coù theå laøm laø khuyeán khích ngöôøi hoïc soaïn keá hoaïch baøi giaûng coù tích hôïp caùc noäi dung trong khoùa taäp huaán vaø cuøng thaûo luaän veà keá hoaïch baøi giaûng ñoù. i) Nghó laïi veà khoùa taäp huaán cuûa baïn Nhieàu khaû naêng baïn seõ thöïc hieän khoùa taäp huaán nhö theá naøy khoâng chæ moät laàn. Moãi laàn keát thuùc khoùa taäp huaán, baïn haõy thöû ñaùnh giaù ñeå bieát khoùa taäp huaán ñaõ dieãn ra nhö theá naøo vaø coù theå caûi tieán nhöõng ñieåm naøo ñeå giuùp khoùa taäp huaán thaønh coâng hôn. Baïn coù theå töï hoûi mình nhöõng caâu hoûi sau: Vieäc naém ñöôïc phaûn hoài cuûa ngöôøi hoïc cuõng laø moät ñieàu höõu ích. Baïn coù theå bieát ñöôïc phaûn hoài cuûa ngöôøi hoïc thoâng qua phieáu ñaùnh giaù, thaûo luaän nhoùm hay troø chuyeän tröïc tieáp. Neáu baïn muoán söû duïng phieáu ñaùnh giaù, haõy ñaûm baûo laø baïn soaïn phieáu ñoù tröôùc khi khoùa taäp huaán baét ñaàu. Chuùc baïn thaønh coâng! • Toâi ñaõ laøm ñieàu gì raát toát vaø ñieàu gì chöa thöïc söï toát laém? • Ñieàu gì khieán toâi thích nhaát trong khoùa taäp huaán? • Ngöôøi hoïc coù tích cöïc nhö toâi mong ñôïi? • Hoaït ñoäng naøo khieán caû lôùp thaáy vui thích hôn caû? • Toâi muoán laøm ñieàu gì theo moät caùch khaùc? • ... 9Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn Gôïi yù chöông trình taäp huaán Noäi dungThôøi gian Ngaøy 1 8.00-8.20 Khôûi ñoäng, ñöa ra quy ñònh cho khoùa taäp huaán Chuû ñeà 1: Bieán ñoåi khí haäu 8.20-8.30 Giôùi thieäu 8.30-10.30 Hoaït ñoäng 1: Caùc khaùi nieäm 10 10.30-10.45 Giaûi lao 10.45-11.15 Hoaït ñoäng 2: Nguyeân nhaân vaø taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu 11.15-13.00 Nghæ tröa 13.00-13.30 Hoaït ñoäng 2: Nguyeân nhaân vaø taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu (tieáp) 13.30-14.30 Hoaït ñoäng 3: Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam 14.30-15.30 Hoaït ñoäng 4: ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu Giaûi lao15.30-15.45 15.45-16.45 Hoaït ñoäng 5: Tích hôïp noäi dung bieán ñoåi khí haäu vaøo chöông trình chính khoùa Ngaøy 2 Chuû ñeà 2: Söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû 8.00-8.10 8.10-9.10 9.10-10.10 10.10-10.25 10.25-11.25 11.25-13.00 13.00-14.00 14.00-15.00 15.00-15.15 Giôùi thieäu Hoaït ñoäng 1: Caùc khaùi nieäm Hoaït ñoäng 2: Phaân bieät caùc nguoàn naêng löôïng Hoaït ñoäng 3: Haäu quaû cuûa vieäc söû duïng naêng löôïng khoâng hôïp lyù Hoaït ñoäng 4: Laøm caùch naøo ñeå tieát kieäm vaø söû duïng naêng löôïng hieäu quaû Hoaït ñoäng 5: Tích hôïp noäi dung söû duïng naêng löôïng tieát kieäm vaø hieäu quaû vaøo chöông trình chính khoùa Giaûi lao Nghæ tröa Giaûi lao Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn Chuû ñeà 3: Xöû lyù chaát thaûi 15.15-15.25 Giôùi thieäu 15.25-16.25 Hoaït ñoäng 2: Quaûn lyù chaát thaûi theo 3R16.25-17.25 Hoaït ñoäng 1: Caùc khaùi nieäm 11 Hoaït ñoäng 1: Caùc khaùi nieäm 8.00-9.00 9.00-10.00 10.00-10.15 10.15-11.15 11.15-11.30 11.30-11.40 11.40-11.45 Hoaït ñoäng 3: Taùi cheá chaát thaûi Hoaït ñoäng 4: Giaûm thieåu chaát thaûi cuûa baïn Hoaït ñoäng 5: Tích hôïp noäi dung xöû lyù chaát thaûi vaøo chöông trình chính khoùa Thaûo luaän veà keá hoaïch hoaït ñoäng tieáp theo Ñaùnh giaù Toång keát khoùa taäp huaán Ngaøy 3 Giaûi lao Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn Chuû ñeà 1 Bieán ñoåi khí haäu Giôùi thieäu chung Muïc tieâu Bieán ñoåi khí haäu hieän ñaõ vaø ñang laø vaán ñeà soáng coøn cuûa nhaân loaïi. Rieâng Vieät Nam seõ phaûi ñoái maët vôùi nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng, khi nhieät ñoä Traùi ñaát taêng vaø nöôùc bieån daâng. Theo ñaùnh giaù cuûa Chöông trình Phaùt trieån Lieân Hieäp Quoác (UNDP), Vieät Nam naèm trong danh saùch 5 nöôùc ñöùng ñaàu theá giôùi deã bò toån thöông nhaát ñoái vôùi bieán ñoåi khí haäu vaø khi möïc nöôùc bieån taêng 1m, Vieät Nam seõ maát ñi 5% dieän tích ñaát ñai, 11% ngöôøi daân maát nhaø cöûa, saûn löôïng noâng nghieäp giaûm 7% (töông ñöông 5 trieäu taán thoùc) vaø 10% thu nhaäp quoác noäi GDP. Baùo caùo Phaùt trieån Con ngöôøi 2009 do UNDP taïi Vieät Nam vaø Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng coâng boá cuõng cho thaáy, bieán ñoåi khí haäu gaây ñe doïa Vieät Nam ôû nhieàu caáp. Löôïng möa döï kieán seõ gia taêng vaø Vieät Nam seõ ñoái maët vôùi nhöõng traän baõo nhieät ñôùi maïnh hôn. Möïc nöôùc bieån döï kieán seõ daâng cao 33 cm vaøo naêm 2050 vaø 1 m vaøo naêm 2100. Ñoù laø moät döï baùo aûm ñaïm ñoái vôùi Ñoàng baèng soâng Cöûu Long thaáp truõng. Neáu möïc nöôùc bieån daâng cao 1m, phaàn lôùn Ñoàng baèng soâng Cöûu Long seõ hoaøn toaøn ngaäp traéng moät thôøi gian daøi trong naêm. Khi nöôùc bieån daâng, nhieàu vuøng nhö Haûi Phoøng, Thaùi Bình, Nam Ñònh, Ninh Bình, An Giang, Ñoàng Thaùp, Tieàn Giang, Vónh Long, Caø Mau ... seõ ngaäp chìm töø 2-4m trong voøng 100 naêm tôùi. Nöôùc bieån daâng seõ khieán 22 trieäu ngöôøi Vieät Nam maát nhaø cöûa vôùi thieät haïi leân tôùi 10% GDP. Luõ luït vaø baõo toá maïnh hôn seõ laøm chaäm söï phaùt trieån con ngöôøi ôû nhöõng vuøng daân cö chính yeáu. Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi Vieät Nam laø nghieâm troïng tôùi moïi lónh vöïc nhö noâng nghieäp, coâng nghieäp, kinh teá - xaõ hoäi, moâi tröôøng, söùc khoeû, vaên hoaù du lòch Bôûi vaäy, moãi ngöôøi daân, töø giaø tôùi treû caàn nhaän thöùc vaø hieåu roõ nguyeân nhaân, taùc haïi cuûa bieán ñoåi khí haäu, cuõng nhö caùch thöùc haïn cheá taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa noù tôùi coäng ñoàng xaõ hoäi. Muïc tieâu chính cuûa “Chuû ñeà 1 - Bieán ñoåi khí haäu” laø cung caáp cho caùc giaûng vieân/giaùo vieân nhöõng kieán thöùc cô baûn veà bieán ñoåi khí haäu, taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa noù tôùi moâi tröôøng kinh teá - xaõ hoäi cuûa theá giôùi noùi chung vaø cuûa Vieät Nam noùi rieâng, ñoàng thôøi chæ roõ nguyeân nhaân gaây bieán ñoåi khí haäu vaø caùc bieän phaùp maø caùc em hoïc sinh cuõng nhö moïi ngöôøi coù theå tham gia ñeå giaûm thieåu taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa bieán ñoåi khí haäu. “Chuû ñeà 1 - Bieán ñoåi khí haäu” cuõng giuùp caùc giaûng vieân/giaùo vieân bieát caùch phaân boå thôøi löôïng, loàng gheùp, tích hôïp noäi dung veà bieán ñoåi khí haäu vaøo caùc moân hoïc (chính khoaù, ngoaïi khoaù) theo chöông trình cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Ngoaøi ra, “Chuû ñeà 1 - Bieán ñoåi khí haäu” cuõng höôùng daãn giaûng vieân/giaùo vieân caùch toå chöùc troø chôi giuùp hoïc sinh naém vöõng nhöõng noäi dung cô baûn cuûa Chuû ñeà; giuùp giaûng vieân/giaùo vieân bieát caùch söû duïng taøi lieäu in coù saün, hoaëc caùc thoâng tin taøi lieäu treân internet. B ieán ñoåi khí haäu 13Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 120 phuùt Sau hoaït ñoäng naøy, hoïc vieân coù theå lieät keâ vaø moâ taû nhöõng khaùi nieäm cô baûn, thoâng duïng, hay ñöôïc duøng tôùi khi noùi veà bieán ñoåi khí haäu. Laptop, projector, baøi giaûng döôùi daïng PowerPoint; Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0, ñeà can ñaùnh daáu (nhaõn dính coù hình); Troø chôi: Xem Phuï luïc 1d; Boä caâu hoûi traéc nghieäm 1. Toå chöùc lôùp hoïc theo nhoùm 2. Caùc nhoùm thaûo luaän ñöa ra caùc ñònh nghóa trong muïc “Thôøi tieát vaø bieán ñoåi khí haäu” 3. So saùnh vôùi taøi lieäu nguoàn (Phuï luïc 1a) 4. Ngöôøi taäp huaán toùm taét, toång keát. 5. Caùc nhoùm töï nghieân cöùu veà “Traùi ñaát vaø heä thoáng khí haäu traùi ñaát” (Phuï luïc 1a), thaûo luaän caùch trình baøy veà chuû ñeà naøy 6. Ñaïi dieän moät nhoùm trình baøy 7. Giaûng lyù thuyeát veà “Khí nhaø kính vaø hieäu öùng nhaø kính” vaø “Daáu veát sinh thaùi vaø daáu veát cacbon” 8. Caùc nhoùm nghieân cöùu caâu hoûi traéc nghieäm (Phuï luïc 1b), daùn nhaõn vaøo caâu traû lôøi, löïa choïn vaø cöû ngöôøi ñaïi dieän trình baøy 9. Chia nhoùm chôi troø chôi (Phuï luïc 1d) 10.Toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung Keát quaû laøm vieäc nhoùm Baøi taäp nhoùm vaø troø chôi boå trôï thu huùt ñöôïc taát caû hoïc vieân tham gia Tuøy theo thôøi gian, ngöôøi taäp huaán coù theå choïn chôi caû hai troø chôi hay moät. Coù theå tích hôïp noäi dung cuûa Hoaït ñoäng 1 vaøo baøi giaûng cuûa caùc moân Ñòa lyù, Vaät lyù, Moâi tröôøng, Lòch söû... Hoaït ñoäng 1 Caùc khaùi nieäm B ieán ñoåi khí haäu 14 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Sau hoaït ñoäng naøy hoïc vieân coù theå lieät keâ vaø moâ taû caùc nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu. Laptop, projector, baøi giaûng döôùi daïng PowerPoint; Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0, ñeà can ñaùnh daáu (nhaõn dính coù hình); Boä caâu hoûi traéc nghieäm 1. Toå chöùc lôùp hoïc theo nhoùm 2. Caùc nhoùm thaûo luaän veà nguyeân nhaân gaây ra bieán ñoåi khí haäu 3. Ngöôøi taäp huaán toùm taét, toång keát vaø so saùnh vôùi taøi lieäu nguoàn (Phuï luïc 2a) 4. Caùc nhoùm thaûo luaän veà “Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu” 5. Ngöôøi taäp huaán toùm taét, toång keát so saùnh vôùi taøi lieäu nguoàn (Phuï luïc 2a) 6. Caùc nhoùm nghieân cöùu caâu hoûi traéc nghieäm (tham khaûo Phuï luïc 2b), daùn nhaõn vaøo caâu traû lôøi löïa choïn vaø cöû ngöôøi ñaïi dieän trình baøy 7. Toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung Xem xeùt möùc ñoä ñaày ñuû thoâng tin sau hoaït ñoäng nhoùm so vôùi thoâng tin trong taøi lieäu nguoàn; Döïa treân keát quaû baûn traéc nghieäm Sau khi caùc nhoùm thaûo luaän, coù theå toå chöùc thi xem nhoùm naøo ñöa ra ñaày ñuû caùc nguyeân nhaân, taùc ñoäng hôn; Coù theå tích hôïp caùc noäi dung trong Hoaït ñoäng 2 vaøo baøi giaûng cuûa caùc moân Ñòa lyù, Vaät lyù, Hoùa hoïc, Sinh vaät, Lòch Söû, Moâi tröôøng... Hoaït ñoäng 2 Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu B ieán ñoåi khí haäu 15Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân lieät keâ vaø moâ taû ñöôïc taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu tôùi Vieät Nam cuõng nhö ñòa phöông nôi mình sinh soáng Laptop, projector Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0 Duïng cuï, troø chôi: Xem Phuï luïc 3b 1. Toå chöùc lôùp hoïc theo nhoùm; 2. Caùc nhoùm thieát keá moät trang bìa baùo noùi veà söï bieán ñoåi cuûa caùc yeáu toá khí haäu, hieän töôïng thôøi tieát tieâu bieåu ôû tænh mình; 3. Caùc nhoùm tham khaûo vaø ñaùnh giaù laãn nhau; 4. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt vaø toång keát veà söï bieán ñoåi cuûa caùc yeáu toá khí haäu, hieän töôïng thôøi tieát tieâu bieåu ôû Vieät Nam noùi chung (Phuï luïc 3a); 5. Moãi nhoùm lieät keâ ít nhaát 3 ví duï veà taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi Vieät Nam; 6. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt, boå sung vaø toång keát veà “Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi Vieät Nam” (Phuï luïc 3a) 7. Chia nhoùm chôi troø chôi (Phuï luïc 3b) 8. Toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung Döïa treân keát quaû laøm vieäc nhoùm; Troø chôi boå trôï thu huùt ñöôïc taát caû hoïc vieân tham gi Coù theå toå chöùc cuoäc thi nhoû lieät keâ taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi Vieät Nam hoaëc ñòa phöông cuûa ngöôøi hoïc; Coù theå tích hôïp caùc noäi dung cuûa Hoaït ñoäng 3 vaøo caùc baøi giaûng cuûa moân Ñòa lyù, Sinh vaät, Moâi tröôøng Hoaït ñoäng 3 Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu16 Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân coù theå keå ra caùc chöông trình öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu cuûa theá giôùi vaø Vieät Nam vaø lieät keâ, moâ taû ñöôïc caùc hoaït ñoäng giaûm thieåu bieán ñoåi khí haäu. Laptop, projector (neáu caàn) Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0 Duïng cuï, troø chôi Chia lôùp hoïc thaønh nhoùm; 1. Caùc nhoùm thöïc haønh baøi taäp gheùp noäi dung ñeå tìm hieåu veà caùc noäi dung “Coâng öôùc khung cuûa Lieân Hôïp quoác veà bieán ñoåi khí haäu”, “Nghò ñònh thö Kyoto” vaø “Chöông trình muïc tieâu quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu” (Phuï luïc 4b); 2. Caùc nhoùm kieåm tra cheùo; 3. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt, toång keát vaø boå sung thoâng tin veà “Coâng öôùc khung cuûa Lieân Hôïp quoác veà bieán ñoåi khí haäu”, “Nghò ñònh thö Kyoto” vaø “Chöông trình muïc tieâu quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu”; 4. Caùc nhoùm thaûo luaän veà vieäc caàn laøm ñeå giaûm nheï bieán ñoåi khí haäu; 5. Thi theo nhoùm (moãi nhoùm ñöa ra moät ví duï roài ñeán nhoùm tieáp theo, nhoùm naøo khoâng ñöa ñöôïc theâm ví duï laø nhoùm thua); 6. Ngöôøi taäp huaán nhaän xeùt vaø toång keát; 7. Chia nhoùm chôi troø chôi (Phuï luïc 4c); 8. Toùm taét toång keát toaøn boä noäi dung. Döïa treân keát quaû cuûa hoaït ñoäng nhoùm Cuoäc thi vaø troø chôi thu huùt ñöôïc taát caû hoïc vieân tham gia Ngöôøi taäp huaán coù theå löïa choïn troø chôi khaùc cho phuø hôïp. Coù theå tích hôïp caùc noäi dung cuûa Hoaït ñoäng 4 vaøo caùc baøi giaûng cuûa moân Giaùo duïc coâng daân, Moâi tröôøng, Ñòa lyù... B ieán ñoåi khí haäu Hoaït ñoäng 4 ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu 17Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Thôøi gian: Muïc tieâu: Hoïc lieäu: Tieán trình: Ñaùnh giaù: Löu yù: 60 phuùt Hoïc vieân naém ñöôïc caùch tích hôïp moät phaàn noäi dung cuï theå trong chuû ñeà Bieán ñoåi khí haäu vaøo baøi hoïc cuï theå vaø lieät keâ ñöôïc caùc baøi hoïc coù theå tích hôïp trong moân mình phuï traùch Laptop, projector Baûng ghim, theû maøu, giaáy khoå A0 Keá hoaïch baøi giaûng maãu coù tích hôïp noäi dung giaùo duïc moâi tröôøng. Saùch giaùo khoa cho moät soá moân hoïc (phuï thuoäc vaøo ngöôøi tham gia taäp huaán) 1. Toå chöùc lôùp hoïc thaønh caùc nhoùm theo moân hoïc; 2. Yeâu caàu hoïc vieân nghieân cöùu ví duï veà Keá hoaïch baøi giaûng tích hôïp noäi dung Bieán ñoåi khí haäu; 3. Hoïc vieân baøn luaän veà caùch tích hôïp noäi dung Bieán ñoåi khí haäu trong baøi hoïc cuï theå; 4. Hoïc vieân laøm vieäc theo caùc nhoùm moân hoïc, hoaøn thaønh baûng khai thaùc noäi dung giaùo duïc Bieán ñoåi khí haäu (Phuï luïc 5a); 5. Hoïc vieân chia seû veà keát quaû laøm vieäc nhoùm. Hoïc vieân tích cöïc tham gia baøn luaän; Caùc ñòa chæ baøi hoïc cuï theå ñeå tích hôïp noäi dung Bieán ñoåi khí haäu Coù caùc moân hoïc coù theå deã daøng tích hôïp, coù nhöõng moân khoù hôn, do ñoù, moãi nhoùm theo moân hoïc coù theå ñöa ra soá caùc ví duï raát khaùc nhau Coù theå toå chöùc cuoäc thi nhoû ñeå ngöôøi tham gia thieát keá caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa giaùo duïc veà chuû ñeà Bieán ñoåi khí haäu. B ieán ñoåi khí haäu Hoaït ñoäng 5 Tích hôïp noäi dung trong chuû ñeà bieán ñoåi khí haäu vaøo chöông trình chính khoùa 18 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Thôøi tieát: Khí haäu: Söï khaùc nhau giöõa “Thôøi tieát” vaø “Khí haäu: Bieán ñoåi khí haäu: Söï noùng leân toaøn caàu: Nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu: Sô löôïc: Taøi lieäu nguoàn cho Chuû ñeà 1 Bieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 1 Phuï luïc 1a: Caùc khaùi nieäm veà bieán ñoåi khí haäu Laø caùc dieãn bieán nhieät ñoä, ñoä aåm, löôïng möa, aùp suaát khí quyeån, gioù, naéng, caùc hieän töôïng xaûy ra trong khí quyeån vaø nhieàu yeáu toá khí töôïng khaùc trong hieän taïi hoaëc töông lai gaàn. Khí haäu laø söï dieãn bieãn cuûa caùc thoâng soá treân trong khoaûng thôøi gian daøi ôû moät vuøng, mieàn xaùc ñònh. Khí haäu chính laø söï laëp ñi laëp laïi cuûa tình hình thôøi tieát, ôû moät ñòa phöông, trong nhieàu naêm, trôû thaønh quy luaät. Cuõng coù theå ñònh nghóa, khí haäu laø möùc ñoä trung bình cuûa thôøi tieát trong moät khoaûng thôøi gian (thöôøng laø 30 naêm) vaø khoâng gian nhaát ñònh. “Thôøi tieát” coù tính ñòa phöông vaø ngaén haïn, coøn “Khí haäu” coù tính khu vöïc vaø daøi haïn. Laø söï thay ñoåi cuûa heä thoáng khí haäu Traùi ñaát goàm: Khí quyeån, Ñaïi döông, Baêng quyeån, Sinh quyeån vaø Thaïch quyeån hieän taïi vaø trong töông lai bôûi caùc nguyeân nhaân töï nhieân vaø nhaân taïo. Laø söï gia taêng nhieät ñoä trung bình ôû gaàn beà maët Traùi ñaát vaø trong lôùp thaáp nhaát cuûa baàu khí quyeån. Söï gia taêng nhieät ñoä trong khí quyeån Traùi ñaát coù theå goùp phaàn thay ñoåi trong moâ hình khí haäu toaøn caàu. Thuaät ngöõ “Bieán ñoåi khí haäu Traùi ñaát” cuõng ñöôïc hieåu laø “Söï noùng leân toaøn caàu”. Vaø khi noùi tôùi “Söï noùng leân toaøn caàu” cuõng töùc laø “Bieán ñoåi khí haäu Traùi ñaát”. Nguyeân nhaân chính laøm Bieán ñoåi khí haäu traùi ñaát laø do söï gia taêng caùc hoaït ñoäng taïo ra phaùt thaûi khí nhaø kính, caùc hoaït ñoäng khai thaùc quaù möùc caùc beå haáp thuï vaø beå chöùa khí nhaø kính nhö sinh khoái, röøng, caùc heä sinh thaùi bieån, ven bôø vaø ñaát lieàn khaùc. Traùi ñaát ra ñôøi caùch ñaây khoaûng 4,6 tyû naêm. Töø raát laâu, ngöôøi ta bieát, giöõa con ngöôøi vaø thieân nhieân, bao goàm caû heä thoáng khí haäu coù moái töông taùc qua laïi raát chaët cheõ. Muoán soáng thanh bình, hoaø thuaän vôùi thieân nhieân, caàn nghieâm ngaët tuaân theo caùc quy luaät cuûa ñaát trôøi, cuûa heä thoáng khí haäu. Heä thoáng khí haäu Traùi ñaát goàm 5 thaønh phaàn: Khí quyeån, Ñaïi döông, Baêng quyeån, Ñaát lieàn vaø Sinh quyeån. 2. Traùi ñaát vaø heä thoáng khí haäu Traùi ñaát 19 1. Thôøi tieát vaø bieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Khí quyeån: Ñaïi döông: Baêng quyeån: Laø lôùp khoâng khí bao quanh Traùt ñaát, bao phuû moïi thöù, moïi nôi. Nhôø coù lôùp khí quyeån naøy maø Traùi ñaát coù söï soáng. Neáu khoâng coù khí quyeån, Maët trôøi seõ thieâu chaùy Traùi ñaát, seõ khoâng coù nöôùc, khoâng coù möa. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa khí quyeån goàm 78% laø khí nitô (N ), 21% laø oâxi 2 (O ), 1% coøn laïi laø caùc khí khaùc nhö cacbon ñioxit (CO ), hôi nöôùc, nitô 2 2 oxit (N O), meâtan (CH ), oâzoân (O )... Nhöõng khí chieám tyû leä nhoû naøy laïi 2 4 3 ñoùng moät vai troø raát quan troïng, nhaát laø caùc khí nhaø kính nhö cacbon ñioxit (CO ), meâtan (CH ), hôi nöôùc, nitô oxit (N O), oâzoân (O )... coù taùc 2 4 2 3 duïng caân baèng, tuaàn hoaøn naêng löôïng, ñoä aåm, maây, gioù möa giöõa caùc vuøng mieàn khaùc nhau cuûa Traùi ñaát, taïo ñieàu kieän cho vaïn vaät toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñaïi döông chieám 71% beà maët Traùi ñaát, chöùa khoaûng 1 tyû 340 trieäu km3 nöôùc. Ngoaøi vieäc cung caáp haûi saûn, cung caáp daàu khí, ñaïi döông coøn laø bình giöõ nhieät khoång loà, ñieàu tieát khí haäu cho Traùi ñaát. Chæ caàn bình ñaïi döông noùng leân hay nguoäi ñi moät chuùt, khí haäu Traùi ñaát cuõng bò aûnh höôûng raát nhieàu. Laø taát caû caùc vuøng coù baêng tuyeát bao phuû quanh naêm treân Traùi ñaát vaø treân bieån. Ñoù laø Baéc cöïc, Nam cöïc, ñaûo Greenland, mieàn baéc Canada, mieàn baéc Siberia vaø caùc vuøng nuùi cao quanh naêm coù nhieät ñoä döôùi khoâng ñoä. Do coù ñoä phanû xaï lônù nenâ banê g, tuyetá ñaõ phanû xaï phanà lônù böcù xaï cuaû Matë trôiø . Motä soá nôi ôû Nam cöcï , banê g tuyetá phanû xaï khoanû g 90% löônï g böcù xaï cuaû Matë trôiø , trong khi möcù ñoä phanû xaï trung bình toanø cauà chæ laø 30%. Neuá banê g quyenå tan chayû , Traiù ñatá seõ nonù g lenâ , khí hauä seõ thay ñoiå . B ieán ñoåi khí haäu 20 Hình 1: Caùc khí trong baàu khí quyeån Nguoàn: í_quyeån_Traùi_Ñaát nitõ 78% ôxi 21% Nh?ng khí khác bao g?m argon, ðioxit cácbon m?t vài khí khácvà Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 21 B ieán ñoåi khí haäu Ñaát lieàn: Sinh quyeån: Khí nhaø kính laø gì? Hieäu öùng nhaø kính laø gì? Ñaát lieàn goàm ñaát, traàm tích, ñaù, caùc ñaïi luïc vaø taát caû nhöõng gì trong loøng ñaát vaø thöôøng ñöôïc goïi laø thaïch quyeån. Ñaát lieàn chæ chieám 29% dieän tích Traùi ñaát vaø phaân boå raát khoâng ñoàng ñeàu. Cuøng vôùi vieäc ñaát lieàn noùng leân hay nguoäi ñi raát nhanh, döôùi taùc ñoäng cuûa Maët trôøi, ñaát lieàn coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi söï bieán ñoåi khí haäu. Sinh quyeån laø toaøn boä theá giôùi sinh vaät (ñoäng vaät, thöïc vaät, vi sinh vaät) cuøng vôùi caùc yeáu toá cuûa moâi tröôøng bao quanh chuùng treân Traùi ñaát, bao goàm caû caùc hoaït ñoäng cuûa sinh vaät ñaõ, ñang vaø seõ toàn taïi treân voû Traùi ñaát. Söï hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phaàn sinh quyeån nhö ñoäng vaät, thöïc vaät, vi sinh vaät chaéc chaén coù aûnh höôûng lôùn heä thoáng khí haäu toaøn caàu. Khí nhaø kính bao goàm cacbon ñioxit (CO ), meâtan (CH ), nitô oxit (N O), 2 4 2 hôi nöôùc, oâzoân (O ), vaø khí CFC (chlorofluorocarbons). Caùc khí nhaø kính 3 nhö cacbon ñioxit, meâtan, hôi nöôùc, nitô oxit vaø oâzoân coù theå coù nguoàn goác töø töï nhieân vaø töø saûn xuaát coâng nghieäp, coøn CFC chæ do quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp taïo ra. Caùc loaïi khí nhaø kính coù khaû naêng böùc xaï vaø phaûn xaï böùc xaï Maët trôøi coù caùc böôùc soùng khaùc nhau: trong suoát ñoái vôùi caùc böùc xaï soùng ngaén; phaûn xaï vaø ngaên caûn böùc xaï song daøi. Khaùi nieäm “Hieäu öùng nhaø kính” duøng ñeå mieâu taû hieän töôïng naêng löôïng böùc xaï cuûa tia saùng maët trôøi, xuyeân qua caùc cöûa soå hoaëc maùi nhaø baèng kính, bò haáp thuï vaø phaân taùn trôû laïi laøm aám toaøn boä khoâng gian beân trong chöù khoâng chæ ôû nhöõng choã ñöôïc chieáu saùng. Töø laâu, hieäu öùng nhaø kính ñöôïc söû duïng ñeå troàng caây cuõng nhö trong kieán truùc ñeå söôûi aám nhaø cöûa, laâu ñaøi, baèng naêng löôïng maët trôøi, tieát kieäm chaát ñoát. Trong bieán ñoåi khí haäu, ngöôøi ta duøng khaùi nieäm “Hieäu öùng nhaø kính khí quyeån” ñeå mieâu taû hieän töôïng haáp thu vaø phaân boå nhieät böùc xaï cuûa Maët trôøi gaây ra bôûi caùc khí nhaø kính coù trong baàu khí quyeån cuûa Traùi ñaát. Caùc tia böùc xaï soùng ngaén cuûa Maët trôøi xuyeân qua baàu khí quyeån ñeán maët ñaát vaø ñöôïc phaûn xaï trôû laïi thaønh caùc böùc xaï nhieät soùng daøi. Caùc khí nhaø kính coù trong khí quyeån, coù theå haáp thuï nhöõng böùc xaï nhieät naøy vaø giöõ aám cho baàu khí quyeån. Neáu khoâng coù hieäu öùng nhaø kính töï nhieân onaøy nhieät ñoä traùi ñaát chæ vaøo khoaûng –18 C. Nhöng neáu khí nhaø kính nhieàu hôn möùc bình thöôøng, Traùi ñaát seõ bò noùng leân. Nhieät ñoä trung bình cuûa beà maët Traùi ñaát ñöôïc quyeát ñònh bôûi caân baèng giöõa naêng löôïng maët trôøi chieáu xuoáng traùi ñaát vaø löôïng böùc xaï nhieät cuûa maët ñaát vaøo vuõ truï. Khaiù niemä “Hieuä önù g nhaø kính nhanâ taoï ” dunø g ñeå mieuâ taû “Hieuä önù g nhaø kính” gayâ ra bôiû cacù khí nhaø kính sinh ra töø hoatï ñonä g sinh soná g cuaû con ngöôiø . Ngoaøi ra, khí oâzoân (O ) taäp trung thaønh 1 lôùp moûng treân taàng bình löu 3 cuûa khí quyeån coù taùc duïng haáp thuï caùc böùc xaï töû ngoaïi töø maët trôøi chieáu tôùi traùi ñaát vaø qua ñoù baûo veä söï soáng treân traùi ñaát. 3. Khí nhaø kính vaø hieäu öùng nhaø kính Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Daáu veát sinh thaùi laø gì? Daáu veát sinh thaùi (coøn goïi laø daáu chaân sinh thaùi) laø thöôùc ño nhu caàu cuûa con ngöôøi ñoái vôùi caùc heä sinh thaùi cuûa Traùi ñaát. Khaùi nieäm naøy ñöôïc ñöa ra nhaèm so saùnh nhu caàu cuûa nhaân loaïi ñoái vôùi naêng löïc sinh thaùi taùi taïo cuûa Traùi ñaát. Noù theå hieän soá löôïng caùc khu ñaát vaø bieån coù theå saûn xuaát moät caùch sinh hoïc, caàn thieát ñeå taùi taïo caùc nguoàn taøi nguyeân maø nhaân loaïi tieâu thuï vaø haáp thuï chaát thaûi vaø hoaøn traû chuùng töông öùng, voâ haïi. Söû duïng daáu veát sinh thaùi, coù theå ñeå öôùc tính laø caàn bao nhieâu dieän tích cuûa Traùi ñaát (hay caàn bao nhieâu haønh tinh nhö Traùi ñaát) ñeå giuùp nhaân loaïi toàn taïi neáu moïi ngöôøi soáng loái soáng hieän nay. Naêm 2006, toång soá daáu veát sinh thaùi cuûa nhaân loaïi laø khoaûng 1,4 Traùi ñaát. Noùi caùch khaùc, nhaân loaïi söû duïng dòch vuï sinh thaùi 1,4 laàn nhanh hôn Traùi ñaát coù theå taùi taïo cho hoï. B ieán ñoåi khí haäu 22 Hình 2: Hieäu öùng nhaø kính Nguoàn: 4. Daáu veát sinh thaùi vaø daáu veát cacbon Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Daáu veát cacbon laø gì? Daáu veát cacbon laø toång löôïng khí nhaø kính maø con ngöôøi taïo ra trong hoaït ñoäng sinh soáng vaø saûn xuaát haøng ngaøy, ñöôïc tính baèng löôïng (taán) khí cacbon ñioxit töông ñöông. Söï töông ñöông ôû ñaây ñöôïc hieåu laø khaû naêng naêng gaây ra moät hieäu öùng noùng leân toaøn caàu cuûa khí nhaø kính loaïi naøy so vôùi khí cacbon ñioxit B trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Ví duï, trong voøng 100 naêm: •Moät phaân töû khí meâtan coù khaû naêng laøm noùng Traùi ñaát töông ñöông 25 phaân töû khí cacbon ñioxit. •Moät phaân töû khí nitô oâxit coù khaû naêng laøm noùng Traùi ñaát töông ñöông 298 phaân töû khí cacbon ñioxit; •Moät phaân töû khí CHF coù khaû naêng laøm noùng Traùi ñaát töông 3 ñöông 14.800 phaân töû cacbon ñioxit. Daáu veát cacbon coù theå hieåu ñôn giaûn laø, khi baïn duøng xe oâ toâ, nhieân lieäu bò ñoát chaùy taïo ra moät löôïng cacbon ñioxit nhaát ñònh, tuøy thuoäc vaøo möùc tieâu thuï nhieân lieäu cuûa xe vaø quaõng ñöôøng caàn ñi; Khi söôûi aám, ñun naáu baèng ñieän, daàu, khí ñoát hay than ñaù, baïn cuõng taïo ra cacbon ñioxit. Khi saûn xuaát, tieâu thuï saûn phaåm, haøng hoaù, baïn cuõng phaùt thaûi moät soá löôïng cacbon ñioxit vaø caùc khí nhaø kính khaùc. Daáu veát cacbon cuûa moät ngöôøi (moät quoác gia) laø toång taát caû caùc phaùt thaûi cacbon ñioxit, ñöôïc taïo ra bôûi hoaït ñoäng cuûa ngöôøi (quoác gia) ñoù trong moät khung thôøi gian nhaát ñònh, thöôøng laø moät naêm. Daáu veát cacbon laø moät coâng cuï maïnh giuùp hieåu roõ taùc ñoäng cuûa haønh vi caù nhaân tôùi söï noùng leân toaøn caàu. Ñeå ngaên chaën söï noùng leân toaøn caàu, vieäc tính toaùn vaø kieåm soaùt daáu veát cacbon cuûa moãi ngöôøi laø caàn thieát. 23 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu B ieán ñoåi khí haäu 24 Phuï luïc 1b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 1 1) Hoaït ñoäng naøo sau ñaây khoâng lieân quan tôùi bieán ñoåi khí haäu? a. Ñi oâ toâ b. Troàng röøng c. Maëc aùo möa 2) Teân “El Nino” coù nghóa laø: a. Caäu beù b. Côn baõo c. Nöôùc ñaù (kem) 3) Khí nhaø kính laø: a. Khí giöõ nhieät cho Traùi ñaát b. Khí laøm cho caây taêng tröôûng trong nhaø kính c. Khí ñöôïc söû duïng ñeå laøm noùng nhaø kính ñeán nhieät ñoä ñuû aám cho caây taêng tröôûng 4) Khí naøo sau ñaây khoâng phaûi laø khí nhaø kính? a. Meâtan (CH )4 b. OÂxi (O )2 c. Cacbon ñioxit (Co )2 5) Khí nhaø kính naøo sau ñaây khoâng coù nguoàn goác töï nhieân? a. Meâtan (CH )4 b. CFC c. Nitô oâxit (N O)2 6) Caùi gì khoâng phaûi laø nguoàn phaùt thaûi khí meâtan? a. Baõi raùc b. Traâu boø c. Ñaùm maây khoùi buïi Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 1) Baïn phaûi maëc aùo möa khi trôøi möa, ñoù laø vì thôøi tieát aûnh höôûng ñeán baïn. Ñi oâ toâ vaø troàng röøng laø 2 hoaït ñoäng lieân quan ñeán khí haäu. OÂ toâ söû duïng nhieân lieäu, thaûi cacbon ñioxit vaøo khoâng khí, goùp phaàn laøm taêng hieäu öùng khí nhaø kính, laøm nhieät ñoä Traùi Ñaát taêng leân. Troàng röøng coù taùc ñoäng tôùi khí haäu do caây coái haáp thuï cacbon ñioxit töø khoâng khí, vì vaäy röøng ñöôïc goïi laø “boàn chöùa cacbon”. 2) El Nino trong trong tieáng Taây Ban Nha coù nghóa laø "caäu beù", aùm chæ Chuùa Haøi ñoàng (do thôøi ñieåm xuaát phaùt cuûa noù laø gaàn Giaùng sinh). Ñaây laø hieän töôïng thôøi tieát toàn taïi coù chu kì, xuaát hieän doøng haûi löu aám ôû khu vöïc nhieät ñôùi Thaùi Bình Döông keùo theo hieän töôïng hôi nöôùc ôû bieån boác leân nhieàu hôn, taïo ra nhöõng côn möa baõo. Ngaøy nay, El Nino ñöôïc duøng ñeå chæ hieän töôïng noùng leân khaùc thöôøng cuûa nöôùc bieån vaø vaønh ñai xích ñaïo roäng lôùn daøi gaàn 10.000km, töø bôø bieån Nam Myõ ñeán quaàn ñaûo Macsan, Marudô ôû khu vöïc giöõa Thaùi Bình Döông. Khi xuaát hieän, El Nino coù theå aûnh höôûng tôùi khí haäu ôû nhieàu khu vöïc treân theá giôùi, gaây ra nhöõng thieân tai naëng neà nhö möa lôùn, baõo, luõ ôû vuøng naøy, haïn haùn, chaùy röøng ôû vuøng khaùc, laøm thieät haïi lôùn veà ngöôøi, thaûm hoaï veà kinh teá - xaõ hoäi vaø ñaëc bieät laø nhöõng thieät haïi khoâng theå khaéc phuïc veà moâi tröôøng. 3) Khi maët trôøi chieáu vaøo beà maët Traùi ñaát, Traùi ñaát seõ haáp thuï vaø böùc xaï nhieät trôû laïi khí quyeån. Caùc khí nhaø kính nhö cacbon ñioxit, meâtan, nitô oâxit seõ giöõ nhieät vaø laøm cho Traùi ñaát aám leân ñuû ñeå phaùt trieån söï soáng. Khi khí quyeån coù quaù nhieàu khí nhaø kính, Traùi ñaát noùng leân, maát caân baèng veà khí haäu seõ phaùt sinh nhöõng hieän töôïng thôøi tieát dò thöôøng. 4) OÂxi laø khí chuùng ta thôû ñeå duy trì söï soáng, khoâng phaûi khí nhaø kính. Meâtan vaø cacbon ñioxit laø khí nhaø kính. 5) CFC (laø moät loaïi hiñro cacbon chöùa goác halogen, goïi laø halocacbon) ñöôïc söû duïng trong nhieàu ñoà duøng sinh hoaït nhö boït khí (bình xòt dieät coân truøng, khöû muøi...), tuû laïnh, maùy ñieàu hoøa... Trong töï nhieân, nitô oâxit ñöôïc tìm thaáy trong ñaát vaø ñaïi döông; coøn meâtan sinh ra trong töï nhieân ôû vuøng ñaát ngaäp nöôùc, khi thöïc vaät phaân huûy (muïc ruoãng) trong ñieàu kieän thieáu oâxi. 6) Ñaùm maây khoùi buïi khoâng phaùt thaûi meâtan. Raùc choân laáp döôùi ñaát phaân huûy raát chaäm trong ñieàu kieän kò khí (khoâng coù oâxi ), sinh ra meâtan. B Traâu boø tieâu hoùa thöùc aên trong daï daøy vaø ôï hôi thaûi ra meâtan. 25 B ieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 1c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 1. Troø chôi “Domino Cacbon” hay “Domino Bieán ñoåi khí haäu” Muïc ñích: Giuùp ngöôøi chôi ghi nhôù, nhaän bieát caùc bieåu töôïng, khaùi nieäm lieân quan ñeán bieán ñoåi khí haäu, daáu veát cacbon, caùc bieän phaùp phoøng choáng töông öùng... Thieát keá troø chôi: Domino Cacbon hay Domino Bieán ñoåi khí haäu ñöôïc thieát keá döïa treân Domino thoâng thöôøng, goàm 36 theû (nhöïa, goã...), moãi theû chia hai phaàn, moãi phaàn coù ghi ñieåm (töø 1 tôùi 6) vaø coù moät nöûa (hoaëc caû) hình veõ bieåu töôïng cho moät khaùi nieäm lieân quan tôùi bieán ñoåi khí haäu, hoaëc caùc hoaït ñoäng phoøng choáng bieán ñoåi khí haäu töông öùng. Caùch chôi vaø tính ñieåm: Soá ngöôøi chôi, caùch chôi vaø tính ñieåm töông töï nhö Domino bình thöôøng. 2. Troø chôi “Truy tìm Daáu veát Cacbon” Muïc ñích: Giuùp ngöôøi chôi bieát vaø nhôù ñöôïc caùc vaät duïng tieâu thuï ñieän, xaêng daàu, nhôù ñöôïc caùc nguoàn phaùt thaûi cacbon ñioxit gaây bieán ñoåi khí haäu, töø ñoù coù yù thöùc tieát kieäm ñieän, xaêng daàu... khi laøm vieäc hoaëc söû duïng caùc vaät duïng naøy trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Duïng cuï: Giaáy, buùt vieát, baûng, phaán. Caùch chôi: Tham gia troø chôi goàm nhieàu ñoäi chôi, moãi ñoäi vaøi ngöôøi. Nhieäm vuï cuûa moãi ñoäi laø lieät keâ (“Truy tìm”) treân giaáy caùc maùy moùc thieát bò duøng ñieän, duøng xaêng, daàu... Sau khi noäp baøi cho giaùm khaûo, caùc ñoäi cöû ngöôøi ghi leân baûng nhöõng töø maø ñoäi mình tìm ñöôïc. Ñoäi naøo lieät keâ ñöôïc nhieàu cuïm töø nhaát trong moät thôøi gian xaùc ñònh (3-5 phuùt) laø ñoäi thaéng cuoäc. B ieán ñoåi khí haäu 26 Phuï luïc 1d: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 1 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Gia taêng haøm löôïng khí nhaø kính trong khí quyeån – nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu Nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu hieän nay ñöôïc khaúng ñònh laø do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Keå töø thôøi kyø tieàn coâng nghieäp (khoaûng töø naêm 1750), con ngöôøi ñaõ söû duïng ngaøy caøng nhieàu naêng löôïng, chuû yeáu töø nguoàn nhieân lieäu hoùa thaïch (than, daàu, khí ñoát), neân thaûi vaøo khí quyeån ngaøy caøng nhieàu khí gaây hieäu öùng nhaø kính, daãn ñeán taêng nhieät ñoä Traùi ñaát. Theo caùc nhaø khoa hoïc, trong suoát chu kyø baêng haø vaø tan baêng (khoaûng 18 nghìn naêm tröôùc), haøm löôïng khí cacbon ñioxit trong khí quyeån chæ khoaûng 180 -200ppm (phaàn trieäu), chæ baèng khoaûng 70% so vôùi thôøi kyø tieàn coâng nghieäp (280ppm). Töø khoaûng naêm 1800, haøm löôïng khí cacbon ñioxit baét ñaàu taêng leân, vöôït con soá 300ppm vaø ñaït 379ppm vaøo naêm 2005, taêng khoaûng 31% so vôùi thôøi kyø tieàn coâng nghieäp, vöôït xa möùc khí cacbon ñioxit töï nhieân trong khoaûng 650 nghìn naêm qua. Haøm löôïng caùc khí nhaø kính khaùc nhö meâtan (CH ), nitô oâxit (N O) cuõng 4 2 taêng laàn löôït töø 715ppb (phaàn tyû) vaø 270ppb trong thôøi kyø tieàn coâng nghieäp leân 1774ppb (151%) vaø 319ppb (17%) vaøo naêm 2005. Rieâng caùc khí cloflorocacbon (CFCs) vöøa laø khí nhaø kính coù khaû naêng laøm noùng traùi ñaát gaáp nhieàu laàn cacbon ñioxit, vöøa laø chaát phaù huûy taàng oâzoân bình löu, xuaát hieän trong khí quyeån khi coâng nghieäp laøm laïnh, hoùa myõ phaåm phaùt trieån. 27 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 2 Phuï luïc 2a: Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu 1. Phaùt thaûi khí nhaø kính quaù möùc – Nguyeân nhaân cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu Hình 3: Noàng ñoä khí cacbonic trong khí quyeån töø 1870 ñeán 2000 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng Cô baûn - Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Phaùt thaûi khí nhaø kính töø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi Caùc khí nhaø kính ñöôïc taïo ra töø caùc quaù trình saûn xuaát naêng löôïng, coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi, thaûi boû vaø xöû lyù chaát thaûi; töø sinh hoaït haøng ngaøy cuûa con ngöôøi (aên uoáng, tieâu duøng, söû duïng naêng löôïng, söû duïng nöôùc). Theo IPCC (UÛy ban Lieân Chính phuû veà bieán ñoåi khí haäu), vieäc tieâu thuï naêng löôïng do ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch trong caùc ngaønh saûn xuaát naêng löôïng, coâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi, xaây döïng v.v... ñoùng goùp khoaûng moät nöûa (46%) vaøo söï noùng leân toaøn caàu; phaù röøng nhieät ñôùi ñoùng goùp khoaûng 18%; saûn xuaát noâng nghieäp khoaûng 9%; caùc ngaønh saûn xuaát hoùa chaát (CFC, HCFC) khoaûng 24%, coøn laïi (3%) laø caùc hoaït *ñoäng khaùc (choân raùc thaûi v.v...) . B ieán ñoåi khí haäu 28 Bieán ñoåi khí haäu, thaùch thöùc, giaûi phaùp – GS TSKH Nguyeãn Ñöùc Ngöõ Tyû leä phaàn traêm caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính (coù tính hôi nöôùc): Khí Coâng thöùc Tyû leä Hôi nöôùc Cacbon ñioâxit Metan Ozon Khí Coâng thöùc Tyû leä Cacbon ñioâxit Metan H O2 C 2O CH4 O3 C 2O CFC CH4 36 – 72 % 9 – 26 % 4 – 9 % 3 – 50 % 20 % 16 % Tyû leä phaàn traêm caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính (khoâng tính hôi nöôùc): Ozon O3 8 % Nitô oâxit N2O 6 % * Bieán ñoåi khí haäu, thaùch thöùc, giaûi phaùp – GS TSKH Nguyeãn Ñöùc Ngöõ Nguoàn: CFC Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 29 B ieán ñoåi khí haäu Tyû leä ñoùng goùp cuûa caùc hoaït ñoäng trong söï gia taêng nhieät ñoä Traùi Ñaát Söû duïng naêng löôïng: 50% Coâng nghieäp: 24% Noâng nghieäp: 13% Phaù röøng: 14% Phaùt thaûi khí nhaø kính haøng naêm theo lónh vöïc Caùc quaù trình coâng nghieäp 16.8 % Traïm ñieän 21.3 % Tieâu huûy vaø xöû lyù chaát thaûi 3.4 % Söû duïng ñaát ñai vaø ñoát caây10.0 % Töø sinh hoaït, thöông maïi vaø nhöõng nguoàn khaùc 10.3 %Khai thaùc, cheá bieán vaø phaân phoái nhieân lieäu hoùa thaïch 11.3 % Saûn phaåm phuï trong noâng nghieäp 12.5 % Nhieân lieäu cho phöông tieän giao thoâng 14.0 % Hình 4: Phaùt thaûi khí nhaø kính haøng naêm theo lónh vöïc Nguoàn: Ðiôxit cácbon Metan Nitõ ôxit Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Taùc ñoäng tôùi caùc heä sinh thaùi töï nhieân Taùc ñoäng ñeán noâng, laâm, ngö nghieäp Taùc ñoäng ñeán daûi ven bieån Heä sinh thaùi laø heä thoáng caùc quaàn theå sinh vaät soáng chung vaø phaùt trieån trong moät moâi tröôøng nhaát ñònh, quan heä töông taùc vôùi nhau vaø vôùi moâi tröôøng ñoù. Heä sinh thaùi töï nhieân laø heä sinh thaùi hình thaønh, phaùt trieån theo quy luaät töï nhieân, vaãn coøn giöõ ñöôïc caùc neùt