Quan hệ Ấn Độ và Asean trong hơn mười năm gần đây - Đỗ Thu Hà

K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦33 QUAN HÏÅ ÊËN ÀÖÅ VAÂ ASEAN TRONG HÚN MÛÚÂI NÙM GÊÌN ÀÊY. Àöî Thu Haâ* * PGS.TS., Khoa Àöng phûúng hoåc, Trûúâng ÀHKHXH&NV-HN gaây nay trïn thïë giúái, ngûúâi ta àang nhùæc àïën Trung Quöëc vaâ ÊËn Àöå nhû nhûäng cûúâng quöëc àang lïn àêìy tiïìm nùng. Nùçm trong khu vûåc Àöng Nam AÁ, úã giûäa hai cûúâng quöëc êëy, chùæc chùæn Viïåt Nam noái riïng vaâ khu vûåc Àöng Nam AÁ noái chung seä nùçm trong têìm quan têm cuãa caã hai nûúác laáng giïìng khöíng löì naây. Tuy nhiïn, trong khi ngûúâi Viïåt Nam biïët khaá nhiïìu vïì Trung Quöëc thò nhûäng gò chuáng ta biïët vïì ÊËn Àöå laåi rêët haån chïë. Àiïìu àoá khöng nhûäng khöng tûúng xûáng vúái möëi quan hïå töët àeåp vaâ bïìn chùåt giûäa hai nûúác Viïåt Nam - ÊËn Àöå maâ coân khiïën cho chuáng ta boã lúä nhiïìu cú höåi phaát triïín. Vïì phña ÊËn Àöå, trong töíng thïí chñnh saách ngoaåi giao, chñnh saách cuãa quöëc gia naây àöëi vúái Àöng Nam AÁ laâ möåt trong nhûäng maãng quan troång trong nhûäng tñnh toaán chñnh trõ cuãa hoå. 1. Tònh hònh quan hïå ÊËn Àöå - ASEAN sau böën nùm triïín khai chñnh saách Hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå 1.1. Chñnh saách Hûúáng Àöng laâ gò? Noái möåt caách dïî hiïíu thò chñnh saách Hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå laâ chñnh saách ngoaåi giao lêëy nhûäng quöëc gia úã phña Àöng ÊËn Àöå laâm trung têm. Chñnh saách Hûúáng Àöng ra àúâi nùm 1991 khi Thuã tûúáng ÊËn Àöå Narasimha Rao lïn cêìm quyïìn. Chñnh saách naây àûúåc tiïëp tuåc, kïë thûâa vaâ phaát triïín dûúái thúâi caác võ Thuã tûúáng kïë nhiïåm öng N. Rao nhû Thuã tûúáng Gujral, Vajpayee vaâ hiïån taåi laâ Thuã tûúáng Manmohan Singh. Giúái chuyïn mön cho rùçng baâi phaát biïíu cuãa Thuã tûúáng N. Rao taåi Viïån nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ taåi Singapore ngaây 8/12/1994 àïì cêåp àïën nhûäng möëi lo ngaåi vaâ lúåi ñch chung maâ caã hai khu vûåc ÊËn Àöå vaâ Àöng Nam AÁ cuâng chia seã laâ cöåt möëc xaác lêåp thûåc sûå chñnh saách Hûúáng Àöng; duâ trïn thûåc tïë, chñnh saách naây àaä àûúåc triïín khai ngay tûâ nhûäng ngaây àêìu Thuã tûúáng N. Rao lïn nùæm quyïìn. Àïën nay, duâ khöng coá möåt vùn baãn naâo chñnh thûác cuãa chñnh phuã ÊËn Àöå chó roä sûå xaác lêåp cuãa chñnh saách Hûúáng Àöng nhûng nöî lûåc cuãa chñnh phuã ÊËn Àöå trong hún mûúâi nùm qua àaä chûáng toã cho thïë giúái thêëy chñnh saách Hûúáng Àöng laâ möåt trong nhûäng con baâi chiïën lûúåc trong chñnh saách ngoaåi giao ÊËn Àöå. Gêìn àêy, baáo chñ ÊËn Àöå àang noái àïën möåt "chñnh saách Hûúáng Àöng giai àoaån hai" vúái diïån bao phuã àûúåc múã röång, keáo daâi tûâ Australia àïn Àöng AÁ vúái haåt nhên trung têm laâ caác nûúác Àöng Nam AÁ. Trûúác àoá, trong giai àoaån möåt, chñnh saách naây têåp trung vaâo thuác àêíy möëi quan hïå trïn têët caã caác lônh vûåc vúái Àöng Nam AÁ, coi troång àêìu tû vaâ thûúng maåi. 34♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 1. A. Appadoral, M.S. Rajan, Indian's Foreign Policy and Relation, tr. 32. Sûå ra àúâi cuãa chñnh saách Hûúáng Àöng cho thêëy roä sûå chuyïín hûúáng trong chiïën lûúåc ngoaåi giao cuãa ÊËn Àöå noái chung vaâ chiïën lûúåc ngoaåi giao cuãa ÊËn Àöå àöëi vúái ASEAN noái riïng. Vêåy àiïìu gò àaä taåo ra sûå thay àöíi êëy hay chñnh xaác hún laâ àiïìu gò àaä khiïën ÊËn Àöå hûúáng sûå chuá yá cuãa mònh sang Hûúáng Àöng? 1.2. Böëi caãnh thïë giúái, khu vûåc vaâ trong nûúác J. Nehru - võ Thuã tûúáng àêìu tiïn cuãa nûúác ÊËn Àöå àöåc lêåp àaä phaát biïíu trûúác Höåi àöìng Hiïën phaáp ÊËn Àöå ngaây 4/12/1947 rùçng "Duâ chuáng ta àùåt ra chñnh saách gò thò nghïå thuêåt ngoaåi giao cuãa möåt àêët nûúác àïìu nùçm úã chöî tòm ra àiïìu gò laâ coá lúåi nhêët cho àêët nûúác êëy"1. Vaâ xeát trïn khña caånh àoá, chñnh saách Hûúáng Àöng seä àem laåi nhiïìu lúåi ñch cho ÊËn Àöå. Khi chiïën tranh laånh kïët thuác, Liïn Xö tan raä, trêåt tûå thïë giúái hai cûåc suåp àöí, nhiïìu nûúác lêm vaâo caãnh khoá khùn vaâ ngûúåc laåi, nhiïìu nûúác laåi tòm thêëy cú höåi àïí khùèng àõnh mònh. Vúái àõa võ laâ möåt nûúác coá quan hïå mêåt thiïët àöëi vúái Liïn Xö - cûåc thêët baåi vaâ suåp àöí trong chiïën tranh laånh - ÊËn Àöå bõ aãnh hûúãng maånh meä vïì moåi mùåt. Sûå suåp àöí cuãa Liïn Xö - möåt trong nhûäng thõ trûúâng lúán nhêët cuãa ÊËn Àöå - khiïën ÊËn Àöå phaãi ài tòm thõ trûúâng múái vaâ nhûäng möëi quan hïå múái. ÊËn Àöå coá nhiïìu lûåa choån vaâ Àöng Nam AÁ laâ möåt lûåa choån rêët coá lúåi. Tònh hònh thïë giúái luác naây coân nhùæc nhúã ÊËn Àöå vïì möåt möëi bêån têm maâ àïën nay, àöëi vúái caác quöëc gia lúán, noá gêìn nhû trúã thaânh möåt trong nhûäng yïëu töë quyïët àõnh hoùåc taác àöång maånh meä àïën chñnh saách ngoaåi giao cuãa hoå: àoá laâ vêën àïì an ninh nùng lûúång. Àöëi vúái ÊËn Àöå, nïìn kinh tïë naây àaä phaãi tùng chi phñ cho nhêåp khêíu nùng lûúång. Têët caã nhûäng àiïìu àoá khiïën ÊËn Àöå àêíy maånh tòm kiïëm nguöìn cung cêëp dêìu múái. Vaâ Àöng Nam AÁ, vúái Brunei, Mianmar, Malaysia vaâ Viïåt Nam laâ nhûäng quöëc gia xuêët khêíu dêìu moã laâ möåt trong nhûäng àiïím hûúáng túái cuãa ÊËn Àöå. Cuöën Chñnh saách ngoaåi giao cuãa ÊËn Àöå- àõnh hûúáng cho thïë kyã XXI, têåp möåt cuãa Viïån nghiïn cûáu àöëi ngoaåi New Delhi coá àïì cêåp àïën 3 cú súã hònh thaânh nïn chñnh saách ngoaåi giao cuãa ÊËn Àöå sau chiïën tranh laånh. Cú súã àêìu tiïn laâ cuãng cöë vai troâ vaâ võ trñ cuãa ÊËn Àöå trong khu vûåc Nam AÁ. Möåt lyá do vö cuâng cêëp baách coá taác àöång lúán àïën chñnh saách àöëi ngoaåi noái chung cuãa ÊËn Àöå maâ ta cêìn phaãi àïì cêåp àïën: àoá laâ sûå khuãng hoaãng trêìm troång vïì kinh tïë chñnh trõ - xaä höåi cuãa àêët nûúác naây cuöëi thêåp kyã 80 àêìu thêåp kyã 90, thïë kyã XX.Viïåc duy trò chñnh saách kinh tïë bêët húåp lyá trong möåt thúâi gian daâi àaä khiïën nïìn kinh tïë ÊËn Àöå luác àoá rúi vaâo tònh traång vö cuâng thï thaãm: khoaãng hún 30 triïåu ngûúâi thêët nghiïåp, núå nûúác ngoaâi lïn àïën 70 tó àö la, dûå trûä ngoaåi tïå tñnh àïën thaáng 5/1991 chó coân khoaãng 1 tó àö la, àuã cho nhêåp khêíu 20 ngaây! Keáo theo tònh traång bi àaát cuãa nïìn kinh tïë laâ laåm phaát tùng cao vaâ tònh hònh xaä höåi vö cuâng cùng thùèng. Àïën thaáng 7 cuâng nùm, ÊËn Àöå àûa ra caãi caách kinh tïë nhùçm múã cûãa vaâ tûå do hoáa nïìn kinh tïë. Xeát trïn phûúng diïån naây, chñnh saách Hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå laâ sûå múã röång cuãa cöng cuöåc tûå do hoáa nïìn kinh tïë vaâ laâ möåt bûúác ài cêìn thiïët àïí ÊËn Àöå nhanh choáng hoâa nhêåp vúái kinh tïë thïë giúái. Võ trñ chiïën lûúåc cuãa Àöng Nam AÁ. ÊËn Àöå luön nhêån thûác roä khaã nùng vaâ mong muöën nùæm giûä möåt võ trñ coá têìm aãnh hûúãng lúán trong quan hïå quöëc tïë. Àöëi vúái mong muöën àoá cuãa ÊËn Àöå, chûa bao giúâ Trung Quöëc, nûúác laáng giïìng vúái 1,3 tó dên vaâ möåt möåt nïìn kinh tïë àûúåc coi laâ cöng xûúãng thïë giúái vaâ möåt tham voång chñnh trõ coân lúán hún caã ÊËn Àöå - laåi nùçm ngoaâi nhûäng lo ngaåi cuãa ÊËn Àöå. Khöng ñt lêìn Trung Quöëc àaä can thiïåp vaâo nhûäng vêën àïì cuãa ÊËn Àöå vaâ ÊËn Àöå cuäng khöng bao giúâ quïn sûå thêët baåi cuãa hoå trûúác Trung Quöëc trong cuöåc chiïën tranh biïn giúái nùm 1962. Àiïìu àaáng noái úã àêy chñnh laâ võ trñ giûäa hai nûúác, hay laâ cûãa ngoä àïí coá thïí tiïën vaâo caã hai nûúác, àõa lyá cuãa Àöng Nam AÁ àöëi vúái caã hai quöëc gia àêìy tham voång naây. Coá thïí noái Àöng Nam AÁ laâ phêìn àïåm. Phña Nam Trung Quöëc giaáp Laâo, Mianmar vaâ Viïåt Nam coân ÊËn Àöå chia seã khoaãng 1600 kilömeát àûúâng biïn giúái vúái Mianmar. Sûå àöëi àêìu ÊËn Àöå - Trung Quöëc trïn vuâng Àöng Nam AÁ luåc àõa thöng qua sûå kiïån Cùmpuchia (nhûäng nùm 1980 vaâ àêìu nhûäng nùm 1990) àaä chûáng toã võ trñ chiïën lûúåc quan troång K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦35 cuãa vuâng naây. Coân àöëi vúái Mianmar - quöëc gia nùçm keåt giûäa hai cûúâng quöëc - thò möëi lo cuãa ÊËn Àöå caâng lúán hún. Khöng chó vò noá saát vaách vúái ÊËn Àöå nïn coá nguy cú trûåc tiïëp àöëi vúái an ninh cuãa ÊËn Àöå vaâ sûå mêët öín àõnh cuãa möåt xaä höåi àûáng àêìu búãi möåt nhaâ nûúác quên sûå maâ coân búãi möëi thiïån caãm roä raâng maâ Mianmar daânh cho Trung Quöëc. Àoá chñnh laâ lúåi thïë chiïën lûúåc maâ Trung Quöëc giaânh àûúåc bùçng caách uãng höå Mianmar vïì mùåt ngoaåi giao trong khi nûúác naây àang bõ cöång àöìng thïë giúái cö lêåp sau phong traâo uãng höå dên chuã nùm 1988. Àoá laâ möåt trong nhûäng lyá do chñnh khiïën cho Mianmar coi Trung Quöëc laâ "anh em" trong khi coi nhûäng quöëc gia khaác chó laâ "ngûúâi ngoaâi". Tñnh túái an ninh biïín, ÊËn Àöå cuäng khöng thïí khöng quan têm àïën nhûäng quöëc gia Àöng Nam AÁ haãi àaão coá chung àûúâng biïn giúái trïn biïín vúái mònh nhû Inàönïxia, Singapore vaâ Malaysia. Caã vuâng biïín phña Àöng cuãa ÊËn Àöå àûúåc bao quanh búãi khu vûåc Àöng Nam AÁ haãi àaão. Àaão Great Nicobar cuãa ÊËn Àöå chó caách àaão Sabang cuãa Inàönïxia gêìn 100 dùåm, möåt khoaãng caách khöng an toaân nïëu hoân àaão naây trúã thaânh möåt cùn cûá quên sûå. Tuy nhiïn, cuäng chñnh vò coá chung àûúâng biïn giúái ven biïín maâ ÊËn Àöå vaâ caác quöëc gia naây coá nhûäng nöîi lo vaâ nhûäng àiïìu kiïån tûå nhiïn àïí thuác àêíy húåp taác quên sûå. Àiïìu cuöëi cuâng maâ chuáng töi muöën àïì cêåp àïën trong tiïíu muåc naây chñnh laâ con àûúâng biïín quan troång maâ Àöng Nam AÁ aán ngûä: eo biïín Mallacca, núi bêët kyâ con taâu naâo ài tûâ Têy sang Àöng hay ngûúåc laåi cuäng àïìu phaãi ài qua. Hiïån nay eo biïín naây àang thuöåc quyïìn quaãn lyá cuãa Inàönïxia vaâ Singapore nhûng nïëu bêët kyâ thïë lûåc naâo chi phöëi àûúåc nhûäng quöëc gia naây thò thïë lûåc êëy seä coá àûúåc lúåi thïë rêët lúán trong quan hïå quöëc tïë. Vaâ khöng thïí hêëp dêîn hún khi ngaây nay, khu vûåc naây coân laâ möåt khu vûåc rêët khúãi sùæc vïì kinh tïë. Toám laåi, trïn cú súã gêìn guäi vïì àõa lyá, vùn hoáa vaâ lõch sûã giûäa hai vuâng, cöång vúái nhûäng taác àöång khaách quan cuãa àiïìu kiïån thïë giúái, nhûäng lúåi ñch chiïën lûúåc cuãa àêët nûúác, chñnh saách Hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå àaä ra àúâi. Chñnh saách àoá thïí hiïån khao khaát xêy dûång möåt nïìn kinh tïë, quöëc phoâng vûäng maånh vaâ àùçng sau noá, chñnh laâ khaát voång chûáng toã baãn thên cuãa ÊËn Àöå. 2. Quan hïå ÊËn Àöå- ASEAN trong mûúâi nùm gêìn àêy Quan hïå ÊËn Àöå - ASEAN trong mûúâi nùm gêìn àêy chñnh laâ sûå tiïëp nöëi, bûúác phaát triïín maånh meä vaâ rêët thaânh cöng cuãa chñnh saách Hûúáng Àöng dûúáñ sûå dêîn dùæt cuãa caác võ Thuã tûúáng Gujral, Vajpaypee vaâ hiïån taåi laâ Monmahan Singh. 