Sự khác biệt trong diễn xướng hát đối đáp dân ca trữ tình sinh hoạt của người Tày và người Thái
Tài liệu Sự khác biệt trong diễn xướng hát đối đáp dân ca trữ tình sinh hoạt của người Tày và người Thái: No.12_June 2019|S 12 – Tháng 6 n m 2019|p.85-90 85 T P CHÍ KHOA H C I H C TÂN TRÀO ISSN: 2354 - 1431 S khác bi t trong di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t c a ng i Tày v ng i Thái H Xuân H nga* a Tr ng i h c Khoa h c, i h c Thái Nguyên * Email: haxuanhuong85@gmail.com Thông tin bài vi t Tóm t t Ngày nh n bài: 02/5/2019 Ngày duy t ng: 10/6/2019 Là nh ng dân t c ch th v n hóa vùng ông B c và Tây B c, ng i Tày và ng i Thái có i s ng v n hóa vô cùng c s c, trong ó ph i k n các di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t. Qua so sánh, chúng tôi th y di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t Tày, Thái có s khác bi t v tính t ch c, không gian, th i gian, d ng di n x ng theo sách, s tham gia c a v o vào di n x ng. T ó, có th th y di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t c a ng i Tày n i b t tính t ch c, s n nh; di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t c a ng i Th...
Bạn đang xem nội dung tài liệu Sự khác biệt trong diễn xướng hát đối đáp dân ca trữ tình sinh hoạt của người Tày và người Thái, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
No.12_June 2019|S 12 – Tháng 6 n m 2019|p.85-90
85
T P CHÍ KHOA H C I H C TÂN TRÀO
ISSN: 2354 - 1431
S khác bi t trong di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t c a ng i Tày
v ng i Thái
H Xuân H nga*
a Tr ng i h c Khoa h c, i h c Thái Nguyên
* Email: haxuanhuong85@gmail.com
Thông tin bài vi t Tóm t t
Ngày nh n bài:
02/5/2019
Ngày duy t ng:
10/6/2019
Là nh ng dân t c ch th v n hóa vùng ông B c và Tây B c, ng i Tày và
ng i Thái có i s ng v n hóa vô cùng c s c, trong ó ph i k n các di n
x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t. Qua so sánh, chúng tôi th y di n
x ng hát i áp dân ca tr tình sinh ho t Tày, Thái có s khác bi t v tính t
ch c, không gian, th i gian, d ng di n x ng theo sách, s tham gia c a v o
vào di n x ng. T ó, có th th y di n x ng hát i áp dân ca tr tình sinh
ho t c a ng i Tày n i b t tính t ch c, s n nh; di n x ng hát i áp
dân ca tr tình sinh ho t c a ng i Thái n i b t tính t do, s sinh ng.
Nh ng i m khác bi t này là c s nh n th c v b n s c v n hóa c a hai dân
t c Tày, Thái.
T khóa:
S khác bi t; di n x ng hát
i áp; dân ca tr tình sinh
ho t; ng i Tày; ng i
Thái.
1. t v n
Các tài li u nghiên c u u kh ng nh v n h c dân
gian là nh ng sáng tác ngôn t , càng giai o n sau,
tính ngh thu t c a nó càng th hi n rõ. Khi vi t v v n
h c dân gian, v n hóa dân gian, nhi u tác gi ã c p
n tính di n x ng v i nh ng khái ni m nh ph ng
th c di n x ng, khâu di n x ng, các di n x ng
folklore, các ki u trình di n ngh thu t dân gian. Trong
ó, c t lõi c a thu t ng di n x ng là ch vi c th
hi n, trình bày các sáng tác v n ngh trong các hoàn
c nh c th c a i s ng, do con ng i m nhi m,
bao g m các y u t : th i gian, a i m, âm thanh, v
o bài vi t này, chúng tôi quan tâm n các c
i m di n x ng c a dân ca tr tình sinh ho t
(DCTTSH) Tày, Thái, v i hình th c di n x ng là hát
i áp. H ng t i DCTTSH, chúng tôi mu n t p trung
vào b ph n dân ca sinh ho t liên quan n ng i l n,
không bao g m hát ru và ng dao, b i l , các c i m
di n x ng c a DCTTSH phong phú, hàm ch a m i
liên h sâu xa, nhi u t ng b c v i l ch s , v n hóa, xã
h i t c ng i mà n u so sánh s th y c rõ ràng h n
s khác bi t trong v n hóa các t c ng i.
