Quan niệm nhận thức của các thế hệ về mâu thuẫn trong gia đình và cách khắc phục

23 Xã hội học, số 3 - 2009 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn QUAN NIỆM NHẬN THỨC CỦA CÁC THẾ HỆ VỀ MÂU THUẪN TRONG GIA ĐÌNH VÀ CÁCH KHẮC PHỤC LÊ THIP0F* Tổ ấm gia đình, nơi xum họp thường xuyên của đôi vợ chồng, cha mẹ và con cái, ông bà già, là nơi đem lại cho mỗi thành viên gia đình sự chăm sóc về vật chất, sự chia sẻ về tình cảm, sự yên ổn về tâm lý. Tuy nhiên trong sinh hoạt hàng ngày ở gia đình giữa hai vợ chồng, giữa cha mẹ con cái, ông bà, khó tránh khỏi có lúc xảy ra, những mâu thuẫn, va chạm, do các thành viên gia đình có những tính cách, thói quen, sở thích, nhu cầu khác nhau. Mâu thuẫn có thể liên quan đến các vấn đề kinh tế, tình cảm, chăm sóc lẫn nhau và giáo dục con cái, đối xử với cha mẹ già của đôi vợ chồng cũng có thể do những bất đồng về quan niệm và lợi ích, không đáp ứng được những kỳ vọng về vai trò các thành viên gia đình của vợ hay chồng v.v. Trong đề tài nghiên cứu về quan niệm, nhận thức của các thế hệ Việt Nam về hôn nhân và gia đình, tiến hành điều tra ở 4điểm thuộc tỉnh Hưng Yên và thành phố Hà Nội năm 2007-2008, chúng tôi đã chú ý khảo sát vấn đề mâu thuẫn trong các gia đình. Đó là xã Mễ Sở huyện Văn Giang tỉnh Hưng Yên, xã Phú Minh huyện Sóc Sơn thành phố Hà Nội, thị trấn Văn Giang huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, phường Bùi Thị Xuân quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. Kết quả khảo sát ở 4 điểm trên với những đặc điểm kinh tế xã hội khác nhau, phản ánh tình hình ở cả thành phố và nông thôn để giúp chúng tôi có những thông tin đáng chú ý về 4 vấn đề sau đây: 1. Các hình thức biểu hiện của mâu thuẫn trong gia đình 2. Hiện tượng mâu thuẫn nào là nghiêm trọng nhất? 3. Nguyên nhân dẫn đến các mâu thuẫn. 4. Về các giải pháp giải quyết mâu thuẫn trong gia đình. Các hình thức biểu hiện của mâu thuẫn rất đa dạng, mức độ nghiêm trọng khác nhau, nhiều trường hợp lại gắn với việc sử dụng bạo lực thân thể và tinh thần, từ mắng chửi đến đánh đập v.v. Những mâu thuẫn gắn với việc sử dụng bạo lực trong gia đình thường là những lý do dẫn đến các vụ ly thân, ly hôn. Điều quan trọng là vợ chồng cần có cách giải quyết các mâu thuẫn kịp thời, chủ động, không nên để chúng kéo dài, ngày càng nặng nề hơn. Việc này liên quan đến việc tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến va chạm, mâu thuẫn giữa các thành viên, trước hết giữa đôi vợ chồng. * GS, NGUYÊN VIỆN TRƯỞNG VIỆN TRIẾT HỌC 30 năm hợp tác khoa học và hữu nghị giữa... Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 24 1. Về các hình thức biểu hiện của mâu thuẫn trong gia đình Chúng tôi xin nêu ra kết quả khảo sát ở 4 điểm nghiên cứu nói chung về các hình thức biểu hiện mâu thuẫn, ở xã Mễ Sở đại diện nông thôn và phường Bùi ThÞ Xuân đại diện thành phố làm ví dụ (%). Bảng số 1: Hình thức biểu hiện của mâu thuẫn. (Tỷ lệ % người trả lời) Hình thức biểu hiện mâu thuẫn Ở Mễ Sở Ở Bùi Thị Xuân Ở 4 điểm Độ tuổi người trả lời ở 4 điểm Học vấn người trả lời ở 4 điểm Tình trạng hôn nhân 18-29 tuổi 30-39 tuổi Trên 60 tuổi Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 100% NTL đã kết hôn 1. Vợ im lặng, giận dỗi không nói chuyện 39 42,4 39,7 43,4 42 24,6 41,7 38,5 41,8 41,6 2. Chồng im lặng, giận dỗi không nói chuyện 22,5 26,3 23,2 22,1 24,5 21,1 20,8 23,6 23,4 24,4 3.Chồng mắng chửi vợ 11,2 3,0 9,7 10,6 11 3,5 16,7 12,4 6,5 10,2 4.Vợ mắng chửi chồng 4,5 0 3,0 5,3 2,5 0 5,3 2,5 0 3,1 5.Chồng đánh vợ 0 1,0 1,4 0,9 2 0 0 2,5 0,5 1,4 6.Vợ đánh chồng 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7.Bố mẹ đánh chửi con cái 4,3 10,1 7,3 9,7 7,3 1,8 8,3 8,1 6,5 7,6 8.Con cái chửi lại bố mẹ 0 0 0,3 0 0 1,8 99,1 51,3 43,1 0,3 Như vậy các hình thức biểu hiện của mâu thuẫn trong gia đình rất đa d¹ng, từ nhẹ đến nặng, từ thái độ khó chịu, im lặng, giận dỗi, đến phản ứng ra mặt, bất hợp tác, sử dụng b¹o lùc tinh thÇn lời nói mắng chửi, cãi nhau đến b¹o lùc thân thÓ, đánh đập nhau. Các hình thức cũng tuỳ thuộc vào trình đé häc vÊn, tÇng líp xã héi, môi tr­êng sinh sèng của những người có liên quan. Hình thức biểu hiện phæ biÕn của mâu thuẫn là vî hay chång im lÆng, giËn dçi, không nói chuyện với nhau. Hình thức này có ở c¶ 3 thÕ hÖ tỷ lệ trả lời tương đối thống nhất, từ 20% đến 40%. Việc chång m¾ng chöi vî chiếm tỷ lệ cao hơn hiện tượng vî m¾ng chöi chång (9,7% so với 3%) và diễn ra chủ yếu ở thế hệ trẻ và trung niên (2%) nhưng không có chuyện vî đánh chång, điều này phản ánh vị thế quyÒn lùc áp đ¶o của nam giíi trong gia đình vẫn tồn tại đến ngày nay. Hiện tượng con cái chöi l¹i bè mÑ (0,3% ở 4 điểm), rất ít xảy ra so với việc bè mÑ đánh chöi con cái (7,3%), chủ yếu là thế hệ trẻ trả lời (9,7%). Điều này cũng nói lên vị trí của con cái chưa trưởng thành sống trong gia đình, chúng còn phụ thuộc vào cha mẹ vì nhiều phương diện, đồng thời cũng phản ánh truyÒn thèng øng xö có nÒ nÕp, trật tự trên dưới trong gia đình Việt Nam. Bùi Đình Thanh - Trịnh Duy Luân Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 25 Hãy lắng nghe vài ý kiến của người dân qua các cuộc phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm. “Về mâu thuÉn gia đình, đa sè đàn ông đánh đËp, chöi bíi vî, phô n÷ m¾ng má, chì chiÕt chång. Lý do vî chång không hiÓu nhau, lúc yêu nhau thì êm đÑp, lúc lÊy nhau thì lñng cñng, không làm chñ đ­îc b¶n thân nên x¶y ra mâu thuÉn, mét phÇn vì kinh tÕ gia đình. Vî chång nên tù hßa gi¶i, quá l¾m míi ph¶i nhê đÕn chính quyÒn can thiÖp” (nam, đã kÕt hôn ë xã MÔ Së). “Mâu thuÉn trong gia đình chñ yÕu do tính cách. Hai bè con cùng nóng thì không thÓ nói chuyÖn lâu đ­îc víi nhau, đÆc biÖt trong viÖc làm ăn. Mâu thuÉn cũng do nhËn thøc các vÊn đÒ xã héi, cha mÑ không theo kÞp giíi trÎ vÒ nhËn thøc xã héi hiÖn nay đang chuyÓn đæi nhanh (nam, trung