Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng - Nguyễn Diệu Thương

Tập 183, số 07, 2018 Tập 183, Số 07, 2018 T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ Môc lôc Trang Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy” 3 Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê 9 Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn học trung đại Việt Nam 15 Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông 21 Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ người Việt 27 Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay 33 Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng 39 Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên 45 Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm 51 Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên 57 Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay 63 Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc tổng tiến công Mậu Thân năm 1968 69 Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi 73 Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái Nguyên hiện nay 79 Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên 85 Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017 91 Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho học sinh trung học phổ thông 97 Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên 105 Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên 111 Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay 117 Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm 123 Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất 129 Journal of Science and Technology 183(07) N¨m 2018 Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên 135 Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên 141 Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế 147 Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự 153 Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên 159 Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ 165 Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay 171 Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh 177 Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn 183 Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi 189 Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa 195 Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại học Thái Nguyên 201 Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam 207 Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái 213 Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên 219 Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG 227 Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên 233 Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam 239 Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 39 PHƯƠNG THỨC TẠO HÀM Ý TRONG TIỂU PHẨM TRÀO PHÚNG Nguyễn Diệu Thương*, Nguyễn Thị Lan Hương Trường Đại học Sư phạm - ĐH Thái Nguyên TÓM TẮT Tiểu phẩm trào phúng là thể loại báo chí được diễn đạt bằng ngôn ngữ hài hước, châm biếm về một sự việc có thực. Để nắm bắt được các hàm ý trong tiểu phẩm, cần thiết phải sử dụng các phương thức tạo hàm ý và thực hiện quá trình suy ý. Cách thức lựa chọn và sử dụng các yếu tố ngôn ngữ tạo hàm ý trong tiểu phẩm có những đặc điểm độc đáo riêng. Bài viết đã khảo sát và phân tích 3 phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng: dùng khẩu ngữ; cách tạo mơ hồ hệ quy chiếu, mơ hồ chiếu vật; cấu trúc lập luận. Từ khóa: tiểu phẩm, phương thức tạo hàm ý, khẩu ngữ, chiếu vật, cấu trúc lập luận ĐẶT VẤN ĐỀ * Phương thức tạo hàm ý là cách thức lựa chọn và sử dụng các yếu tố ngôn ngữ phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp cụ thể để tạo hàm ý. Quan điểm của Grice, sau này được Đỗ Hữu Châu tiếp thu trong [1], là có hai phương thức biểu thị hàm ý: phương thức biểu thị hàm ý khái quát, phương thức biểu thị hàm ý hội thoại đặc thù. Sau, có công trình đã bàn đến các phương thức tạo hàm ý một cách cụ thể, như: Từ tiền giả định đến hàm ý ngữ dụng [2]. Đặc biệt, trong công trình nghiên cứu [3], tác giả Nguyễn Thị Tố Ninh đã điểm lại các phương thức tạo hàm ý của các tác giả đi trước và đồng thời đề xuất một danh sách có kế thừa những phương thức cụ thể biểu thị hàm ý. Việc đề ra danh sách các phương thức cụ thể này góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng trong quá trình tạo lập cũng như tiếp nhận hàm ý (đặc biệt là loại hàm ý ngữ dụng). Các phương thức đó là: - Sử dụng các phương tiện ngôn ngữ đặc thù: (1) Nước hoa ư? Nước hoa chỉ là một thứ hăng hắc giả tạo, làm sao bằng được mùi rơm rạ trong nắng, mùi hoa bưởi trong sương, mùi hoa ngâu