Tác dụng của bài tập thư giãn cơ Jacobson trong giảm đau cho người bệnh sau phẫu thuật

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 146 TÁC DỤNG CỦA BÀI TẬP THƯ GIÃN CƠ JACOBSON TRONG GIẢM ĐAU CHO NGƯỜI BỆNH SAU PHẪU THUẬT Nguyễn Minh Mỹ Dung*, Alison S. Merrill**, Trần Thiện Trung*** TÓM TẮT Mục tiêu: Nghiên cứu tác dụng của các bài tập thư giãn cơ Jacobson trong việc giảm đau sau phẫu thuật ở những người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa. Đối tượng - Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang được thực hiện trên 45 người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019, tại Khoa Ngoại Tổng hợp, bệnh viện Đa khoa Lâm Đồng. Chúng tôi đã đánh giá mức độ đau của người bệnh trước và sau bài tập thư giãn. Các thông tin cá nhân của người bệnh được sử dụng để thu thập dữ liệu và mức độ đau được xác định bằng thang đo đau bằng lời nói. Kết quả được kiểm định Wilcoxon và kiểm định phi tham số Spearman đánh giá dữ liệu. Kết quả: Mức độ đau đã được tìm thấy giảm sau các bài tập thư giãn so với các mức trước khi các bài tập thư giãn (z = - 5,195; p <0,001). Chúng tôi không tìm thấy mối tương quan giữa mức độ đau và các đặc điểm cá nhân của người bệnh. Có đến 64,5% người bệnh cảm thấy hài lòng với phương pháp giảm đau bằng bài tập thư giãn cơ Jacobson. Sự hài lòng và hiệu quả của bài tập thư giãn cơ Jacobson có mối tương quan thuận mạnh (Prob>|t|=0,0000). Kết luận: Bài tập thư giãn cơ Jacobson, một phương pháp không dùng thuốc, có hiệu quả trong việc giảm đau sau phẫu thuật, do đó nên được đưa vào sử dụng để kiểm soát cơn đau ở những người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa. Từ khóa: giảm đau sau phẫu thuật, bài tập thư giãn cơ Jacobson ABSTRACT EFFECT OF JACOBSON’S PROGRESSIVE MUSCLE RELAXATION ON REDUCING POSTOPERATIVE PAIN Nguyen Minh My Dung, Alison S Merrill, Tran Thien Trung * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 5 - 2019: 146 – 151 Objective: This study examines the effect of relaxation exercises on controlling postoperative pain in patients who have undergone upper abdominal surgery. Methods: This is a cross-sectional study conducted on 45 patients who underwent upper abdominal surgery between March 2019 and May 2019, in General Hospital of Lam Dong. We assessed the patients’ pain levels before and after the relaxation exercises. Patients’ personal information forms were used to collect data, and pain levels were determined using the verbal pain scale. We used the Wilcoxon T test, nonparametric Spearman correlation analysis, and nominal by interval meta analysis to assess the data, percentage, and frequency analyses. Results: Pain levels were found to be reduced after the relaxation exercises compared with the levels before the relaxation exercises (z = - 5.195; p <0.001). We found no correlation between the level of pain and the individual characteristics of the patient. 64.5% of patients feel satisfied with the pain relief method by Jacobson muscle relaxation exercise. The satisfaction and effectiveness of Jacobson muscle relaxation exercise has a strong positive correlation (Prob>|t|=0.0000). *Trường Cao đẳng Y tế Lâm Đồng **University of Northern Colorado (Friendship Bridge Group – USA) ***Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: CN. Nguyễn Minh Mỹ Dung ĐT:0389252847 Email: minhdung16789@gmail.com Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 147 Conclusions: Relaxation exercises, a nonpharmacologic method, are effective in reducing postoperative pain and should therefore be included in a regimen to control postoperative pain in patients who have undergone gastrointestinal surgery. Keywords: reducing postoperative pain, Jacobson’s progressive muscle relaxation ĐẶT VẤN ĐỀ Phẫu thuật bụng nói chung và tiêu hóa nói riêng là một phẫu thuật gây nhiều đau đớn cho người bệnh. Kiểm soát đau sau phẫu thuật không đầy đủ ở những người bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng như nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, thuyên tắc phổi, viêm phổi, lo âu, mất ngủ và chậm lành vết thương(7). Giảm đau không tốt làm giảm chất lượng cuộc sống sau phẫu thuật, ảnh hưởng đến điều trị và chăm sóc, người bệnh không hài lòng, nằm viện lâu hơn và tăng chi phí điều trị(2,5). Mặc dù không có bất kì một phương pháp chuẩn nào có thể áp dụng cho tất cả các người bệnh để kiểm soát đau, nhưng việc điều trị đau sẽ bắt đầu bằng cách tiếp cận phòng ngừa đau, và cả hai phương pháp dùng thuốc và không dùng thuốc nên được sử dụng cùng nhau để kiểm soát cơn đau hiệu quả nhất(11). Phương pháp giảm đau không dùng thuốc, trong đó liệu pháp thư giãn giúp giảm đau, giảm lo lắng cho người bệnh do đó có thể ngăn ngừa các biến chứng sau phẫu thuật. Việc sử dụng các bài tập thư giãn trong giai đoạn hậu phẫu sẽ giúp người bệnh kiểm soát đau hiệu quả hơn cũng như tăng sự hài lòng của người bệnh với việc chăm sóc điều dưỡng(11). Trên thế giới, nghiên cứu của Fayazi (2010)(4) đánh giá hiệu quả của kỹ thuật thư giãn của Benson trong đau ở người bệnh sau phẫu thuật động mạch vành, Topcu (2012)(11) nghiên cứu ảnh hưởng của các bài tập thư giãn đến việc kiểm soát cơn đau sau phẫu thuật bụng trên, và nghiên cứu của Büyükyılmaz (2013)(1) đánh giá ảnh hưởng của kỹ thuật thư giãn và xoa bóp cho thấy các phương pháp thư giãn khác nhau đã giúp người bệnh giảm đau sau phẫu thuật. Vì vậy liệu phương pháp thư giãn cơ của Jacobson có mang lại hiệu quả giảm đau tương tự hay không, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu phương pháp thư giãn cơ Jacobson trong giảm đau cho người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa”. Mục tiêu nghiên cứu So sánh mức độ đau trên người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa trước và sau khi thực hiện kỹ thuật thư giãn cơ của Jacobson. Xác định mức độ hài lòng của người bệnh về hiệu quả mà phương pháp thư giãn cơ của Jacobson mang lại. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa đang được điều trị nội trú từ tháng 3 năm 2019 đến tháng 5 năm 2019 tại Khoa ngoại Tổng hợp, Bệnh viện đa khoa Lâm Đồng. Tiêu chuẩn chọn vào Người bệnh hậu phẫu ngày thứ 1 hoặc thứ 2, đã vận động trở lại sau phẫu thuật, đủ 18 tuổi trở lên, biết đọc và viết tiếng Việt, tự nguyện tham gia nghiên cứu và luyện tập bài tập thư giãn. Tiêu chuẩn loại ra Người bệnh đã sử dụng thuốc giảm đau trước khi tập, có biến chứng sớm ngay sau phẫu thuật và người bệnh có vấn đề về giao tiếp hoặc tâm thần. Phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu Khảo sát một nhóm trước và sau can thiệp. Cỡ mẫu Có 45 người bệnh. Thu thập dữ liệu Một phiếu thu thập dữ liệu được dùng để ghi nhận các thông tin cá nhân của người bệnh, tiền sử sức khỏe và các bệnh hiện mắc; và thang đo mức độ đau bằng lời nói để xác định mức độ đau của người bệnh được sử dụng trong việc Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 