n c ta, gi i nghiên c u v n h c dân gian th ng
nh t cho r ng, v n h c dân gian c truy n là nh ng
sáng tác l u hành t Cách m ng tháng Tám n m 1945
tr v tr c. N u nh v n h c dân gian c a ng i
Kinh, cho n g n ây, các c i m c a di n x ng
dân ca ch còn có th quan sát c qua vi c ph c d ng
hát quan h , dân ca ví, gi m Ngh T nh, thì v n
h c dân gian Tày, Thái, chúng ta v n quan sát c các
di n x ng hát i áp trong th c t , dù r ng m c
không nhi u. Ngoài ra, qua s ghi chép c a các nhà
nghiên c u và s h i c c a các ngh nhân, chúng ta
v n ph c d ng l i c di n x ng c a DCTTSH Tày,
Thái. i u ó là c s chúng ta ch ra nh ng i m
khác bi t c a di n x ng hát i áp DCTTSH c a
ng i Tày và ng i Thái – hai dân t c ch th v n hóa
vùng ông B c và Tây B c, góp ph n nh n th c v b n
s c v n hóa c a hai dân t c này.
2. S khác bi t v di n x ng hát i áp dân ca
tr tình sinh ho t c a hai dân t c Tày, Thái
2.1. Tính t ch c c a di n x ng
Hát i áp DCTTSH bao g m hai c p xét v m t
t ch c:
H.X. Huong/ No.12_June 2019|p.85-90
86
Hát l : ây là d ng di n x ng không có s chu n b
t tr c, không có nghi th c t ch c ch t ch , mang tính
t phát. Di n x ng có th x y ra t nhiên, b t ch t vào
b t c lúc nào, trong kho ng th i gian không dài. ó là lúc
lao ng trên n ng r y, trong r ng hay n i ng ru ng,
c ng có th là trong i s ng th ng ngày. Ng i ta hát
vào bu i sáng, ban chi u, hay nh ng êm tr ng th m ng
n i b n làng mù s ng. B i không tuân theo m t nghi
th c t ch c nào nên các di n x ng này u s d ng
d ng hát t do. Ph n ngôn t ngh thu t tham gia vào di n
x ng ch là nh ng câu hát n ho c hát i áp l t . Các
cá nhân tham gia di n x ng chính là nh ng ng i tham
gia vào sáng t o dân ca. Ho t ng ngh thu t g n bó ch t
ch v i tính vui ch i gi i trí, trao i tình c m, v i môi
tr ng lao ng và i s ng th ng ngày. Nh th , ây là
d ng th c nguyên h p, t n t i tr ng thái t nhiên nh t.
Nó v n t n t i các th lo i dân ca, nh ng hi n nay d ng
th c này v c b n ã mai m t nhi u.
Hát cu c: ây là hình th c di n x ng có t ch c, có
th th c, l l i c quy nh rõ ràng, ch t ch . Hình th c
này d n tách r i kh i th c ti n hàng ngày, song không vì
v y mà tách kh i cu c s ng, môi tr ng lao ng. Trong
lo i di n x ng này, công tác chu n b , cách th c di n
x ng u có bài b n th t tr c sau. Ch c n ng giao
duyên c a dân ca giao duyên d n c bi n thành ch c
n ng giao l u tình c m gi a nh ng con ng i tham gia
vào cu c hát. H n th , có khi nó còn c nâng t m thành
cu c thi tài mang y u t ngh thu t. Tính t giác c a d ng
hát cu c ã thay th cho tính t phát c a d ng hát l
nguyên s . nh ng cu c hát có quy mô l n, c bi t là
cu c hát có tính thi tài, di n x ng cu c th ng do nh ng
ng i ng u làng b n ho c m t gia ình khá gi trong
b n ng ra t ch c, ho c tài tr t ch c.
ng i Thái Tây B c t n t i c hai cách th c t ch c
di n x ng DCTTSH này. Cách th c t ch c th nh t có
th g p di n x ng kh p xáng buôn, kh p kh nay ch i.
Ch ng h n, kh p kh nay ch i là i u hát rong ch i, mang
tính ch t vui bâng qu , th ng dành cho l a tu i thanh
niên còn thích bông ùa và hát vào kho ng th i gian nông
nhàn. H hát khi i ch i ngoài ng, trên cánh ng ho c
lúc vào r ng. Kh p xáng buôn là i u hát gi i s u, c
hát lúc v ng v v i ti ng hát to, ngân dài nh than vãn
tr i lòng v nh ng chuy n tình c m riêng t , khó chia s .