trong chiều, mùi hoa sen trong gió (Hương làng- Băng Sơn) Đoạn ngữ liệu trên có các từ ngữ, cấu trúc đặc thù đánh dấu hàm ý, đó là: chỉ, A làm sao bằng B. Từ chỉ là trợ từ nhấn mạnh, biểu thị sắc thái đánh giá: thấp. Vậy, hàm ý vế đầu * Tel: 0948210155; Email: dieuthuong2212@gmail.com trong câu thứ hai là: đánh giá thấp hay không coi trọng nước hoa bởi chính phẩm chất hăng hắc giả tạo của nó. Thêm nữa, chúng ta biết rằng cấu trúc của câu so sánh A làm sao bằng B, có tiền giả định A được đánh giá kém B trên phương diện nào đó. Và phương diện được được lựa chọn làm phẩm chất so sánh ở đây chính là: mùi hương bởi thứ hăng hắc giả tạo được nói đến. - Vi phạm phương châm hội thoại và quy tắc quan yếu: (2) Trả đũa Bên hồ có hai ông đang im lặng buông câu. Bỗng ông A nói: - Này! Bác làm gì? Ở đâu? Ông B lạnh lùng trả lời: - Tôi câu cá ở bên cạnh ông. Im lặng hồi lâu. Đến lượt ông B buột miệng: - Bác được mấy con rồi? Ông A thản nhiên đáp: - Hai! Một trai, một gái. (Dẫn theo [4, tr.279]) Câu chuyện trên có hai lần từ ngữ được đặt trong sự quy chiếu. Lần thứ nhất, ông B hiểu câu hỏi nhưng giả vờ không biết và quy nó vào vị trí bên cạnh ông. Lần thứ hai, ông A cũng hiểu câu hỏi là hỏi số lượng con cá đã câu được nhưng lại cố tình quy chiếu nó với số lượng con- thế hệ sau do mình sinh ra (Hai! Một trai một gái) nhằm mục đích trả đũa. Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 40 Tuy nhiên, việc tìm hiểu các phương thức tạo hàm ý vẫn là mảnh đất đầy tiềm năng. Đặc biệt, việc vận dụng chúng lại có sự khác biệt tùy thuộc vào tài năng, mục đích và phong cách của các tác giả. Dù vậy, không thể phủ nhận được vai trò quan trọng của chúng là công cụ để hiểu các hàm ý sâu sa từ các tầng nghĩa phối hợp như một mạng lưới chằng chịt của thể loại tiểu phẩm trào phúng với các hàm ý trào phúng sâu cay. Qua việc khảo sát, phân tích, chúng tôi nhận thấy có 8 phương thức tạo hàm ý trong các tiểu phẩm trào phúng [5]: dùng khẩu ngữ; dùng các biện pháp tu từ; dùng các tiền giả định bách khoa là các chất liệu dân gian, văn học, điện ảnh; dùng hiện tượng “phi lô gích”; dùng cấu trúc lập luận; dùng kết cấu hội thoại giả tưởng; dùng cách tạo mơ hồ hệ quy chiếu, mơ hồ chiếu vật; dùng các kiểu câu đơn là các hành động ngôn ngữ gián tiếp. Trong giới hạn của bài báo này, chúng tôi trình bày về phương thức: dùng khẩu ngữ, mơ hồ hệ qui chiếu và chiếu vật, dùng cấu trúc lập luận. CÁC PHƯƠNG THỨC TẠO HÀM Ý Dùng khẩu ngữ Sử dụng các từ ngoại lai Sự xuất hiện của từ ngoại lai trong các tiểu phẩm không những nhằm tạo nên tính “trào” (hài hước) cho người đọc mà còn làm nên giá trị “phúng” (châm biếm, phê phán) một vấn đề nào đó trong đời sống thường nhật của xã hội. Từ ngoại lai được phiên âm theo cách đọc, cách viết tiếng Việt: sơ- cua, toa-let, tắc- xi, mế đầm, mít- xi- tơ, ét- chen, đô la, du, sing- gum (Chuyện tình mùa khô); tốp (Tắm cùng hoa hậu); pho-mát (Điếu văn đọc trước mộ bò tót); vắcxin, mát-xa (Ngày xuân dê nhận chức); Mít-xì-tơ Bi-Xi (Mít-xì-tơ Bi-Xi); sờ - pây - xì, zin (Quý vua); A còng, bẹc rê (Lẽ công bằng) [5] Từ ngoại lai giữ nguyên dạng: hello, exit (Chuyện tình mùa khô); photocopy, logo (Chiếc thảm bay của tôi), laptop, micro (Mít- xì-tơ Bi-Xi); camera (nhà cao cấp giá bèo); tuor (Tour mạo hiểm); internet (Làm thế nào để xóa nạn dạy thêm học thêm?)[5] Trong tiểu phẩm Chuyện tình mùa khô, tác giả đã sử dụng rất nhiều từ ngoại lai: sơ-cua, toa-let, tắc-xi, mế đầm, mít-xì-tơ, ét-chen, đô la, sing-gum Không những vậy việc đưa các từ ngữ ngoại lai vào trong tiểu phẩm cũng làm giọng văn trào phúng thêm chân thực, tự nhiên như chính hơi thở của cuộc sống tự “thở than”. Ngoài ra, việc sử dụng các từ ngữ này trong từng hoàn cảnh lại có thể có các hàm ý cụ thể: (3) Sau gần 2 tiếng đồng hồ trầy trật làm thủ tục nhập cảnh, chàng mới dắt được nàng ra đến cái exit thì khoảng chục anh mặt mày bặm trợn, tướng tá trông rất xã hội đen chen lấn nhau nhào vô hai người, vừa giật túi, ba lô vừa la lên: "Tắc-xi mế đầm, mít-xì-tơ...". (Chuyện tình mùa khô) (4) Chàng quay lại thì gặp ngay một nụ cười vàng khè toe toét "Hello, ét-chen đô la du?" (Chuyện tình mùa khô) Các phát ngôn trên có dùng cả nguyên dạng từ ngoại lai hello; và cả dạng phiên âm: tắc-xi (taxi), mế đầm (madam), mít- xì- tơ (Mr), ét-chen (bảng ascension: £), đô la (dollar: $), du (you). Đó là lời nói của những kẻ vô văn hóa, chỉ biết “lôi kéo”, “chặt chém”, “ăn xin” khách du lịch nước ngoài. Sự “vô văn hóa” được thể hiện ngay trong các từ ngoại lai được sử dụng trong các phát ngôn. Chúng ta biết rằng, mế đầm (madam: quý bà) nói về giới tính nữ, bên cạnh đó có từ tương ứng (sir: quý ông) nhưng không được sử dụng. