Tài chính doanh nghiệp - Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp

Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 1 0 Nội dung  Tổng quan về tài chính doanh nghiệp.  Những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến việc tổ chức tài chính của một doanh nghiệp. Mục tiêu Hướng dẫn học  Hiểu và nắm được nội dung chủ yếu về tài chính doanh nghiệp, giúp cho người học có tầm nhìn cơ sở, nội dung và phương pháp chủ yếu trong việc tổ chức quản lý tài chính doanh nghiệp; tạo cơ sở cho người học có khả năng vận dụng kiến thức vào công tác thực tiễn và tiếp tục học tập, nghiên cứu để nâng cao trình độ và kiến thức về tài chính doanh nghiệp.  Biết phân tích, đánh giá tình hình và có phương pháp quản lý về chi phí, doanh thu, lợi nhuận, vốn kinh doanh và phương pháp đánh giá lựa chọn dự án đầu tư về mặt tài chính, phương pháp sử dụng các công cụ tài chính để huy động vốn đáp ứng nhu cầu vốn cho các hoạt động của doanh nghiệp Thời lượng học  4 tiết  Để học tốt chương này cần có cái nhìn tổng quan về quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và mối quan hệ giữa hoạt động kinh doanh và hoạt động tài chính của doanh nghiệp.  Cần nắm vững nội dung chủ yếu của tài chính doanh nghiệp, trên cơ sở đó phân biệt tài chính với kế toán của doanh nghiệp.  Trong quá trình học cần nghiên cứu, liên hệ với thực tế để thấy rõ hơn ảnh hưởng đến tài chính doanh nghiệp của các nhân tố: Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp, đặc điểm kinh tế – kỹ thuật của ngành kinh doanh và môi trường kinh doanh. BÀI 1: TỔNG QUAN VỀ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 2 FIN102_Bai1_v2.0013107202 TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP Sự công nhận vai trò của tài chính doanh nghiệp Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, tài chính doanh nghiệp và đúng hơn theo thuật ngữ lúc đó thường dùng là “Tài vụ xí nghiệp” đóng một vai trò mờ nhạt không đáng kể, hầu như người ta chỉ nhìn thấy vai trò của kế toán. Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, cùng với sự phát triển của thị trường tài chính, một sự thật khách quan, mặc nhiên tài chính doanh nghiệp ngày càng đóng một vai trò quan trọng, là một trong yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp. Các nhà kinh tế cho rằng, sự thành công của một doanh nghiệp hay ngay cả sự tồn vong của nó, một phần lớn được xác định bởi chính sách tài chính trong quá khứ và hiện tại. Câu hỏi Vậy, tài chính doanh nghiệp là gì? Tại sao tài chinh doanh nghiệp đóng một vai trò quan trọng như vậy? Những vấn đề này là chủ đề chính của bài học này. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 3 1.1. Tài chính doanh nghiệp 1.1.1. Hoạt động của doanh nghiệp và tài chính 1.1.1.1. Hoạt động của doanh nghiệp  Khái niệm doanh nghiệp Doanh nghiệp là một tổ chức kinh tế thực hiện các hoạt động sản xuất, cung ứng hàng hoá cho người tiêu dùng qua thị trường nhằm mục đích sinh lời.  Quá trình hoạt động của doanh nghiệp Quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng là quá trình kết hợp các yếu tố đầu vào như nhà xưởng, thiết bị, nguyên vật liệu, v.v.. và sức lao động để tạo ra yếu tố đầu ra là hàng hoá và tiêu thụ hàng hoá đó để thu lợi nhuận. Trong nền kinh tế thị trường, để có các yếu tố đầu vào đòi hỏi doanh nghiệp phải có lượng vốn tiền tệ nhất định. Với từng loại hình pháp lý tổ chức, doanh nghiệp có phương thức thích hợp tạo lập số vốn tiền tệ ban đầu, từ số vốn tiền tệ đó doanh nghiệp mua sắm máy móc thiết bị, nguyên vật liệu, v.v.. Sau khi sản xuất xong, doanh nghiệp thực hiện bán hàng hoá và thu được tiền bán hàng. Với số tiền bán hàng, doanh nghiệp sử dụng để bù đắp các khoản chi phí vật chất đã tiêu hao, trả tiền công cho người lao động, các khoản chi phí khác, nộp thuế cho Nhà nước và phần còn lại là lợi nhuận sau thuế, doanh nghiệp tiếp tục phân phối số lợi nhuận này. Như vậy, quá trình hoạt động của doanh nghiệp cũng là quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ hợp thành hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Trong quá trình đó, làm phát sinh, tạo ra sự vận động của các dòng tiền bao gồm dòng tiền vào, dòng tiền ra gắn liền với hoạt động đầu tư và hoạt động kinh doanh thường xuyên hàng ngày của doanh nghiệp. 1.1.1.2. Các quan hệ tài chính chủ yếu trong doanh nghiệp Bên trong quá trình tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ của doanh nghiệp là các quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị hợp thành các quan hệ tài chính của doanh nghiệp và bao hàm các quan hệ tài chính chủ yếu sau:  Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với Nhà nước: Quan hệ này được thể hiện chủ yếu ở chỗ doanh nghiệp thực hiện các nghĩa vụ tài chính với Nhà nước như nộp các khoản thuế, lệ phí... vào ngân sách. Đối với doanh nghiệp nhà nước còn thể hiện ở việc Nhà nước đầu tư vốn ban đầu và vốn bổ sung cho doanh nghiệp bằng những cách thức nhất định.  Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ thể kinh tế và các tổ chức xã hội khác: Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 4 FIN102_Bai1_v2.0013107202 o Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ thể kinh tế khác là mối quan hệ rất đa dạng và phong phú, được thể hiện trong việc thanh toán, thưởng phạt vật chất khi doanh nghiệp và các chủ thể kinh tế khác cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho nhau (bao hàm cả các loại dịch vụ tài chính). o Ngoài quan hệ tài chính với các chủ thể kinh tế khác, doanh nghiệp có thể còn có quan hệ tài chính với các tổ chức xã hội khác như thực hiện tài trợ, v.v..  Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với người lao động trong doanh nghiệp: Quan hệ này được thể hiện trong việc doanh nghiệp thanh toán tiền công, thực hiện thưởng phạt vật chất với người lao động trong quá trình tham gia vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, v.v..  Quan hệ tài chính giữa doanh nghiệp với các chủ sở hữu của doanh nghiệp: Mối quan hệ này thể hiện trong việc đầu tư, góp vốn hay rút vốn của chủ sở hữu đối với doanh nghiệp và trong việc phân chia lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp.  Quan hệ tài chính trong nội bộ doanh nghiệp: Đây là mối quan hệ thanh toán giữa các bộ phận nội bộ doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh, trong việc hình thành và sử dụng các quỹ của doanh nghiệp. 1.1.1.3. Đặc điểm của các hoạt động tài chính Từ những vấn đề nêu trên, có thể rút ra một số điểm sau:  Xét về hình thức, tài chính doanh nghiệp là quỹ tiền tệ trong quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng và vận động gắn liền với hoạt động của doanh nghiệp.  Xét về bản chất, tài chính doanh nghiệp là các quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị nảy sinh gắn liền với việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp Như vậy hoạt động tài chính là một mặt hoạt động của doanh nghiệp nhằm đạt tới các mục tiêu của doanh nghiệp đề ra. Các hoạt động gắn liền với việc tạo lập, phân phối, sử dụng và vận động chuyển hoá của quỹ tiền tệ thuộc hoạt động tài chính của doanh nghiệp. 1.1.2. Nội dung tài chính doanh nghiệp  Tài chính doanh nghiệp bao gồm các nội dung chủ yếu sau: o Lựa chọn và quyết định đầu tư Triển vọng của một doanh nghiệp trong tương lai phụ thuộc rất lớn vào quyết định đầu tư dài hạn với quy mô lớn như quyết định đầu tư đổi mới công nghệ, mở rộng sản xuất kinh doanh, sản xuất sản phẩm mới, v.v.. Để đi đến quyết định đầu tư đòi hỏi doanh nghiệp phải xem xét cân nhắc trên nhiều mặt về kinh tế, kỹ thuật và tài chính. Trong đó, về mặt tài chính phải xem xét các khoản chi tiêu vốn cho đầu tư và thu nhập do đầu tư mang lại, hay nói cách khác là xem xét dòng tiền ra và Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 5 dòng tiền vào liên quan đến khoản đầu tư để đánh giá cơ hội đầu tư về mặt tài chính. Đó là quá trình hoạch định dự toán vốn đầu tư và đánh giá hiệu quả tài chính của việc đầu tư. o Xác định nhu cầu vốn và tổ chức huy động vốn đáp ứng kịp thời, đầy đủ nhu cầu vốn cho các hoạt động của doanh nghiệp Tất cả các hoạt động của doanh nghiệp đều đòi hỏi phải có vốn. Tài chính doanh nghiệp phải xác định các nhu cầu vốn cần thiết cho các hoạt động của doanh nghiệp ở trong kỳ (bao gồm vốn dài hạn và vốn ngắn hạn). Tiếp theo, phải tổ chức huy động các nguồn vốn đáp ứng kịp thời, đầy đủ và có lợi cho các hoạt động của doanh nghiệp. Để đi đến quyết định lựa chọn hình thức và phương pháp huy động vốn thích hợp, cần xem xét cân nhắc trên nhiều mặt như: Kết cấu nguồn vốn, những điểm lợi của từng hình thức huy động vốn, chi phí cho việc sử dụng mỗi nguồn vốn... o Sử dụng có hiệu quả số vốn hiện có, quản lý chặt chẽ các khoản thu, chi và đảm bảo khả năng thanh toán của doanh nghiệp Tài chính doanh nghiệp phải tìm mọi biện pháp huy động tối đa số vốn hiện có của doanh nghiệp vào hoạt động kinh doanh, giải phóng kịp thời số vốn ứ đọng, theo dõi chặt chẽ và thực hiện tốt việc thanh toán, thu hồi tiền bán hàng và các khoản thu khác, đồng thời quản lý chặt chẽ mọi khoản chi phát sinh trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Thường xuyên tìm biện pháp thiết lập sự cân bằng giữa thu và chi bằng tiền, đảm bảo cho doanh nghiệp luôn có khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn. o Thực hiện phân phối lợi nhuận, trích lập và sử dụng các quỹ của doanh nghiệp Thực hiện phân phối hợp lý lợi nhuận sau thuế cũng như trích lập và sử dụng tốt các quỹ của doanh nghiệp sẽ góp phần quan trọng vào việc phát triển doanh nghiệp và cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người lao động trong doanh nghiệp. o Kiểm soát thường xuyên tình hình hoạt động của doanh nghiệp Thông qua tình hình thu, chi tiền tệ hàng ngày, các báo cáo tài chính, tình hình thực hiện các chỉ tiêu tài chính cho phép kiểm soát được tình hình hoạt động của doanh nghiệp. Mặt khác, cần định kỳ tiến hành phân tích tình hình tài chính của doanh nghiệp. Qua phân tích, cần đánh giá được hiệu quả sử dụng vốn, những điểm mạnh và điểm yếu trong quản lý và dự báo trước tình hình tài chính của doanh nghiệp, từ đó giúp cho các nhà lãnh đạo, quản lý doanh nghiệp kịp thời đưa ra các quyết định thích hợp điều chỉnh hoạt động kinh doanh và tài chính. o Thực hiện kế hoạch hoá tài chính. Các hoạt động tài chính của doanh nghiệp cần được dự kiến trước thông qua việc lập kế hoạch tài chính. Có kế hoạch tài chính tốt thì doanh nghiệp mới có thể đưa ra các quyết định tài chính thích hợp nhằm đạt tới các mục tiêu của doanh nghiệp. Quá trình thực hiện kế hoạch tài chính cũng là quá trình chủ động đưa ra các giải pháp hữu hiệu khi thị trường biến động.  Quyết định tài chính Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 6 FIN102_Bai1_v2.0013107202 Trong hoạt động của doanh nghiệp, nội dung của tài chính doanh nghiệp được thể hiện cụ thể hóa bằng các quyết định tài chính. Trong các quyết định tài chính của doanh nghiệp có ba quyết định có tính chất chiến lược: Quyết định đầu tư, quyết định tài trợ hay huy động vốn và quyết định phân chia lợi nhuận sau thuế hoặc quyết định chi trả cổ tức đối với công ty cổ phần. o Quyết định đầu tư: Đây là quyết định quan trọng hàng đầu của doanh nghiệp, nó trả lời câu hỏi: Doanh nghiệp lựa chọn cơ hội đầu tư nào, vốn của doanh nghiệp được đầu tư vào đâu, vào lĩnh vực nào? Sự quan trọng của quyết định đầu tư thể hiện ở những điểm chủ yếu sau:  Quyết định đầu tư là quyết định chủ yếu tạo ra giá trị mới cho doanh nghiệp. Một quyết định đầu tư đúng đắn là cơ sở gia tăng giá trị của doanh nghiệp và ngược lại.  Quyết định đầu tư tác động đến tỷ suất sinh lời và rủi ro của doanh nghiệp trong tương lai: Quyết định này ảnh hưởng quyết định đến cơ cấu tài sản và từ đó ảnh hưởng tới cơ cấu chi phí sản xuất kinh doanh và rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp. Để đưa ra quyết định đầu tư đúng đắn đòi hỏi Giám đốc và các nhà quản quản trị doanh nghiệp phải nắm bắt được thông tin,cân nhắc nhiều yếu tố và điều quan trọng phải có tầm nhìn. o Quyết định tài trợ hay quyết định huy đông vốn. Đây là một quyết định tài chính cực kỳ quan trọng, trả lời câu hỏi: Lấy vốn từ đâu, bằng cách nào để có lợi cho doanh nghiệp? Quyết định tài trợ sẽ xác định cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp. Để đi đến quyết định tài trợ ta cần xem xét, cân nhắc hàng loạt mối quan hệ giữa vốn chủ sở hữu và vốn vay, giữa lợi nhuận để lại tái đầu tư và phần lợi nhuận phân chia ngay cho chủ sở hữu... Thị trường tài chính càng phát triển thì việc lựa chọn nguồn tài trợ, cách thức và hình thức huy động vốn càng phức tạp và đòi hỏi sự cân nhắc càng tinh tế hơn. Quyết định tài trợ ảnh hưởng không nhỏ đến sự thành công hay thất bại của một doanh nghiệp, bởi lẽ:  Quyết định tài trợ ảnh hưởng trực tiếp và rất lớn đến tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu hay thu nhập 1 cổ phần.  Quyết định tài trợ tác động đến rủi ro tài chính của doanh nghiệp. Quyết định phân chia lợi nhuận hay quyết định chi trả cổ tức đối với công ty cổ phần: Việc phân chia lợi nhuận sau thuế là một quyết định tài chính có tính chất chiến lược của một doanh nghiệp. Toàn bộ lợi nhuận sau thuế thuộc chủ sở hữu doanh nghiệp, nhưng vấn đế đặt ra là dành bao nhiêu để lại tái đầu tư? Đây là vấn đề không đơn giản, đòi hỏi phải cân nhắc xem xét giải quyết các mối quan hệ giữa lợi ích ngắn hạn và lợi ích dài hạn, giữa lợi ích trước mắt của chủ sở hữu và sự tăng trưởng của doanh nghiệp trong tương lai. Quyết định này liên quan mật thiết với quyết định đầu tư và quyết định tài trợ. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 7 1.1.2.1. Vai trò và mục tiêu của tài chính doanh nghiệp Tài chính doanh nghiệp đóng vai trò rất quan trọng đối với hoạt động của doanh nghiệp và được thể hiện ở những điểm chủ yếu sau:  Tài chính doanh nghiệp huy động vốn đảm bảo cho các hoạt động của doanh nghiệp diễn ra bình thường và liên tục Vốn tiền tệ là tiền đề cho các hoạt động của doanh nghiệp. Trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp thường nảy sinh các nhu cầu vốn ngắn hạn và dài hạn cho hoạt động kinh doanh thường xuyên cũng như cho đầu tư phát triển của doanh nghiệp. Việc thiếu vốn sẽ khiến cho các hoạt động của doanh nghiệp gặp khó khăn hoặc không triển khai được. Do vậy, việc đảm bảo cho các hoạt động của doanh nghiệp được tiến hành bình thường, liên tục phụ thuộc rất lớn vào việc tổ chức huy động vốn trong tài chính doanh nghiệp. Sự thành công hay thất bại trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp một phần lớn được quyết định bởi chính sách tài trợ hay huy động vốn của doanh nghiệp.  Tài chính doanh nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp Vai trò này của tài chính doanh nghiệp được thể hiện ở chỗ: o Việc đưa ra quyết định đầu tư đúng đắn phụ thuộc rất lớn vào việc đánh giá, lựa chọn đầu tư từ góc độ tài chính. o Việc huy động vốn kịp thời, đầy đủ giúp cho doanh nghiệp chớp được cơ hội kinh doanh. o Lựa chọn các hình thức và phương pháp huy động vốn thích hợp có thể giảm bớt được chi phí sử dụng vốn góp phần rất lớn tăng lợi nhuận của doanh nghiệp. o Sử dụng đòn bẩy kinh doanh và đặc biệt là sử dụng đòn bẩy tài chính hợp lý là yếu tố gia tăng đáng kể tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu. o Huy động tối đa số vốn hiện có vào hoạt động kinh doanh có thể tránh được thiệt hại do ứ đọng vốn, tăng vòng quay tài sản, giảm được số vốn vay, từ đó giảm được tiền trả lãi vay, góp phần rất lớn tăng lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp.  Tài chính doanh nghiệp là công cụ rất hữu ích để kiểm soát tình hình kinh doanh của doanh nghiệp Quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng là quá trình vận động, chuyển hoá hình thái của vốn tiền tệ. Thông qua tình hình thu, chi tiền tệ hàng ngày, tình hình thực hiện các chỉ tiêu tài chính và đặc biệt là các báo cáo tài chính có thể kiểm soát kịp thời, tổng quát các mặt hoạt động của doanh nghiệp, từ đó phát hiện nhanh chóng những tồn tại và những tiềm năng chưa được khai thác để đưa ra các quyết định thích hợp điều chỉnh các hoạt động nhằm đạt tới mục tiêu đề ra của doanh nghiệp. Trong nền kinh tế thị trường, vai trò của tài chính doanh nghiệp ngày càng trở nên quan trọng hơn đối với hoạt động của doanh nghiệp. Điều đó được thể hiện như sau: Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 8 FIN102_Bai1_v2.0013107202 o Hoạt động tài chính của doanh nghiệp liên quan và ảnh hưởng tới tất cả các hoạt động của doanh nghiệp. o Quy mô kinh doanh và nhu cầu vốn cho hoạt động của doanh nghiệp ngày càng lớn. Mặt khác, thị trường tài chính càng phát triển nhanh chóng, các công cụ tài chính để huy động vốn ngày càng phong phú và đa dạng. Chính vì vậy quyết định huy động vốn, quyết định đầu tư, v.v.. ảnh hưởng ngày càng lớn đến tình hình và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. o Các thông tin về tình hình tài chính là căn cứ quan trọng đối với các nhà quản lý doanh nghiệp để kiểm soát và chỉ đạo các hoạt động của doanh nghiệp. 1.1.2.2. Mục tiêu của tài chính doanh nghiệp Trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp hoạt động kinh doanh có thể có nhiều mục tiêu khác nhau, nhưng mục tiêu bao trùm là tối đa hóa giá trị thị trường của doanh nghiệp, đối với công ty cổ phần được cụ thể hóa là tối đa hóa giá cổ phiếu của công ty. Với ý đó, người ta có thể diễn đạt bằng nhiều cách nói khác nhau, như mục tiêu của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi ích của chủ sở hữu doanh nghiệp hay tối đa hóa của cải hoặc tài sản của cổ đông. Các quyết định của các nhà quản trị công ty phải nhằm mang lại lợi ích tốt nhất cho các cổ động hay chủ sở hữu doanh nghiệp, điều đó được thể hiện là các quyết định quản lý phải nhằm hướng tới tối đa hóa giá cổ phiếu của công ty trên thị trường. Một vấn đề được đặt ra phải chăng tối đa hóa lợi nhuận mới là mục tiêu bao trùm hay mục tiêu quan trọng hàng đầu của công ty? Hầu hết các nhà kinh tế đều cho rằng tối đa hóa lợi nhuận chưa phải là mục tiêu bao trùm hay mục tiêu quan trọng của công ty, sở dĩ như vậy là do:  Tối đa hóa lợi nhuận chưa tính đến yếu tố thời gian. Các nhà quản trị doanh nghiệp có thể sử dụng các biện pháp làm tăng lợi nhuận trong ngắn hạn, tuy nhiên sự tăng lợi nhuận đó có thể làm ảnh hưởng không tốt đến việc thu lợi nhuận của công ty trong dài hạn. Mặt khác, có thể tổng lợi nhuận của công ty tăng lên nhưng thu nhập 1 cổ phần của công ty chưa chắc đã tăng,  Tối đa hóa lợi nhuận chưa phản ánh và chưa tính đến yếu tố rủi ro. Một công ty có thể đạt được lợi nhuận lớn nhưng rủi ro của công ty rất lớn. Phần lớn các nhà đầu tư không đánh giá cao công ty này, vì thế giá cổ phiếu của công ty không tăng lên mà thậm chí có thể giảm đi. Như vậy, tối đa hóa giá trị thị trường của doanh nghiệp hay tối đa hóa giá cổ phiếu của công ty được coi là mục tiêu bao trùm của công ty. Như vậy, mục tiêu tài chính doanh nghiệp cũng là tối đa hóa giá trị thị trường của doanh nghiệp hay tối đa hóa giá cổ phiếu của công ty. Khi đưa ra các quyết định tài chính quan trọng cần phải cân nhắc xem xét tác động của nó đến các yếu tố ảnh hưởng đến giá cổ phiếu của công ty. Cũng cần thấy rằng các hoạt động của các nhà quản trị nhằm tối đa hóa giá cổ phiếu của công ty không chỉ mang lại lợi ích cho cổ đông mà tự nó còn mang lại lợi ích cho xã hội. 1.2. Những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến việc tổ chức tài chính doanh nghiệp Tài chính là một công cụ quan trọng để thực hiện các mục tiêu của doanh nghiệp. Việc tổ chức tài chính trong các doanh nghiệp đều dựa trên những cơ sở chung nhất định. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 9 Tuy nhiên, tài chính của các doanh nghiệp khác nhau cũng có những đặc điểm khác nhau do ảnh hưởng của nhiều nhân tố. Sau đây ta xem xét những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến việc tổ chức tài chính của doanh nghiệp: 1.2.1. Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp  Mỗi doanh nghiệp tồn tại dưới một hình thức pháp lý nhất định về tổ chức doanh nghiệp. Ở Việt Nam, theo Luật doanh nghiệp năm 2005, xét về hình thức pháp lý có các loại hình Doanh nghiệp chủ yếu sau: o Doanh nghiệp tư nhân; o Công ty hợp danh; o Công ty cổ phần; o Công ty trách nhiệm hữu hạn. Ngoài bốn loại hình doanh nghiệp nêu trên còn có hợp tác xã.  Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp ảnh hưởng rất lớn đến việc tổ chức tài chính doanh nghiệp trên các khía cạnh chủ yếu: Phương thức hình thành, huy động vốn và việc chuyển nhượng vốn; trách nhiệm của chủ sở hữu đối với khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp; phân phối lợi nhuận sau thuế, v.v.. Những ảnh hưởng của hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp đến tài chính của các loại hình doanh nghiệp thể hiện ở những điểm chủ yếu sau: 1.2.1.1. Doanh nghiệp tư nhân Doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp. Như vậy, chủ doanh nghiệp là người đầu tư bằng vốn của mình và cũng có thể huy động thêm vốn từ bên ngoài qua các hình thức đi vay. Tuy nhiên việc huy động vốn từ bên ngoài là rất hạn hẹp và loại hình doanh nghiệp này không được phép phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn trên thị trường. Qua đó, cho thấy nguồn vốn của doanh nghiệp tư nhân là hạn hẹp, loại hình doanh nghiệp này thường thích hợp với việc kinh doanh quy mô nhỏ. Chủ doanh nghiệp tư nhân có toàn quyền quyết định đối với tất cả hoạt động kinh doanh và tài chính của doanh nghiệp, có quyền cho thuê toàn bộ doanh nghiệp của mình, có quyền bán doanh nghiệp của mình cho người khác hoặc có quyền tạm ngừng hoạt động kinh doanh. Việc thực hiện cho thuê hay bán doanh nghiệp hoặc tạm ngừng hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phải tuân thủ các yêu cầu của pháp luật hiện hành và lợi nhuận sau thuế là tài sản hoàn toàn thuộc quyền sở hữu và sử dụng của chủ doanh nghiệp. Trong hoạt động kinh doanh, chủ doanh nghiệp tư nhân tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động. Điều đó cũng có nghĩa là về mặt tài chính, chủ doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm vô hạn đối với các khoản nợ của doanh nghiệp. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 10 FIN102_Bai1_v2.0013107202 1.2.1.2. Công ty hợp danh Công ty hợp danh là doanh nghiệp, trong đó:  Phải có ít nhất hai thành viên hợp danh ngoài các thành viên hợp danh có thể có thành viên góp vốn.  Thành viên hợp danh phải là cá nhân, có trình độ chuyên môn và uy tín nghề nghiệp và phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về nghĩa vụ của Công ty.  Thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của Công ty trong phạm vi số vốn đã góp vào Công ty.  Trong Công ty hợp danh, thành viên hợp danh có quyền quản lý Công ty và tiến hành các hoạt động kinh doanh nhân danh Công ty. Các thành viên hợp danh có quyền ngang nhau khi quyết định các vấn đề quản lý Công ty, cùng liên đới chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ của Công ty. Thành viên góp vốn có quyền được chia lợi nhuận theo tỷ lệ được quy định tại điều lệ Công ty nhưng không được tham gia quản lý Công ty và hoạt động kinh doanh nhân danh Công ty.  Ngoài vốn điều lệ, Công ty hợp danh có quyền lựa chọn hình thức huy động vốn theo quy định của pháp luật, nhưng không được phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn.  Các thành viên hợp danh phải chịu trách nhiệm vô hạn đối với khoản nợ của Công ty, còn thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về khoản nợ của Công ty trong phạm vi số vốn góp vào Công ty. 1.2.1.3. Công ty trách nhiệm hữu hạn Theo luật Doanh nghiệp hiện hành ở Việt Nam, có hai dạng công ty trách nhiệm hữu hạn: Công ty trách nhiệm hữu hạn có hai thành viên trở lên và Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên.  Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên là doanh nghiệp trong đó: o Thành viên chịu trách nhiệm về các khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã cam kết góp vào doanh nghiệp. o Phần vốn góp của thành viên chỉ chuyển nhượng theo quy định của pháp luật. o Thành viên có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng thành viên không vượt quá năm mươi người. o Thành viên của Công ty có quyền biểu quyết tương ứng với phần vốn góp. o Thành viên phải góp vốn đầy đủ và đúng hạn như đã cam kết. Ngoài phần vốn góp của thành viên, Công ty có quyền lựa chọn hình thức và cách thức huy Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 11 động vốn theo quy định của pháp luật, nhưng Công ty không được quyền phát hành cổ phiếu. o Trong quá trình hoạt động, theo quyết định của Hội đồng thành viên, Công ty có thể tăng hoặc giảm vốn điều lệ theo quy định của pháp luật. o Lợi nhuận sau thuế thuộc về các thành viên của Công ty, việc phân phối lợi nhuận do các thành viên quyết định, số lợi nhuận mỗi thành viên được hưởng tương ứng với phần vốn góp vào Công ty.  Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên: Là doanh nghiệp do một tổ chức hoặc một cá nhân làm chủ sở hữu (sau đây gọi là chủ sở hữu Công ty); chủ sở hữu Công ty chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn điều lệ của Công ty. o Công ty TNHH một thành viên có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. o Đối với Công ty TNHH một thành viên, phải xác định và tách biệt tài sản của chủ sở hữu công ty và tài sản của Công ty: Chủ sở hữu công ty là cá nhân phải tách biệt các chi tiêu của cá nhân và gia đình mình với các chi tiêu trên cương vị là Chủ tịch Công ty và Giám đốc. o Công ty TNHH một thành viên không được quyền phát hành cổ phiếu. 1.2.1.4. Công ty cổ phần Công ty cổ phần là doanh nghiệp, trong đó:  Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần.  Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào Công ty.  Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ trường hợp có quy định của pháp luật.  Cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ đông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa.  Ngoài các hình thức huy động vốn thông thường, Công ty cổ phần có thể phát hành các loại chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) ra công chúng để huy động vốn nếu đủ tiêu chuẩn theo luật định. Đây là một ưu thế của loại hình doanh nghiệp này.  Các cổ đông của Công ty được tự do chuyển nhượng cổ phần cho người khác. Điều này làm cho người đầu tư có thể dễ dàng chuyển dịch vốn đầu tư của mình.  Việc phân phối lợi nhuận sau thuế thuộc quyền quyết định của Đại hội đồng cổ đông Công ty.  Cũng giống như Công ty trách nhiệm hữu hạn, Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 12 FIN102_Bai1_v2.0013107202 thành viên của Công ty cổ phần chỉ chịu trách nhiệm (hữu hạn) đối với các khoản nợ của Công ty trong phạm vi phần vốn đã góp. 1.2.2. Đặc điểm kinh tế – kỹ thuật của ngành kinh doanh Hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp thường được thực hiện trong một hoặc một số ngành kinh doanh nhất định. Mỗi ngành kinh doanh có những đặc điểm kinh tế – kỹ thuật riêng ảnh hưởng không nhỏ tới việc tổ chức tài chính doanh nghiệp. Hoạt động kinh doanh của một doanh nghiệp thường được thực hiện trong một hoặc một số ngành kinh doanh nhất định. Mỗi ngành kinh doanh có những đặc điểm kinh tế – kỹ thuật riêng ảnh hưởng không nhỏ tới việc tổ chức tài chính doanh nghiệp.  Những doanh nghiệp hoạt động trong ngành thương mại, dịch vụ thì vốn lưu động chiếm tỷ trọng cao hơn, tốc độ chu chuyển của vốn lưu động cũng nhanh hơn so với doanh nghiệp hoạt động kinh doanh trong ngành nông nghiệp, công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp nặng. Ở các ngành này, vốn cố định thường chiếm tỷ lệ cao hơn vốn lưu động, thời gian thu hồi vốn cũng chậm hơn.  Những doanh nghiệp sản xuất ra những loại sản phẩm có chu kỳ sản xuất ngắn thì nhu cầu vốn lưu động giữa các thời kỳ trong năm thường không có biến động lớn, doanh nghiệp cũng thường xuyên thu được tiền bán hàng, nhờ đó có thể dễ dàng bảo đảm cân đối giữa thu và chi bằng tiền, cũng như bảo đảm nguồn vốn cho nhu cầu kinh doanh. Ngược lại, những doanh nghiệp sản xuất ra những loại sản phẩm có chu kỳ sản xuất dài, phải ứng ra lượng vốn lưu động lớn hơn. Những doanh nghiệp hoạt động trong những ngành sản xuất có tính thời vụ thì nhu cầu về vốn lưu động giữa các thời kỳ trong năm chênh lệch nhau rất lớn, giữa thu và chi bằng tiền thường có sự không ăn khớp nhau về thời gian. Đó là điều phải tính đến trong việc tổ chức tài chính, nhằm bảo đảm vốn kịp thời, đầy đủ cho hoạt động của doanh nghiệp cũng như bảo đảm cân đối giữa thu và chi bằng tiền. 1.2.3. Môi trường kinh doanh Môi trường kinh doanh bao gồm tất cả những điều kiện bên trong và bên ngoài ảnh hưởng tới hoạt động của doanh nghiệp: môi trường kinh tế – tài chính, môi trường chính trị, môi trường pháp luật, môi trường công nghệ, môi trường văn hoá – xã hội, v.v.. Doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong môi trường kinh doanh nhất định. Dưới đây, ta xem xét tác động của môi trường kinh tế tài chính đến hoạt động tài chính của doanh nghiệp.  Cơ sở hạ tầng của nền kinh tế: Nếu cơ sở hạ tầng phát triển (hệ thống giao thông, thông tin liên lạc, điện, nước...) sẽ giảm bớt được nhu cầu vốn đầu tư của doanh nghiệp, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiết kiệm được chi phí trong kinh doanh. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 13  Tình trạng của nền kinh tế: Một nền kinh tế đang trong quá trình tăng trưởng thì có nhiều cơ hội cho doanh nghiệp đầu tư phát triển, từ đó đòi hỏi doanh nghiệp phải tích cực áp dụng các biện pháp huy động vốn để đáp ứng yêu cầu đầu tư. Ngược lại, nền kinh tế đang trong tình trạng suy thoái thì doanh nghiệp khó có thể tìm được cơ hội tốt để đầu tư.  Lãi suất thị trường: Lãi suất thị trường là yếu tố tác động rất lớn đến hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Lãi suất thị trường ảnh hưởng đến cơ hội đầu tư, đến chi phí sử dụng vốn và cơ hội huy động vốn của doanh nghiệp. Mặt khác, lãi suất thị trường còn ảnh hưởng gián tiếp đến tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Khi lãi suất thị trường tăng cao, thì người ta có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn tiêu dùng, điều đó hạn chế đến việc tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp.  Lạm phát: Khi nền kinh tế có lạm phát ở mức độ cao thì việc tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp gặp khó khăn khiến cho tình trạng tài chính của doanh nghiệp căng thẳng. Nếu doanh nghiệp không áp dụng các biện pháp tích cực thì có thể còn bị thất thoát vốn kinh doanh. Lạm phát cũng làm cho nhu cầu vốn kinh doanh tăng lên trong khi quy mô kinh doanh không thay đổi và cũng làm cho tình hình tài chính doanh nghiệp không ổn định.  Chính sách kinh tế và tài chính của nhà nước đối với doanh nghiệp: Như các chính sách thuế, chính sách khuyến khích đầu tư, chính sách xuất – nhập khầu, chế độ khấu hao tài sản cố định... đây là yếu tố tác động lớn đến các vấn đề đề tài chính của doanh nghiệp.  Mức độ cạnh tranh: Nếu doanh nghiệp hoạt động trong những ngành nghề, lĩnh vực có mức độ cạnh tranh cao đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư nhiều hơn cho việc đổi mới thiết bị, công nghệ và nâng cao chất lượng sản phẩm, cho quảng cáo, tiếp thị và tiêu thụ sản phẩm...  Thị trường tài chính và hệ thống các trung gian tài chính: Hoạt động của doanh nghiệp gắn liền với thị trường tài chính, nơi mà doanh nghiệp có thể huy động gia tăng vốn, đồng thời có thể đầu tư các khoản tài chính tạm thời nhàn rỗi để tăng thêm mức sinh lời của vốn hoặc có thể dễ dàng hơn thực hiện đầu tư dài hạn gián tiếp. Sự phát triển của thị trường làm đa dạng hoá các công cụ tài chính và các hình thức huy động vốn cho doanh nghiệp, chẳng hạn như sự xuất hiện và phát triển các hình thức thuê tài chính, sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán, o Hoạt động của các Trung gian tài chính cũng ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động tài chính của doanh nghiệp. Sự phát triển lớn mạnh của các Trung gian tài chính sẽ cung cấp các dịch vụ tài chính ngày càng phong phú, đa dạng hơn cho các doanh nghiệp. Ví dụ như sự phát triển của các ngân hàng thương mại đã làm đa dạng hoá các hình thức thanh toán như thanh toán qua chuyển khoản, Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 14 FIN102_Bai1_v2.0013107202 thẻ tín dụng và chuyển tiền điện tử, v.v.. Sự cạnh tranh lành mạnh giữa các trung gian tài chính tạo điều kiện tốt hơn cho doanh nghiệp tiếp cận, sử dụng nguồn vốn tín dụng với chi phí thấp hơn. o Khi xem xét tác động của môi trường kinh tế – tài chính không chỉ xem xét ở phạm vi trong nước mà còn cần phải xem xét đánh giá môi trường kinh tế tài chính trong khu vực và trên thế giới. Hiện nay, quá trình toàn cầu hoá nền kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ, những biến động lớn về kinh tế, tài chính trong khu vực và trên thế giới ảnh hưởng mau lẹ đến nền kinh tế và hoạt động kinh doanh của một quốc gia. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp FIN102_Bai1_v2.0013107202 15 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI  Tài chính doanh nghiệp là một bộ phận không thể thiếu trong doanh nghiệp, được hình thành thông qua hoạt động tài chính của doanh nghiệp, và biểu hiện ra bên ngoài dưới dạng quan hệ giữa doanh nghiệp với Nhà nước; với các chủ thể khác; với người lao động; với chủ sở hữu và ngay trong nội bộ doanh nghiệp.  Hoạt động tài chính của doanh nghiệp là một hoạt động thông qua việc tạo lập, phân phối, sử dụng và vận động chuyển hóa của quỹ tiền tệ của doanh nghiệp nhằm đạt tới các mục tiêu của doanh nghiệp đề ra.  Tài chính của doanh nghiệp là công cụ quan trọng để thực hiện các mục tiêu của doanh nghiệp, tuy nhiên việc tổ chức tài chính của doanh nghiệp cũng có những điểm khác nhau do ảnh hưởng bởi các yếu tố như: Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp, đặc điểm kinh tế kỹ thuật của ngành nghề kinh doanh cũng như môi trường kinh doanh. Bài 1: Tổng quan về tài chính doanh nghiệp 16 FIN102_Bai1_v2.0013107202 CÂU HỎI ÔN TẬP 1. Tài chính doanh nghiệp bao hàm những nội dung chủ yếu gì? 2. Tại sao có thể nói tài chính doanh nghiệp đóng vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động và hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp? 3. Hình thức pháp lý tổ chức doanh nghiệp ảnh hưởng đến những vấn đề chủ yếu nào của tài chính doanh nghiệp? 4. Tại sao có thể nói đặc điểm kinh tế kỹ thuật của ngành kinh tế mà doanh nghiệp hoạt động trong đó in đậm dấu vết vào tài chính của doanh nghiệp? 5. Hãy phân tích mối quan hệ giữa thị trường tài chính và tài chính của doanh nghiệp?