148 thu thập dữ liệu. Một bản ghi âm được chuẩn bị nghiên cứu viên với sự tư vấn của một chuyên gia tâm lý học lâm sàng đã được sử dụng để hướng dẫn và áp dụng bài tập thư giãn. Phần thông tin cá nhân bao gồm tám câu hỏi về các chi tiết về nhân khẩu học như tuổi người bệnh, giới, trình độ học vấn, và tiền sử sức khỏe như thủ thuật, phẫu thuật, bệnh kèm theo, thời gian điều trị và số ngày sau phẫu thuật. Thang đo đau bằng lời nói bao gồm sáu cấp độ xác định mức độ đau của người bệnh, như “không đau”, ”hơi đau”,”đau nhẹ”, “đau vừa”,“đau dữ dội” và “đau không thể chịu đựng”. Bản ghi âm được sử dụng để hướng dẫn và áp dụng các bài tập thư giãn bao gồm các hướng dẫn bằng âm thanh cho các bài tập thư giãn, những điểm quan trọng cần nhớ trong quá trình thực hành và áp dụng các bài tập thư giãn. Bản ghi âm này đưa ra lời hướng dẫn kèm theo là âm tiếng nước chảy êm dịu trong nền. Các hướng dẫn bao gồm các kỹ thuật thở chính xác, tập trung vào thư giãn, và thư giãn các nhóm cơ khác nhau. Quy trình nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện qua 3 phần. Phần 1 Phỏng vấn người bệnh để thu thập thông tin và hướng dẫn luyện tập các bài tập thư giãn cơ bằng cách sử dụng tai nghe để làm theo từ 1 bản ghi âm. Nghiên cứu viên sẽ hỗ trợ và giải thích các động tác người bệnh cảm thấy chưa hiểu rõ. Người bệnh được khuyến khích lắng nghe bản ghi âm cho đến khi có thể áp dụng. Phần 2 Được thực hiện vào ngày thứ nhất, hoặc ngày thứ hai sau mổ. Nghiên cứu viên sẽ dánh giá mức độ đau của người bệnh bằng thang điểm đau. Sau đó, người bệnh thực hiện bài tập 20 phút. Người bệnh sử dụng tai nghe trong suốt quá trình thực hiện bài tập để không bị phân tâm và giúp họ tập trung. Phần 3 Đánh giá lại mức độ đau của người bệnh bằng thang điểm đau đã sử dụng trước đó ngay sau khi người bệnh thực hiện xong bài tập. Cuối cùng là phỏng vấn và ghi nhận mức độ hài lòng của người bệnh. Phân tích số liệu Dữ liệu thu thập sẽ được mô tả và phân tích bằng phần mềm STATA IC 13. Kiểm định Wilcoxon được sử dụng để xác định sự khác biệt giữa các mức độ đau. Kiểm định Chi bình phương, và kiểm định phi tham số Spearman xác định mối tương quan giữa đặc điểm cá nhân, tiền sử sức khỏe, loại thủ thuật phẫu thuật và mức độ đau. Giá trị p <0,05 được chấp nhận là giới hạn có ý nghĩa thống kê. Y đức Nghiên cứu được thông qua bởi Hội đồng Y đức Trường Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh số 139/ĐHYD-HĐĐD. KẾT QUẢ Qua nghiên cứu 45 người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa tham gia luyện tập phương pháp thư giãn cơ Jacobson, chúng tôi đã có kết quả nghiên cứu được trình bày qua các bảng sau: Trên 45 người bệnh sau phẫu thuật tiêu hóa trong nghiên cứu của chúng tôi. Tuổi trung bình của người bệnh là 45,87 tuổi. Người Kinh 80%, có trình độ từ trung học phổ thông trở lên là 31,1%; nam 57,8%, và 53,3% người bệnh được phẫu thuật cắt ruột thừa. 64,4% người bệnh không có tiền sử phẫu thuật và không có bệnh kèm theo là 62,2%. Không tìm thấy mối tương quan giữa các mức độ đau và các yếu tố nêu trên (Bảng 1). Bảng 1. Đặc điểm chung của người bệnh Biến số Tỉ lệ (%) Trước can thiệp p Sau can thiệp p Giới tính Nam 57,8 0,666 0,170 Nữ 42,2 Dân tộc Kinh 80 0,861 0,195 K’Ho 11,1 Cill 6,7 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 149 Biến số Tỉ lệ (%) Trước can thiệp p Sau can thiệp p Mạ 2,2 Nghề nghiệp Học sinh/sinh viên 4,4 0,920 0,456 Nông dân 48,9 Nội trợ 8,9 Công nhân viên 15,6 Hưu trí 2,2 Khác 20 Trình độ học vấn Tiểu học 26,7 0,955 0,225 Trung học cơ sở 42,2 Trung học phổ thông 13,3 Trên trung học phổ thông 17,8 Tiền sử phẫu thuật Có 35,6 0,125 0,704 Không 64,4 Bệnh kèm theo Có 37,8 0,545 0,011 Không 62,2 Thủ thuật phẫu thuật Phẫu thuật ruột thừa 53,3 0,835 0,723 Phẫu thuật túi mật 17,8 Phẫu thuật dạ dày 8,9 Viêm phúc mạc 4,4 Thoát vị 4,4 Phẫu thuật đại tràng 4,4 Phẫu thuật gan 2,2 Phẫu thuật ruột non 2,2 Tắc ruột 2,2 Loại phẫu thuật Trung phẫu 77,8 0,279 0,394 Đại phẫu 22,2 Ngày hậu phẫu Ngày thứ nhất 75,6 0,385 0,665 Ngày thứ hai 24,4 Tuổi TB ± Độ lệch chuẩn 45,87 ±14,81 0,304 0,359 Bảng 2. Mức độ đau trước và sau khi thực hiện bài tập thư giãn cơ Mức độ đau Trước khi thư giãn Sau khi thư giãn n % n % Không đau 0 0 8 17,8 Hơi đau 2 4,4 12 26,7 Đau nhẹ 9 20 13 28,9 Đau vừa 25 55,6 7 15,6 Đau dữ dội 9 20 5 11,1 Tổng cộng 45 100 45 100 Khi kiểm tra mức độ đau trước và sau khi tập bài tập thư giãn, tỷ lệ người bệnh không đau đã tăng từ 0% lên 17,8% (8/45), tỷ lệ người bệnh bị đau vừa đã giảm từ 55,6% (25/45) xuống còn 15,6% (7/45) và tỷ lệ người bệnh đau dữ dội đã giảm từ 20% (9/45) xuống 11,1% (5/45) sau các bài tập thư giãn (Bảng 2). Bảng 3. So sánh mức độ đau trước và sau khi thực hiện bài tập thư giãn cơ Sự khác biệt n % p z Giảm đau sau khi thực hiện bài tập thư giãn 31 68,9 0,000 - 5,195 Mức độ đau không thay đổi sau khi thực hiện bài tập thư giãn 13 28,9 Đau tăng sau khi thực hiện bài tập thư giãn 1 2,2 Tổng cộng 45 100 Người bệnh cảm thấy bớt đau sau bài tập thư giãn là 68,9% (31/45) và mức độ giảm sau bài tập thư giãn có ý nghĩa thống kê (p <0,001) (Bảng 3). Bảng 4. Mức độ hài lòng của người bệnh Mức độ hài lòng Sau khi thư giãn n % Rất hài lòng 4 8,9 Hài lòng 25 55,6 Tạm hài lòng 10 22,2 Không hài lòng 6 13,3 Rất không hài lòng 0 0 Tổng cộng 45 100 Người bệnh cảm thấy rất hài lòng và hài lòng với phương pháp giảm đau bằng bài tập thư giãn cơ Jacobson chiếm tỷ lệ 64,5% (29/45) (Bảng 4). Bảng 5. Liên quan giữa hiệu quả của bài tập thư giãn cơ Jacobson và sự hài lòng của người bệnh Mức độ hài long của người bệnh n = 45 r p Rất hài lòng 4 0,86 0,0000 Hài lòng 25 Tạm hài lòng 10 Không hài lòng 6 Rất không hài lòng 0 Phân tích tương quan Spearman giữa sự hài lòng và hiệu quả của bài tập thư giãn cơ Jacobson cho thấy mối tương quan thuận mạnh với giá trị hệ số tương quan (Spearman’s rho) là Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 150 0,8561; đồng thời có ý nghĩa thống kê ở mức 1% (Prob>|t|=0,0000) (Bảng 5). BÀN LUẬN Mức độ đau trước và sau khi luyện tập phương pháp thư giãn cơ Jacobson Nghiên cứu của chúng tôi đánh giá hiệu quả của phương pháp thư giãn cơ Jacobson trong việc giảm đau sau mổ tiêu hóa. Kết quả của nghiên cứu cho thấy, mức độ đau của người bệnh sau mổ có giảm đáng kể (được đo bằng Thang đo mô tả bằng lời nói). Người bệnh phẫu thuật tiêu hóa sau khi thực hiện bài tập thư giãn cơ Jacobson có mức độ đau giảm hơn so với trước khi sử dụng kỹ thuật này, sự khác biệt về mức độ đau trước và sau khi thực hiện bài tập thư giãn có ý nghĩa thống kê (p <0,001). Tương tự, theo Topcu (2012)(11) nghiên cứu về người bệnh sau phẫu thuật bụng (mổ mở), đã chứng minh các bài tập thư giãn có hiệu quả giảm đau sau phẫu thuật. Tác giả Rejeh(2013)(9) hiệu quả của kỹ thuật thư giãn đối với sự lo lắng và mức độ đau ở người bệnh lớn tuổi sau phẫu thuật bụng cũng báo cáo có sự khác biệt về mức độ đau và lo lắng giữa