2.1. Bûúác phaát triïín chung cuãa quan hïå ÊËn Àöå - ASEAN trong khoaãng thúâi gian 10 nùm 2.1.1. Cú chïë àöëi thoaåi vaâ caác hoaåt àöång ngoaåi giao Àïën nay, ÊËn Àöå àaä trúã thaânh möåt àöëi taác quan troång cuãa ASEAN trïn rêët nhiïìu lônh vûåc. Cú chïë àöëi thoaåi hai bïn bao göìm: diïîn àaân khu vûåc ASEAN (ARF), höåi nghõ caác quan chûác cêëp cao ÊËn Àöå, höåi nghõ sau Ngoaåi trûúãng ASEAN trong khuön khöí ASEAN + 10 vaâ ASEAN + 1 (Höåi nghõ cuãa ASEAN vúái tûâng bïn àöëi thoaåi) vaâ Höåi nghõ thûúång àónh ASEAN - ÊËn Àöå. Ngoaâi ra, caác quöëc gia naây coân tùng cûúâng hiïíu biïët vaâ húåp taác qua caác nhoám laâm viïåc chuyïn biïåt trong möåt söë lônh vûåc nhû khoa hoåc kyä thuêåt, thûúng maåi vaâ àêìu tû, giao thöng, cú súã haå têìng... Coá thïí thêëy nhûäng bûúác tiïën vaâ sûå àaánh giaá ngaây caâng cao cuãa ASEAN àöëi vúái vai troâ ÊËn Àöå úã Àöng Nam AÁ. Biïíu hiïån roä raâng nhêët chñnh laâ sûå kiïån ASEAN nêng têìm möëi quan hïå àöëi taác vúái ÊËn Àöå lïn cêëp thûúång àónh, ngang haâng vúái Trung Quöëc, Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc, taåi Höåi nghõ Thûúång àónh caác nûúác ASEAN lêìn thûá baãy hoåp taåi thuã àö Darussalam cuãa Brunei thaáng 11/ 2001. Vaâ nùm sau, 12/2002, Höåi nghõ Thûúång àónh ASEAN - ÊËn Àöå lêìn àêìu tiïn àûúåc töí chûác taåi Phnöm Pïnh, Cùmpuchia, trong àoá hai bïn àaä ra tuyïn böë chung vïì húåp taác ASEAN-ÊËn Àöå trong thïë kyã XXI. Àïën nay, hai bïn àaä múã nùm Höåi nghõ thûúång àónh ASEAN- ÊËn Àöå. Baãn thên ÊËn Àöå àaä àïì nghõ àûúåc tham gia ASEAN+3 - möåt cú chïë àöëi thoaåi thûúâng xuyïn giûäa ASEAN vaâ ba àöëi taác cêëp thûúång àónh coân laåi cuãa ASEAN laâ Trung Quöëc, Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc, àûúåc khúãi àöång tûâ Höåi nghõ thûúång àónh khöng chñnh thûác cuãa ASEAN hoåp taåi Manila, Philippine thaáng 11/1999 búãi ASEAN+3 coá thïí mang àïën cho chñnh saách Hûúáng Àöng giai àoaån hai cuãa nûúác naây - vúái muåc tiïu múã röång húåp taác vúái khu vûåc Àöng AÁ - coá nhiïìu cú höåi àïí thaânh cöng hún. ÊËn Àöå àaä tham gia "Hiïåp àõnh 36♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 2. (BIMSTEC) laâ möåt töí chûác khu vûåc àûúåc thaânh lêåp tûâ thaáng 6 nùm 1997. Caác thaânh viïn cuãa hiïåp höåi naây bao göìm: Bangladesh, ÊËn Àöå, Mianma, Srilanka vaâ Thaái Lan. Àïën nùm 2004, BIMSTEC kïët naåp thïm hai thaânh viïn múái Bhutan vaâ Nepal. BIMSTEC têåp trung tùng cûúâng caác möëi quan hïå kinh tïë giûäa caác thaânh viïn trïn saáu lônh vûåc chuã yïëu: thûúng maåi vaâ àêìu tû, cöng nghïå, giao thöng liïn laåc, nùng lûúång, du lõch vaâ nghïì caá. Mùåc duâ àûúåc thaânh lêåp tûâ nùm 1997 nhûng phaãi àïën thaáng 7 nùm 2004, töí chûác naây múái coá höåi nghõ thûúång àónh àêìu tiïn. Thaânh cöng lúán nhêët cuãa BIMSTEC, tñnh àïën nay, laâ caác nûúác trong töí chûác àaä nhêët trñ vúái baãn hiïåp àõnh khung àïí tiïën túái thaânh lêåp khu vûåc tûå do thûúng maåi (FTA). húåp taác vaâ thên thiïån" - Treaty of Amity and Cooperation - TAC- cú súã thaânh lêåp vaâ töìn taåi cuãa ASEAN - nùm 2003. Nùm 2004, ÊËn Àöå laåi kyá "Hiïåp àõnh àöëi taác ÊËn Àöå - ASEAN vò hoâa bònh, phaát triïín vaâ thõnh vûúång chung". Trong möåt Höåi nghõ thûúång àónh gêìn àêy, Thuã tûúáng ÊËn Àöå Manmohan Singh àaä àûa ra nhûäng àïì nghõ sau: - Thaânh lêåp caác trung têm àaâo taåo tiïëng Anh úã Cùmpuchia, Laâo, Mianmar vaâ Viïåt Nam. - Xêy dûång möåt maång lûúái giaáo duåc vaâ chùm soác y tïë tûâ xa úã caác nûúác Cùmpuchia, Laâo, Mianmar vaâ Viïåt Nam. - Töí chûác caác khoáa àaâo taåo àùåc biïåt cho nhûäng nhên viïn ngoaåi giao cuãa ASEAN. - Töí chûác Höåi nghõ thûúång àónh cöng nghïå thöng tin ÊËn Àöå - ASEAN vaâo nùm 2006. - Töí chûác caác triïín laäm giaáo duåc vaâ hïå thöëng àûúâng böå úã caác nûúác ASEAN. - Töí chûác möåt diïîn àaân cöng nghiïåp vaâ caác Böå trûúãng Cöng nghïå thöng tin ÊËn Àöå - ASEAN vaâo nùm 2006. Nhòn laåi böëi caãnh ra àúâi cuãa chñnh saách Hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå, coá thïí thêëy möåt trong nhûäng dûå àõnh àùçng sau muåc tiïu àêíy maånh húåp taác toaân diïån vúái ASEAN chñnh laâ tòm kiïëm cú höåi àûa nïìn kinh tïë bùæt àêìu vaâ àang tûå do hoáa cuãa ÊËn Àöå höåi nhêåp nïìn kinh tïë thïë giúái vaâ àa daång hoáa möëi quan hïå. Chñnh trong baâi phaát biïíu taåi Viïån nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ - Singapore nùm 1994, Thuã tûúáng Narasimha Rao àaä nhêën maånh: "ÊËn Àöå àaä tûâng bûúác tûå do hoáa hïå thöëng tiïìn tïå cuãa mònh, múã cûãa nïìn kinh tïë cho nhêåp khêíu, àêìu tû vaâ giaáo duåc con ngûúâi theo chiïìu hûúáng coá lúåi àïí múã cûãa ra thïë giúái bïn ngoaâi. Khu vûåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng coá thïí laâm têëm vaán bêåt cho chuáng töi bûúác vaâo thõ trûúâng thïë giúái". Àïën thúâi àiïím àoá, ASEAN àaä chûáng toã sûác hêëp dêîn vïì kinh tïë cuäng nhû sûå nùng àöång trong caác hoaåt àöång chñnh trõ, ngoaåi giao cuãa mònh. ASEAN coá quan hïå àöëi thoaåi vúái nhiïìu nûúác trong khu vûåc vaâ trïn thïë giúái, laâ thaânh viïn cuãa Töí chûác húåp taác kinh tïë chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng (APEC) - qui tuå hêìu hïët caác cûúâng quöëc kinh tïë thïë giúái, laâ thaânh viïn saáng lêåp diïîn àaân húåp taác kinh tïë AÁ - Êu (ASEM). Gia nhêåp nhûäng töí chûác naây seä laâ caách hiïåu quaã nhêët, con àûúâng ngùæn nhêët cho ÊËn Àöå àïí höåi nhêåp kinh tïë thïë giúái vò ÊËn Àöå vêîn chûa phaãi laâ thaânh viïn cuãa caác diïîn àaân húåp taác kinh tïë lúán naây. Bïn caånh nhûäng cú chïë àöëi thoaåi trûåc tiïëp vúái ASEAN, ÊËn Àöå coân rêët tñch cûåc tham gia caác nhoám húåp taác khu vûåc vaâ tiïíu khu vûåc, thuác àêíy möëi quan hïå song phûúng vaâ àa phûúng vúái möåt söë nûúác Àöng Nam AÁ. Àiïín hònh laâ ÊËn Àöå àaä tham gia dûå aán húåp taác Mïköng - Hùçng Haâ (Mekong - Ganga Cooperation- MGC) vaâ Hiïåp höåi húåp taác kinh tïë caác nûúác ven võnh Bengal - BIMSTEC2. Sûå phaát triïín trong quan hïå giûäa ÊËn Àöå vaâ caác quöëc gia trong khu vûåc ASEAN coân àûúåc thïí hiïån thöng qua nhûäng chuyïën viïëng thùm thûúâng xuyïn cuãa caác nguyïn thuã quöëc gia cuãa caã hai bïn. Àiïìu àoá khöng chó noái lïn rùçng hai bïn ngaây caâng quan têm àïën nhau maâ coân chûáng toã möëi quan hïå vúái ASEAN maâ ÊËn Àöå àang vun àùæp roä raâng àang lúán dêìn. Ngay sau khi kïë nhiïåm öng Narasimha Rao, thuã tûúáng I.K. Gujral àaä àûa ra hoåc thuyïët Gujral tiïëp tuåc àêíy maånh chñnh saách hûúáng Àöng maâ ngûúâi tiïìn nhiïåm cuãa öng àaä khúãi xûúáng. Theo saáng kiïën cuãa öng, nhiïìu höåi thaão taåi New Delhi vaâ thuã àö möåt söë nûúác Àöng Nam AÁ khaác àaä àûúåc töí chûác vúái sûå tham gia cuãa nhiïìu nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, nhaâ ngoaåi giao, caác chuyïn gia trong nhiïìu lônh vûåc, caác doanh nghiïåp.... àïí tùng cûúâng sûå hiïíu biïët vaâ tòm kiïëm nhûäng lônh vûåc coá khaã nùng húåp taác nhû kinh tïë, khoa hoåc - kyä thuêåt, vùn hoáa... Àùåc biïåt, viïåc öng àñch thên tham dûå höåi nghõ diïîn àaân an ninh khu vûåc Àöng Nam AÁ (ARF) diïîn ra vaâo thaáng 7 nùm 1997 vúái tû caách thuã tûúáng kiïm böå trûúãng böå ngoaåi K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦37 3. Indian foreign policy: for the 21st century, vol 1, tr. 374 giao maâ khöng cûã möåt trong hai quöëc vuå khanh túái höåi nghõ laâ möåt haânh àöång taåo êën tûúång maånh meä vïì vai troâ vaâ võ trñ cuãa ASEAN trong quan àiïím cuãa ÊËn Àöå. Sau öng Gujral (cêìm quyïìn tûâ 1996 àïën 1998), thuã tûúáng cuãa ÊËn Àöå laâ A.B. Vajpayee. Öng A.B Vajpayce àaä thûåc hiïån möåt loaåt caác chuyïën viïëng thùm àïën caác nûúác ASEAN trong thúâi gian öng taåi chûác. Vaâ gêìn àêy nhêët laâ chuyïën viïëng thùm cuãa thuã tûúáng àûúng nhiïåm ÊËn Àöå, öng Mammohan Singh, túái Malaysia (thaáng 12 nùm 2004). Àaáp laåi laâ haâng loaåt caác cuöåc cöng du ÊËn Àöå cuãa nguyïn thuã caác nûúác ASEAN, tûâ Thuã tûúáng Sigapore - Go Chok Tong, Töíng thöëng Indonesia - Suharto, Thuã tûúáng Malaisia - Mahathir Mohammad àïën Thuã tûúáng Viïåt Nam - Voä Vùn Kiïåt. Gêìn àêy coá cuöåc viïëng thùm cuãa Chuã tõch quöëc höåi Viïåt Nam, Nöng Àûác Maånh, Thöëng tûúáng Than Swe, ngûúâi