hoang sô. Caùc heä sinh thaùi töï nhieân (thöôøng goïi laø ña daïng sinh hoïc) laø nguoàn giaù trò kinh teá, moâi tröôøng vaø vaên hoùa cuûa loaøi ngöôøi. Bieán ñoåi khí haäu laøm dòch chuyeån caùc vuøng khí haäu. Caùc loaøi seõ phaûi phaûn öùng thích nghi vôùi caùc ñieàu kieän khí haäu môùi. Söï thay ñoåi cuûa caùc loaøi seõ laøm thay ñoåi thaønh phaàn vaø phaân boá ñòa lyù cuûa caùc heä sinh thaùi naøy. Moät soá loaøi seõ thích öùng toát vôùi bieán ñoåi khí haäu, trong khi moät soá khaùc khoâng thích öùng noåi seõ bò suy thoaùi daàn. Nhìn chung, ñoái vôùi nhieàu loaøi sinh vaät voán nhaïy caûm vôùi caùc ñieàu kieän khí haäu bieán ñoåi khí haäu seõ laø moái nguy haïi lôùn ñoái vôùi chuùng. Heä sinh thaùi cuõng nhö heä thoáng saûn xuaát noâng, laâm, ngö nghieäp coù quan heä khaù maät thieát vôùi thôøi tieát, khí haäu. Noâng nghieäp laø ñoái töôïng chòu taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa khí haäu. Bieán ñoåi khí haäu tuy khoâng gaây ra nhöõng thay ñoåi töùc thì song söï noùng leân toaøn caàu coù theå taùc ñoäng ñeán caùc giai ñoaïn khaùc nhau trong noâng nghieäp nhö thôøi vuï, töôùi tieâu, saâu beänh vaø daãn tôùi thay ñoåi naêng suaát, saûn löôïng. Bieán ñoåi khí haäu vôùi söï taêng nhieät ñoä, thay ñoåi löôïng möa seõ aûnh höôûng ñeán thaûm thöïc vaät röøng vaø heä sinh thaùi röøng theo nhieàu chieàu höôùng khaùc nhau: chæ soá taêng tröôûng sinh khoái cuûa caây röøng coù theå giaûm ñi; gia taêng nguy cô dieät chuûng cuûa ñoäng vaät vaø thöïc vaät; taêng nguy cô chaùy röøng, phaùt trieån saâu beänh, dòch beänh. Nhieät ñoä taêng laøm nguoàn lôïi thuûy saûn bò phaân taùn, ñaëc bieät laøm suy thoaùi raïn san hoâ vaø caùc loaøi caän nhieät ñôùi. Nöôùc maën laán saâu vaøo noäi ñòa laøm maát nôi sinh soáng thích hôïp cuûa moät soá loaøi thuûy saûn nöôùc ngoït, trong khi cöôøng ñoä vaø möa lôùn laøm sinh vaät nöôùc lôï vaø ven bieån cheát haøng loaït do khoâng chòu noåi vôùi noàng ñoä muoái thay ñoåi. Caùc nhaø khoa hoïc cho raèng, neáu khoâng giaûm phaùt thaûi CO , ñeán naêm 2 2100 möïc nöôùc bieån trung bình toaøn caàu döï kieán coù theå taêng trong khoaûng töø 9 cm ñeán 88 cm. Möïc nöôùc bieån daâng taïi moãi nôi phuï thuoäc vaøo thuûy trieàu, doøng haûi löu, ñoä maën. Möïc nöôùc bieån daâng cao cuøng vôùi haøng loaït thieân tai keøm theo nhö baõo, luït, nöôùc bieån daâng seõ gaây ra nhöõng haäu quaû heát söùc nghieâm troïng ñoái vôùi vuøng ven bôø, ñaëc bieät laø cö daân soáng ven bieån. B ieán ñoåi khí haäu 30 2. Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Taùc ñoäng ñeán taiø nguyenâ nöôcù Tacù ñonä g ñená söcù khoeû Nöôùc bieån daâng cao cuõng seõ gaây ra tình trang xoùi lôû bôø bieån taïi nhieàu 0vuøng ven bôø. Nhieät ñoä taêng 1-2 C coù theå gaây tai hoïa ñoái vôùi caùc raïn san hoâ raát nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi cuûa nhieät ñoä nöôùc bieån. Caùc raïn san hoâ khoâng chæ laø moät daïng sinh hoïc maø coøn coù taùc duïng raát lôùn trong vieäc choáng xoùi lôû vaø laø moâi tröôøng sinh soáng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät bieån. Möïc nöôùc bieån taêng seõ laøm cho moät soá vuøng ñaát ngaäp nöôùc bieán maát, moät soá vuøng khaùc ñöôïc hình thaønh. Neáu möïc nöôùc bieån taêng quaù möùc ñoä thích nghi, caùc heä sinh thaùi ven bieån treân vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù bieán maát. Bieán ñoåi khí haäu cuøng vôùi nöôùc bieån daâng seõ laøm thay ñoåi söï phaân boá taøi nguyeân nöôùc, doøng chaûy caùc doøng soâng, chaát löôïng nöôùc vaø vieäc cung caáp nöôùc. Nhieät ñoä taêng seõ laøm boác hôi nhieàu hôn vaø do ñoù möa seõ nhieàu hôn. Ñaëc ñieåm cuûa möa ñoái vôùi töøng khu vöïc seõ thay ñoåi, löôïng möa coù theå taêng leân hoaëc giaûm ñi. Nhöõng thay ñoåi veà möa seõ daãn tôùi nhöõng thay ñoåi veà doøng chaûy cuûa caùc doøng soâng, taàn suaát vaø cöôøng ñoä caùc traän luõ, taàn suaát vaø ñaëc ñieåm cuûa haïn haùn. Nhieät ñoä taêng seõ laøm tan baêng tuyeát ôû nhieàu ngoïn nuùi, daãn ñeán taêng doøng chaûy ôû caùc soâng vaø taêng luõ luït. Sau moät thôøi gian, khi caùc khoái baêng tuyeât lôùn treân caùc ñænh nuùi tan heát, nguoàn cugn caáp nöôùc seõ caïn, luõ luït seõ giaûm ñi nhöng doøng chaûy caùc soâng cuõng giaûm ñi raát nhieàu. Moät soá soâng seõ bò caïn kieät, naïn thieáu nöôùc seõ xaûy ra traàm troïng. Caùc hoà chöùa cuõng seõ bò aûnh höôûng do bieán ñoåi khí haäu: löôïng möa lôùn gaây tröôït lôû ñaát vaø taêng boài laéng khieán caùc hoà giaûm söùc chöùa vaø coù theå trôû thaønh caùc hoà cheát; chaát löôïng nöôùc trong caùc hoà cuõng seõ thay ñoåi. Bieán ñoåi khí haäu cuøng vôùi nöôùc bieån daâng seõ laøm cho vieäc cung caáp nöôùc ngoït trôû neân khoù khaên. Caùc nguoàn nöôùc ngoït ven bieån, keå caû nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm seõ bò nhieãm maën khi nöôùc bieån daâng. Bieán ñoåi khí haäu coù theå taùc ñoäng tröïc tieáp vaø giaùn tieáp tôùi söùc khoeû con ngöôøi, ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi sinh soáng ôû nhöõng vuøng deã bò taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu (vuøng ven bieån hay coù baõo, soùng thaàn, vuøng nhieät ñôùi hay coù caùc beänh truyeàn nhieãm...). Taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa bieán ñoåi khí haäu ñeán söùc khoeû con ngöôøi thoâng qua moái quan heä trao ñoåi vaät chaát, naêng löôïng giöõa cô theå ngöôøi vôùi moâi tröôøng xung quanh, daãn ñeán nhöõng bieán ñoåi veà sinh lyù, taäp quaùn, khaû naêng thích nghi vaø nhöõng phaûn öùng cuûa cô theå ñoái vôùi caùc taùc ñoäng ñoù. Caùc ñôït naéng noùng keùo daøi, nhieät ñoä khoâng khí taêng, gaây neân nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi, daãn ñeán gia taêng moät soá nguy cô ñoái vôùi tuoåi giaø, nhöõng ngöôøi maéc beänh tim maïch, beänh thaàn kinh, dò öùng. 31 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu B ieán ñoåi khí haäu 32 Taùc ñoäng giaùn tieáp cuûa bieán ñoåi khí haäu ñeán söùc khoeû con ngöôøi thoâng qua nhöõng nguoàn gaây beänh, laøm taêng khaû naêng buøng phaùt vaø lan truyeàn caùc beänh dòch nhö beänh cuùm A/H1N1, cuùm A/H5N1, tieâu chaûy, dòch taû... Bieán ñoåi khí haäu laøm taêng khaû naêng xaûy ra moät soá beänh nhieät ñôùi nhö soát reùt, soát xuaát huyeát, vieâm naõo Nhaät Baûn, laøm taêng toác ñoä sinh tröôûng vaø phaùt trieån nhieàu loaïi vi khuaån vaø coân truøng, vaät chuû mang beänh (ruoài, muoãi, chuoät, boï cheùt, ve). Bieán ñoåi khí haäu laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï xuaát hieän trôû laïi cuûa moät soá beänh truyeàn nhieãm ôû vuøng nhieät ñôùi (soát reùt, soát Dengue, dòch haïch, dòch taû), xuaát hieän moät soá beänh truyeàn nhieãm môùi (SARS, cuùm A/H5N1, cuùm A/H1N1), thuùc ñaåy quaù trình ñoät bieán cuûa virut gaây beänh cuùm A/H1N1, H5N1 nhanh hôn. Caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñaõ gaây bieán ñoåi heä sinh thaùi caû ôû treân caïn vaø döôùi nöôùc, saên baén traùi pheùp laøm giaûm ñaùng keå, thaäm chí gaây dieät vong moät soá loaøi thuù hieám, phaùt thaûi khí nhaø kính ngaøy caøng taêng laø nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa xu theá aám leân toaøn caàu, taàng ozon bò phaù huyû daãn ñeán söï taêng cöôøng ñoä böùc xaï töû ngoaïi treân maët ñaát, laø nguyeân nhaân gaây beänh ung thö da vaø caùc beänh veà maét. 10 taùc ñoäng kyø laï cuûa hieäu öùng khí nhaø kính coù theå nhaän bieát Con ngöôøi haét hôi nhieàu hôn; Ñoäng vaät di cö leân ñoài nuùi; Thöïc vaät buøng noå ôû Baéc Cöïc; Söï bieán maát cuûa caùc hoà; Nhieàu coâng trình bieán daïng; Nhòp sinh hoïc cuûa ñoäng vaät thay ñoåi; Veä tinh quay nhanh hôn; Chieàu cao cuûa caùc daõy nuùi taêng leân; Caùc kyø quan ñöùng tröôùc nguy cô bò huûy dieät; Chaùy röøng xaûy ra thöôøng xuyeân hôn. Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 2b: Phieáu traéc nghieäm cho Hoaït ñoäng 2 1) Neáu khoâng coù caùc khí nhaø kính nguoàn goác töï nhieân, beà maët Traùi ñaát seõ laïnh hôn hieän nay: 0a. 33 C 0b. 88 C c. Khoâng laïnh hôn maø seõ noùng hôn 2) Caùi gì khoâng giuùp caùc nhaø khoa hoïc ñaùnh giaù veà khí haäu trong quaù khöù? a. Voøng goã haøng naêm cuûa caây b. Ñoà goám coå c. Baêng tuyeát 3) Caùc nhaø khoa hoïc döï baùo, khoaûng 100 naêm nöõa do bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu maø möïc nöôùc bieån: a. Giaûm ít nhaát 100 cm b. Giöõ nguyeân nhö hieän nay c. Taêng 15 – 95 cm 4) Hieän töôïng noùng leân toaøn caàu laø nguyeân nhaân laøm nöôùc bieån daâng. Caùi gì khoâng phaûi laø nguyeân nhaân daãn ñeán taêng möïc nöôùc bieån khi nhieät ñoä Traùi ñaát noùng leân? a. Nhieät ñoä laøm nöôùc noùng leân vaø taêng theå tích b. Baêng tan laøm taêng löôïng nöôùc bieån c. Möa nhieàu laøm taêng löôïng nöôùc ñoå xuoáng bieån 5) So vôùi naêm 1860, haøm löôïng cacbon ñioxit trong khí quyeån hieän nay:B a. Nhieàu hôn 80% b. Ít hôn naêm 1860 c. Nhieàu hôn 25% 6) Bao nhieâu cacbon ñioxit taêng trong khoâng khí haøng naêm do phaù röøng? a. Khoâng taêng, vì chaët caây khoâng laøm phaùt thaûi cacbon ñioxit b.Taêng töø 200 – 500 taán c.Taêng töø 2 – 5 tyû taán 33 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu B ieán ñoåi khí haäu 34 1) Caùc khí nhaø kính phaùt sinh töø töï nhieân vôùi löôïng caân baèng ñuû ñeå giöõ nhieät ñoä beà maët Traùi ñaát thích hôïp cho phaùt trieån söï soáng cuûa caùc heä sinh thaùi vaø con ngöôøi. Hieän nay beà maët Traùi ñaát coù nhieät ñoä trung bình 0khoaûng 15 C. Neáu khoâng coù hieäu öùng nhaø kính, nhieät ñoä beà maët Traùi 0ñaát vaøo khoaûng -18 C. Nhö vaäy beà maët Traùi ñaát seõ laïnh hôn hieän nay 033 C – quaù laïnh ñeå duy trì söï soáng. 