những người bệnh trong các nhóm thử nghiệm và kiểm soát sau can thiệp. Kết quả tương tự cũng đã được tìm thấy trong các phẫu thuật khác nhau, theo Fayazi (2010)(4) ở những người bệnh sau phẫu thuật động mạch vành, các bài tập thư giãn có hiệu quả kiểm soát tốt đau sau phẫu thuật. Nghiên cứu của Büyükyılmaz (2013)(1) đánh giá ảnh hưởng của kỹ thuật thư giãn và xoa bóp giảm đau, các can thiệp này đã giúp người bệnh quên đi cảm giác đau và cải thiện trạng thái lo âu sau phẫu thuật. Rhoads (2013)(10) đã cho thấy rằng việc thư giãn cơ bắp giải phóng endorphin, trên sừng sau cột sống, chúng ngăn chặn hoạt động điện của các sợi thần kinh đi lên cột sống lên não, giúp đóng lại nhận thức cảm giác đau từ đó giúp giảm đau. Có một số lý do tại sao liệu pháp này có thể tạo ra lợi ích giảm đau. Trong hệ thống thần kinh tự chủ, căng thẳng và thư giãn liên quan đến việc phóng thích các xung thần kinh giao cảm và đối giao cảm tương ứng. Vì vậy phương pháp thư giãn cơ Jacobson giúp hệ thống giao cảm chiếm ưu thế trong và sau các bài tập dẫn đến làm chậm nhịp tim, nhịp hô hấp và giảm huyết áp. Phản ứng thư giãn nói chung cũng có thể giúp giảm đau bằng cách giảm nhu cầu oxy mô và giải phóng endorphin(3). Do đó, giảm lo lắng do hiệu quả của phương pháp thư giãn cơ Jacobson mang lại, cùng với việc giảm nhận thức về cơn đau, cuối cùng có thể giúp giảm đau ở những người bệnh sau mổ tiêu hóa. Một yếu tố cần xem xét khi giải thích kết quả là người bệnh tham gia có thể không đủ thời gian để học kỹ thuật thư giãn. Tất cả người bệnh đã phản ứng tích cực với lần thực hành ban đầu được hướng dẫn do điều tra viên. Nhiều người bệnh thư giãn đến mức ngủ thiếp đi. Tuy nhiên, việc can thiệp vào những ngày đầu sau phẫu thuật, được thực hiện bằng bang hướng dẫn kỹ thuật. Để thư giãn xảy ra, người bệnh được yêu cầu tập trung vào các hướng dẫn ghi âm ở cùng mức độ họ đã làm khi đã được hướng dẫn trước đó. Mức độ tập trung cần thiết có thể không xảy ra do không quen thuộc với băng hoặc sự buồn ngủ của các đối tượng. Trong ít nhất một phần ba các trường hợp, điều tra viên phải quay lại sau đó để tiến hành phần đo lường của nghiên cứu, bởi vì các đối tượng sẽ ngủ thiếp đi khi nghe băng. Yunping Li (2015)(6), trong nghiên cứu về tác dụng của việc luyện tập thư giãn cơ giúp cải thiện sự lo lắng và trầm cảm của người bệnh tăng huyết áp động mạch phổi, đã hướng dẫn người bệnh tập luyện thư giãn cơ 1 buổi và khuyến khích người tham gia luyện tập kỹ thuật tại nhà mỗi ngày một lần trong 12 tuần. Li-Qin Xie (2016)(12) cũng sử dụng kỹ thuật thư giãn cơ trong nghiên cứu, hướng dẫn thực hành kỹ thuật đã được cung cấp cho những người tham gia trong vòng 48 giờ sau khi họ vào bệnh viện, người bệnh được khuyến khích luyện tập hai lần một ngày (sáng và chiều) cho đến khi xuất viện. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 151 Kết quả của nghiên cứu của chúng tôi, cũng như kết quả của các nghiên cứu của các tác giả khác cho thấy: các bài tập thư giãn cơ đóng vai trò quan trọng và hiệu quả trong việc kiểm soát cơn đau sau phẫu thuật, không chỉ ở đối với phẫu thuật tiêu hóa mà còn giảm đau sau mổ ở các phẫu thuật khác. Mức độ hài lòng của người bệnh Sau khi can thiệp trên 45 người bệnh phẫu thuật tiêu hóa, chúng tôi ghi nhận có 8,9% (4/45) người bệnh cảm thấy rất hài lòng và 55,6% (25/45) người bệnh cảm thấy hài lòng về hiệu quả giảm đau của phương pháp thư giãn cơ Jacobson mang lại. Trong nghiên cứu đánh giá mối quan hệ giữa mức độ kiểm soát cơn đau và sự hài lòng của bệnh nhân, theo Shay Phillips (2013)(8), phần lớn các bệnh nhân được khảo sát đều hài lòng hoặc rất hài lòng với việc kiểm soát cơn đau tổng thể của họ, bất kể điểm số cường độ đau của họ.Một nghiên cứu khác của Rejeh (2013)(9), 89% bệnh nhân hài lòng với các kỹ thuật thư giãn trong việc giảm mức độ đau và lo lắng sau phẫu thuật. Người bệnh trong nghiên cứu của chúng tôi sau khi áp dụng các kỹ thuật thư giãn cơ trong quá trình hồi phục sau phẫu thuật, sẽ giới thiệu các kỹ thuật này cho các thành viên khác trong gia đình nếu có phẫu thuật tương tự xảy ra. KẾT LUẬN Kết quả nghiên cứu đã xác định hiệu quả của các bài tập thư giãn trong việc kiểm soát cơn đau sau phẫu thuật tiêu hóa ở người bệnh. Sự hài lòng của người bệnh đối với phương pháp này là khá cao. Vì vậy, các bài tập thư giãn là một phương pháp kiểm soát đau có hiệu quả mà không cần dùng thuốc. Qua nghiên cứu của chúng tôi, nên sử dụng các bài tập thư giãn để chăm sóc điều dưỡng nhằm kiểm soát cơn đau hiệu quả hơn ở những người bệnh sau phẫu thuật đường tiêu hóa. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Büyükyılmaz F, Aştı T (2013). "The Effect of Relaxation Techniques and Back Massage on Pain and Anxiety in Turkish Total Hip or Knee Arthroplasty Patients". Pain Management Nursing, 14(3):143-154. 2. Cai Y, Lopata L, Roh A, et al (2017). "Factors influencing postoperative pain following discharge in pediatric ambulatory surgery patients". J Clin Anesth, 39:100-104. 3. Conrad A, Roth WT. (2007), "Muscle relaxation therapy for anxiety disorders: it works but how?" J Anxiety Disord, 21(3):243- 64. 4. Fayazi S, Shariati AAA, Momeni M (2010). "The efficacy of benson’s relaxation technique on postoperative pain in coronary artery bypasses graft". Jundishapur Scientific Medical Journal, 8(63):479 – 489. 5. Hasanpour-Dehkordi A, Mohammadi N, Nikbakht-Nasrabadi A (2016). "Re-designing Orem's Self-care Theory for Patients with Chronic Hepatitis". Indian Journal of Palliative Care, 22(4):395-401. 6. Li Y, Wang R, Tang J, et al (2015). "Progressive muscle relaxation improves anxiety and depression of pulmonary arterial hypertension patients". Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, doi: 10.1155/2015/792895. 7. Nguyễn Đình Hối, Đỗ Trọng Hải, Đỗ Đình Công, et al (2013). "Ngoại khoa cơ sở - Triệu chứng học ngoại khoa - Bộ Môn Ngoại Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh". NXB Y Học TP. HCM. 8. Phillips S, Gift M, Gelot S, et al (2013). "Assessing the relationship between the level of pain control and patient satisfaction". Journal of Pain Research, 6:683. 9. Rejeh N, Heravi-Karimooi M, Vaismoradi M, et al (2013). "Effect of systematic relaxation techniques on anxiety and pain in older patients undergoing abdominal surgery". International Journal of Nursing Practice, 19(5):462-470. 10. Rhoads C (2013). "Mechanism of pain relief through Tai Chi and Qigong". J Pain Relief, 2(115):2167-0846.1000. 11. Topcu SY, Findik UY (2012). "Effect of relaxation exercises on controlling postoperative pain". Pain Manag Nurs, 13(1):11-7. 12. Xie LQ, Deng YL, Zhang JP, et al (2016). "Effects of progressive muscle relaxation intervention in extremity fracture surgery patients". Western Journal of Nursing Research, 38(2):155-168. Ngày nhận bài báo: 30/07/2019 Ngày phản biện nhận xét bài báo: 30/08/2019 Ngày bài báo được đăng: 10/10/2019