àûáng àêìu nhaâ nûúác Mianma vaâ Töíng thöëng hiïån nay cuãa Indonesia Susilo Bambang Ydhoyono àïën ÊËn Àöå. Nhûäng cuöåc viïëng thùm naây àaä múã àûúâng cho caác möëi quan hïå toaân diïån giûäa hai bïn, àùåc biïåt laâ möëi quan hïå kinh tïë. 2.1.2. Quan hïå kinh tïë Chñnh saách hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå, ngay tûâ àêìu, àûúåc àûa ra vúái muåc àñch tùng cûúâng quan hïå moåi mùåt vúái caác nûúác ASEAN, trong àoá àùåc biïåt coi troång lônh vûåc kinh tïë. Thaáng 7 nùm 1991 laâ thúâi àiïím ra àúâi cuãa caãi caách kinh tïë ÊËn Àöå. Thûá nhêët, vúái cöng cuöåc caãi caách kinh tïë, ngûúâi ÊËn Àöå àaä dêìn thu huát àûúåc sûå chuá yá tûâ caác nhaâ àêìu tû ASEAN. Chñnh saách hûúáng Àöng - thöng qua nhûäng cuöåc thùm viïëng cuãa caác nguyïn thuã ÊËn Àöå, thöng qua nhûäng cuöåc höåi thaão, trao àöíi - àaä tñch cûåc truyïìn ài nhûäng thöng àiïåp vïì quaá trònh tûå do hoáa nïìn kinh tïë ÊËn Àöå. Vaâ khi caãi caách thaânh cöng, àïën lûúåt noá, laåi thuác àêíy chñnh saách hûúáng Àöng. Giúâ thò ÊËn Àöå àaä àuã hêëp dêîn àïí trúã thaânh möåt trong nhûäng nguyïn nhên àïí möåt söë quöëc gia Àöng Nam AÁ nhû Thaái Lan bùæt àêìu thûåc hiïån chñnh saách hûúáng Têy cuãa mònh (22). Thûá hai, kinh tïë ASEAN vaâ ÊËn Àöå - hai khu vûåc àõa lyá liïìn kïì nhau - coá thïí böí sung cho nhau trïn möåt söë lônh vûåc. Tûâ nhûäng nùm cuöëi thïë kyã XX, ÊËn Àöå àaä nöíi lïn nhû möåt cûúâng quöëc cöng nghïå thöng tin. Hún nûäa, ÊËn Àöå coá möåt àöåi nguä àöng àaão caác caán böå khoa hoåc nhiïìu kinh nghiïåm vaâ nhûäng kyä thuêåt viïn laânh nghïì, hïå thöëng viïån vaâ trung têm nghiïn cûáu vúái trang thiïët bõ khaá hiïån àaåi vaâ möåt ngaânh cöng nghiïåp vaâo loaåi tiïn tiïën nhêët trïn thïë giúái: cöng nghiïåp quöëc phoâng, àöìng thúâi coá thïí àaáp ûáng cho nhûäng nhu cêìu cuãa caác nûúác Àöng Nam AÁ vïì mùåt cöng nghïå cuäng nhû phaát triïín nguöìn nhên lûåc. ÊËn Àöå cuäng laâ möåt thõ trûúâng röång lúán maâ möåt söë nûúác ASEAN tûúng àöëi phaát triïín coá thïí tòm thêëy cú höåi àêìu tû. Ngûúåc laåi, ASEAN vúái söë dên trïn 500 triïåu ngûúâi [2, tr.209] vúái nguöìn taâi nguyïn phong phuá àa daång cuäng laâ möåt khu vûåc tiïìm nùng maâ ÊËn Àöå coá thïí khai thaác cho cöng cuöåc caãi caách kinh tïë. Möåt söë nûúác phaát triïín trong khöëi ASEAN nhû: Singapore, Malaysia... coá thïí cung cêëp nguöìn vöën àêìu tû vaâ kinh nghiïåm quaãn lyá cho ÊËn Àöå. Caác nûúác Àöng Dûúng, nhoám nûúác maâ ÊËn Àöå coá möëi quan hïå töët àeåp tûâ thúâi chiïën tranh laånh laåi laâ möåt thõ trûúâng tiïìm nùng àïí ÊËn Àöå àêìu tû vaâ húåp taác. Thûá ba, àoá laâ möëi liïn hïå kinh tïë tûå nhiïn giûäa ÊËn Àöå vaâ ASEAN thöng qua cöång àöìng ÊËn Kiïìu úã khu vûåc Àöng Nam AÁ. Hiïån nay, ÊËn Àöå coá khoaãng 20 triïåu ÊËn Kiïìu söëng raãi raác khùæp thïë giúái vaâ coá thu nhêåp bònh quên tûúng àûúng vúái khoaãng 35% GDP cuãa ÊËn Àöå (24). Nhûäng con söë biïët noái êëy cho thêëy tiïìm lûåc vö cuâng maånh meä cuãa ÊËn kiïìu. Nhòn baãng dûúái, ta coá thïí thêëy, Àöng Nam AÁ laâ núi ÊËn Kiïìu têåp trung àöng nhêët. Baãn thên hoå coá vai troâ khaá àaáng kïí trong nhûäng nïìn kinh tïë nhû: Singapore, Malaysia. Ngoaâi ra, do nhûäng möëi liïn hïå lõch sûã àùåc biïåt, úã Mianma vêîn coân àïën 0.5 triïåu ÊËn Kiïìu3. Duâ sûå coá mùåt cuãa möåt lûúång lúán ÊËn Kiïìu naây úã Àöng Nam AÁ khöng phaãi laâ möåt trong nhûäng nguyïn nhên hònh thaânh maâ ngûúâi ta hay àïì cêåp trong chñnh saách khi noái àïën chñnh saách hûúáng Àöng nhûng sûå quan têm ngaây caâng nhiïìu cuãa chñnh phuã ÊËn Àöå àöëi vúái cöång àöìng nhiïìu tiïìm nùng naây seä laâ möåt trong nhûäng nhên töë tñch cûåc trong möëi quan hïå kinh tïë ASEAN vaâ ÊËn Àöå. Nùm 1997, sau Viïåt Nam, ASEAN kïët naåp 38♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Quöëc gia / khu vûåc Söë lûúång ÊËn kiïìu (triïåu ngûúâi) Àöng Nam AÁ 5 Bùæc Phi vaâ Vuâng Võnh 3 Myä 1.7 Anh 1.5 Caribee vaâ Myä La Tinh 1.1 Nam Phi 1 Maritius vaâ Runion 0.9 Canada 0.84 Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng 0.65 Nguöìn: Chñnh phuã ÊËn Àöå Baãng 1: Nhûäng àiïím phên böë chñnh cuãa ÊËn Kiïìu trïn thïë giúái thïm hai thaânh viïn múái: Cöång hoâa Dên chuã nhên dên Laâo - möåt quöëc gia àõnh hûúáng Xaä höåi chuã nghôa nûäa úã Àöng Nam AÁ - vaâ Mianma - quöëc gia àang nùçm dûúái sûå quaãn lyá cuãa möåt chñnh quyïìn quên sûå. Àöëi vúái riïng ÊËn Àöå, sûå tham gia cuãa Mianma vaâo ASEAN coân coá möåt yá nghôa khaác. Vúái 1600 km àûúâng biïn giúái trïn böå vúái Mianma, giúâ àêy ÊËn Àöå àaä thûåc sûå trúã thaânh laáng giïìng gêìn guäi cuãa ASEAN, goáp thïm vaâo nhûäng súåi dêy liïn hïå lêu àúâi giûäa hai bïn. Vaâ quaã laâ thiïëu soát trêìm troång nïëu khöng àûa ra àêy möåt yïëu töë mang tñnh àöång lûåc khaác, coá tñnh chêët chi phöëi trong möëi quan hïå kinh tïë cuãa ÊËn Àöå vaâ ASEAN. Àoá laâ böëi caãnh thïë giúái vúái xu hûúáng húåp taác quöëc tïë vaâ toaân cêìu hoáa. Bùçng nhiïìu bùçng chûáng sinh àöång, xu thïë êëy àaä chûáng minh rùçng sûå töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa möåt quöëc gia trong thúâi àaåi ngaây nay khöng thïí taách rúâi höåi nhêåp. ÚÃ möåt chûâng mûåc naâo àoá, nhûäng thaânh tûåu ÊËn Àöå àaåt àûúåc trong möëi quan hïå kinh tïë vúái caác nûúác ASEAN cuäng àaä noái lïn àiïìu àoá. Vïì khña caånh cú chïë àöëi thoaåi: bûúác àêìu, hai bïn àaä ài túái thaânh lêåp Höåi àöìng kinh doanh ÊËn Àöå - ASEAN vaâ uãy ban quaãn lyá chung ÊËn Àöå - ASEAN. Khi möëi quan hïå cuãa ÊËn Àöå àûúåc nêng lïn cêëp àöëi thoaåi toaân diïån thò hai bïn nhêët trñ cho ra àúâi Höåi àöìng húåp taác chung ASEAN - ÊËn Àöå vaâ nhoám laâm viïåc ASEAN - ÊËn Àöå vïì thûúng maåi vaâ àêìu tû. Sau àoá, hai bïn xêy dûång quyä ASEAN - ÊËn Àöå àïí thuác àêíy buön baán, du lõch, khoa hoåc cöng nghïå vaâ caác hoaåt àöång kinh tïë khaác. Vaâ bùæt àêìu tûâ nùm 2002, haâng nùm, hai bïn coá thïm cú höåi thuác àêíy trao àöíi thûúng maåi thöng qua höåi nghõ thûúång àónh kinh doanh ASEAN - ÊËn Àöå. Möëi quan hïå àöëi taác song phûúng giûäa ÊËn Àöå - ASEAN, coá thïí thêëy, ngaây caâng àûúåc caãi thiïån. Giaá trõ thûúng maåi cuãa ÊËn Àöå àöëi vúái caác quöëc gia ASEAN trong giai àoaån tûâ 1997-1998 àïën 2002-2003 àaä tùng lïn tûâ 6.1 tó àöla lïn àïën 9.6 tó àöla, trong àoá tùng àïìu caã xuêët khêíu vaâ nhêåp khêíu. Xuêët khêíu cuãa ÊËn Àöå sang ASEAN coân tùng rêët maånh trong khoaãng thúâi gian tûâ 1999-2000 àïën 2002-2003, vúái tó lïå trung bònh 26,6% möåt nùm [3, tr.5]. Qua Baãng 2, ta coá thïí thêëy hoaåt àöång trao àöíi thûúng maåi cuãa ÊËn Àöå vúái nùm nûúác thaânh viïn cuä cuãa ASEAN nhöån nhõp hún hùèn so vúái nhûäng hoaåt àöång trong lônh vûåc naây cuãa ÊËn Àöå vúái nùm nûúác thaânh viïn múái, trong àoá Singapore vêîn laâ baån haâng lúán nhêët cuãa ÊËn Àöå úã Àöng Nam AÁ vúái giaá trõ xuêët khêíu nùm 2002- 2003 laâ hún 1.4 tó àöla chiïëm khoaãng 30.8% giaá trõ xuêët khêíu cuãa ÊËn Àöå vúái ASEAN, tiïëp sau àoá laâ Inàönïsia, Malaysia vaâ Thaái Lan. Ngoaâi ra Viïåt Nam cuäng àang dêìn trúã thaânh möåt àöëi taác quan troång cuãa ÊËn Àöå, vúái giaá trõ nhêåp khêíu caác mùåt haâng tûâ ÊËn Àöå tùng tûâ 126,76 triïåu àö la trong thúâi gian 1997-1998 tùng lïn àïën 337,15 triïåu àöla (2002-2003), chiïëm 7.2% giaá trõ xuêët khêíu cuãa ÊËn Àöå. Caác saãn phêím chuã yïëu maâ ÊËn Àöå xuêët sang caác nûúác ASEAN bao göìm: àaá quyá vaâ trang sûác, saãn phêím àiïån tûã, dêìu ùn, thuöëc vaâ dûúåc phêím, K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦39 (Àún võ: triïåu àö la) 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 2001-02 2002-03 Singapore 780.65 517.33 669.81 862.41 972.31 1422.61 Indonesia 437.78 185.23 325.1 394.87 533.71 825.92 Malaysia 490.49 31.63 447.23 601.1 773.69 746.78 Thaái Lan 344.9 320.92 449.92 528.69 633.13 710.76 Philipines 239.01 118.71 143.68 201.63 247.79 472.01 Viïåt Nam 126.76 125.4 154.55 224.96 218.17 337.15 Mianma 49.37 30.07 34.14 50.7 60.89 75.02 Campuchia 2.95 5.71 7.86 7.87 11.29 19.83 Brunei 2.26 3.26 1.3 3.32 2.86 4.45 Laâo 0.31 1.24 1.39 4.47 3.16 1.58 Töíng xuêët 2474.48 1629.5 2234.98 2880.02 3457.00 4616.11 Nguöìn: Phoâng thöng tin thûúng maåi vaâ thöëng kï (DGCIS) Baãng 2: Giaá trõ xuêët khêíu cuãa ÊËn Àöå sang caác nûúác ASEAN giai àoaån tûâ 1997 - 1998 àïën 2002-2003 maáy moác, cöng cuå, súåi cotton, vaãi, myä phêím, nhöm, caác hoáa chêët vö cú, hûäu cú vaâ quy trònh saãn xuêët kim loaåi. Baãng 2 vaâ Baãng 3 cho ta thêëy ÊËn Àöå nhêåp siïu tûâ caác nûúác ASEAN vaâ giaá trõ nhêåp khêíu cuäng coá chiïìu hûúáng gia tùng: tûâ 3,6 tó àö la (1997-1998) lïn 5,1 tó àöla nùm 2002-2003. Caác nûúác ASEAN cuä vêîn laâ nhûäng nhaâ xuêët khêíu chuã yïëu trong ASEAN àïën ÊËn Àöå vúái Malaysia chiïëm 28,5% töíng giaá trõ nhêåp khêíu cuãa ÊËn Àöå tûâ ASEAN, coân laåi Singapore vaâ Inàönïsia lêìn lûúåt chiïëm 27,9% vaâ 26,8% trong nùm 2003. Àaáng chuá yá trong söë caác thaânh viïn múái cuãa ASEAN, Mianma xuêët khêíu khaá lúán vaâo ÊËn Àöå: 6,5% töíng nhêåp cuãa ÊËn Àöå trong nùm 2002- 2003. Caác saãn phêím chñnh ÊËn Àöå nhêåp khêíu tûâ ASEAN göìm coá: caác saãn phêím àiïån tûã, dêìu thûåc vêåt, hoáa chêët hûäu cú, caác loaåi maáy moác khöng sûã duång àiïån, göî vaâ caác saãn phêím tûâ göî, súåi, vaãi, àöì trang àiïím, than àaá, than cöëc vaâ than cuöåi, nhûåa töíng húåp, plastic, quùång kim loaåi vaâ phïë thaãi kim loaåi. Coá thïí noái ASEAN laâ nhaâ cung cêëp göî vaâ caác saãn phêím tûâ göî chñnh cuãa ÊËn Àöå. Trong