2) Haøng naêm caây coái sinh tröôûng vaø ñeå laïi daáu veát 1 voøng troøn trong thaân goã. Töø hình daïng vaø kích thöôùc cuûa voøng goã coù theå suy ñoaùn veà ñieàu kieän sinh tröôûng cuûa caây, töùc laø ñieàu kieän khí haäu trong quaù khöù. 3) Nhieàu kòch baûn tính toaùn döï baùo trong 100 naêm tôùi hieän töôïng noùng leân toaøn caàu seõ laøm möïc nöôùc bieån taêng töø 15 -95 cm. Ñieàu ñoù daãn tôùi ngaäp chìm nghieâm troïng caùc vuøng ñaát ven bieån, laøm maát nôi sinh soáng cuûa coäng ñoàng vaø caùc heä sinh thaùi ven bieån. 4) Caùc nhaø khoa hoïc döï baùo trong 100 naêm tôùi hieän töôïng noùng leân toaøn caàu seõ laøm möïc nöôùc bieån taêng töø 15 -95 cm do nhieät ñoä taêng laøm tan chaûy caùc “doøng soâng baêng” treân 2 cöïc cuûa Traùi Ñaát, ñoàng thôøi nöôùc seõ daõn nôû khi nhieät ñoä taêng. 5) Hieän nay haøm löôïng cacbon ñioxit trong khí quyeån taêng 25% so vôùi naêm 1986 do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Hai nguoàn phaùt thaûi khí cacbon ñioxit lôùn nhaát laø ñoát chaùy nhieân lieäu hoùa thaïch (söû duïng naêng löôïng) vaø phaù röøng/chaùy röøng. Con ngöôøi caøng thaûi nhieàu cacbon ñioxit vaøo khí quyeån, nhieät ñoä caøng taêng. 6) Röøng ñöôïc goïi laø “boàn chöùa cacbon” vì röøng haáp thuï vaø löu giöõ cacbon ñioxit töø khí quyeån. Khi caây bò chaët vaø ñoát chaùy, cacbon ñioxit ñöôïc löu giöõ trong caây ñöôïc giaûi phoùng vaø phaùt thaûi trôû laïi vaøo khí quyeån. Caùc nhaø khoa hoïc tính toaùn laø haøng naêm coù töø 2 – 5 tyû taán cacbon ñioxit bò phaùt thaûi vaøo khí quyeån do chaët caây vaø chaùy röøng. Phuï luïc 2c: Ñaùp aùn cho Phieáu traéc nghieäm Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Nhieät ñoä Löôïng möa Möïc nöôùc bieån Hieän töôïng thôøi tieát Nhaän ñònh chung Trong khoaûng 50 naêm qua (1951 - 2000), nhieät ñoä trung bình naêm ôû oVieät Nam ñaõ taêng leân 0,7 C. Nhieät ñoä trung bình naêm cuûa 4 thaäp kyû gaàn ñaây (1961 - 2000) cao hôn trung bình naêm cuûa 3 thaäp kyû tröôùc ñoù (1931 - 1960). Nhieät ñoä trung bình naêm cuûa thaäp kyû 1991 – 2000 ôû Haø Noäi, Ñaø Naüng, TP. Hoà Chí Minh ñeàu cao hôn trung bình cuûa thaäp kyû 1931 – o1940 laàn löôït laø 0,8; 0,4 vaø 0,6 C. Naêm 2007, nhieät ñoä trung bình naêm ôû caû 3 nôi treân ñeàu cao hôn trung bình cuûa thaäp kyû 1931 – 1940 laø 0,8 – o o1,3 C vaø cao hôn thaäp kyû 1991 – 2000 laø 0,4 – 0,5 C. Treân töøng ñòa ñieåm, xu theá bieán ñoåi cuûa löôïng möa trung bình naêm trong 9 thaäp kyû vöøa qua (1911 – 2000) khoâng roõ reät theo caùc thôøi kyø vaø treân caùc vuøng khaùc nhau, coù giai ñoaïn taêng leân vaø coù giai ñoaïn giaûm xuoáng. Treân laõnh thoå Vieät Nam, xu theá bieán ñoåi cuûa löôïng möa cuõng raát khaùc nhau giöõa caùc khu vöïc. Theo soá lieäu quan traéc trong khoaûng 50 naêm qua ôû caùc traïm Cöûa OÂng vaø Hoøn Daáu cho thaáy, möïc nöôùc bieån trung bình ñaõ taêng leân khoaûng 20cm. Khoâng khí laïnh: Soá ñôït khoâng khí laïnh giaûm ñi roõ reät trong hai thaäp kyû gaàn ñaây (cuoái theá kyû XX ñaàu theá kyû XXI). Naêm 1994 vaø naêm 2007 chæ coù 15-16 ñôït, baèng 56% trung bình nhieàu naêm. 6/7 tröôøng hôïp coù soá ñôït khoâng khí laïnh trong moãi thaùng muøa ñoâng (XI-III) thaáp dò thöôøng (0-1 ñôït) cuõng rôi vaøo 2 thaäp kyû gaàn ñaây (3/1990, 1/1993, 2/1994, 2/1997, 11/1997). Moät bieåu hieän dò thöôøng gaàn ñaây nhaát veà khí haäu trong boái caûnh bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu laø ñôït khoâng khí laïnh gaây reùt ñaäm, reùt haïi keùo daøi 38 ngaøy trong thaùng 1 vaø thaùng 2 naêm 2008 gaây thieät haïi lôùn cho saûn xuaát noâng nghieäp; Baõo: Nhöõng naêm gaàn ñaây, soá côn baõo coù cöôøng ñoä maïnh nhieàu hôn, quyõ ñaïo baõo dòch chuyeån daàn veà caùc vó ñoä phía Nam vaø muøa baõo keát thuùc muoän hôn, nhieàu côn baõo coù quyõ ñaïo di chuyeån dò thöôøng hôn. Möa phuøn: Soá ngaøy möa phuøn trung bình naêm ôû Haø Noäi giaûm daàn trong thaäp kyû 1981 – 1990 vaø chæ coøn gaàn moät nöûa (15 ngaøy/naêm) trong 10 naêm gaàn ñaây. Töø nay ñeán naêm 2050, hieän töôïng aám leân cuûa khí haäu traùi ñaát seõ gaây ra nhieàu haäu quaû nghieâm troïng nhö thieân tai luõ luït taøn phaù caùc nöôùc, trong ñoù coù Vieät Nam. Caùc nhaø khoa hoïc Australia caûnh baùo raèng neáu nhö naêm 2006, Vieät Nam phaûi höùng chòu 10 traän baõo lôùn vaø nhieàu côn gioâng toá, thì möùc ñoä thieân tai trong thôøi gian tôùi seõ coøn nhieàu vaø maïnh hôn nöõa. 35 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 3 Phuï luïc 3a: Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam 1. Bieán ñoåi cuûa caùc yeáu toá khí haäu, hieän töôïng thôøi tieát tieâu bieåu taïi Vieät Nam 2. Taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi Vieät Nam Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Taùc ñoäng ñeán vuøng ven bôø Bieán ñoåi khí haäu taùc ñoäng ñeán moïi hoaït ñoäng kinh teá-xaõ hoäi. Döôùi ñaây xin giôùi thieäu moät soá keát quaû ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi naøy ñoái vôùi taøi nguyeân nöôùc, noâng nghieäp, laâm nghieäp, naêng löôïng, thuyû saûn vaø söùc khoeû con ngöôøi, treân cô sôû kòch baûn veà bieán ñoåi khí haäu theo ñoù, oñeán naêm 2070, nhieät ñoä taêng leân töø 1,5 ñeán 2,5 C, löôïng möa bieán ñoåi töø -5% ñeán 10%. Kòch baûn nöôùc bieån daâng 1 m vaøo naêm 2100 ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu ñoái vôùi vuøng ven bôø. Vieät Nam coù bôø bieån daøi 3.260km, hôn moät trieäu km2 laõnh haûi vaø treân 3.000 hoøn ñaûo gaàn bôø vaø hai quaàn ñaûo xa bôø, nhieàu vuøng ñaát thaáp ven bieån, trong ñoù coù treân 80% dieän tích ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø treân 30% dieän tích ñoàng baèng soâng Hoàng – Thaùi Bình coù ñoä cao döôùi 2,5m so vôùi maët bieån. Nhöõng vuøng naøy haøng naêm phaûi chòu ngaäp luït naëng neà trong muøa möa vaø haïn haùn, xaâm nhaäp maën trong muøa khoâ. Bieán ñoåi khí haäu vaø nöôùc bieån daâng coù theå laøm traàm troïng theâm tình traïng noùi treân, laøm taêng dieän tích ngaäp luït, gaây khoù khaên cho thoaùt nöôùc, taêng xoùi lôû bôø bieån vaø nhieãm maën nguoàn nöôùc aûnh höôûng ñeán saûn xuaát noâng nghieäp vaø nöôùc sinh hoaït, gaây ruûi ro lôùn ñeán caùc coâng trình xaây döïng ven bieån nhö ñeâ bieån, ñöôøng giao thoâng, beán caûng, caùc nhaø maùy, caùc ñoâ thò vaø khu vöïc daân cö ven bieån. Möïc nöôùc bieån daâng vaø nhieät ñoä nöôùc bieån taêng laøm aûnh höôûng ñeán caùc heä sinh thaùi bieån vaø ven bieån, gaây nguy cô ñoái vôùi caùc raïn san hoâ vaø röøng ngaäp maën, aûnh höôûng xaáu ñeán neàn taûng sinh hoïc cho caùc hoaït ñoäng khai thaùc vaø nuoâi troàng thuyû saûn ven bieån. Nöôùc bieån daâng aûnh höôûng ñeán caùc baõi taém, caùc khu du lòch ven bieån. Moät soá nôi coù theå maát ñi, moät soá khaùc bò ñaåy saâu vaøo ñaát lieàn, aûnh höôûng ñeán vieäc khai thaùc. Caùc coâng trình di saûn vaên hoaù, lòch söû, caùc khu baûo toàn, caùc khu du lòch sinh thaù vaø caùc coâng trình haï taàng ôû nhöõng nôi bò nöôùc bieån daâng coù theå bò ngaäp, phaûi di chuyeån hay ngöøng treä laøm gia taêng chi phí di chuyeån, caûi taïo vaø baûo döôõng. . Theo öôùc tính cuûa IPCC, neáu möïc nöôùc bieån chæ daâng cao theâm 1 meùt, Vieät Nam seõ maát hôn 12% dieän tích laõnh thoå hieän laø nôi sinh soáng cuûa 23% trong toång soá daân 84 trieäu ngöôøi. Theo nghieân cöùu cuûa UNDP, nöôùc bieån daâng coù theå laøm ngaäp 5.000 km2 ñaát ôû ñoàng baèng soâng Hoàng vaø khoaûng 15.000-20.000 km2 ñaát ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Vôùi möïc nöôùc bieån ngaøy caøng daâng cao, moät soá khu vöïc seõ trôû thaønh ñoàng chua nöôùc maën vaø cö daân ñòa phöông coù theå seõ trôû thaønh lôùp ngöôøi tî naïn môùi vì moâi tröôøng soáng bò huûy hoaïi. B ieán ñoåi khí haäu 36 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Taùc ñoäng ñeán laâm nghieäp Taùc ñoäng ñeán thuyû saûn Taùc ñoäng ñoái vôùi naêng löôïng Nöôùc bieån daâng laøm thu heïp 25.000 ha dieän tích röøng ngaäp maën, coù taùc ñoäng xaáu ñeán 13.000 ha röøng traøm vaø röøng troàng treân caùc ñaát bò nhieãm pheøn. Do bieán ñoåi khí haäu, phaân boá ranh giôùi caùc kieåu röøng nguyeân sinh, thöù sinh coù theå dòch chuyeån vaø taêng nguy cô dieät chuûng cuûa ñoäng thöïc vaät, laøm bieán maát caùc nguoàn gen quyù hieám, taêng nguy cô chaùy röøng, phaùt trieån saâu beänh, phaù hoaïi caây röøng. Nhieät ñoä cao vaø möùc ñoä khoâ haïn gia taêng coøn laøm taêng nguy cô chaùy röøng, phaùt trieån dòch beänh, saâu beänh,... Caùc heä sinh thaùi thuyû vöïc, nguoàn