Quan điểm về kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa

28 hai gi¸ kÐo dµi c(1981-1985)trªn diÖn réng ,trong khi hÇu nh­ kh«ng cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nµo lµm gi¶m ph¸t nªn l¹m ph¸t trÇm träng thªm l¹i ®Èy gi¸ thÞ tr­êng tiÕp tôc t¨ng nhanh .NÕu lÊy mèc gi¸ n¨m 1979lµ 100 th× n¨m 1981 lµ:313,7%;1984:1400% ;19852390%.Tr­íc t×nh h×nh trªn 6/1985 Héi nghÞ trung ­¬ng lÇn thø 8 bµn vÒ gi¶m l­¬ng –tiÒn ®· rót ra bµi häc tæng qu¸t lµ :ph¶i døt kho¸t xãa bá tËp trung quan liªu bao cÊp ,thùc hiÖn ®óng chÕ ®é tËp trung d©n chñ h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh XHCN. b.Giai ®o¹n tõ 1986-1990 §¹i héi lÇn thø 6 cña §¶ng (12/1986) ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong sù nghiÖp ®æi míi tiÕn lªn x©y dùng CNXH ë n­íc ta .§©y thùc sù lµ mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c tiÕn hµnh ®ång thêi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. (+) Thùc sù chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. (+) ChuyÓn tõ nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn thùc hiÖn tù do kinh doanh theo ph¸p luËt . (+)Thùc hiÖn c¬ cÊu kinh tÕ më ®a d¹ng hãa vµ ®a ph­êng hãa quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i tõng b­íc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi . Trªn c¬ së ®ã ,vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc còng chuyÓn ®æi tõ qu¶n lý trùc tiÕp sang qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ b»ng ph¸p luËt ,c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ ,c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt cã hiÖu lùc . 29 Víi nh÷ng quan ®iÓm ®æØ míi cña nghÞ quyÕt ®¹i héi 7 chóng ta ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p vµ chñ tr­¬ng tÝch cùc trªn nhiÒu mÆt .Trong c«ng nghiÖp nghÞ ®Þnh 217H§BT cña héi ®ång bé tr­ëng ban hµnh ®· ‘cëi trãi ‘ph¸t huy quyÒn tù chñ kinh doanh cña ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh .§èi víi n«ng nghiÖp nghÞ quyÕt cña bé chÝnh trÞ ®· x¸c ®Þnh hîp t¸c x· lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ ,tù qu¶n ;hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ nhËn kho¸n cña hîp t¸c x· vµ dÇn dÇn chuyÓn thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp tù chñ .VÒ sö lý gi¸ c¶ tõ héi nghÞ trung ­¬ng lÇn 6 khãa 6 vµo th¸ng 3/1989nhµ nø¬c quyÕt ®Þnh thùc hÞªn chuyÓn toµn bé l­¬ng thùc sang kinh doanh ,bá hoµn tßan chÕ ®é cung cÊp l­êng thùc chuyÓn 80%vËt t­ sang kinh doanh cßn l¹i 20% vÉn gi÷ gi¸ ph©n phèi.§©y lµ lÇn ®Çu tiªn trªn thùc tÕ vÒ c¬ b¶n chóng ta cã hµng hãa theo ®óng nghÜa ,thùc hiÖn quan ®iÓm mét thÞ tr­êng mét c¬ chÕ gi¸ kinh doanh cã t¸c ®éng lín trong viÖc xãa bá c¬ chÕ tËp trung bao cÊp chuyÓn sµng c¬ chÕ thÞ tr­êng.MÆt kh¸c chóng ta ®· t¹o r a ®­îc tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i th«ng qua viÖc ban hµnh luËt ®Çu t­ ,®Èy m¹nh hîp t¸c ®Çu t­ víi n­íc ngoµi . Tãm l¹i thêi k× nµy cña c«ng cu«c ®æi míi ®· ®¹t ®­îc nhiÒu b­íc tݪn ®¸ng khÝch lÖ ®· ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta vµo qòy ®¹o ph¸t trتnvèn cã cña nã .§ã lµ ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa ,thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. c.Giai ®o¹n 1991®Õn nay giai ®o¹n nµy g¾n víi ba sù kiÖn lÞch sö quan träng ®ã lµ ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII, lÇn thø VIII vµ lÇn thø IX . (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6-1991)®· kh¼ng ®Þnh :” §­êng lèi ®æi míi do §¹i héi VI ®Ò ra lµ ®óng ®¾n,b­íc ®i cña c«ng cuéc ®æi míi vÒ c¬ b¶n lµ phï 30 hîp. Qua thùc tiÔn chóng ta cã thªm nh÷ng nhËn thøc míi vµ kinh nghiÖm quan träng vÒ con ®­êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi phï hîp víi ®Æc ®iÓm n­íc ta. §ã lµ c¬ së rÊt quan träng ®Ó chóng ta tiÕp tôc tiÕn lªn ”. (+) §¹i héi §¶ng lÇn thø VII (th¸ng 6/1996) ®· chØ râ :” §¹i héi VI ®Ò ra ®­êng lèi ®æi míi toµn diÖn .§¹i héi VII th«ng qua c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn-x· héi ®Õn 2000. XÐt trªn tæng thÓ, viÖc thùc hiÖn nh­ng chÝnh s¸ch míi nh­ng n¨m qua vÒ c¬ b¶n lµ ®óng ,®óng ®Þnh h­íng XHCN. (+) §¹i h«i §¶ng lÇn thø IX (4/2001) ®¸nh gi¸ l¹i 10 n¨m thùc hiÖn chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi (1991-2000)®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng. §¹i héi lÇn nµy ®· x¸c ®Þnh râ ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña n­íc ta: “ §­êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta lµ : §Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa ,hiÖn ®¹i hãa ,x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ,®­a n­íc ta trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ;­u tiªn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt theo ®Þnh h­íng XHCN ;ph¸t huy cao ®é néi lùc, tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh,cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng ; t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n hãa ;thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr­êng ;kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi vµ t¨ng tr­ëng quèc phßng an ninh. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 10 n¨m (2001-2010) nh»m : §­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn , n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n , t¹o nÒn t¶ng ®Ót ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc 31 c«ng nghiÖp theo h­ãng hiÖn ®¹i.Nguån lùc con ng­êi,n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ ,kÕt cÊu h¹ tÇng , tiÒm lùc kinh tÕ,quèc phßng vµ an ninh ®­îc t¨ng c­êng ; thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n;vÞ thÕ cña n­íc ta trªn tr­êng quèc tÕ ®­îc n©ng cao”. 3.B¶n chÊt, ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội, mà là sự nắm bắt và vận dụng xu thế vận động khách quan của kinh tế thị trường trong thời đại ngày nay. Đảng Cộng sản Việt Nam trên cơ sở nhận thức tính quy luật phát triển của thời đại và sự khái quát, đúc rút từ kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường thế giới, đặc biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và ở Trung Quốc, để đưa ra chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhằm sử dụng kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu từng bước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử của kinh tế thị trường. Cũng có thể nói kinh tế thị trường là "cái phổ biến", còn kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là "cái đặc thù" của Việt Nam, phù hợp với điều kiện và đặc điểm cụ thể của Việt Nam. Nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây không phải là kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa, cũng không phải là kinh tế bao cấp, quản lý theo kiểu tập trung quan liêu; và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, bởi vì như trên đã nói Việt Nam đang ở 32 trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, vừa có vừa chưa có đầy đủ các yếu tố của chủ nghĩa xã hội. Chủ trương phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là sự tiếp thu có chọn lọc thành tựu của văn minh nhân loại, phát huy vai trò tích cực của kinh tế thị trường trong việc thúc đẩy phát triển sức sản xuất, xã hội hóa lao động, cải tiến kỹ thuật - công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, tạo ra nhiều của cải, góp phần làm giàu cho xã hội và cải thiện đời sống nhân dân; đồng thời phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, như chạy theo lợi nhuận đơn thuần, cạnh tranh khốc liệt, bóc lột và phân hóa giàu nghèo quá đáng, ít quan tâm giải quyết các vấn đề xã hội. Đây cũng là sự lựa chọn tự giác con đường và mô hình phát triển trên cơ sở quán triệt lý luận Mác - Lê-nin, nắm bắt đúng quy luật khách quan và vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ: kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội, thể hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chính là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Mục đích của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. 33 Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách, pháp luật và bằng cả sức mạnh vật chất của lực lượng kinh tế Nhà nước; đồng thời sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể nhân dân. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất, kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa và giáo dục, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nâng cao dân trí, giáo dục và đào tạo con người, xây dựng và phát triển nguồn nhân lực của đất nước. Cũng có thể nói, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một kiểu tổ chức kinh tế của một xã hội đang trong quá trình chuyển biến từ nền kinh tế còn ở trình độ thấp sang nền kinh tế ở trình độ cao hơn hướng tới chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Đây là nền kinh tế thị trường có tổ chức, có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, được định hướng cao về mặt xã hội, hạn chế tối đa những khuyết tật của tính 34 tự phát thị trường, nhằm phục vụ tốt nhất lợi ích của đại đa số nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thể hiện tư duy, quan niệm của Đảng Cộng sản Việt