Trong th i gian i n dã cùng sinh viên tr ng i h c
Khoa h c Thái Nguyên t i S n A (V n Ch n - Yên Bái),
chúng tôi th ng c nghe i u kh p kh nay ch i c a
các nam thanh niên n i ây. M u là ti ng sáo pí tam
(sáo n i), ti p sau ó là ti ng hát to, vang lên oang oang
ngoài ng. Bên c nh ó, các i u kh p báo xao l i
thu c d ng hát cu c, t c hát có th th c, l l i àng hoàng.
Kh p báo xao có th di n ra trong nhi u d p: ám c i,
làm nhà, l h i; c t ch c ngoài tr i ho c trong nhà.
Theo ghi nh n c a chúng tôi trong chuy n th c a t i S n
A (V n Ch n – Yên Bái) v i s ch ng ki n tr c ti p l h i
L ng t ng u xuân và m t ám c i, m t l làm nhà t i
ây, thì hình th c t ch c kh p báo xao trong nhà v i tính
ch t nh m t cu c thi tài là ph bi n. Ng i ta bày mâm
hát cho bên nam và bên n , có quy c rõ ràng v cu c
thi. Khi c t ch c n i giao l u c ng ng nh v y,
kh p báo xao ít c t ch c theo hình th c hát c p mà
hát cùng lúc nhi u c p, mang tính t p th . M c ích t tình
th m kín c a cá nhân c thay b ng m c ích thi tài. Tuy
th , ng bào v n gi nguyên l i bài hát nh trong truy n
th ng, ít có s s a i.
Trong khi ó, ng i Tày ông B c, d u n v d ng
hát l , không có t ch c r t m nh t. Trong quá kh , d ng
hát t do này t ng khá ph bi n v i phu i pác, phu i r i,
l n r i khi ng i ta g p nhau ngoài ng, ngoài ch ,
khi làm n ng r y ho c vui ch i n i chân núi. Tuy th ,
ngày nay, chúng ta khó c ch ng ki n d ng hát này c a
ng i Tày. Trong toàn b quá trình i n dã t i m t s n i
thu c L ng S n, B c K n, Cao B ng, chúng tôi không h
g p d ng hát này. D ng th c t ch c hát cu c v i th th c,
l l i n nh, rõ ràng n i b t h n c . Di n x ng l n
sl ng, l n then, l n c i, i u thu c d ng này. Ch ng
h n, di n x ng i u quy nh ng i tham gia cu c hát ph i
là trai gái ch a k t hôn. N u ã có v có ch ng r i thì h
không c phép i u n a. H n th , nh ng ng i quen bi t
nhau t tr c nh ng i cùng b n, cùng làng, cùng h thì
không i u v i nhau. i t ng c a i u ph i là ng i l , t
n i khác n. Nhìn chung, b i c nh cho cu c hát có l l i
c a ng i Tày th ng là trong ngày l h i, khách ngh t i
b n làng. Lúc này ch làng trao i th ng nh t v i ch nhà
có khách tr , m t t p thanh niên c a b n kéo n nhà có
khách tr , l n m i khách tham gia cu c l n. Khách có
l i áp l i là b t u cu c l n ng tác gi a khách và t p
thanh niên. S ng tác c a ôi bên u n m trong ph m vi
các ch c a l n sl ng, l n c i, i u v i nh ng
khuôn m u, công th c có s n cho ng i hát h c thu c và
v n d ng sáng t o, tái t o. Trong các lo i hát cu c c a
ng i Tày, l n c i là hình th c di n x ng có tính t
ch c cao nh t v i s tham gia c a sl y cá (th y d n) v i
vai trò d n l n, s t n t i c a sách hát dành cho bên nam
và sách hát dành cho bên n . các cu c hát trong và sau
l h i L ng t ng c a ng i Tày mà chúng tôi c tham
d Na Rì (B c K n), chúng tôi nh n th y s có m t c a
các di n x ng l n sl ng và di n x ng l n c i.
Trong ó, di n x ng l n sl ng th ng c t ch c
H.X. Huong/ No.12_June 2019|p.85-90
87
v i m c ích thi tài, di n x ng l n c i th ng c t
ch c v i m c ích giao l u tình c m. Ph n l i c a các bài
hát này ã c vi t m i ho c b sung, s a i cho phù
h p v i hoàn c nh xã h i hi n i.