lôïi thuyû saûn vaø ngheà caù... laø nhöõng ñoái töôïng chòu taùc ñoäng tröïc tieáp. Döï baùo tröõ löôïng caùc loaøi haûi saûn kinh teá bò giaûm suùt 1/3 so vôùi hieän nay. Nöôùc bieån daâng vaø ngaäp maën gia taêng daãn ñeán caùc haäu quaû: Nöôùc maën laán saâu vaøo noäi ñòa, laøm maát nôi sinh soáng thích hôïp cuûa moät soá loaøi thuyû saûn nöôùc ngoït; Röøng ngaäp maën bò thu heïp, aûnh höôûng ñeán heä sinh thaùi cuûa moät soá loaøi thuyû saûn; Khaû naêng coá ñònh chaát höõu cô cuûa heä sinh thaùi rong bieån giaûm, daãn ñeán giaûm nguoàn cung caáp saûn phaåm quang hôïp vaø chaát dinh döôõng cho sinh vaät ñaùy. Do vaäy, chaát löôïng moâi tröôøng soáng cuûa nhieàu loaïi thuyû saûn xaáu ñi. Nöôùc bieån daâng seõ aûnh höôûng tôùi hoaït ñoäng cuûa caùc giaøn khoan, heä thoáng daãn khí vaø caùc nhaø maùy ñieän chaïy khí ñöôïc xaây döïng treân bieån hay ven bieån, laøm taêng chi phí baûo döôõng, duy tu, vaän haønh maùy moùc, phöông tieän... Nöôùc bieån daâng cuõng seõ laøm caùc traïm phaân phoái ñieän treân caùc vuøng ven bieån phaûi taêng theâm ñieän cho bôm tieâu nöôùc ôû caùc vuøng thaáp ven bieån. Doøng chaûy caùc soâng lôùn coù coâng trình thuyû ñieän cuõng chòu aûnh höôûng ñaùng keå. Nhieät ñoä taêng seõ laøm taêng chi phí thoâng gioù, laøm maùt haàm loø khai thaùc vaø laøm giaûm hieäu suaát, saûn löôïng cuûa caùc nhaø maùy ñieän; laøm taêng tieâu thuï ñieän cho sinh hoaït vaø taêng ñaùng keå chi phí laøm maùt trong coâng nghieäp, giao thoâng, thöông maïi vaø caùc lónh vöïc khaùc; laøm taêng löôïng boác hôi keát hôïp vôùi söï thaát thöôøng trong cheá ñoä möa daãn ñeán thay ñoåi löôïng nöôùc döï tröõ vaø löu löôïng vaøo caùc hoà thuyû ñieän. Möa, baõo nhieàu, lôùn seõ aûnh höôûng tôùi heä thoáng giaøn khoan ngoaøi khôi, heä thoáng vaän chuyeån daàu vaø khí vaøo bôø, heä thoáng truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän,... 37 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Taùc ñoäng ñeán söùc khoeû con ngöôøi Caùc hieän töôïng thôøi tieát cöïc ñoan Nhieät ñoä taêng laøm taêng taùc ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi, gia taêng moät soá nguy cô ñoái vôùi tuoåi giaø, ngöôøi maéc beänh tim maïch, beänh thaàn kinh. Tình traïng noùng leân laøm thay ñoåi caáu truùc muøa nhieät haøng naêm. ÔÛ mieàn Baéc, muøa ñoâng seõ aám leân, daãn tôùi thay ñoåi ñaëc tính trong nhòp sinh hoïc cuûa con ngöôøi. Nhieät ñoä taêng cuõng laøm taêng khaû naêng xaûy ra moät soá beänh nhieät ñôùi: soát reùt, soát xuaát huyeát, laøm taêng toác ñoä sinh tröôûng vaø phaùt trieån nhieàu loaïi vi khuaån vaø coân truøng, vaät chuû mang beänh, laøm taêng soá löôïng ngöôøi bò beänh nhieãm khuaån deã laây lan Thieân tai nhö baõo, luït, haïn haùn, möa lôùn vôùi cöôøng ñoä vaø taàn soá gia taêng laøm söï thieät haïi veà ngöôøi vaø cuûa, ngoaøi ra coøn taùc ñoäng giaùn tieáp tôùi söùc khoeû cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi thoâng qua oâ nhieãm moâi tröôøng, suy dinh döôõng, beänh taät. Nhöõng ñoái töôïng deã bò toån thöông nhaát laø nhöõng noâng daân ngheøo, caùc daân toäc thieåu soá ôû mieàn nuùi, ngöôøi giaø, treû em vaø phuï nöõ. Söï gia taêng cuûa caùc hieän töôïng thôøi tieát cöïc ñoan vaø thieân tai, caû veà taàn soá vaø cöôøng ñoä do bieán ñoåi khí haäu laø moái ñe doaï thöôøng xuyeân, tröôùc maét vaø laâu daøi ñoái vôùi taát caû caùc lónh vöïc, caùc vuøng vaø caùc coäng ñoàng. Baõo, luõ luït, haïn haùn, möa lôùn, naéng noùng, toá, loác laø thieân tai xaûy ra haøng naêm ôû nhieàu vuøng trong caû nöôùc, gaây thieät haïi cho saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Bieán ñoåi khí haäu seõ laøm cho caùc thieân tai noùi treân trôû neân khoác lieät hôn vaø coù theå trôû thaønh thaûm hoaï, gaây ruûi ro lôùn cho phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi hoaëc xoaù ñi nhöõng thaønh quaû nhieàu naêm cuûa söï phaùt trieån. Nhöõng khu vöïc ñöôïc döï tính chòu taùc ñoäng lôùn nhaát cuûa caùc hieän töôïng khí haäu cöïc ñoan noùi treân laø daûi ven bieån Trung Boä, vuøng nuùi Baéc vaø Baéc Trung Boä, vuøng ñoàng baèng Baéc Boä vaø ñoàng baèng soâng Cöûu Long. (Theo Baùo caùo ñaùnh giaù bieán ñoåi khí haäu Vieät Nam) B ieán ñoåi khí haäu 38 Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Muïc ñích: Duïng cuï: Caùch chôi: Giuùp ngöôøi chôi bieát caùc khaùi nieäm veà bieán ñoåi khí haäu, taùc haïi vaø caùc öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu. Vaøi ba tôø giaáy Ao, chia ra caùc oâ, soá oâ baèng soá caùc caâu hoûi traéc nghieäm veà bieán ñoåi khí haäu. Moãi ñoäi chôi ñöôïc phaùt moät tôø giaáy to ñaõ chia oâ. Moãi oâ vuoâng öùng vôùi moät caâu hoûi veà bieán ñoåi khí haäu. Moãi khi traû lôøi sai 1 caâu, 1 oâ vuoâng bò maát (caét) ñi. Ñoäi naøo bò caét nhieàu oâ vuoâng ñoäi ñoù seõ thua. Coù theå cöû 4-5 baïn cuûa moãi ñoäi ñöùng treân tôø giaáy ñoäi naøo coøn “ñaûo” ñeå ñöùng chaân sau cuøng laø ñoäi ñoù thaéng cuoäc. 39 B ieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 3b: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 3 Troø chôi “Ñaûo noåi - Ñaûo chìm” Baûng caâu hoûi tham khaûo cho troø chôi “Ñaûo noåi-Ñaûo chìm” 1. Trong soá nhöõng ví duï sau ñaây, ví duï naøo veà Bieán ñoåi khí haäu: 2. Khí naøo trong caùc khí sau ñaây laø khí nhaø kính A. Moät ngaøy gioù B. Moät ngaøy möa C. Moät ngaøy naéng D. Moät ngaøy noùng A. OÂxi B. Cacbon ñioâxít C. Sulphua ñioâxit D. Ozon 3. Khí haäu traùi ñaát ñaõ thay ñoåi trong bao nhieâu naêm? A. 100 naêm B. 1 trieäu naêm C. 1 tyû naêm D. 5 tyû naêm 4. Taïi sao caùc nhaø khoa hoïc laïi cho raèng möïc nöôùc bieån ñang daâng cao? 5. Khi naøo trong lòch söû thì loaøi ngöôøi baét ñaàu thaûi theâm raát nhieàu khí nhaø kính vaøo baàu khí quyeån? 6. Hoaït ñoäng naøo sau ñaây thaûi nhieàu khí nhaø kính vaøo baàu khí quyeån? A. Caùc doøng soâng baêng tan chaûy cung caáp theâm nöôùc vaøo ñaïi döông B. Loã thuûng ozon laøm bieån aám leân. C. Löôïng möa taêng leân D. Taát caû caùc nguyeân nhaân treân A. Kyû baêng haø B. Thôøi kyø Ñaïi khuûng hoaûng A. Ñi xe oâtoâ B. Ñi xe ñaïp C. Ñi boä D. Söû duïng thuyeàn khoâng coù ñoäng cô C. Thôøi kyø Caùch maïng Coâng nghieäp Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 7. Taïi sao trong quaù khöù caây coû vaø ñoäng vaät coù theå bieán ñoåi ñeå thích öùng vôùi bieán ñoåi khí haäu? 8. Baïn coù theå laøm gì ñeå giuùp ngaên ngöøa bieán ñoåi khí haäu? A. 355ppm B. 378ppm C. 386ppm D. 410ppm 9. Trong caùc khí sau, khí nhaø kính naøo khoâng coù trong töï nhieân? A. Nitrious Oxide C. Halocarbon B. Metan A. Möùc cacbon dioxit an toaøn trong töï nhieân C. Möùc phaùt thaûi maø ít nöôùc ñoàng yù. B. Möùc maø chuùng ta ñaõ vöôït qua. B ieán ñoåi khí haäu 40 A. Vì con ngöôøi baûo veä chuùng khoûi bieán ñoåi khí haäu. C. Trong quaù khöù, khí haäu khoâng bieán ñoåi, vaäy neân thöïc vaät vaø ñoäng vaät khoâng phaûi bieán ñoåi ñeå thích nghi. B. Bieán ñoåi khí haäu trong quaù khöù xaûy ra chaäm neân thöïc vaät vaø ñoäng vaät coù theå bieán ñoåi daàn daàn ñeå thích nghi. D. Trong quaù khöù, ñoäng thöïc vaät ñöôïc lôïi töø bieán ñoåi khí haäu. 10. 350ppm laø gì? D. Taát caû nhöõng ñieàu treân 11. Möùc cacbon ñioxit trong töï nhieân hieän nay laø: 12. Khí nhaø kính maïnh nhaát laø khí naøo? A. Hôi nöôùc B. CFC C. Cacbon ñioxit D. Meâtan A. Tieát kieäm naêng löôïng B. Troàng caây C. Taùi söû duïng D. Taát caû nhöõng caùch treân Ñaù p aù n 1. D 2. B 3. D 4. A 5. C 6. A 7. B 8. D 9. C 10. D 11. C 12. B Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Nhaèm baûo veä heä thoáng khí haäu, giaûm nheï caùc taùc ñoäng xaáu cuûa bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu, Hoäi nghò thöôïng ñænh cuûa Lieân hôïp quoác veà Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån, coøn ñöôïc goïi laø Hoäi nghò thöôïng ñænh veà Traùi ñaát toå chöùc ôû Rio de Janeiro Brazil, töø ngaøy 3 ñeán ngaøy 14 thaùng 6 naêm 1992, ñaõ ñöa ra Coâng öôùc Khung cuûa Lieân hôïp quoác veà Bieán ñoåi khí haäu (UNFCCC). Tôùi thôøi ñieåm hieän nay, 192 quoác gia treân theá giôùi (trong ñoù coù Vieät Nam) ñaõ pheâ chuaån coâng öôùc naøy. Coâng öôùc coù hieäu löïc töø 21 thaùng 3 naêm 1994. Muïc tieâu chính cuûa coâng öôùc laø “oån ñònh noàng ñoä khí nhaø kính trong khí quyeån ôû möùc ñoä coù theå ngaên chaën ñöôïc söï can thieäp nguy hieåm cuûa con ngöôøi vaøo heä thoáng cuûa khí haäu.” (Ñieàu 2, Coâng öôùc Khung cuûa Lieân hôïp quoác veà Bieán ñoåi khí haäu. Caäp nhaät vaøo ngaøy 29/10/09) Nghò ñinh thö Kyoto laø moät thoûa thuaän quoác teá, moät böôùc ngoaët chuyeån tieáp töø Coâng öôùc Khung cuûa Lieân hôïp quoác veà Bieán ñoåi khí haäu. Nghò ñònh ñöôïc thoâng qua ôû Kyoto, Nhaät Baûn vaøo ngaøy 11 thaùng 12 naêm 1997 vaø ñöôïc pheâ chuaån vaøo ngaøy 16 thaùng 2 naêm 2005. Nghò ñònh naøy heát söùc quan troïng bôûi vì noù raøng buoäc 37 nöôùc phaùt trieån vaø coäng ñoàng Chaâu AÂu trong vieäc giaûm phaùt thaûi khí nhaø kính ôû möùc trung bình laø 5% so vôùi möùc phaùt thaûi naêm 1990 trong voøng 5 naêm 2008-2012. Cho ñeán nay, 184 quoác gia tham gia Coâng öôùc ñaõ pheâ chuaån Nghò ñònh thö Nghò ñònh thö ñöôïc soaïn thaûo nhaèm hoã trôï caùc nöôùc thích nghi vôùi nhöõng haäu quaû xaáu cuûa bieán ñoåi khí haäu thoâng qua vieäc phaùt trieån vaø trieån khai kyõ thuaät giuùp taêng khaû naêng chòu ñöïng caùc taùc ñoäng cuûa bieán ñoåi khí haäu. Ngoaøi ra moät quyõ thích öùng ñöôïc thaønh laäp ñeå taøi trôï cho döï aùn vaø chöông trình thích öùng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ngaøy 2/12/2008, Thuû töôùng Chính phuû Nguyeãn Taán Duõng ñaõ kyù Quyeát ñònh soá 158/QÑ-TTg pheâ duyeät "Chöông trình muïc tieâu Quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu", vôùi 9 nhieäm vuï vaø giaûi phaùp. Chöông trình ñöôïc thöïc hieän töø naêm 2009 ñeán 2015, toång kinh phí thöïc hieän öôùc tính khoaûng 1.965 tyû ñoàng. 41 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 4 Phuï luïc 4a: ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu 1. Coâng öôùc khung cuûa Lieân Hôïp quoác veà bieán ñoåi khí haäu Giôùi thieäu chung Muïc tieâu 2. Nghò ñònh thö Kyoto Giôùi thieäu chung Muïc tieâu 3. Chöông trình muïc tieâu quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu Giôùi thieäu chung Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Theo Quyeát ñònh naøy, caùc Boä, ngaønh, ñòa phöông seõ thöïc hieän vieäc ñaùnh giaù möùc ñoä cuûa bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam vaø xaùc ñònh ñöôïc caùc giaûi phaùp öùng phoù ñoái vôùi caùc lónh vöïc, caùc ngaønh, caùc ñòa phöông trong töøng giai ñoaïn, tích hôïp vaán ñeà naøy vaøo caùc chieán löôïc, chöông trình, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, phaùt trieån ngaønh vaø caùc ñòa phöông. Nhöõng noã löïc öùng phoù cuûa nöôùc ta seõ laø ñoäng thaùi tích cöïc trong coâng cuoäc giaûm nheï bieán ñoåi khí haäu, baûo veä heä thoáng khí haäu toaøn caàu. Thaùng 6/2009, Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng ñaõ coâng boá kòch baûn bieán ñoåi khí haäu (BÑKH) vaø nöôùc bieån daâng cho Vieät Nam. Laøm cô sôû ñeå caùc Boä ngaønh, ñòa phöông trieån khai keá hoaïch haønh ñoäng vaø thöïc hieän coù hieäu quaû Chöông trình muïc tieâu quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu cuûa Vieät Nam. B ieán ñoåi khí haäu 42 4. Kòch baûn bieán ñoåi khí haäu vaø nöôùc bieån daâng Giôùi thieäu chung Muïc tieâu Muïc tieâu Caùc haønh ñoäng thieát thöïc ñeå giaûm nheï bieán ñoåi khí haäu Muoán giaûm nheï taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa bieán ñoåi khí haäu, caàn giaûm thieåu phaùt thaûi caùc khí nhaø kính laøm taêng nhieät ñoä Traùi ñaát baèng nhöõng bieän phaùp cuï theå nhö sau: Söû duïng naêng löôïng hieäu quaû, tieát kieäm trong moïi lónh vöïc cuûa cuoäc soáng. Söï kieän “Giôø Traùi ñaát” laø moät trong caùc bieän phaùp giuùp ngöôøi daân nhaän thöùc vaø hieåu ñöôïc taàm quan troïng vieäc söû duïng naêng löôïng hieäu quaû, tieát kieäm; Giaûm söû duïng, tieâu thuï nhieân lieäu hoaù thaïch, nhieân lieäu khoâng taùi taïo nhö than ñaù, than buøn, daàu moû, caùt daàu, seùt daàu, khí daàu moû, khí thieân nhieân... vaø thay chuùng baèng baèng naêng löôïng taùi taïo (naêng löôïng maët trôøi, gioù, sinh khoái, ñòa nhieät, soùng bieån...); Söû duïng nöôùc tieát kieäm, hôïp lyù ñeå giaûm naêng löôïng saûn xuaát nöôùc (nöôùc sinh hoaït, nöôùc coâng nghieäp); Khuyeán khích ngöôøi daân löïa choïn, tieâu duøng caùc saûn phaåm sinh thaùi, caùc saûn phaåm thaân thieän vôùi moâi tröôøng, caùc saûn phaåm coù haøm löôïng taùi cheá, taùi söû duïng cao; Vaän ñoäng ngöôøi daân tích cöïc tham gia hoaït ñoäng 3R ñeå söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân hôïp lyù; Choáng phaù röøng, ñoát röøng. Tham gia troàng caây xanh haáp thuï khí cacbon ñioxit , nhaû ra khí oâxi, caûi thieän chaát löôïng B khoâng khí. Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 43 B ieán ñoåi khí haäu Phuï luïc 4b Teân goïi Thôøi gian Ñòa ñieåm Noäi dung Coâng öôùc Khung cuûa Lieân hôïp quoác veà Bieán ñoåi khí haäu (UNFCCC) 1992 Hoäi nghò thöôïng ñænh veà Traùi ñaát Rio de Janeiro OÅn ñònh noàng ñoä khí nhaø kính trong khí quyeån ôû möùc ñoä coù theå ngaên chaën söï can thieäp nguy hieåm cuûa con ngöôøi vaøo heä thoáng cuûa khí haäu. 192 quoác gia ñaõ pheâ chuaån Nghò ñònh thö Kyoto 1997, 2005 Kyoto, Nhaät Baûn - Raøng buoäc 37 nöôùc phaùt trieån vaø coäng ñoàng Chaâu AÂu trong vieäc giaûm phaùt thaûi khí nhaø kính. - Hoã trôï caùc nöôùc thích nghi vôùi nhöõng haäu quaû xaáu cuûa bieán ñoåi khí haäu. 184 quoác gia ñaõ pheâ chuaån Chöông trình muïc tieâu Quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu 2008 Quyeát ñònh soá 158/QÑ-TTg - Ñaùnh giaù möùc ñoä cuûa bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam - Xaùc ñònh caùc giaûi phaùp öùng phoù ñoái vôùi caùc lónh vöïc, caùc ngaønh, caùc ñòa phöông trong töøng giai ñoaïn - Tích hôïp vaán ñeà naøy vaøo caùc chieán löôïc, chöông trình, quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi Kinh phí: 1965 tyû Kòch baûn Bieán ñoåi khí haäu vaø nöôùc bieån daâng 2009 Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng Laøm cô sôû ñeå caùc Boä ngaønh, ñòa phöông trieån khai keá hoaïch haønh ñoäng vaø thöïc hieän coù hieäu quaû Chöông trình muïc tieâu quoác gia öùng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu cuûa Vieät Nam. Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Giuùp ngöôøi chôi ghi nhôù, nhaän bieát caùc bieåu töôïng, khaùi nieäm lieân quan ñeán bieán ñoåi khí haäu, daáu veát cacbon, oâ nhieãm vaø baûo veä moâi tröôøng... Troø chôi goàm 36 hình vuoâng, goàm 18 caëp. Moãi caëp laø hai hình veõ gioáng nhau lieân quan ñeán bieán ñoåi khí haäu, daáu veát cacbon, caùc hoaït ñoäng, toå chöùc choáng oâ nhieãm moâi tröôøng... UÙp maët coù hình veõ cuûa 36 hình vuoâng, troän ñeàu vaø baét ñaàu cuoäc chôi. Nhieäm vuï cuûa moãi ñoäi chôi laø luùc ñaàu laät moät hình vuoâng, sau ñoù tìm laät hình vuoâng thöù hai cuøng caëp vôùi hình vuoâng ñaõ môû. Neáu laät sai, laïi uùp hình vuoâng ñoù xuoáng vaø tieáp tuïc laät cho ñeán khi taïo thaønh caëp thì coi laø ñöôïc moät caëp. Ñoäi naøo môû heát 18 caëp hình gioáng nhau tröôùc laø ñoäi ñoù thaéng cuoäc. Soá ngöôøi chôi: 6 ngöôøi chia thaønh 2 ñoäi, moãi ñoäi 3 ngöôøi, 2 ngöôøi chôi, 1 laøm troïng taøi giaùm saùt cheùo. B ieán ñoåi khí haäu 44 Muïc ñích troø chôi: Phuï luïc 4c: Troø chôi cho Hoaït ñoäng 4 Troø chôi “Chung tay vì moâi tröôøng” Duïng cuï: Caùch chôi: Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu 45 B ieán ñoåi khí haäu Taøi lieäu nguoàn cho Hoaït ñoäng 5 Phuï luïc 5a Baûng khai thaùc noäi dung Giaùo duïc Bieán ñoåi Khí haäu töø saùch giaùo khoa Boä moân: ..................: Lôùp: 6, 7, 8, 9 Noäi dung giaùo duïc bieán ñoåi khí haäu Baøi coù theå khai thaùc Lôùp 6 Lôùp 7 Lôùp 8 Lôùp 9 1. Caùc khaùi nieäm cô baûn maø GD Bieán ñoåi Khí haäu coù theå khai thaùc Khaùi nieäm cô baûn veà bieán ñoåi khí haäu Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa bieán ñoåi khí haäu Bieán ñoåi khí haäu ôû Vieät Nam ÖÙng phoù vôùi bieán ñoåi khí haäu 2. Caùc vieäc laøm hình thaønh vaø phaùt trieån kyõ naêng veà bieán ñoåi khí haäu Nhaän bieát caùc vaán ñeà bieán ñoåi khí haäu Thu thaäp thoâng tin bieán ñoåi khí haäu Toå chöùc thoâng tin Phaân tích thoâng tin Ñeà xuaát giaûi phaùp Phaùt trieån keá hoaïch haønh ñoäng Thöïc hieän keá hoaïch haønh ñoäng 3. Caùc hoaït ñoäng khaùc nhaèm ñoùng goùp giaûi quyeát caùc vaán ñeà bieán ñoåi khí haäu (Ñieàu chænh töø “Thieát keá maãu moät soá moâ ñun Giaùo duïc Moâi tröôøng”) Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu Baùo caùo Phaùt trieån Con ngöôøi 2009, UNDP Vieät Nam Bieán ñoåi khí haäu - Thöïc traïng, thaùch thöùc, giaûi phaùp* – GS. TSKH Nguyeãn Ñöùc Ngöõ; Bieán ñoåi khí haäu vaø ña daïng sinh hoïc ôû Vieät Nam* – GS. TS. Voõ Quyù; Bieán ñoåi khí haäu - AÛnh höôûng cuûa Bieán ñoåi khí haäu* - Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng laâm Tp. Hoà Chí Minh; Coâng öôùc khung cuûa Lieân hôïp quoác veà bieán ñoåi khí haäu*; Haõy laøm cho Theá giôùi saïch hôn - Coäng ñoàng lieân keát choáng laïi bieán ñoåi khí haäu, Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng, 2009; Hieåm hoaï cuûa Bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu ñoái vôùi Vieät Nam vaø nhìn töø Vieät Nam* - Traàn Ñöùc Löông; Kòch baûn Bieán ñoåi khí haäu - Nöôùc bieån daâng cho Vieät Nam* - Boä Taøi nguyeân & Moâi tröôøng, 6/2009; Moät soá ñieàu caàn bieát veà bieán ñoåi khí haäu - Hoäi baûo veä Thieân nhieân vaø Moâi tröôøng, 2009. ÖÙng phoù vôùi Bieán ñoåi khí haäu vaø bieån daâng* – GS. TSKH Nguyeãn Ngoïc Traân; Tìm kieám nôi aån truù - AÛnh höôûng cuûa Bieán ñoåi khí haäu leân tình traïng di cö vaø maát choã ôû cuûa con ngöôøi* - Toå chöùc CARE Quoác teá; Thieát keá maãu moät soá moâ ñun Giaùo duïc Moâi tröôøng. Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, Döï aùn climate-change-quiz/ B ieán ñoåi khí haäu 46 Taøi lieäu tham khaûo Taøi lieäu Taäp huaán Giaùo duïc Moâi tröôøng ô baûn - C Chuû ñeà 1- Bieán ñoåi khí haäu