niên ở xã MÔ Së). “Nh÷ng vô va ch¹m gi÷a cha mÑ già và con cái tr­ëng thành xoay quanh vÊn đÒ làm ăn. Cha mÑ già lo mình đÇu t­ l¾m tiÒn nhì thÊt b¹i thì sao, các cô hay ch¾c ch¾n trong làm ăn. Thanh niên l¹i chÊp nhËn m¹o hiÓm, thÕ là có mâu thuÉn trong gia đình” (nam, đã kÕt hôn ở xã MÔ Së). “Tr­íc đây đánh đËp míi là b¹o lùc. Bây giê m¾ng má, m¹t sát còng là b¹o lùc tinh thÇn và vÉn x¶y ra ë đÞa ph­¬ng, đÆc biÖt gi÷a mÑ chång và nàng dâu. Gi÷a vî chång cùng có b¹t tai, đá chân ch­a đÕn møc gây th­¬ng tích nÆng. Các đoàn thÓ ph¶i vào cuéc đÓ hoà gi¶i, ch­a đÕn møc công an xã ph¶i can thiÖp” (th¶o luËn nhóm trung niên ë MÔ Së). “ViÖc chång đánh đËp vî vì ghen tuông, vî chì chiÕt chång vì đi ch¬i khuya, r­îu chè v.v. vÉn còn, nh­ng diÔn ra trong gia đình hä, ng­êi ngoài ít biÕt và không can thiÖp” (nam, trung niên th¶o luËn nhóm ë ph­êng Bùi ThÞ Xuân). “Hình thøc b¹o lùc trong gia đình phô thuéc vào trình đé cña đôi vî chång cũng có thÓ ë nông thôn, viÖc đánh đËp vî con, hàng xóm biÕt ngay. Ở thành phè ít thÓ hiÖn rõ, có khi đi ngoài đ­êng rÊt đoàn kÕt, hä lai nhau đi xe máy nh­ng vÒ nhà không ai nói víi ai điÒu gì còn khæ h¬n ë nông thôn đánh cho 1 trËn là xong. B¹o lùc ë mçi tr­êng hîp, mçi gia đình, đÞa ph­¬ng khác nhau” (nam, th¶o luËn nhóm cán bé ë ph­êng Bùi ThÞ Xuân). “Bạo lùc vÒ tinh thÇn và thÓ xác còn ph¶i răn đe nhiÒu. B¹o lùc vÒ thÓ xác th­êng diÔn ra ë gia đình ng­êi lao đéng. Ở ng­êi trí thøc th­êng là b¹o lùc tinh thÇn, đÊu tranh víi nhau qua chiÕn tranh l¹nh, không hîp tác víi nhau v.v. B¹o lùc do nhiÒu nguyên nhân, không ph¶i do mét nguyên nhân, cái này đÎ ra cái kia, không thích nhau, cá tính khác nhau v.v.” (nam, trung niên, th¶o luËn nhóm cán bé ë ph­êng Bùi ThÞ Xuân). “Vî chång sèng víi bà mÑ già h¬i khó tính, nghiêm kh¾c nên đôi khi vî chång cũng có mâu thuÉn mét chút thôi. Cô Êy cø phàn nàn víi chång là khæ quá. Vî chång đôi lúc có xô xát nhau, cũng chØ vì bà mÑ thôi, chØ có cãi nhau, cô Êy cứ c»n nh»n, nói nÆng đÕn mÑ nên cáu lên tôi tát cho cô Êy 1 cái thôi. Cô Êy ph¶n ứng, råi bá vÒ 30 năm hợp tác khoa học và hữu nghị giữa... Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 26 nhà cha mÑ đÎ, tôi ph¶i lên xin lçi míi vÒ (pháng vÊn nam thanh niên ë thÞ xã Văn Giang). “Vî chång cãi nhau thì ch­a, chØ mÆt nÆng, mày nhÑ víi nhau thôi. NÕu mà giËn nhau thì chúng cháu im lÆng không nói gì víi nhau. Bao giê nguôi nguôi thì vợ chång míi ngåi l¹i víi nhau nói chuyÖn víi nhau. Bây giê thanh niên ng­êi ta ít cãi nhau, mà cãi nhau hàng xóm biết mang tiÕng ra, råi bè mÑ l¹i ch¼ng hiÓu vî chång chúng nó nh­ thÕ nào mà suèt ngày cãi vã nhau, råi đÓ ông bà đau đÇu lo l¾ng” (pháng vÊn nam thanh niên ë xã Phú Minh). “Vî chång cháu khi giËn nhau thì không ai nói chuyÖn víi ai, th­êng nhà cháu làm lành trước. Chång cháu ch­a bao giờ đánh cháu. Bà mÑ chång khó tính thì cháu nh­êng nhÞn thôi, cháu rút ra 3 điÒu: mình là con thì mình nhÞn, có bà mẹ chång nào khen con dâu đâu, nên thôi mình không cãi làm gì víi bà” (pháng vÊn n÷ ë xã Phú Minh). 2. Về mức độ nghiêm trọng của mâu thuẫn trong gia đình Trả lời câu hỏi hiện tượng mâu thuẫn nào là nghiêm trọng nhất, chúng tôi thu được kết quả như sau, theo nhận thức của người dân6TP1F(1)P6T: Bảng số 2: Về mức độ nghiêm trọng của mâu thuẫn trong gia đình (% người trả lời) Về mức độ nghiêm trọng của mâu thuẫn Ở 4 điểm nói chung Ở xã Mễ Sở Ở phường Bùi Thị Xuân 1.Vợ im lặng giận dỗi không nói chuyện 57,7% 68% 55,8% 2.Chồng im lặng giận dỗi 12,2 9,8 21,2 3. Chồng mắng chửi vợ 14,1 14,6 1,9 4. Vợ mắng chửi chồng 3,8 4,9 0 5. Chồng đánh vợ 4,5 0 7,7 6. Vợ đánh chồng 0,6 0 1,9 7. Bố mẹ đánh con 3,8 2,4 5,8 8.Con cái chửi lại bố mẹ 3,2 0 5,8 Như vậy hiện tượng vî im lÆng, giËn dçi, không nói chuyÖn được nhiều người nhắc đến, ở 4 điểm có 57,7% người trả lời, ở Mễ Sở có 68% người trả lời. Các hiện tượng chồng mắng chửi vợ có 14,1% NTL ở 4 điểm, chång đánh vî có 4,5% NTL ở 4 điểm. Chèng m¾ng chöi vî ë xã MÔ Së có 14,6% NTL cao hợn hẳn ở ph­êng Bùi ThÞ Xuân có tới 7,7% NTL. Vî đánh chång có 0,6% NTL ở 4 điểm, ở xã MÔ Së là 0%. Riêng ở ph­êng Bùi ThÞ Xuân có 1,9% NTL. Nhưng thực tế ở phường Bùi Thị Xuân qua bảng 1 lại không có hiện tượng vợ đánh chồng diễn ra. Kết quả trả lời trên cũng cho thấy uy quyÒn của người chồng của nam giíi trong các (1) Bảng số liệu về các hình thức mâu thuẫn gia đình (bảng 1) khác với bảng về mức độ nghiêm trọng (bảng 2) vì bảng 1 chỉ nói đến các hình thức biểu hiện có nhiều hay ít tỷ lệ (%) không phải nói đến mức độ nghiêm trọng bao nhiêu %. Bùi Đình Thanh - Trịnh Duy Luân Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 27 gia đình vẫn tồn tại, nổi trội. 3. Tìm hiểu những nguyên nhân dẫn đến mâu thuÉn trong gia đình Theo quan niệm của người dân qua khảo sát cho kết quả như sau: Bảng số 3: Nguyên nhân dẫn đến mâu thuẫn (tỷ lệ % người trả lời) Hình thức biểu hiện mâu thuẫn Ở Mễ Sở Ở Bùi Thị Xuân Ở 4 điểm Độ tuổi ngưởi trả lời có Học vấn của NTL Tình trạng hôn nhân 18- 29 tuổi 30- 59 tuổi Trên 60 tuổi Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 100% NTL đã kết hôn 1. Do nghi ngờ ngoại tình 2,4 0 1,1 1,7 1 0 0 1,3 1,1 1,1 2. Do mẫu thuẫn trong làm ăn kinh tế 34,1 5,3 17,0 22 14,4 15,8 36,4 20,3 12,1 17,4 3. Do say rượu 0 1,8 5,5 0 8,7 5,3 18,2 6,3 3,3 5,6 4. Do đánh bạc 4,9 0 3,3 3,4 3,8 0 0 6,3 1,1 3,4 5. Do nghiện hút 0 1,8 0,5 0 1 0 0 0 1,1 0,6 6. Do mâu thuẫn trong nuôi dạy con 2,4 12,3 6,6 0 10,6 5,3 0 5,1 8,8 6,7 7.Do mâu thuẫn trong sinh hoạt hàng ngày 53 66,7 58,2 64,4 53,8 63,2 15,8 57 61,5 57,3 8. Do thói quen gia trưởng của chồng 2,4 1,8 2,2 3,4 1,9 0 0 38 1,1 2,2 9. Khác 0 10,5 5,5 5,1 4,8 10,5 0 0 9,9 5,6 Nguyên nhân phổ biến dẫn đến mâu thuẫn giữa vợ chồng qua khảo sát trên, ý kiến của NTL là do trong sinh hoạt hàng ngày vî chång, mỗi người một ý xếp số 1 với tỷ lệ chiếm