2.2. Không gian, th i gian c a di n x ng
Cùng là hát i áp nh ng không gian, th i gian di n
x ng m i dân t c l i có nh ng nét khác nhau. ng i
Tày có các hình th c l n trong nh , l n ngo i ng,
l n l h i. Trong ó, các lo i l n l h i, l n trong nhà
ph bi n h n so v i l n ngoài ng. T ng ng v i các
hình th c l n y là các lo i không gian, th i gian khác
nhau. L n ngoài ng là nh ng cu c hát mang tính ch t
t do, ng u h ng, di n ra trong nh ng d p g p nhau không
h n tr c, có không gian là nh ng a i m mang tính ch t
t nhiên nh các quang c nh h i xuân, bên l phiên ch ,
trên các gò i, ven su i, ng lên n ng, v b n
gi ng trong di n x ng sli c a ng i Nùng. Khi ó, h s
dùng phu i pác, phu i r i là l i nói có v n i u, mang tính
h n nhiên, dân dã cao trao i tình c m. L n l h i là
hình th c cu c hát c t ch c t i không gian l h i nh
l h i l ng t ng, l h i Nàng Hai, v i th i gian là sau ph n
l . Cu c l n có th kéo dài t ngày n êm t i, song khi
êm t i, không gian c a cu c l n th ng c chuy n
vào trong nhà. L n trong nhà là cu c l n có tính t ch c
cao v i l l i, quy c khá rõ ràng. V th i gian nói chung,
các cu c l n th ng c t ch c vào nh ng d p l h i
c a b n làng ho c khi có s g p g gi a ch và khách nh
l c i, l u then, m ng nhà m i, khách l n ch i. V
không gian, th i gian c th , cu c l n c t ch c
trong nhà và vào ban êm. Quanh b p l a, phía m t trên
(n n a) là ch dành cho nam gi i ng i. Phía sau (n â )
là ch ng i c a n gi i. Phía d i (n tâ ), g n ch n bát,
b p n u là ch c a ng i n u n ng ph c v cu c hát.
Phía ngoài (n no c) g n c u thang lên xu ng là ch ng i
c a ng i d nghe. Nhà lúc này không thu n túy là không
gian sinh ho t c a cu c s ng con ng i mà còn mang
ch c n ng c a thính phòng, c t trong kho ng không
gian gi a nhà. Cu c l n c th c hi n t hai ch th :
ch b n và khách xa, có thính gi th ng th c và h tr .
Th ng, trai làng n hát v i gái làng kia ho c ng c l i.
Hi m khi trai gái cùng m t b n l n v i nhau. Trong
không gian h p y, t i các b n làng, ti ng l n c t lên
ph n nào phá tan không khí t nh l ng, bu n t , u t ch c a
núi r ng. Chính trong không gian yên ng này, l i l n
càng lôi cu n và t ng thêm s c truy n c m cho ng i
nghe, góp ph n sáng t o, tái t o v n hóa truy n th ng qua
nhi u th h .
ng i Thái, di n x ng kh p t do h n v không
gian, th i gian. H có th hát trong không gian l h i: l
h i Hoa ban, l h i H n khu ng, l h i Xòe chiêng, l h i
Kin pang then Ngoài ra, ng i Thái còn hát b t k khi
nào: lúc lao ng (làm n ng, vào r ng ki m c i, nh t rêu
d i su i), lúc tr ng sáng p tr i, lúc i ch i ngoài
ng, lúc hò h n tâm tình H h n nhau cùng hát nhà
mình, nhà b n; sân tr c nhà hay bãi ven su i, ven b n;
bên mâm c m, mâm r u
Nh th , v i s ph bi n c a l n l h i và l n trong
nhà, các c i m không gian, th i gian các cu c hát l n
c a ng i Tày d n nh hình m t th th c t ng i n
nh và công khai, ít nhi u mang tính ch n chu, nghiêm
túc, òi h i s chu n b t tr c. Trong khi ó, các cu c
hát c a ng i Thái di n ra th ng xuyên h n, không câu
n v th i gian, a i m.
2.3. D ng th c di n x ng theo sách
Trong di n x ng dân ca, y u t ng tác cho phép
ng i ta sáng t o ra nh ng phi n o n, nh ng bài hát m i.
i u ó làm nên d ng th c di n x ng t do. Di n x ng
DCTTSH c a dân t c nào c ng có d ng th c này. Song,
riêng ng i Tày, chúng tôi nh n th y có thêm d ng th c
di n x ng theo sách.
L n sl ng c a ng i Tày v c b n thu c d ng di n
x ng t do. Các bài hát u ho c nh p tâm, ho c ng
kh u ch không c n có th y d n nh trong di n x ng
l n c i. Sau ph n hát chào m i là ph n hát tâm tình c a
nam n thanh niên Tày. Nh ng l i hát c hát lên theo
l i ng tác, i áp t do, tùy nghi hoàn c nh, tâm tr ng
c a ôi bên mà a ra nh ng l i áp cho h p ý, p tình.
Tuy th , trong l n sl ng, bên c nh m t s ng l n
mang tính t do, ng tác nh l n n i, l n khan, l n
ki t, còn có s xu t hi n c a l n tu ng là m t ng l n
òi h i hát theo sách. Do các bài l n tu ng dài, khó
thu c, khó nh nên khi l n, i t ng nam có th xem
sách l n tr c m t kh r i c cho n ngân kh ti p
theo. Quá trình l n c ng có th có s h tr t ng i th
ba - m t ng i l n tu i thu c nhi u bài v i vai trò mách
l n giúp c p ôi hát ti p. Lúc ã thành c p, h ng i t a
l ng vào nhau mà l n. Các c p ôi khi l n th ng v a
l n v a d ng l i trò chuy n, n tr u, u ng n c. Nh th ,
l n sl ng c ng có sách nôm nh ng th ng làm c n c
cho các bên nam h c thu c nh p tâm ho c ch xem qua khi
l n tu ng. c bi t, ch có quy n cho bên h i ch không
có quy n cho bên áp. Khi l n thì bên nam l n tr c,
bên n l a l i i áp. Cho nên, trong l n sl ng m i có
chuy n thi tài, có bên th ng bên thua.
dài c a các bài l n c i là m t thách th c i v i
trí nh c a ng i lao ng. Trong l n c i có nh ng cung
dài t i vài tr m câu r t khó nh . Khi di n x ng, ph i hát
nhi u cung nh th ch không ph i ch m t cung. Cho
H.X. Huong/ No.12_June 2019|p.85-90
88
nên, riêng l n c i, khi di n x ng b t bu c ph i có sl y
cá pj y l n (có n i g i là T y l n, là hành ng c
cho m i bên ngâm i áp). Bên ch a b n ph i tìm cho
c sl y cá pj y l n. Sl y cá s c n c vào sách
h ng d n hát giao duyên l n c i d n l n. Sách l n
c i bao gi c ng g m hai quy n, quy n cho bên nam và
quy n cho bên n , hay chính là quy n cho bên h i và
quy n cho bên áp. Di n x ng l n c i, dù ch di n ra
trong m t bu i hay kéo dài t n nhi u ngày êm thì c ng
u tuân theo tr t t do sl y cá h ng d n. Hình th c i
áp gi a hai bên trong cu c l n chính th c u do sl y
cá c n c vào sách mà h ng d n b ng tàm p c (nói tr n
i tr c). Vì cao vai trò cá nhân c a sl y cá và sách nh
th nên trong di n x ng l n c i, ng i ta không t v n
thi tài, không có bên th ng bên thua nh trong di n
x ng l n sl ng.
C th m t cu c l n c i nh sau: M u cu c l n
là nh ng l i khuyên m i nh ng nó không ng n nh trong
l n sl ng mà biên m r ng ra n m y tr m câu. L i
m i l n có lúc khiêm nh ng, th hi n t p quán m n
khách c a t c ng i, có lúc l i bóng gió, ám ch b ng
nh ng lí l i ph ng bu c ph i lên ti ng áp tr . Sau
khi khách tr l i thì cu c hát i vào tr t t úng nh sách
mà sl y cá s là ng i h ng d n. Tr t t y là: Có b n
ph ng xa n b n. Cu c hành trình vào b n Tày c
miêu t h t s c t m t xa l i g n. B c chân n ó,
khách th y ng r ng thênh thang, th y cây a, th y
ng ru ng trù phú v i cây c i quen thu c, v n t c t ng
t ng l p l p, th y m n c, r i khách t i c ng ngõ th y
nhà sàn v i nh ng cánh c a khéo v , trâu chó y d i
sàn, th y cu c s ng nông nghi p v i nh ng gia c m gia
súc thân quen. Sau cùng là các t ch c làng b n a
ph ng cùng nh ng gái trai tài gi i, p xinh – tinh hoa
c a làng, b n y. Có th nói, l n c i không ch là b c
tranh toàn c nh v i s ng ng i Tày mà còn là chi c c u
trao i tâm tình yêu m n c a nam n thanh niên, t nhu
c u làm quen, tìm hi u cho n th than, trách móc, than
c. Bên c nh ó, l n c i còn ph n ánh th gi i quan
phong phú c a ng bào Tày v i quan ni m v m t th
gi i v tr ba t ng: m ng tr i, tr n gian và Long V ng.
Trí t ng t ng ã a con ng i ngao du kh p c m ng
tr i và Long V ng, th c hi n nh ng i u mong c sâu
xa liên quan n tình yêu. Tr v m t t, h d n dò nhau
nh k chuy n i và tâm tình ã g i trao y. L n c i dành
m t dung l ng khá l n cho các cung m ng vùng, m ng
gia c nh và các cung th hi n th gi i quan c a ng i
Tày nh lên m ng tr i, vào thuy n cùng th y T t c
các cung l n này c ng u ph i tuy t i tuân th theo
sách và do sl y cá làm th y d n.
Trong khi ó, di n x ng DCTTSH c a ng i
Thái, không có s xu t hi n c a d ng th c hát theo
sách. V i s xu t hi n c a d ng th c này, di n x ng
DCTTSH Tày ngày càng ti n t i chuyên nghi p hóa.
Ngày nay, cùng v i quá trình nh h ng sâu r ng c a
v n hóa hi n i vào i s ng c dân Tày, s ng i
nh p tâm thu c l i và bi t hát các i u DCTTSH ngày
càng ít, ch còn s ít ng i già và các ngh nhân làm
c i u này. Cho nên, nh ng ng i không thu c l i
mu n tham gia cu c hát h u nh u c n n vai trò
c a sách. D ng th c hát theo sách lúc này không ch
xu t hi n trong các bài hát l n c i và các ch ng l n
tu ng, l n s c a l n sl ng mà còn xu t hi n c
trong các bài hát thu c nhóm khác nh l n nàng i.
2.4. S tham gia c a v o vào di n x ng
Trong di n x ng DCTTSH Thái, có s tham gia c a
v o dân gian là các i u múa xòe c tr ng c a t c
ng i này, ch ng h n nh khi di n x ng kh p xe. Trên
th c t , DCTTSH không ch có ch c n ng trao i tình
c m cá nhân, riêng t mà còn tham gia vào các cu c vui
nh l h i, ám c i, ám m ng nhà m i v i t cách
m t ph ng ti n gi i trí và oàn k t c ng ng t c ng i.
ây, sinh ho t nghi l ã k t h p s ng ng v i sinh
ho t có tính th t c, t o nên nh ng sinh ho t v n hóa c
s c. Trong không gian các l h i Xòe chiêng, Hoa ban,
ng i Thái say mê theo l i ca d u ng t, tr ng chiêng nh p
nhàng và nh ng i u xòe quy n r . Ng i Thái có nhi u
i u xòe n i ti ng nh : kh m khen (n m tay nhau xòe
vòng tròn), kh m kh n m i l u (nâng kh n m i r u), phá
xí (xòe b b n), nhôm kh n (tung kh n), n hôn (ti n, lùi
trong cung vòng tròn), m l m t p m (vòng tròn v tay).
Múa xòe là m t sinh ho t v n hóa dân gian không th
thi u trong các l h i mùa xuân, h i mùa và ám c i c a
ng bào Thái. Già tr , gái trai u yêu múa xòe. Bên ánh
l a b p bùng, trong ti ng tr ng, chiêng nh p nhàng, i u
múa xòe không th thi u s góp m t c a nh ng i u
DCTTSH tình t , n ng say. Ng i Thái quan ni m múa
xòe là ph i vui. Vì th , thanh niên nam n hát múa xòe
th ng hát nh ng bài hát vui, ca ng i b n m ng và công
c ng i ng u, ho c hát làn i u kh p báo xao, m t
bên h i, k chuy n, bên kia hát áp l i. C th , h v a hát
v a múa, ch i vui n khuya không chán. S d có s hi n
di n c a v o dân gian vào di n x ng DCTTSH Thái
nh th là b t ngu n t vi c ngh thu t múa c a t c ng i
này khá phát tri n và t n s c s c.
Cho n nay, s k t h p gi a múa xòe v i di n x ng
DCTTSH dân t c Thái v n c duy trì và ngày càng
c chú tr ng b o l u, phát tri n. Tham gia các l h i u
xuân c p thôn, b n nh thôn Co C i 2 (xã S n A) và b n
H.X. Huong/ No.12_June 2019|p.85-90
89
Tào (xã H nh S n) thu c huy n V n Ch n (Yên Bái),
chúng tôi nh n th y h u h t ph n trong thôn u bi t
múa xòe. M i ng i u r t hào h ng v i vi c tham gia
múa xòe và hát trong các l h i ó. Ph n h p d n nh t c a
l h i, thu hút s c ng c m c a c t p th bao gi c ng là
ph n múa xòe k t h p v i làn i u kh p báo xao.
Trong khi ó, di n x ng DCTTSH Tày c ng góp vui
trong các l h i c a ng i Tày nh l h i L ng t ng, l h i
Nàng Hai, song chúng tôi không th y có s tham gia c a
v o mà ch th y n i rõ vai trò c a âm nh c. Có l i u
ó xu t phát t vi c ngh thu t múa c a ng i Tày không
phát tri n l m so v i m t s dân t c khác. V o ch tham
gia vào di n x ng dân ca nghi l ch không xu t hi n
trong di n x ng DCTTSH Tày.
3. Nguyên nhân s khác bi t trong di n x ng
hát i áp DCTTSH c a hai dân t c Tày, Thái
Các c i m di n x ng hát i áp DCTTSH c a
hai dân t c Tày, Thái u n ch a nh ng n i hàm v n
hóa sâu xa. Trong ó, nguyên nhân ch y u t o nên s
khác bi t c quy nh b i quá trình giao l u, ti p
bi n v n hóa c a t ng dân t c trong l ch s . Quá trình
y di n ra trên ba h ng c b n, v i i t ng giao l u
chính là v n hóa Kinh và v n hóa Hán.
H ng th nh t là s ti p bi n v v n hóa trong quá
trình hình thành và phát tri n dân t c. T ngu n g c
dân t c, có th th y ng i Tày và ng i Thái u thu c
kh i siêu t c Bách Vi t mi n nam Trung Qu c th i
c i. D i th i T n Hán, các nhóm Vi t u ch u s
th ng tr c a v ng tri u trung nguyên, tr i n Vi t –
t c b ph n t thành ng i Thái en thiên di vào Tây
B c Vi t Nam sau này. Nh th , xét t l ch s dân t c,
có th th y r ng ng i Thái không ch u nh h ng c a
v n hóa Hán, trong khi ng i Tày có ch u nh h ng.
Ti p ó, quá trình thiên di c a ng i Tày vào Vi t Nam
không mang tính ch t t, a bàn phân c c ng n
nh h n ng i Thái, t o i u ki n cho vi c b o l u
nh ng giá tr v n hóa ti p thu c a ng i Hán. Bên c nh
ó, di n m o dân t c Tày ông B c nh ngày nay có
s k t h p c a b ph n Tày g c Kinh, Tày g c Nùng và
nhóm nh ng ng i ng t c n t Trung Qu c. S
h n h p v m t nhân ch ng nh trên là c s thu n l i
cho s giao l u v i v n hóa Kinh thông qua b ph n
ng i Tày g c Kinh, giao l u v i v n hóa Hán thông
qua b ph n ng i Tày g c Nùng và nhóm nh ng
ng i ng t c bên kia biên gi i.
H ng th hai là quá trình giao l u gi a dân t c ch
th , chi m a s v i dân t c thi u s . Trong su t th i kì
phong ki n c l p, c ng c qu c gia, các v ng
tri u phong ki n ng b ng v n luôn mu n v n t m
nh h ng lên vùng c trú c a các dân t c thi u s ,
song các nhà c m quy n ch có th làm c i u ó
v i x Tày ch không làm c tri t v i x Thái.
H ng th ba là quá trình giao l u t nhiên gi a các
dân t c chung s ng trên m t ph m vi a lí v i k t qu
là s hòa h p v v n hóa. Theo ó, ng i Tày có s g n
g i v v n hóa v i ng i Kinh, Hán, Nùng, v n hóa
Thái l i có s g p g v i v n hóa c a các t c Môn –
Kh Me.
K t qu c a c ba h ng này là s nh h ng sâu
m c a v n hóa Kinh, Hán lên v n hóa Tày và s c
l p t ng i c a v n hóa Thái so v i v n hóa Kinh,
Hán. Trong di n x ng hát i áp DCTTSH Tày, d u
v t c a s nh h ng n m tính n nh và t ch c cao
b i s ph bi n c a s di n x ng có l l i v i quy
nh rõ ràng v không gian, th i gian, m c ích c a
di n x ng, di n x ng theo sách và có th y d n.
Trong khi ó, v n hóa Thái ít có s giao l u v i v n
hóa Kinh nên v c b n v n hóa Thái là n n v n hóa
n i sinh. i u ó th hi n trong di n x ng hát i áp
DCTTSH là s di n x ng mang tính t do và sinh
ng: t do v không gian, th i gian t ch c, ph bi n
c hai d ng th c t ch c là nguyên s và có th th c;
sinh ng b i có s tham gia c a v o.
4. K t lu n
Là nh ng sinh ho t v n hóa dân gian óng vai trò to
l n trong vi c c k t c ng ng, di n x ng hát i áp
DCTTSH c a ng i Tày và ng i Thái có nh ng khác
bi t nh t nh, th hi n tính t ch c c a di n x ng,
không gian, th i gian, d ng di n x ng theo sách và s
tham gia c a v o vào di n x ng. T s khác nhau
ó, có th th y di n x ng c a ng i Thái n i b t s
t do, phóng khoáng và sinh ng, di n x ng c a
ng i Tày n i b t s n nh, có l l i.
T vi c so sánh, làm rõ nh ng i m riêng bi t gi a
di n x ng hát i áp DCTTSH c a ng i Tày và
ng i Thái, ch ra các l p v n hóa c n ch a trong
ó, chúng tôi h ng t i vi c ch ra cái c thù trong v n
hóa c a m i dân t c. Nh ng c i m khác bi t th
hi n b n s c v n hóa dân t c, góp ph n cung c p thêm
m t c li u hai dân t c t kh ng nh mình, ch ng
minh cho s khác bi t và chia tách c a hai dân t c v n
cùng chung ng h và có nhi u c i m g n g i v a
v n hóa, s v n hóa.
TÀI LI U THAM KH O
1. Hoàng Tri u Ân, Hoàng Quy t (s u t m và biên
so n), Thành ng - T c ng - Ca dao dân t c Tày, Nxb
V n hóa Thông tin, Hà N i, 2014.
H.X. Huong/ No.12_June 2019|p.85-90
90
2. Nguy n V n Hòa (s u t m, biên d ch), Truy n c
và dân ca Thái vùng Tây B c Vi t Nam, Nxb V n hóa
dân t c, Hà N i, 2001.
3. Vi H ng, Sli l n dân ca tr tình Tày Nùng, Nxb
V n hóa, Hà N i, 1979.
4. Nguy n Xuân Kính, Con ng i, môi tr ng và
v n hóa, Nxb Khoa h c Xã h i, Hà N i, 2013.
5. Hoàng Ng c La (ch biên), V n hóa dân gian
Tày, S V n hóa thông tin Thái Nguyên xu t b n, 2002.
6. Hoàng V n Páo (ch biên), L n T y: L n Tày
L ng S n, l n sl ng, Nxb V n hóa dân t c, Hà N i,
2012.
7. D ng ình Minh S n, Ngôn ng v i vi c hình
th nh âm i u c tr ng trong dân ca Thái Tây B c
Vi t Nam, Nxb Âm nh c, Hà N i, 2001.
8. Ki u Trung S n, “Nhìn l i khái ni m di n
x ng”, T p chí V n hóa dân gian, s 5/2012, tr.3-12.
9. Vi n Nghiên c u V n hóa, T ng t p v n h c dân
gian các dân t c thi u s Vi t Nam, t p 23 – Nh n nh
và tra c u, Nxb Khoa h c Xã h i, Hà N i. 2010.
10. La Công Ý, n v i ng i Tày v v n hóa T y,
Nxb Khoa h c Xã h i, Hà N i, 2010.
Difference in the choral performaces of Tay and Thai daily lyric folk
Ha Xuan Huong
Article info Abstract
Recieved:
02/5/2019
Accepted:
10/6/2019
As ethnic groups of cultural subjects in the Northeast and Northwest, the Tay and
Thai people have a very special cultural life, including the choral performaces of
daily lyric folk. By comparison, we see the choral performaces of Tay and Thai daily
lyric folk activities with differences in organization, space, time, form of
performance according to books, participation of choreographers. From there, it can
be seen that the choral performaces of Tay daily lyric folk stood out in the
organization and stability; the choral performaces of Thai daily lyric folk stand out in
freedom and vividness. Differences are the basis for awareness of the cultural
identity of the Tay and Thai peoples.
Keywords:
Difference; the choral
performances; daily lyric
folk; the Tay; the Thai.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
14_ha_xuan_huong_3127_2164744.pdf