àoá Malaysia, Myanma vaâ Inàönïsia laâ nhûäng nûúác xuêët khêíu nhiïìu nhêët trong khu vûåc, lêìn lûúåt chiïëm 27,1%, 20,8% vaâ 12,7% töíng giaá trõ nhêåp khêíu göî vaâ caác saãn phêím göî trïn toaân cêìu cuãa ÊËn Àöå nùm 2002-2003. Dûåa trïn khaã nùng xuêët khêíu vaâ nhu cêìu nhêåp khêíu tûâ caác nûúác ASEAN, Phoâng thûúng maåi thuöåc Böå thûúng maåi vaâ àêìu tû ÊËn Àöå àaä xaác àõnh nhûäng saãn phêím tiïìm nùng trong quan hïå buön baán giûäa hai bïn. Vïì phña ÊËn Àöå coá: maä naäo, sùæt vaâ theáp, thiïët bõ vêån taãi, thiïët bõ sûã duång àiïån vaâ khöng sûã duång àiïån, ngoåc trai, àaá quyá vaâ àaá quyá loaåi vûâa, hoáa chêët hûäu cú, àöì nhûåa, haãi saãn vaâ quy trònh saãn xuêët kim loaåi. Trong khi àoá, ASEAN coá khaã nùng cung cêëp cho ÊËn Àöå: böåt giêëy vaâ giêëy thaãi, than àaá, dêìu thö, khñ tûå nhiïn, thiïët bõ cöng nghiïåp chuyïn duång, hoa quaã tûúi vaâ hoa quaã sêëy khö. Vïì húåp taác àêìu tû, caác nïìn kinh tïë maånh trong ASEAN àïìu laâ nhûäng nhaâ àêìu tû lúán taåi ÊËn Àöå. Vúái 60,7 tó rupee tûâ 1991 àïën 2003, àêìu tû chuã yïëu vaâo caác ngaânh khñ ga hoáa loãng, nùng lûúång àiïån vaâ xêy dûång àûúâng cao töëc, Malaysia trúã thaânh nhaâ àêìu tû lúán thûá mûúâi cuãa ÊËn Àöå. Tiïëp theo Malaysia laâ Singapore - àûáng thûá mûúâi hai vïì àêìu tû nûúác ngoaâi úã ÊËn Àöå vúái 53,03 tó rupee trong khoaãng thúâi gian tûâ 1991 àïën 2003. Àöëi vúái ÊËn Àöå, thaânh cöng naây laâ rêët àaáng kïí búãi àêìu thêåp kyã 90 thïë kyã XX - tûác laâ thúâi àiïím bùæt àêìu chñnh saách hûúáng Àöng, coá rêët ñt thêåm chñ khöng thêëy boáng daáng cuãa caác nhaâ àêìu tû ASEAN úã ÊËn Àöå (4). 40♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 2001-02 2002-03 Malaysia 1180.32 1610.38 2026.49 1151.6 1133.54 1465.05 Singapore 1199.33 1383.85 1536.28 1435.68 1304.09 1433.51 Indonesia 732.51 828.92 959.96 904.42 1036.81 1380.50 Thaái Lan 233.6 273.05 328.17 314.97 423.09 378.62 Myanma 224.28 173.72 171.8 181.41 374.43 336.01 Philipines 27.77 34.25 56.31 62.97 94.84 123.65 Viïåt Nam 8.74 9.14 11.54 12.35 18.91 29.11 Campuchia 1.52 2.44 0.25 1.33 1.12 0.61 Brunei 0.02 0.005 0.11 0.15 0.36 0.32 Laâo 0.01 - - - 0.04 0.15 Töíng xuêët 3608.1 4318.8 5090.91 4064.88 4387.23 5147.53 Nguöìn: DGCIS, Kolkata. Baãng 3: Giaá trõ nhêåp khêíu haâng hoáa cuãa ÊËn Àöå tûâ caác nûúác ASEAN trong giai àoaån tûâ 1997- 1998 àïën 2002-2003 Tuy nhiïn thaânh tûåu húåp taác mang laåi nhiïìu hy voång nhêët cho ÊËn Àöå trong möëi quan hïå kinh tïë vúái khu vûåc naây laåi laâ viïåc àaåt àûúåc thoãa thuêån thaânh lêåp khu tûå do mêåu dõch ÊËn Àöå - ASEAN, seä hoaân thaânh vaâo nùm 2006 (Free Trade Area - FTA) vúái möåt söë quöëc gia ASEAN. Thaáng 10 nùm 2003, ÊËn Àöå vaâ Thaái Lan quyïët àõnh kyá "Hiïåp àõnh khung vïì viïåc thaânh lêåp khu vûåc mêåu dõch tûå do" giûäa hai nûúác, hoaân têët toaân diïån vaâo nùm 2010. Nöëi tiïëp Thaái Lan laâ Singapore, Malaysia, vaâ Inàönïsia. ÊËn Àöå àaä kyá kïët caác "Hiïåp àõnh húåp ta ác kinh tïë toaân diïån" (Comprehensive Agreement on Economic Cooperation - CACE) vúái Singapore vaâo thaáng 6 nùm 2005, vúái Malaysia vaâo thaáng 11 nùm 2005 àïí laâm cú súã tiïën túái möåt FTA. Riïng àöëi vúái Inàönïsia, hai nûúác àaä kyá kïët möåt baãn "Hiïåp àõnh húåp taác kinh tïë toaân diïån". Coá hai vêën àïì nöíi lïn trong möëi quan hïå kinh tïë naây: Àoá laâ giaá trõ trao àöíi thûúng maåi coân chûa tûúng xûáng vúái tiïìm nùng kinh tïë cuãa hai bïn vaâ sûå mêët cên àöëi trong trao àöíi buön baán giûäa ÊËn Àöå vaâ caác nûúác thaânh viïn ASEAN cuä vaâ trao àöíi buön baán cuãa ÊËn Àöå vúái caác nûúác thaânh viïn ASEAN múái. Coá nhiïìu lyá do dêîn àïën kïët quaã haån chïë möëi quan hïå chiïën lûúåc ÊËn Àöå - ASEAN möåt trong nhûäng nguyïn nhên quan troång chñnh laâ vêën àïì thûá hai - sûå mêët cên àöëi trong möëi quan hïå kinh tïë cuãa ÊËn Àöå vúái hai nhoám nûúác ASEAN. Àiïìu naây coá thïí àûúåc nhòn thêëy roä raâng qua baãng 2 vaâ baãng 3. Lyá do naây khiïën ÊËn Àöå lûu têm nhiïìu hún túái viïåc àêíy maånh húåp taác vúái caác nûúác trong tiïíu khu vûåc naây. Dûå aán húåp taác Söng Hùçng - söng Mïköng laâ nhùçm vaâo muåc tiïu êëy. 2.1.3. Quan hïå an ninh Võ trñ àõa lyá, yá nghôa chiïën lûúåc cuãa vuâng ÊËn Àöå Dûúng, viïåc cuâng chia seã möåt söë lúåi ñch trïn biïín vaâ coá nhûäng möëi àe doåa an ninh chung àaä khiïën sûå phaát triïín trong quan hïå húåp taác an ninh giûäa ÊËn Àöå vaâ ASEAN trúã thaânh têët yïëu. Trong thêåp niïn 80 thïë kyã XX, chñnh phuã ÊËn Àöå àaä coá nhûäng haânh àöång gaåt boã sûå e súå cuãa caác nûúác ASEAN vïì àöång thaái tùng cûúâng sûác maånh haãi quên cuãa ÊËn Àöå. Tiïëp sau àoá laâ haâng loaåt caác biïån phaáp xêy dûång loâng tin (Confidence building measures - CBMs) maâ ÊËn Àöå triïín khai túái caác quöëc gia ASEAN [4, tr.338] nhùçm gêy dûång cú súã cho nhûäng möëi quan hïå an ninh thêåt chùåt cheä vaâ sêu sùæc. Àöëi vúái ÊËn Àöå, khu vûåc Àöng Nam AÁ laâ miïëng àïåm giûäa ÊËn Àöå vaâ nhûäng cûúâng quöëc lúán. Nhûng quan troång hún, noá cuäng rêët coá thïí laâ núi tiïìm êín nhûäng hiïím hoåa àöëi vúái an ninh quöëc gia cuãa ÊËn Àöå. Coân àöëi vúái ASEAN, trong böëi caãnh rêët nhiïìu cûúâng quöëc coá lúåi ñch vaâ toã roä tham voång cuãng cöë aãnh hûúãng K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦41 cuãa mònh trong vuâng thò ÊËn Àöå àaä àûúåc nhòn nhêån nhû möåt nhên töë coá thïí duy trò sûå cên bùçng nhûäng aãnh hûúãng úã khu vûåc Àöng Nam AÁ àoá [4, tr.338]. Coá leä hoaåt àöång söi àöång nhêët trong möëi quan hïå an ninh giûäa ÊËn Àöå vaâ ASEAN laâ nhûäng cuöåc têåp trêån haãi quên chung maâ ÊËn Àöå bùæt àêìu töí chûác theo àõnh kyâ vúái Inàönïsia, Malaysia vaâ Singapore tûâ nùm 1991 trïn quêìn àaão Andaman [4, tr.338]. Ngoaâi ra ÊËn Àöå coân àêíy maånh quan hïå quöëc phoâng vúái caác quöëc gia khaác trong khu vûåc. Böå trûúãng böå quöëc phoâng ÊËn Àöå, Najib Tun Abdul Radak, àaä coá chuyïën viïëng thùm Malaysia nùm 1992. Vaâo nùm sau, hai nûúác àaä kyá vúái nhau möåt "Biïn baãn ghi nhúá vïì húåp taác quöëc phoâng", trong àoá coá àïì cêåp àïën viïåc àaâo taåo sô quan khöng quên cho Malaysia [4, tr.332], àaâo taåo cho hoå nhûäng sô quan chó huy haãi quên tûúng lai. Húåp taác quên sûå cuãa ÊËn Àöå vúái Singapore bùæt àêìu tûâ nùm 1993. Tûâ 1994 Singapore àaä àïì nghõ ÊËn Àöå kyá möåt hiïåp àõnh vïì àaâo taåo haãi quên vaâ möåt söë lônh vûåc quöëc phoâng khaác. Hiïåp àõnh naây àaä àûúåc hiïån thûåc hoáa vaâo nùm 1998. Quan troång hún, hai bïn àaä coá nhûäng cuöåc têåp trêån chung chöëng taâu ngêìm bùæt àêìu tûâ nùm 1996. Böå trûúãng böå quöëc phoâng Singapore, Teo Chee Hean, àaä àïën ÊËn Àöå vaâo thaáng 10 nùm 2003 [4, tr.339]. Gêìn àêy Thaái Lan cuäng toã yá muöën töí chûác nhûäng cuöåc têåp trêån chung vúái haãi quên ÊËn Àöå. Sau khi mua taâu sên bay, Thaái Lan àaä àïì nghõ ÊËn Àöå àaâo taåo sô quan cho nûúác naây. Trûúác àoá, phi cöng Thaái Lan cuäng àûúåc àaâo taåo úã ÊËn Àöå. Ngoaâi ra, Thaái Lan cuäng toã roä mong muöën phaát triïín lônh vûåc nùng lûúång haåt nhên. Vaâ bùçng viïåc àïì nghõ ÊËn Àöå cung cêëp loâ phaãn ûáng àïí nghiïn cûáu haåt nhên, trong chuyïën viïëng thùm cuãa thuã tûúáng ÊËn Àöå Narasimha Rao àïën Thaái Lan, Thaái Lan àaä bùæt àêìu hiïån thûåc hoáa yá tûúãng àoá [4, tr.340]. Nhûäng cuöåc têåp trêån chung thûúâng xuyïn vaâ nhûäng chuyïën viïëng thùm cuãa caác quan chûác cêëp cao trong lûúåc lûúång haãi quên Inàönïsia àïën nhûäng àiïím àoáng quên cuãa haãi quên ÊËn Àöå trïn quêìn àaão Andamans vaâ Nicobars, vöën laâ nhûäng lo ngaåi lúán cuãa Inàönïsia, àaä khiïën nûúác naây yïn têm hún. Vaâ trong chuyïën cöng du cuãa thuã tûúáng ÊËn Àöå, A.B. Vajpayee, àïën Inàönïsia vaâo thaáng 11 nùm 2001, möëi quan hïå quöëc phoâng giûäa hai nûúác àûúåc thùæt chùåt hún bùçng viïåc kyá kïët "Hiïåp àõnh húåp taác trïn lônh vûåc quöëc phoâng". Gêìn àêy haãi quên hai nûúác àaä húåp taác tuêìn tra vuâng eo biïín Malùcca trong möåt nöî lûåc nhùçm ngùn chùån naån cûúáp biïín àang hoaânh haânh taåi vuâng naây [4, tr.338]. Ngoaâi ra, ÊËn Àöå coân coá quan hïå quöëc phoâng khaá bïìn vûäng vaâ lêu daâi vúái Viïåt Nam. Möëi quan hïå naây têåp trung trïn caác lônh vûåc trao àöíi àaâo taåo quên sûå giûäa hai nûúác, ÊËn Àöå giuáp àúä Viïåt Nam nêng cêëp maáy bay quên sûå, Hiïåp àõnh quöëc phoâng giûäa hai nûúác àûúåc kyá kïët nùm 1994. Àùåc biïåt, bùæt àêìu tûâ nùm 1995, ÊËn Àöå coân àûa ra saáng kiïën töí chûác höåi nghõ thûúâng niïn caác lûåc lûúång haãi quên khu vûåc võnh Bengal, göìm haãi quên caác nûúác: ÊËn Àöå, Bangladesh, Srilanka, Inàönïsia, Malaysia, Singapore vaâ Thaái Lan. Sûå kiïån naây coân mang àïën cho caác nûúác vûâa noái cú höåi trong húåp taác nghiïn cûáu vaâ triïín khai cûáu höå trïn biïín. Caác cuöåc thaão luêån diïîn ra trïn caãng Blair vïì kiïím soaát vaâ baão vïå möi trûúâng biïín, triïín khai cûáu höå khi xaãy ra thaãm hoåa vaâ baão vïå caác àùåc khu kinh tïë. Sûå kiïån ÊËn Àöå àûúåc tham gia vaâo diïîn àaân an ninh khu vûåc ASEAN (ARF) - diïîn àaân an ninh duy nhêët trong khu vûåc chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng tñnh cho àïën hiïån taåi - cho thêëy: àêy laâ möåt trong nhûäng thaânh tûåu lúán nhêët cuãa chñnh saách hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå vïì lônh vûåc an ninh. ÊËn Àöå coá àiïìu kiïån àïí goáp tiïëng noái vaâ saáng kiïën vaâo têët caã caác vêën àïì an ninh khu vûåc, tham gia vaâo cú chïë an ninh ba giai àoaån cuãa diïîn àaân: 1/ xêy dûång loâng tin; 2/ ngoaåi giao phoâng ngûâa; 3/ giaãi quyïët xung àöåt). Hiïån nay húåp taác vïì an ninh giûäa ÊËn Àöå vaâ ASEAN coân àûúåc múã röång sang möåt vêën àïì múái: húåp taác chöëng khuãng böë. Vúái nhûäng nhoám khuãng böë hoaåt àöång maånh meä úã Inàönïsia, Philippines, Malaysia vaâ miïìn nam Thaái Lan, cöång àöìng thïë giúái coi Àöng Nam AÁ laâ möåt trong nhûäng àiïím noáng cuãa chuã nghôa khuãng böë quöëc tïë. ÊËn Àöå laâ möåt nûúác àa tön giaáo, àa dên töåc cuäng àaä nhiïìu nùm nay phaãi chõu àûång naån khuãng böë. Àoá coá leä laâ cú súã chung àïí hai bïn àêíy maånh möëi quan hïå naây: "Tuyïn böë chung vïì húåp taác chöëng khuãng böë" maâ hai bïn kyá höm 8/10/2003. 