tỷ lệ NTL là 58,2%, ở thÕ hÖ trÎ tỷ lệ NTL là 64,4%, đặc biệt cao ở phường Bùi Thị Xuân là 66,7%. Thứ hai là do có mâu thuẫn trong làm ăn kinh tÕ tỷ lệ NTL ở 4 điểm là 17%, ở xã Mế Sở tỷ lệ NTL là 34% cao hơn tỷ lệ chung 17%, ở thế hệ trẻ là 22%. Nguyên nhân do mâu thuẫn trong nuôi d¹y con xÕp thø 3 với tỷ lệ NTL là 6,6% ở 4 điểm, đặc biệt ở thÕ hÖ trung niên tỷ lệ NTL là 10,6%. Riêng ở phường Bùi Thị Xuân tỷ lệ NTL là 12,3% xếp thứ 2, chứng tỏ có nhiều xung đột giữa các thế hệ về chuẩn mực sống ở thành phố. Nhiều nguyên nhân khác dẫn đến mâu thuẫn vợ chồng: do say r­îu, có tỷ lệ NTL là 5,5%, do đánh b¹c có tỷ lệ NTL là 3,3%, do nghiÖn hút có tỷ lệ NTL là 0,5%. Mâu thuẫn do nghi ngờ ngo¹i tình chiếm tỷ lệ thấp, có 1,1% NTL. Mâu thuẫn do thói quen gia tr­ëng cña chång đáng lưu ý có 2,2% NTL ở 4 điểm, ở xã MÔ Së có 2,4% NTL, ở thÕ hÖ trÎ có tới 3,4% NTL về tầm quan trọng của nguyên nhân này. 30 năm hợp tác khoa học và hữu nghị giữa... Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 28 Đặc biệt có tỷ lệ 57,3% NTL đã kÕt hôn cho là mâu thuẫn trong gia đình chủ yếu do mâu thuẫn trong sinh hoạt hàng ngày. Có 5,5% NTL ở 4 điểm, riêng ở phường Bùi Thị Xuân có 10,5% NTL là do nh÷ng nguyên nhân khác, những nguyên nhân mà họ không nói ra được, đặc biệt ở thÕ hÖ già trên 60 tuổi có tới 10,5% NTL là do những nguyên nhân khác, phức tạp, khó nói. Xét về häc vÊn về nguyên nhân do mâu thuÉn trong làm ăn kinh tÕ, thì 36,4% NTL có trình độ cấp 1, 20,3% NTL có trình độ cấp 2. Nguyên nhân do mâu thuÉn trong sinh ho¹t, có tỷ lệ NTL 61,5% người có học vấn cấp 3, 57% có học vấn cÊp 2. Điều này cũng phản ánh 1 phần tình hình vợ hay chồng có trình độ văn hoá thường đòi hỏi ở cuộc sống gia đình cách ăn ở tế nhị, lịch sự, chu cháo hơn. Chúng ta thử lắng nghe ý kiến của các cặp vợ chồng qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm về mâu thuần, bạo lực trong gia đình, về nguyên nhân nảy sinh mâu thuẫn, phức tạp hơn nhiều so với kết quả khảo sát trên đây. “Tõ tr­íc mÑ chồng, nàng dâu không có mâu thuÉn gì đâu, nh­ng bây giê cháu có con gái, nó l­êi ăn, cháu làm các thø cho nó, nó không ăn, cháu võa tøc, võa th­¬ng nên m¾ng nó và phát 1 cái vào mông nó. Nó có đau đâu nhưng nó cø gào lên thì bà mÑ chồng th­¬ng nó l¹i nói cháu. ĐÊy nhiÒu khi mâu thuÉn chØ vì con thôi, mình d¹y con theo kiÓu cña mình, bà chiÒu nó quá hoá ra hư” (phỏng vÊn n÷ trÎ ở ph­êng Bùi ThÞ Xuân). “Tôi thấy rằng vấn đề bạo lực gia đình vẫn còn, nhưng cái chiếm đa số là ở nông thôn nhiều hơn ở thành phố. Tuy nhiên là nói thế nhưng ở thành phố cũng có, có thể không phải là bạo lực đánh đập nhau mà b¹o lùc vÒ tinh thÇn, cái này ảnh hưởng dai dẳng và còn nguy hiểm hơn” (thảo luận nhóm trung niên ở phường Bùi Thị Xuân). “Nói chung mâu thuÉn trong gia đình có rÊt nhiÒu nguyên nhân, nh­ng cái nguyên nhân để gây tæn th­¬ng nhÊt, theo cháu nghĩ là ng­êi chồng mình sống quá vô tâm, quá