Nam về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải đơn giản là sự trở về với phương thức chuyển nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp, mà điều quan trọng có ý nghĩa quyết định là phải chuyển sang nền kinh tế hiện đại, văn minh nhằm mục tiêu từng bước đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là sự lựa chọn phù hợp với các quy luật phát triển và các điều kiện lịch sử cụ thể của thời đại và của những nước đi sau, cho phép các nước này giảm thiểu được những đau khổ và rút ngắn được con đường đi của mình tới chủ nghĩa xã hội trên cơ sở sử dụng được ưu thế cũng như hạn chế được những khuyết điểm của hai cơ chế: kế hoạch và thị trường. Nói cách khác kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là kiểu tổ chức kinh tế đặc biệt, vừa tuân theo những nguyên tắc và quy luật của hệ thống kinh tế thị trường, vừa bảo đảm tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính tính chất, đặc trưng cơ bản này chi phối và quyết định phương tiện, công cụ, động lực của nền kinh tế và con đường đạt tới mục tiêu, là sử dụng kinh tế thị trường, nâng cao hiệu lực và hiệu quả điều tiết của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, phát triển khoa học và công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, mở cửa và hội nhập nhằm thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển rút ngắn để trong khoảng thời gian không dài có thể khắc phục tình trạng lạc hậu, đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. 35 4.C¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa. a.Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cña nhµ n­íc XHCN Do nhËn thøc cßn gi¶n ®¬n vÒ CNXH vµ con ®­êng ®i lªn CNXH nªn chóng ta ®· thiÕt lËp thÓ chÕ kinh tÕ kÕ häach vµ c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ qu¶n lý tËp chung ,quan liªu, bao cÊp. M« h×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ ®ã cã nh÷ng ®Æc tr­ng chñ yÕu sau: Th­ nhÊt, Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu víi hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh chi tiÕt tõ trªn xuèng d­íi. Do ®ã ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu dùa vµo chØ tiªu ph¸p lÖnh hoÆc lµ quyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc cÊp trªn. Thø hai, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ vËt chÊt víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Th­ ba, trong c¬ chÕ cò quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ bÞ coi th­êng nhµ n­íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¸ch hãa b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ b»ng hiÖn lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®­îc thùc hiÖn d­íi c¸c h×nh thøc : (-) Bao cÊp qua gi¸ lµ h×nh thøc phæ biÕn vµ quan träng nhÊt (-) Bao cÊp qua chÕ ®é tem phiÕu. (-) Bao cÊp theo chÕ ®é cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch. 36 Thø t­, bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý nh­ng phong c¸ch cöa quyÒn quan liªu.M« h×nh kinh tÕ chØ huy, mµ ®iÓn h×nh lµ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa, tËp chung, bao cÊpVíi nh÷ng ®Æc tr­ng trªn cã nh÷ng ­u ®iÓm lµ tËp chung ®­îc nguån lùc v¹o nh÷ng môc tiªu chñ yÕu nh­ng nã l¹i thñ tiªu c¹nh tranh nªn ®· k×m h·m tiÕn bé khoa häc- kü thuËt. V× vËy, d­íi ®æi míi t­ duy vÒ kinh tÕ §¶ng ta ®· ®Ò ra ph­¬ng thøc ®æi míi kinh tÕ lµ chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiªu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc ®Þnh h­íng XHCN. b. C¬ chÕ thÞ tr­êng C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã.Nãi cô thÓ h¬n c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ hÖ thèng h÷u c¬ cña sù thÝch øng lÉn nhau,tù ®iÒu tiÕt lÉn nhau cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, cung-cÇu, c¹nh tranhtrùc tiÕp ph¸t huy t¸c dông trªn thÞ tr­êng ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Cơ chế thị trường, hay cơ chế kinh tế thị trường không đồng nhất với kinh tế thị trường. Cơ chế kinh tế thị trường hay cơ chế thị trường là guồng máy vận hành của nền kinh tế thị trường. Cơ chế thị trường phụ thuộc vào tính chất và yêu cầu khách quan của kinh tế thị trường, song nó bị chi phối bởi yếu tố chủ quan, do con người thiết lập nên trên cơ sở nắm bắt các quy luật phát triển khách quan. Nó phản ánh sự vận dụng của con người bằng việc tổ chức ra guồng máy kinh tế "tự do" hay có điều tiết của nhà nước theo yêu cầu vận động khách quan của nền kinh tế thị trường trong các giai đoạn phát triển khác nhau. Cơ chế thị trường vận động có sự tham gia của nhiều yếu tố, trong