2.2. Möëi quan hïå ÊËn Àöå - ASEAN: Nhûäng vêën àïì noáng 2.2.1. Saáng kiïën húåp taác söng Mïköng- Hùçng Haâ (Mekong - Ganga Cooperation - MGC) 42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Taåi höåi nghõ böå trûúãng caác nûúác ASEAN (AMM) úã Bangkok (Thaái Lan) thaáng 7 nùm 2000, böå trûúãng böå ngoaåi giao saáu nûúác, bao göìm ÊËn Àöå, Campuchia, Laâo, Thaái Lan, Mianma vaâ Viïåt Nam àaä àûa ra dûå aán húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng, muåc àñch laâ nhùçm tùng cûúâng möëi quan hïå vaâ sûå hiïíu biïët lêîn nhau giûäa ÊËn Àöå vaâ nùm quöëc gia ASEAN trïn lûu vûåc söng Mïköng. Dûå aán naây chñnh thûác àûúåc àõnh hònh vaâo ngaây 10 thaáng 11 nùm 2000 khi saáu quöëc gia naây quyïët àõnh töí chûác höåi nghõ caác böå trûúãng saáu nûúác lêìn thûá nhêët taåi Viïn Chùn (Laâo) vaâ àaä nhêët trñ ra "Tuyïn böë Viïn Chùn", xaác àõnh cuå thïí böën lônh vûåc húåp taác, àoá laâ: du lõch, vùn hoáa, giaáo duåc vaâ giao thöng liïn laåc. Höåi nghõ caác böå trûúãng saáu nûúác lêìn thûá hai diïîn ra taåi Haâ Nöåi vaâo ngaây 28 thaáng 7 nùm 2001. Kïët thuác höåi nghõ, saáu quöëc gia àaä cuâng nhau quyïët têm àêíy maånh tiïën àöå thûåc hiïån saáng kiïën naây bùçng "Chûúng trònh haânh àöång Haâ Nöåi". Möåt söë biïån phaáp thûåc hiïån àûúåc àïì ra: phaát triïín maång lûúái giao thöng vêån taãi cuãa saáu nûúác thaânh viïn, trong àoá àaáng chuá yá laâ chûúng trònh haânh àöång àïì cêåp àïën viïåc àêíy maånh hiïån thûåc hoáa tuyïën Haânh lang Àöng Têy, tuyïën àûúâng sùæt xuyïn AÁ vaâ dûå aán àûúâng cao töëc xuyïn AÁ; àêíy maånh húåp taác vïì quan hïå vaâ dõch vuå haâng khöng. Höåi nghõ böå trûúãng lêìn thûá ba caác nûúác khu vûåc söng Mïköng - söng Hùçng diïîn ra hai nùm sau höåi nghõ thûá hai, vaâo ngaây 20 thaáng 3 nùm 2003 taåi Phnöm Pïnh (Campuchia). Höåi nghõ lêìn naây àaä àêíy nhanh hún nûäa quaá trònh thûåc hiïån dûå aán húåp taác naây vúái baãn "Löå trònh Phnöm Pïnh", trong àoá ghi roä khung thúâi gian àïí thûåc hiïån caác hoaåt àöång húåp taác cuå thïí laâ saáu nùm, tûâ thaáng 7 nùm 2001 àïën thaáng 7 nùm 2007. Keâm theo baãn löå trònh, höåi nghõ àaä ra tuyïn böë àaánh giaá nhûäng viïåc maâ dûå aán àaä vaâ àang thûåc hiïån trong thúâi gian qua. Dûå aán húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng tñnh àïën nay coân khiïm töën nhûng ngûúâi ta àang hy voång vïì hiïåu quaã lúán lao àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa vuâng maâ nhûäng kïët quaã húåp taác naây mang laåi. Àaáng chuá yá laâ sûå kiïån khaánh thaânh tuyïën àûúâng Tamu-Kalemyo-Kalewa, nöëi vuâng Àöng bùæc ÊËn Àöå vaâ Têy bùæc Mianma vúái nhau, múã ra möåt kyã nguyïn múái cho tònh hûäu nghõ giûäa hai nûúác, taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi, thuác àêíy giao lûu kinh tïë, vùn hoáa vaâ húåp taác an ninh giûäa hai vuâng biïn giúái cuãa hai nûúác. Coá thïí kïí ra nhûäng hoaåt àöång khaác nùçm trong khuön khöí húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng nhû: xêy dûång tuyïën àûúâng sùæt tam giaác ÊËn Àöå - Minama - Thaái Lan, möåt phêìn cuãa haânh lang kinh tïë Àöng-Têy; tham gia Festival Huïë 2004; ÊËn Àöå höî trúå möåt triïåu àöla cho dûå aán xêy dûång baão taâng caác ngaânh dïåt truyïìn thöëng úã Campuchia; töí chûác lïî höåi vùn hoáa úã Siem Reap (Campuchia) vúái sûå tham gia cuãa caác àoaân ca muáa Campuchia vaâ ÊËn Àöå; ÊËn Àöå thaânh lêåp àöåi nghiïn cûáu khaã thi cho dûå aán xêy dûång tuyïën àûúâng sùæt nöëi New Delhi - Haâ Nöåi... Bïn caånh àoá, nhû àaä trònh baây úã chûúng I, ÊËn Àöå coân chuã àöång àûa ra caác saáng kiïën vïì giaáo duåc tûâ xa, thaânh lêåp caác viïån cöng nghïå thöng tin úã caác nûúác Campuchia, Laâo, Mianma vaâ Viïåt Nam. So saánh nùm nùm hoaåt àöång tñch cûåc cuãa caác nûúác söng Mïköng - söng Hùçng noái chung laâ sûå nhiïåt tònh cuãa ÊËn Àöå noái riïng trong saáng kiïën húåp taác naây vúái sûå im húi lùång tiïëng vaâ keám hiïåu quaã cuãa töí chûác húåp taác kinh tïë caác nûúác võnh Bengal (BIMSTEC), möåt töí chûác húåp taác kinh tïë khaác giûäa ÊËn Àöå, Thaái Lan, Mianma vaâ böën nûúác vuâng võnh khaác, chuáng ta coá thïí thêëy àûúåc roä raâng ÊËn Àöå daânh nhiïìu sûå quan têm hún cho lûu vûåc söng Mïköng naây. Söng Mïköng, vúái àöå daâi 4800 km, laâ möåt trong nhûäng con söng quöëc tïë lúán nhêët thïë giúái. Con söng bùæt nguöìn tûâ daäy nuái cao phña Têy nam Trung Quöëc, chaãy qua tónh Vên Nam (Trung Quöëc) vaâ trûúác khi àöí ra biïín Àöng, con söng naây coân ài qua nùm nûúác Àöng Nam AÁ khaác: Mianma, Laâo, Thaái Lan, Campuchia vaâ Viïåt Nam (theo thûá tûå tûâ thûúång lûu xuöëng haå lûu). Laâ möåt con söng daâi laåi ài troån möåt voâng quanh Àöng Nam AÁ luåc àõa, vuâng àïåm coá võ trñ àõa chiïën lûúåc vö cuâng quan troång, nïn khöng ngaåc nhiïn nïëu ngûúâi ta àiïím danh coá túái têån 23 saáng kiïën vaâ diïîn àaân húåp taác nöåi trong khu vûåc naây4. 4. Malaysia Shiraishi - Mekong subregion cooperation and east asia Doc/1stConf18Jun05/paper(profshiraishi).pdf K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43 5. Malaysia Shiraishi - Mekong subregion cooperation and east asia Doc/1stConf18Jun05/paper(profshiraishi).pdf 6. Malaysia Shiraishi - Mekong subregion cooperation and east asia Doc/1stConf18Jun05/paper(profshiraishi).pdf Sûå xuêët hiïån cuãa haâng loaåt saáng kiïën vúái nhûäng muåc àñch vaâ nöåi dung tûúng tûå nhau àaä khiïën caác nhaâ quan saát luáng tuáng, goåi àêy laâ hiïån tûúång "Böåi thûåc söng Mïköng"5. Thêåm chñ àïën trûúác khi ÊËn Àöå chuã àöång àûa ra saáng kiïën húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng, úã khu vûåc Àöng Nam AÁ luåc àõa chó göìm coá nùm quöëc gia naây àaä coá àïën 14 saáng kiïën vaâ diïîn àaân húåp taác, trong söë àoá khöng ñt laâ saáng kiïën tûâ caác cûúâng quöëc nhû Trung Quöëc hay Nhêåt Baãn. Àiïìu àoá nïëu khöng noái lïn rùçng àêy laâ möåt vuâng giaâu tiïìm nùng vaâ hêëp dêîn thò cuäng laâ möåt minh chûáng khùèng àõnh têìm quan troång chiïën lûúåc cuãa khu vûåc naây àöëi vúái caác nûúác xung quanh. Ngoaâi ra, ngûúâi ta coân nhùæc àïën möåt nguyïn do khiïën vuâng naây trúã thaânh möåt vuâng àêët maâu múä cho caác saáng kiïën húåp taác, laâ sûå àöëi àêìu vaâ caånh tranh giûäa nhiïìu quöëc gia, nhiïìu töí chûác àang töìn taåi úã vuâng naây. Coá thïí kïí ra nhû giûäa: Nhêåt Baãn vaâ Trung Quöëc, Malaysia vaâ Thaái Lan, Thaái Lan vaâ Viïåt Nam...6. Ai cuäng biïët, àöëi vúái Trung Quöëc vaâ ÊËn Àöå, vuâng Àöng Nam AÁ luåc àõa, göìm nùm quöëc gia coá chung doâng söng Mïköng naây, laâ khu vûåc coá têìm quan troång vïì àõa chiïën lûúåc, taác àöång àïën an ninh vaâ muåc tiïu nûúác lúán cuãa caã hai quöëc gia naây. Thïë nhûng, trong khi Trung Quöëc, dûúái sûå höî trúå cuãa Ngên haâng Phaát triïín chêu AÁ (Asia Development Bank - ADB) àaä húåp taác vúái nùm quöëc gia nùçm trïn haå lûu söng Mïköng thöng qua dûå aán húåp taác tiïíu vuâng söng Mïköng múã röång (General Mekong Subregion cooperation- GMS) tûâ 1992, thò àïën têån thaáng 10 nùm 2000, ngoaâi BIMSTEC, möåt diïîn àaân kinh tïë thiïëu triïín voång tñnh àïën thúâi àiïím àoá. ÊËn Àöå chó coá ASEAN vaâ caác cú chïë chung cuãa hiïåp höåi naây àïí tiïëp cêån vúái caác nûúác naây. Cho àïën nùm 1999-2000, töíng kim ngaåch xuêët nhêåp khêíu cuãa khu vûåc tiïíu vuâng söng Mïköng àöëi vúái ÊËn Àöå chó chiïëm 15,8% töíng kim ngaåch xuêët khêíu cuãa toaân ASEAN sang ÊËn Àöå, trong àoá tó troång cuãa ba nûúác Thaái Lan, Mianma vaâ Viïåt Nam chiïëm têån 15,7%, nhûng vêîn chûa bùçng ½ kim ngaåch xuêët nhêåp khêíu cuãa Malaysia àöëi vúái ÊËn Àöå. Nhûäng con söë àoá khöng chó thïí hiïån roä võ trñ kinh tïë múâ nhaåt cuãa ÊËn Àöå trong vuâng maâ coân cho thêëy sûác aãnh hûúãng thiïëu sinh khñ cuãa ÊËn Àöå úã vuâng naây. Vúái àõa võ laâ möåt khu vûåc àõa chiïën lûúåc quan troång thò sûå lûu têm cuãa ÊËn Àöå àïën vuâng naây nhû vêåy quaã laâ khöng cên xûáng. Hún nûäa húåp taác chùåt cheä vúái caác quöëc gia tiïíu vuâng söng Mïköng (àùåc biïåt laâ Mianma), seä giuáp ÊËn Àöå tùng cûúâng an ninh khu vûåc biïn giúái (àùåc biïåt laâ vuâng Àöng bùæc), xoa dõu nöîi lo vïì möåt Mianma coá Trung Quöëc boåc hêåu vaâ thùæt chùåt àûúåc möëi quan hïå vúái ASEAN. Àoá laâ coân chûa tñnh àïën nhûäng lúåi ñch chiïën lûúåc maâ ÊËn Àöå coá àûúåc àïí gia tùng thïm aãnh hûúãng cuãa mònh úã khu vûåc ÊËn Àöå Dûúng. Duâ àïí caånh tranh vúái Trung Quöëc, àïí àiïìu chónh sûå mêët cên bùçng trong möëi quan hïå giûäa ÊËn Àöå vaâ hai nhoám nûúác Àöng Nam AÁ hay àïí tòm cú höåi khùèng àõnh vai troâ möåt cûúâng quöëc àang lïn cuãa mònh úã vuâng ÊËn Àöå Dûúng hay röång hún laâ chêu AÁ Thaái Bònh Dûúng, thò saáng kiïën húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng vêîn laâ möåt muäi tïn truáng nhiïìu àñch