vì mình, không biÕt đến ai, thËm chí đÕn con. Chồng cháu anh Êy đi làm công trình xây dùng nay đây mai đó, đi biÒn biÖt c¶ tháng míi về, sau đó l¹i đi 2 năm ë nước ngoài. Trong 2 năm đó cháu vò võ nuôi con mät mình và vÒ ở víi ông ngo¹i, nhà ông và các cô chú dì nó trông nom con hé để cháu đi làm. Khi vÒ anh ấy nghe theo b¹n b¶o là vî thế nä, thÕ kia mà không chÞu tìm hiÓu kü. Con bé cháu míi 2 tuổi r­ìi, cháu ph¶i lo làm ăn, rÊt vÊt v¶, đÇu t¾t m¨t tèi, còn anh ấy ở n­íc ngoài, vî con không có, họ hàng Bùi Đình Thanh - Trịnh Duy Luân Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 29 cũng không, cháu không nghi ngờ anh ấy thì thôi, anh ấy lại nghi ngê cháu ngo¹i tình. Cháu đã chÊp nhËn mọi thø để sống chung nhưng anh Êy còn đánh đËp cháu tr­íc mÆt con. Anh còn khoá cổng, khoá cöa nhà, khi cháu về ph¶i phá khoá mới vào được, anh Êy lại chöi, đánh cháu, con cháu 4 tuổi lúc ấy nó sî quá. Rồi vợ chồng ly hôn chia đôi nhà ở. Con cháu ốm ph¶i đi n»m viÖn, chång không hÒ hái thăm, kÕt cục là đi đÕn ly hôn” (chuyÖn kÓ của 1 n÷ ở ph­êng Bùi ThÞ Xuân). Trả lời câu hỏi anh có bao giờ dùng bạo lực với con cái không? “Nói thùc víi chÞ, víi con gái thì không, nhưng víi con trai thì 1 lần cháu đua đòi b¹n bè, h­ quá tôi ph¶i đánh cháu, sau đó ngồi ôm con khóc và 2 bè con bảo nhau r»ng đó là lÇn duy nhÊt ph¶i dùng vũ lùc víi con Ph¶i dùng đÕn b¹o lùc, dù là d­íi hình thøc nào, cũng đÒu là không đ­îc, nó ¶nh h­ëng đÕn tÊt c¶ mọi thành viên gia đình, làm cho cuéc sèng căng th¼ng h¬n và rÊt không tèt cho sù phát triÓn của các con trong cuéc đêi sau này” (phỏng vÊn sâu 1 nam trung niên ë ph­êng Bùi ThÞ Xuân). 4. Về cách giải quyết mâu thuẫn trong gia đình Cũng có nhiều ý kiến khác nhau. Qua khảo sát ở 4 điểm và lấy ví dụ ở xã Mễ Sở và phường Bùi Thị Xuân, chúng tôi nhận được ý kiến trả lời như sau: Bảng số 4: Hình thức giải quyết mâu thuẫn (% người trả lời) Cách giải quyết mâu thuẫn Ở 4 điểm Ở xã Mễ Sở Ở phường Bùi Thị Xuân 1. Do chồng làm lành trước 37% 36% 39,6% 2. Do vợ làm lành trước 15,6 24,4 4,2 3. Để lâu rồi qua 20,8 31,7 14,6 4. Hai vợ chồng chủ động làm lành 19,7 9,8 29,2 5. Do bố mẹ, anh em hoà giải 1,7 2,4 0 6. Do chính quyền, tổ chức xã hội hoà giải 0,5 0 0 7. Có cách giải quyết khác 4,6 4,9 6,3 Ý kiến nối bật là mâu thuẫn giữa vợ chồng được giải quyết th­êng do chång làm lành tr­íc (37% người trả lời), hai vợ chồng chủ động làm lành là 19,7% người trả lời, đặc biệt ở phường Bùi thị Xuân có 29,2% người trả lời. Một số khá đông cho là cø đÓ lâu thì mâu thuÉn sẽ qua đi (20,8% người trả lời), còn việc nhờ bố mẹ, anh em hay chính quyền, các đoàn thể hoà giải mâu thuẫn giữa vợ chồng thì rất ít, có 0,5%. “ĐÓ gi¶i quyÕt mâu thuÉn thì 2 bên ph¶i nh­êng nhÞn nhau, thÊy bên này căng thì bên kia ph¶i lùi, đÓ khi nào êm êm sÏ phê bình l¹i, thÕ là xong. NÕu bên nào cũng căng, mçi bên 1 tý, ai cũng tranh khôn thì viÖc bé xé ra to dÇn lên, chång th­êng hay tranh khôn víi vî” (Nam, 30 năm hợp tác khoa học và hữu nghị giữa... Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 30 trung niên ë xã MÔ Së). Ở phường Bùi ThÞ Xuân, 97% ý kiến cũng cho rằng vợ chồng phải tôn träng nhau, lắng nghe ý kiến của nhau thì mới giải quyết được các mâu thuẫn thường ngày xảy ra. Trong việc đối xử với con cái, ý kiến cho rằng cha mẹ cần phải l¾ng nghe ý kiÕn cña con đúng, sai thế nào, không áp đặt ý kiến một chiều, bắt chúng phục tùng thì mới dạy dỗ, thuyết phục, bảo ban chúng có kết quả, tránh để mâu thuẫn căng thằng giữa cha mẹ và con cái. Một chị phụ nữ ở phường Bùi Thị Xuân đã nêu lên một kinh nghiệm để giải quyết mâu thuẫn trong gia đình. “Vâng, nếu nh­ mình có thể nhÞn đ­îc thì cái gì cũng nên cho qua. TÊt c¶ là vì con thôi. Cháu nghĩ nếu ng­êi chång ph¹m sai lÇm nào đó và ng­êi vî có thể bá qua đ­îc cho chồng, khi ng­êi biết ăn năn hèi lçi. Ng­êi chång sÏ c¶m thÊy tôn träng vî mình h¬n và sÏ tù söa ch÷a sai lÇm để trë thành ng­êi chồng tèt hơn”. “Theo em nÕu chång lÊn tíi, thì vî ph¶i lui, bao giê em cũng nói víi các con em thế, khi mà người đàn ông đã nóng lên, ng­êi ta nói 5 câu thì mình nói 1 câu. Có chång nào chÞu kém ng­êi vî, dù ng­êi ta sai vÉn cø cho là đúng. Ng­êi vî biÕt nh­êng nhìn cho qua đi, rồi sau có dÞp sẽ nói l¹i đúng sai” (phỏng vÊn n÷ ë thÞ trÊn Văn Giang, H­ng Yên). Đặc biệt trong trường hợp vợ hơn chồng, hoặc về trình độ, hoặc về địa vị công tác, thì cách cư xử giữa vợ chồng lại hết sức tế nhị, họ cần tôn trọng lẫn nhau, hãy lắng nghe ý kiến 1 phụ nữ về vấn đề này. “Về mét lý do hoÆc điều kiÖn nào đó ng­êi phô n÷ lÊy ng­êi chồng kém hơn mình, thì ng­êi vî cÇn xác đÞnh rõ là 2 ng­êi ph¶i tôn trọng nhau. TÊt nhiên sù chênh lÖch về trình đé văn hoá khiến anh chồng đã rÊt tö tế, ng­êi vî ph¶i sống thế nào để không thể hiểu mình là h¬n ng­êi chång. Sèng trong gia đình, b¶n thân ng­êi vî cÇn biÕt vai trò cña mình. Dù ra ngoài xã héi, b¶n thân mình có thể là mét ng­êi lãnh đ¹o, nh­ng trong gia đình mình vÉn là ng­êi vî, có cách c­ xö đúng đ¾n, tế nhÞ. Có công việc gì vî chång cùng bàn b¹c, bình đ¼ng. Nh­ng điều quan trọng nhÊt là hä biết tôn träng lÉn nhau, ng­êi chång mến phôc ng­êi vî giái h¬n mình. Ng­îc l¹i ng­êi vî biÕt tôn träng ng­êi chång. Nh­ vËy gia đình sẽ êm Êm, thu¹n hoà” (th¶o luËn nhóm ë ph­êng Bùi Thị Xuân). Trong gia đình sèng 3 thÕ hÖ thì 63% các ý kiến cũng cho rằng mọi người cần nh­êng nhÞn và tôn träng lẫn nhau, 31,7% ý kiến cho rằng con cháu phải luôn nghe lời ông bà, cha mẹ, 5% cho rằng ông bà cha mẹ nên lắng nghe ý kiến con cháu. Nhân dân xã Phú Minh lại chú ý đến vai trò cña céng đång trong việc giải quyết mâu thuẫn trong gia đình, đặc biệt khi xảy ra bạo lực, đánh đập. “Hàng xóm đÕn can ngăn, ý thøc céng đång rÊt cao. Hä đÕn căn ngăn đôi vî chång đang Bùi Đình Thanh - Trịnh Duy Luân Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 31 cãi