cuãa ÊËn Àöå. 2.2.2. Khu vûåc tûå do thûúng maåi ÊËn Àöå - ASEAN Ngaây 10 thaáng 3 nùm 2002, taåi höåi nghõ thûúång àónh ASEAN - ÊËn Àöå (Bali - Indönïsia), caác nûúác ASEAN vaâ ÊËn Àöå quyïët àõnh kyá hiïåp àõnh khung vïì húåp taác kinh tïë toaân diïån (Framework Agreement on comprehensive Economic Cooperation), nhùçm tiïën túái möåt khu vûåc mêåu dõch tûå do (Free Trade Area - FTA) giûäa hai bïn. Àiïìu möåt cuãa baãn hiïåp àõnh naây ghi roä muåc àñch cuãa hiïåp àõnh laâ tùng cûúâng vaâ thuác àêíy húåp taác kinh tïë giûäa caác bïn (ÊËn Àöå vaâ ASEAN); tûå do hoáa vaâ àêíy maånh thûúng maåi haâng hoáa, dõch vuå cuäng nhû taåo ra möåt cú chïë àêìu tû thöng thoaáng, tûå do vaâ thuêån lúåi; khai thaác nhûäng lônh vûåc húåp taác múái vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác thaânh viïn múái cuãa ASEAN höåi nhêåp kinh tïë. Àiïìu hai cuãa baãn hiïåp àõnh khung coá àïì cêåp àïën caác bïn nhêët trñ tham gia caác cuöåc àaâm phaán àïí ài àïën thaânh lêåp Khu vûåc àêìu tû vaâ thûúng 44♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N maåi ÊËn Àöå - ASEAN (India-ASEAN Regional Trade and Investment Area- IARTIA), trong àoá bao göìm möåt khu vûåc mêåu dõch tûå do (FTA) vïì haâng hoáa, dõch vuå vaâ àêìu tû àïí thuác àêíy húåp taác kinh tïë giûäa hai bïn. Thûåc chêët quaá trònh ài àïën FTA laâ quaá trònh cùæt giaãm thuïë möåt söë mùåt haâng theo thoãa thuêån giûäa caác bïn tham gia vaâ phuâ húåp vúái hiïåp àõnh chung vïì thuïë quan vaâ thûúng maåi (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT) vaâ hiïåp àõnh chung vïì thûúng maåi dõch vuå (General Agreement on Trade in Service - GATS) vaâ caác quy àõnh hiïån haânh cuãa töí chûác thûúng maåi thïë giúái (World Trade Organization - WTO). Vïì khung thúâi gian thûåc hiïån, hiïåp àõnh ghi roä: Àöëi vúái thûúng maåi haâng hoáa, caác cuöåc àaâm phaán vïì cùæt giaãm thuïë vaâ möåt söë vêën àïì khaác seä àûúåc bùæt àêìu thûåc hiïån tûâ thaáng 1 nùm 2004 vaâ kïët thuác vaâo 30 thaáng 6 nùm 2005. Àùåc biïåt, hiïåp àõnh coân àûa ra möåt chûúng trònh thu hoaåch súám (Early Harvest Programme - EHP), àûúåc aáp duång cho möåt söë saãn phêím hai bïn nhêët trñ. Theo chûúng trònh naây, quaá trònh cùæt giaãm thuïë caác mùåt haâng àoá seä àûúåc tiïën haânh tûâ ngaây 1 thaáng 11 nùm 2004, quaá trònh cùæt giaãm thuïë naây seä àûúåc hoaân thaânh vaâo 31 thaáng 10 nùm 2007 àöëi vúái ÊËn Àöå vaâ ASEAN - 6 (tûác laâ: Brunei Darussalam, Indonessia, Malaysia, Philippines, Singapore vaâ Thaái Lan) vaâ vaâo ngaây 31 thaáng 10 nùm 2010 àöëi vúái caác thaânh viïn múái cuãa ASEAN (Campuchia, Laâo, Mianma vaâ Viïåt Nam). Àöëi vúái bêët kyâ quöëc gia naâo, möåt FTA àûúåc kyá kïët luön laâ möåt sûå kiïån kinh tïë thu huát àûúåc rêët nhiïìu sûå chuá yá. Búãi noá taåo ra nhûäng cú höåi lúán àïí phaát triïín kinh tïë. Àöëi vúái ASEAN vaâ ÊËn Àöå cuäng vêåy. Möåt khi khu vûåc thûúng maåi tûå do giûäa hai bïn àûúåc hònh thaânh, àoá seä laâ bûúác nhaãy voåt vïì trao àöíi kinh tïë giûäa hai bïn. Àöëi vúái ÊËn Àöå, FTA naây coân laâ "möåt bûúác ài nhoã àïí ÊËn Àöå saãi bûúác vaâo thõ trûúâng thïë giúái"7. Búãi noá seä giuáp ÊËn Àöå àaåt àûúåc muåc tiïu chiïëm 2% töíng thûúng maåi thïë giúái. Ngoaâi ra, vúái thõ trûúâng 1.5 tó ngûúâi àêìy tiïìm nùng cuâng vúái nhûäng quy àõnh thöng thoaáng, thuêån lúåi vïì thuïë quan, quy chïë àêìu tû, FTA naây seä khiïën caã ÊËn Àöå vaâ ASEAN, trúã nïn hêëp dêîn trong con mùæt caác nhaâ àêìu tû. Cuöëi cuâng, xeát trong khuön khöí chñnh saách hûúáng Àöng, nïëu FTA naây ra àúâi thò àêy seä laâ möåt thaânh cöng rêët lúán. Tuy nhiïn, tñnh àïën gêìn àêy, viïåc thûåc hiïån FTA naây vêîn chûa hoaân toaân tröi chaãy. Nguyïn nhên laâ caã hai bïn vêîn chûa nhêët trñ àûúåc caác quy àõnh vïì nguöìn göëc saãn phêím. Tñnh àïën nay, viïåc thûåc hiïån hiïåp àõnh tûå do thûúng maåi naây àaä bõ trò hoaän àïën hún möåt nùm (tñnh theo chûúng trònh thu hoaåch súám). Haån múái cho viïåc thûåc hiïån FTA naây laâ ngaây 1 thaáng 1 nùm 20078. 2.2.3. ÊËn Àöå, an ninh vuâng ÊËn Àöå Dûúng vaâ khu vûåc Àöng Nam AÁ Vúái diïån tñch gêìn 74 triïåu km2, chiïëm gêìn 20 % diïån tñch caác àaåi dûúng trïn thïë giúái, ÊËn Àöå Dûúng laâ àaåi dûúng röång lúán thûá ba trïn thïë giúái sau Thaái Bònh Dûúng vaâ Àaåi Têy Dûúng. Vïì mùåt àõa lyá, do nùçm giûäa hai àaåi dûúng lúán nïn noá àûúåc coi nhû con àûúâng tûå nhiïn nöëi Thaái Bònh Dûúng vúái Àaåi Têy Dûúng vaâ ngûúåc laåi. Nïëu nhû, Thaái Bònh Dûúng vaâ Àaåi Têy Dûúng laâ nhûäng àaåi dûúng múã thò ÊËn Àöå Dûúng laåi laâ möåt àaåi dûúng kñn: giúái haån phña Bùæc laâ vuâng Nam AÁ; phña Têy laâ ròa àöng Chêu Phi; phña Nam laâ chêu Nam cûåc coân phña Àöng laâ khu vûåc Àöng Nam AÁ vaâ Australia. Thïm möåt àiïìu nûäa àaáng chuá yá laâ ta chó coá thïí ài vaâo vuâng biïín naây qua möåt söë con àûúâng nhêët àõnh sau: qua muäi Haão Voång vaâ eo biïín Madagasca (phña Têy); qua Bab el-Mandeb, cuöëi biïín àoã vaâ eo biïín Homur (phña Bùæc); qua eo biïín Mallacca (phña àöng) vaâ eo Sunda & Lumbock vaâ eo biïín Ombai-Weter. Trong möåt baâi viïët coá tïn "ÊËn Àöå úã vuâng ÊËn Àöå Dûúng" (India in the Indian Ocean) àùng trïn taåp chñ Naval War College Review, söë 2 nùm 2006, taác giaã Daniel L. Berlin coá àùåt ra hùèn möåt àïì muåc nhan àïì "Taåi sao àaåi dûúng àoá laåi laâ ÊËn Àöå Dûúng". Öng bùæt àêìu nhûäng lyá giaãi cuãa mònh 7. Nataraj Greethanjali & Pravakar Sahoo, FTA-small step for a big str ide in world trade http:// www.thhindubusiness.com/2004/09/22/200409200010800.htm 8. Deepshikha Sikawar, India - ASEA FTA runs into roadblock, 24asean.htm K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦45 9. Vïì vai troâ cuãa ÊËn Àöå Dûúng àöëi vúái ÊËn Àöå, xin xem thïm L.Berlin Donald, India in the Indian Ocean, naval War college Review, Spring 2006, vol 59, No.2. tûâ võ trñ chiïën lûúåc cuãa ÊËn Àöå úã vuâng ÊËn Àöå Dûúng. "ÊËn Àöå nùçm ngay úã trung têm ÊËn Àöå Dûúng, chñnh àiïìu naây seä taåo ra nhûäng taác àöång - maâ thûåc tïë gêìn nhû laâ quyïët àõnh - àïën möi trûúâng an ninh cuãa ÊËn Àöå". Öng coân dêîn lúâi K.M. Panmikar, möåt ngûúâi àaä tûâng laâm cöë vêën quên sûå cho chñnh phuã ÊËn Àöå, rùçng: "Àöëi vúái caác quöëc gia khaác, ÊËn Àöå Dûúng chó laâ möåt trong nhûäng vuâng biïín quan troång, trong khi àoá àöëi vúái ÊËn Àöå, ÊËn Àöå Dûúng laâ möåt vuâng biïín mang tñnh söëng coân. Vêån mïånh cuãa àêët nûúác naây têåp trung úã àêy, sûå tûå do cuãa àêët nûúác naây phuå thuöåc vaâo sûå tûå do trïn vuâng biïín êëy. Seä chùèng coá phaát triïín cöng nghiïåp, thûúng maåi vaâ sûå öín àõnh cuãa cêëu truác chñnh trõ nïëu vuâng búâ biïín cuãa quöëc gia naây khöng àûúåc baão vïå". Chó bao nhiïu àoá thöi cuäng chûáng toã ÊËn Àöå Dûúng quan troång àöëi vúái ÊËn Àöå dûúâng naâo9. Coá möåt cêu noái nhû thïë naây: Bêët cûá quöëc gia naâo kiïím soaát àûúåc ÊËn Àöå Dûúng, quöëc gia àoá seä laänh àaåo thïë giúái. Àoá hùèn khöng phaãi laâ möåt phaát ngön thiïëu cú súã búãi taåi ÊËn Àöå Dûúng hiïån nay coá xuêët hiïån cuãa rêët nhiïìu cûúâng quöëc trïn thïë giúái: Myä, Nhêåt, Phaáp, thêåm chñ caã Trung Quöëc vaâ àûúng nhiïn ÊËn Àöå. Hún nûäa, ngaây nay, khi dêìu moã ngaây caâng trúã thaânh nöîi lo vïì an ninh quöëc gia cuãa nhiïìu cûúâng quöëc, thò ÊËn Àöå Dûúng laåi caâng àûúåc quan têm hún. Búãi vò dêìu moã tûâ Trung Cêån Àöng, Têy AÁ muöën sang àïën chêu Êu, Myä, Nhêåt Baãn vaâ caã Trung Quöëc àïìu phaãi ài qua vuâng naây - vuâng nöëi liïìn Àaåi Têy Dûúng vaâ Thaái Bònh Dûúng vaâ ngûúåc laåi. ÊËn Àöå úã ngay trung têm con àûúâng chiïën lûúåc êëy, ÊËn Àöå laâ cûúâng quöëc àang lïn vaâ khöng ai laâ khöng biïët ÊËn Àöå àang tòm kiïëm thûá gò trïn vuä àaâi chñnh trõ thïë giúái. Búãi vêåy, nïëu ÊËn Àöå coá coi ÊËn Àöå Dûúng laâ sên sau cuãa mònh (giöëng nhû nhûäng gò ngûúâi Myä laâm khi hoå múái tröîi dêåy vúái Àaåi Têy Dûúng) thò cuäng laâ möåt àiïìu dïî hiïíu. Vêåy an ninh ÊËn Àöå Dûúng coá quan hïå gò túái möëi quan hïå giûäa ÊËn Àöå vaâ caác nûúác Àöng Nam AÁ? Nhû àaä trònh baây, ÊËn Àöå Dûúng laâ möåt vuâng biïín kñn vaâ chó coá möåt söë cûãa ngoä. Möåt trong söë nhûäng cûãa ngoä quan troång àoá laâ eo biïín Mallanca, nùçm trong khu vûåc Àöng Nam AÁ. Trïn thûåc tïë Àöng Nam AÁ nùçm úã ròa phña Àöng bùæc cuãa ÊËn Àöå Dûúng vaâ nïëu nhû nhòn tûâ luåc àõa thò caã Mianma vaâ Thaái Lan cuäng trúã thaânh nhûäng cûãa ngoä trïn caån àïí tiïën vaâo ÊËn Àöå Dûúng. Hún nûäa, nïëu nhòn theo quan àiïím cuãa K.M. Panmikar thò àöëi vúái nhûäng quêìn àaão nhû Andaman vaâ Nicobar cuãa ÊËn Àöå, eo Mallacca giöëng nhû haâm cuãa möåt con caá sêëu khöíng löì, àang múã chûåc nuöët nhûäng con möìi beá nhoã àoá. Vaâ nïëu chûa tñnh àïën võ trñ chiïën lûúåc cuãa eo biïín Mallacca àöëi vúái an ninh quöëc gia cuãa nhiïìu nûúác Àöng Bùæc AÁ, thò khu vûåc naây cuäng àaä àuã têìm quan troång àïí ÊËn Àöå phaãi àùåt noá vaâo chiïën lûúåc an ninh vaâ ngoaåi giao cuãa mònh. Hiïån taåi, nhûäng lo ngaåi cuãa ÊËn Àöå úã ÊËn Àöå Dûúng göìm coá: sûå xuêët hiïån cuãa caác thïë lûåc bïn ngoaâi, trong àoá àaáng kïí nhêët laâ Myä vaâ Trung Quöëc; vêën àïì Pakistan; an ninh nùng lûúång, àùåc biïåt laâ dêìu moã (7). Trong àoá, vêën àïì Trung Quöëc liïn quan mêåt thiïët túái möëi quan hïå ÊËn Àöå vúái ASEAN. Hiïån nay, Trung Quöëc àaä vaâ àang tòm kiïëm cú höåi àïí tùng cûúâng sûå hiïån diïån cuãa mònh úã khu vûåc ÊËn Àöå Dûúng thöng qua caã àûúâng biïín vaâ àûúâng böå. Nïëu tñnh caã phña bùæc ÊËn Àöå nûäa (phêìn giaáp Trung Quöëc) thò sûå xuêët hiïån cuãa Trung Quöëc gêìn nhû trúã thaânh möåt voâng troân xung quanh ÊËn Àöå, coân úã khu vûåc ÊËn Àöå Dûúng, Trung Quöëc cuäng àaä coá àûúåc nhûäng võ trñ quan troång. Vaâ Àöng Nam AÁ laâ möåt trong nhûäng cêy cêìu àïí Trung Quöëc bûúác nhûäng bûúác quan troång êëy. Vêåy nïn bïn caånh viïåc tùng cûúâng khaã nùng quên sûå cuãa mònh, ÊËn Àöå àaä àêíy maånh liïn kïì trïn têët caã caác lônh vûåc àöìng thúâi cuäng xuác tiïën vaâ tùng cûúâng caác biïån phaáp xêy dûång loâng tin àöëi vúái caác quöëc gia Àöng Nam AÁ. Àïën àêy, chuáng ta coá thïí nhòn thêëy möåt muåc àñch khaác nûäa cuãa chñnh saách hûúáng Àöng: àoá laâ nhùçm tùng cûúâng an ninh vuâng ÊËn Àöå Dûúng. Búãi caâng coá nhiïìu lúåi ñch chung vïì kinh tïë bao nhiïu nhûäng nguy cú an ninh seä caâng giaãm bêëy nhiïu. Coân mùåt trêån chöëng cûúáp biïín - àêy laâ möåt trong nhûäng lônh vûåc húåp taác múái giûäa hai bïn ÊËn Àöå vaâ ASEAN. Taåi diïîn àaân húåp taác khu 46♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 10. Trung Quöëc, Myä vûåc ASEAN (ARF) àûúåc töí chûác vaâo thaáng 7 nùm 2004 taåi Jakarta (Inàönïsia), Böå trûúãng Böå ngoaåi giao ÊËn Àöå, Natwar Singh, tuyïn böë ÊËn Àöå sùén saâng tham gia baão vïå vuâng eo biïín Mallacca vaâ khùèng àõnh rùçng baão vïå tuyïën àûúâng naây cuäng laâ àaãm baão lúåi ñch quöëc gia cuãa ÊËn Àöå. Búãi, ngoaâi lyá do eo biïín naây laâ möåt trong nhûäng cûãa ngoä vaâo ÊËn Àöå Dûúng, thò àêy coân laâ àõa àiïím maâ ¼ khöëi lûúång haâng hoáa thûúng maåi cuãa thïë giúái vaâ hêìu hïët nguöìn nùng lûúång nhêåp khêíu cuãa Trung Quöëc, Nhêåt Baãn bùæt buöåc phaãi ài qua. Ngoaâi ra khu vûåc naây coân laâ núi hoaåt àöång rêët maånh meä cuãa boån cûúáp biïín vaâ khuãng böë. Cuâng vúái sûå thaânh cöng cuãa chñnh saách hûúáng Àöng, võ trñ cuãa ÊËn Àöå úã Àöng Nam AÁ ngaây caâng àûúåc ASEAN cöng nhêån. Àoá khöng chó laâ bûúác àïåm àïí ÊËn Àöå vûún têìm aãnh hûúãng cuãa mònh sang àïën khu vûåc chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng maâ àoá coân laâ nhûäng bûúác ài tûå khùèng àõnh võ trñ nûúác lúán cuãa mònh úã vuâng ÊËn Àöå Dûúng cuãa ÊËn Àöå. Vai troâ nûúác lúán àoá, coá leä àaä àûúåc ÊËn Àöå thïí hiïån khaá töët bùçng nhûäng nöî lûåc cûáu höå nhûäng naån nhên soáng thêìn trong vuâng ÊËn Àöå Dûúng sau tai hoåa xaãy ra taåi khu vûåc naây vaâo thaáng 12 nùm 2004. 3. Quan hïå ÊËn Àöå - Viïåt Nam trong möëi tûúng taác vúái ASEAN Hai nûúác ÊËn Àöå - Viïåt Nam àaä coá möëi quan hïå thên thiïët vúái nhau trûúác khi ASEAN ra àúâi möåt thúâi gian daâi. Vaâ cho àïën trûúác khi Viïåt Nam tham gia ASEAN, möëi quan hïå àoá coá thïí noái àaä trúã thaânh möåt tònh hûäu nghõ khaá bïìn chùåt. Mùåt khaác, Viïåt Nam vaâ caác nûúác thaânh viïn ASEAN trûúác àêy hêìu nhû khöng coá quan hïå vúái nhau. Ta coá thïí thêëy phêìn naâo sûå taác àöång lêîn nhau cuãa möëi quan hïå ÊËn Àöå - Viïåt Nam, ÊËn Àöå - ASEAN vaâ Viïåt Nam - ASEAN. Hiïåp höåi caác quöëc gia Àöng Nam AÁ (ASEAN) àûúåc thaânh lêåp vaâo 28.8.1968 taåi Bangkok (Thaái Lan) vúái nùm quöëc gia thaânh viïn ban àêìu: Thaái Lan, Philippines, Indönïsia, Malaysia, Singapore. Trong àoá hêìu hïët caác quöëc gia naây àïìu laâ thaânh viïn cuãa nhûäng liïn minh khu vûåc nùçm dûúái sûå baão trúå cuãa Myä: Thaái Lan vaâ Philippine trong SEATO, Malaysia trong AZPAK, Malaysia vaâ Singapore trong ANZUS - nhûäng liïn minh chöëng cöång saãn, chöëng Xaä höåi chuã nghôa. Trong àoá Viïåt Nam, Laâo - hai quöëc gia ài theo con àûúâng Xaä höåi chuã nghôa vaâ Campuchia àang phaãi chöëng laåi cuöåc xêm lùng cuãa àïë quöëc Myä. Àoá laâ möåt trong nhûäng lyá do khiïën ngay tûâ àêìu Viïåt Nam vaâ töí chûác naây khöng coá möëi quan hïå töët àeåp. Vêåy nïn trûâ Inàönïsia, Viïåt Nam khöng hïì coá quan hïå ngoaåi giao vúái bêët kyâ quöëc gia ASEAN naâo cho maäi àïën sau khi hiïåp àõnh Pari vïì Viïåt Nam àûúåc kyá kïët (1.1973), tûác laâ Myä seä phaãi ruát khoãi Viïåt Nam. Àïën thaáng 2 nùm 1973, ASEAN baây toã mong muöën múã röång thaânh phêìn hiïåp höåi. Àïën giûäa nùm 1976, têët caã caác nûúác ASEAN àaä thiïët lêåp quan hïå ngoaåi giao vúái Viïåt Nam (11). Bùæt àêìu tûâ àoá quan hïå giûäa Viïåt Nam vaâ ASEAN àûúåc àêíy maånh. Tuy nhiïn àïën nùm 1979, "sûå kiïån Campuchia" möåt lêìn nûäa àaä khiïën möëi quan hïå Viïåt Nam - ASEAN cùng thùèng. "Sûå kiïån Campuchia" - thïí hiïån nhûäng mûu àöì chiïëm àoáng vuâng Àöng Nam AÁ luåc àõa phuåc vuå cho nhûäng muåc àñch chñnh trõ roä raâng cuãa möåt söë cûúâng quöëc10. Trong khi àoá caác nûúác ASEAN kïët töåi Viïåt Nam àaä xêm lûúåc Campuchia, àoâi Viïåt Nam ruát quên vïì nûúác coân Viïåt Nam laåi phaãn baác quan àiïím naây vaâ yïu cêìu quên àöåi cuãa têët caã nûúác ngoaâi phaãi ruát khoãi Campuchia. Vaâ chñnh ÊËn Àöå laâ àêët nûúác àaä goáp phêìn rêët lúán trong viïåc giaãi quyïët vêën àïì Campuchia, haân gùæn möëi quan hïå Viïåt Nam - ASEAN. Khu vûåc Àöng Nam AÁ noái chung coá yá nghôa chiïën lûúåc àöëi vúái an ninh cuãa ÊËn Àöå, coân khu vûåc Àöng Nam AÁ luåc àõa noái riïng laåi nùçm goån trong vuâng àïåm giûäa Trung Quöëc vaâ ÊËn Àöå. Vêåy nïn bêët kyâ möåt trong hai quöëc gia naây hay bêët cûá cûúâng quöëc naâo khaác gêy aãnh hûúãng lïn àûúåc vuâng naây, seä coá nhiïìu cú höåi gêy töín thûúng àïën an ninh chñnh trõ cuãa Trung Quöëc vaâ ÊËn Àöå. Riïng Viïåt Nam khöng nhûäng chó laâ haâng xoám saát sûúân vúái Trung Quöëc maâ coân laâ möåt cûãa ngoä quan troång ài vaâo vuâng Thaái Bònh Dûúng. Àöëi vúái ÊËn Àöå, khi khöng thïí coá quan hïå mêåt thiïët àûúåc vúái Mianma - quöëc gia Àöng Nam AÁ duy nhêët coá àûúâng biïn giúái chung vúái caã Trung Quöëc K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47 vaâ ÊËn Àöå - ÊËn Àöå coá thïí quay sang Viïåt Nam àïí tòm kiïëm cú höåi cên bùçng aãnh hûúãng vúái Trung Quöëc úã vuâng Àöng Nam AÁ. Vúái võ trñ quan troång nhû vêåy, ÊËn Àöå khöng thïí àïí Àöng Nam AÁ bõ chi phöëi vaâ hún nûäa laâ nùçm ngoaâi têìm kiïím soaát cuãa mònh. Vaâ möåt khu vûåc khöng dïî bõ chi phöëi nïëu nhû noá àoaân kïët. ÊËn Àöå quyïët àõnh seä chung tay vúái caác quöëc gia Àöng Nam AÁ, giaãi quyïët vêën àïì Campuchia, àûa Viïåt Nam vaâ caác nûúác ASEAN xñch laåi gêìn nhau [9, tr.58]. Coân àöëi vúái Viïåt Nam, luác naây, thûåc hiïån àöíi múái nïìn kinh tïë trong böëi caãnh bõ Myä cêëm vêån laâ rêët khoá khùn, thïë nïn ASEAN khöng chó laâ möåt giaãi phaáp àïí Viïåt Nam àûúng àêìu vúái sûå cêëm vêån cuãa Myä maâ ASEAN coân laâ cú höåi phaát triïín cho nïìn kinh tïë vûâa bùæt àêìu múã cûãa naây. Vïì phña ASEAN, tuy trong vêën àïì Campuchia möåt söë nûúác coá e deâ Viïåt Nam, nhûng vïì lêu daâi Trung Quöëc múái laâ nöîi lo lúán nhêët cuãa hoå [9, tr.53-68]. Vaâ hoå cêìn Viïåt Nam nhû möåt vuâng àïåm an toaân, ngùn caách hoå vúái Trung Quöëc. Quan hïå Viïåt Nam - ASEAN giúâ àêy àaä khaác, thaái àöå cùng thùèng cuãa hoå daânh cho nhau àaä luâi vaâo dô vaäng, sûå tñnh toaán deâ chûâng àûúåc thay thïë bùçng sûå thên thiïån vaâ chuã àöång húåp taác. ASEAN giúâ àaä laâ möåt ASEAN 10 àoaân kïët àêìy tiïìm nùng. Lúåi ñch cuãa ASEAN cuäng laâ lúåi ñch cuãa Viïåt Nam. Viïåt Nam thöng qua ASEAN àaä trúã thaânh thaânh viïn cuãa nhûäng diïîn àaân kinh tïë lúán trïn thïë giúái APEC, ASEM... núi quöëc gia naây nhòn thêëy nhiïìu triïín voång cho sûå phaát triïín kinh tïë. Vúái nhûäng gò laâm àûúåc khi giuáp sûác giaãi quyïët vêën àïì Campuchia, ÊËn Àöå laâ chòa khoáa àïí Viïåt Nam bûúác vaâo ASEAN. Vaâ duâ khöng coá bïn naâo chñnh thûác tuyïn böë nhûng sûå kiïån Campuchia àaä thùæt chùåt hún nûäa möëi quan hïå giûäa ÊËn Àöå vaâ Viïåt Nam. 4. Kïët luêån Sûå àöí vúä cuãa trêåt tûå hai cûåc Xö - Myä seä taåo ra nhiïìu cú höåi cho ÊËn Àöå hún laâ töín thêët. Vaâ coá veã nhû ÊËn Àöå àaä khöng boã qua nhûäng cú höåi àoá. Hiïån taåi, võ thïë cuãa ÊËn Àöå so vúái chñnh noá caách àêy hún 10 nùm àaä khaác hùèn. ÊËn Àöå khöng coân bõ àöång trûúác nhûäng thay àöíi cuãa thúâi cuöåc maâ àang chuã àöång taåo ra nhûäng thay àöíi coá lúåi cho mònh: gêìn àêy ÊËn Àöå àang cöë gùæng taåo dûång möåt möëi quan hïå gêìn guäi vúái Myä, nöî lûåc àïí tiïën túái bònh thûúâng hoáa vúái Pakistan, quan hïå thên thiïån vúái Trung Quöëc; àöëi thoaåi vúái Nga, múã röång aãnh hûúãng trong vuâng ÊËn Àöå Dûúng, àaä àaåt àûúåc vai troâ nhêët àõnh àöëi vúái caác nûúác trong khu vûåc Àöng Nam AÁ, vêån àöång maånh meä àïí coá àûúåc möåt ghïë àaåi diïån cho Chêu AÁ trong Höåi àöìng Baão an Liïn húåp quöëc khi töí chûác lúán nhêët haânh tinh naây caãi töí, nïìn kinh tïë trong nûúác àaä hoaân toaân bûúác ra khoãi khuãng hoaãng vaâ àang vûäng bûúác ài lïn. Tuy nhiïn, thïë giúái àêìu thïë kyã XXI laåi phaãi baâng hoaâng trûúác nhûäng thaãm khuãng böë taân khöëc vaâ daä man. Caách àêy ñt lêu, thuã àö Delhi, Mumbai cuãa ÊËn Àöå cuäng àaä phaãi hûáng chõu haâng loaåt vuå àaánh bom khuãng böë... Vúái sûå hoaåt àöång maånh meä cuãa caác töí chûác khuãng böë nhû hiïån nay, chùæc chùæn àoá chûa phaãi laâ thaãm hoåa cuöëi cuâng. Trong hoaân caãnh múái naây, coá nhûäng yïëu töë múái taác àöång àïën möëi quan hïå ÊËn Àöå-ASEAN, hêìu nhû àïìu laâ nhûäng yïëu töë taác àöång tñch cûåc. Trûúác hïët àoá laâ möëi quan hïå ÊËn Àöå - Iran, möëi quan hïå àoá dûúâng nhû àang xêëu ài. Tònh traång hiïån nay cuãa möëi quan hïå naây coá thïí coi laâ hïå quaã cuãa triïín voång töët àeåp trong möëi quan hïå ÊËn Àöå-Myä gêìn àêy. Àïí thùæt chùåt quan hïå vúái Myä, ÊËn Àöå àaä uãng höå Myä àûa vêën àïì haåt nhên cuãa Iran ra Höåi àöìng baão an. Vaâ Iran - quöëc gia saãn xuêët dêìu thûá hai cuãa thïë giúái, àöìng thúâi laâ nguöìn cung cêëp dêìu lúán cho ÊËn Àöå - àaä tuyïn böë chêëm dûát dûå aán xêy dûång àûúâng öëng dêîn dêìu Iran - Pakistan - ÊËn Àöå. Maâ nhu cêìu sûã duång dêìu moã thò ngaây caâng tùng, chùæc chùæn ÊËn Àöå seä phaãi xuác tiïën nhûäng möëi quan hïå múái vaâ àêíy maånh nhûäng möëi quan hïå cuä cêìn thiïët àïí tòm kiïëm nguöìn dêìu moã múái, vaâ nïëu àiïìu àoá xaãy ra, chùæc chùæn möëi quan hïå vúái ASEAN seä àûúåc àêíy maånh hún nûäa. Thûá hai, àoá laâ vêën naån khuãng böë. Caã ÊËn Àöå vaâ nhiïìu vuâng cuãa ASEAN àïìu laâ àiïím noáng cuãa caác nhoám khuãng böë, trong àoá coá caác nhoám khuãng böë quöëc tïë. Húåp taác àïí chöëng khuãng böë hiïåu quaã laâ àiïìu caã hai bïn àaä tñnh túái nhûng chùæc chùæn noá seä laâ möåt trong nhûäng yïëu töë thuác àêíy möëi quan hïå naây trong tûúng lai. Xeát trong böëi caãnh hiïån nay vaâ xu hûúáng cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái, tûúng lai cuãa möëi quan hïå ÊËn Àöå-ASEAN khöng phaãi laâ khoá àoaán trûúác. Chùæc chùæn nhûäng súåi dêy raâng buöåc giûäa hai bïn seä ngaây caâng àûúåc thùæt chùåt. Nhûng noá thùæt chùåt àïën àêu phêìn nhiïìu phuå thuöåc vaâo sûå chuã 48♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N àöång cuãa ÊËn Àöå11. Thïë coân yïëu töë Trung Quöëc? Liïåu Trung Quöëc coá laâ möëi caãn trúã naâo cho quan hïå ÊËn Àöå-ASEAN? Vúái "thuyïët tröîi dêåy hoâa bònh", roä raâng Trung Quöëc àang tòm caách xêy dûång loâng tin vúái caác nûúác laáng giïìng vaâ keáo sûå chuá yá tûâ caác nûúác naây vïì phña mònh cho nïn ñt nhiïìu àoá cuäng laâ sûå caãn trúã, nïëu xeát khña caånh tñch cûåc, Trung Quöëc coá thïí trúã thaânh yïëu töë àöång lûåc àöëi vúái möëi quan hïå ÊËn Àöå-ASEAN. Hún nûäa, àöëi vúái ASEAN, tuy hai nûúác (ÊËn Àöå vaâ Trung Quöëc) cuâng chung muåc tiïu nhûng xeát vïì tiïìm lûåc kinh tïë, hai nûúác coá nhûäng thïë maånh hoaân toaân khaác nhau: ÊËn Àöå maånh vïì cöng nghïå thöng tin, dõch vuå phong phuá, xuêët khêíu phêìn mïìm, coân Trung Quöëc maånh vïì cú súã haå têìng, xuêët khêíu phêìn cûáng cho nïn, caách hoå tiïëp cêån caác nûúác ASEAN vaâ ngûúåc laåi seä ñt coá 27. Gêìn àêy nhêët laâ sûå viïåc ÊËn Àöå àûa ra baãn danh saách 1414 saãn phêím maâ quöëc gia naây muöën àûa ra khoãi danh saách caác saãn phêím phaãi cùæt giaãm thuïë theo hiïåp àõnh tûå do thûúng maåi ÊËn Àöå - ASEAN. Caác nhaâ chuyïn mön àaánh giaá àiïìu naây laâ do ÊËn Àöå chûa sùén saâng àïí ài vaâo thûåc thi baãn hiïåp àõnh naây. Tuy nhiïn, chùæc chùæn, noá laâ möåt trong nhûäng nguyïn nhên laâm chêåm thúâi àiïím hiïån thûåc hoáa cuãa khu vûåc mêåu dõch tûå do ÊËn Àöå - ASSEAN. cú höåi gêy bêët lúåi cho nhau. *** G.V.C Naidu trong baâi viïët "Whither the Look East Policy" àùng trïn taåp chñ: "Strategic Analysis", söë 2 nùm 2004, noái rùçng: "Duâ thïë naâo ài chùng nûäa chuáng ta cuäng coá thïí noái rùçng chñnh saách hûúáng Àöng àaä àoáng möåt vai troâ thiïët yïëu trong viïåc thuác àêíy ÊËn Àöå trúã thaânh möåt trong nhûäng cûúâng quöëc úã vuâng Chêu AÁ Thaái Bònh Dûúng. Ngaây nay, khöng coá cuöåc thaão luêån naâo vïì chñnh trõ, chiïën lûúåc hay kinh tïë àûúåc coi laâ hoaân têët nïëu khöng àïì cêåp àïën ÊËn Àöå". Öng àaä khùèng àõnh sûå quan troång cuãa chñnh saách Hûúáng Àöng àöëi vúái ÊËn Àöå. Àiïìu àoá àöìng nghôa vúái viïåc thûâa nhêån kïët quaã cuäng nhû vai troâ trong tûúng lai cuãa möëi quan hïå ÊËn Àöå - Àöng Nam AÁ trong haânh trònh tiïën túái muåc àñch nûúác lúán cuãa ÊËn Àöå. TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 1. A.Z.Hilali, Indias strategic thinking and its national security policy, Asian survey, vol 41, No 5, Sept-Oct 2001, pp 737-764. 2. Àöî Àûác Àõnh (1998), 50 nùm kinh tïë ÊËn Àö å, Nxb. Thïë giúái, Haâ Nöåi. 3. Focus: ASEAN + 2, Programme for enhancing India"s trade with ASEAN, Australia and New Zealand, Indian ministry of commerce & industry. 4. G.V.C Naidu, Whither the Look East policy: India and Southeast Asia, Strategic Analysis, vol 28, No2, Apr-Jun 2004. 5. K.Roy Mihir, Looking East: Maritime cooperation in the Indian Ocean, African Security Riview, vol 4, No3, 1995. 6. Kumar Satish, Indian"s national security: annual review 2002, India Research Press, New Delhi, 2003. 7. L.Berlin Donald, India in the Indian Ocean, naval War Colledge Review, Vol 59, No2, spring 2006. 8. Michel Klen (9/2000), Àöng AÁ sau khuãng hoaãng, thöng tin tham khaão quan hïå quöëc tïë, Thöng têën xaä Viïåt Nam. 9. Mohammed Ayoob, India and southeast Asia: Indian perceptions and policies, Routledge, London, 1990. 10. Nguyïîn Caãnh Huïå (2002), Nhòn laåi viïåc ÊËn Àöå cöng nhêån chñnh phuã cöång hoâa nhên dên Campuchia, taåp chñ Nghiïn cûáu lõch sûã, söë 1. 11. Nguyïîn Huy Höìng (1995), Vïì quan hïå giûäa Viïåt Nam vaâ ASEAN, taåp chñ Nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ, söë 2. 12. Nguyïîn Trûúâng Sún (7/2005), Chñnh saách hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå vaâ taác àöång cuãa noá túái aãnh hûúãng ÊËn Àöå- ASEAN, Luêån vùn thaåc sô, Hoåc viïån quan hïå quöëc tïë. 13. Nguyïîn Xuên Thùæng - Buâi Trûúâng Giang (2006), Khu vûåc thûúng maåi tûå do ASEAN - Trung Quöëc (ACFTA) vaâ triïín voång húåp taác ASEAN - Trung Quöëc, taåp chñ Nghiïn cûáu Trung Quöëc, söë 6. 14. P.Limaye Satu, India"s relations with Southeast Asia take a wing, Southeast Assia Affairs 2003, pp 39-45. 15. Shiraishi Masaya, Mekong regional cooperation and East Asia. 16. Thöng têën xaä Viïåt Nam (2004) Taâi liïåu tham khaão söë 3. 17. Trêìn Cao Thaânh, ASEAN - ÊËn Àöå vaâ húåp taác söng Mïköng - söng Hùçng, taåp chñ nghiïn cûáu quöëc tïë, söë 44. 18. Trêìn Thõ Lyá (2000), Sûå àiïìu chónh chñnh saách cuãa Cöång hoâa ÊËn Àöå tûâ nùm 1991 àïën 2000, Nxb. KHXH, Haâ Nöåi. K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦49 19. Trêìn Thõ Lyá, Mûúâi nùm àiïìu chónh chñnh saách àöëi ngoaåi cuãa Cöång hoâa ÊËn Àöå (1991-2000): Nhûäng thaânh tûåu, Höåi thaão khoa hoåc "30 nùm quan hïå Viïåt Nam - ÊËn Àöå: nhòn laåi vaâ triïín voång" (1972-2002). 20. Tridib Chakraborti (2003), Quan hïå ÊËn Àöå - Viïåt Nam: Möåt tònh baån hûúáng Àöng àaä àûúåc thûã thaách qua thúâi gian, taåp chñ Nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ, söë 5. 21. V.D. Chopra, Vietnam today Indo-Vietnam relations, Gyan pulishing House, Delhi, 2000. 22. Voä Xuên Vinh (2005), Viïåt Nam trong chñnh saách hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå, taåp chñ Nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ, söë 2. 23. Voä Xuên Vinh (2005), Chñnh saách hûúáng Àöng cuãa ÊËn Àöå: caác nguyïn nhên hònh thaânh, taåp chñ Nghiïn cûáu Àöng Nam AÁ, söë 3. 24. Walman Amy, India harvests fruit of a diaspora, the New York Times, 11 January 2003. 25. Yahya Faizal, India and Southeast Asia: Revisited, Contemporary Southeast Asia, vol 25, Iss 1, 2003. 26. Yahya Faizal, Pakistan, SAARS and as relations, Contemporary Southeast Asia, vol 26, Iss 2, 2004. 27. (India and the emerging geopgrapolitics of the Indian Ocean region). 28. 29. (Special report: Myanmar shows India the road to Southeast Asia, Tony Allison). 30. (Trans-Asia Highway(Saustra to singapore via Imphal)-a dream reality, G.S. Oinam). 31. 32. 33. (Looking East, Armit Baruah). 34. >org/2005_conference_proceedings.pdf (India_ASEAN free trade area: a roadmap to new economic synergies, Vijita Aggarwal). 35. (The Indian Diaspora: An untapped asset, Prafulla Ketkar). 36. (Whatever happened to India's Look East policy? The Mekong-Ganga. 37. (India-ASEAN agreement on comprehensive economic cooperation) 38. (Indo-Myanmar energy cooperation, Happymon Jacob) 39. (India's project seabird and the Indian Ocean's balance of power). 40. (India-ASEAN FTA runs into roadblock, Deepshikha Sikarwar). 41. (The challenge of security in the Indian Ocean in the 21st century, Peter lehr). 42. (India-ASEAN FTA- small step for a bis stride in world trade, Geethanjali Nataraj and Pravakar Sahoo). SUMMARY ASEAN - Indian Relationship in the Past Decade. Associate Prof. Dr. Do Thu Ha Owing to the close relations of culture, history and geography between India and South East Asia as well as the objective impacts of the world affairs and nations' strategic interests, India's 'Look East Policy', in which South East Asia plays a vital role, came into being. That policy expresses the aspiration for a powerful economy, national defense, and more importantly, the aspiration to prove India itself. 50♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N The article deals with the role of South East Asia in India's Look East Policy, the decisive conditions to that role such as cultural and historical context, the strategic location of South East Asia... The main points of the article is about ASEAN - Indian relationship over the last ten years in all aspects such as dialogue mechanism and foreign affairs, economic relations (import - export, foreign investment, Comprehensive Agreements on Economic Cooperation - CACE), security cooperation... Furthermore, the article also analyzes some hot issues in the relation between India and South East Asia: Free Trade Area - FTA, Mekong - Ganga Cooperation - MGC, security in the Indian Ocean, prospects of the relation between India and ASEAN, and last but not least, the relation between India and Vietnam in the interaction with ASEAN.