nhau, đánh nhau và góp ý nÕu chång nóng thì vî bít đi, nÕu vî thÕ này thì chång êm đi, cuíi cùng làm cho 2 vî chång hoà hîp với nhau. NÕu không có sù can ngăn cña céng đång thì gay l¾m, có thÓ đánh nhau đÕn träng th­¬ng. Cho nên ý thøc cña céng đång là quan träng, là cái tËp tôc của đÞa ph­¬ng – cái tình c¶m ë nông thôn Êy nó khác ë thành phè, to tiÕng là hàng xóm biÕt rồi” (Th¶o luËn nhóm cán bé ë xã Phú Minh). Đúng là khi đôi vợ chồng có xung đột thì ý kiến người thứ 3 hợp tình, hợp lý, chân thành sẽ giúp họ nhanh chóng giải toả mâu thuẫn. “Còn ë thành phè, vî chång cãi nhau, đánh nhau ch­a đÕn møc chính quyÒn ph¶i can thiÖp, và hàng xóm cũng không can thiÖp. Có ng­êi vî bÞ chång đánh tím mÆt, xây xát mÆt, ai hái l¹i giÊu, b¶o mình ngã, hä sĩ diÖn. Vî chång cãi nhau, vî bÞ đánh trong nhà, có ra ngõ gào to lên thì mäi ng­êi míi biÕt, hay làm đ¬n ra ph­êng thì chính quyÒn míi can thiÖp” (n÷, trung niên th¶o luËn nhóm ë ph­êng Bùi Thị Xuân). “VÒ mâu thuÉn gi÷a 2 vî chång thì đ¹i đa sè tù gi¶i quyÕt trong gia đình, råi míi đÕn hàng xóm giúp đì, can thiÖp. Khi x¶y ra mâu thuÉn, sai vÒ phía ai thì ng­êi Êy ph¶i rút kinh nghiÖm. Ví dô vî đi làm vÒ thÊy cöa nhà bõa bãi thì cáu lên, chång b¶o: 2 vî chång cùng đi làm v¾ng, thì nay 2 vî chång cùng dän dÑp nhà cöa, vî nghe theo l¹i vui vΔ (nam, trung niên ë xã MÔ Së). Như vậy số đông các cặp vợ chồng, đặc biệt ở thế hệ trẻ đã cho rằng: để giải quyết xung đột, mâu thuẫn thường ngày xảy ra trong gia đình, hai vợ chồng phải tự giải quyết và biện pháp tốt nhất là nh­êng nhÞn nhau “1 điều nhịn, 9 điều lành”, nếu không ai chịu ai thì mâu thuẫn kéo dài trầm trọng thêm. Người có lỗi phải rút kinh nghiệm, người kia phải có lòng vÞ tha, như vậy là mọi sự sẽ êm đẹp. Chúng ta hiểu rằng con người ta không ai giống ai, không chỉ về hình thức bề ngoài mà về tính nết, sở thích, nhu cầu thói quen. Vì vậy cần phải nhân nh­îng nhau khi sống trong 1 tập thể nhỏ là gia đình, vợ chồng, cha mẹ, con cái, cần dẹp bỏ tính ích kỷ cá nhân, tự ái cá nhân chỉ muốn dành phÇn th¾ng vÒ mình, muốn người khác làm theo mình, làm giống mình. Vợ chồng sống trong gia đình cần h¬p tác víi nhau về nhiều mặt, không chỉ trong làm ăn kinh tế, nội trợ gia đình mà cần có sự hoà đång trong lối sống, trong sinh hoạt hàng ngày, để có tiÕng nói chung. Bản hợp ca này có tiếng bổng, tiếng trầm, nhưng lại ăn ý, hoà đồng với nhau, để tạo nên bản hợp xướng riêng, hay, đẹp. Sù hoà đång, sự hoà hîp gi÷a vî chång không đòi hỏi sự giống nhau giữa họ về mọi mặt từ tính nết, sở thích nhu cầu v.v, nhưng họ biết nh­êng nhÞn nhau, nhân nh­îng lÉn nhau, hy sinh lîi ích nhÊt thêi cña cá nhân, vì lîi ích chung lâu dài của cả gia đình. Họ gạt bỏ tính ích kỷ cá nhân, tự ái cá nhân để thích ứng với cái chung cña c¶ gia đình và có tiếng nói chung của cả 2 vợ chồng. Đó là bí quyết để tạo nên sù đång thuËn trong gia đình, xây dựng cuộc sống chung hạnh phúc và êm đẹp./.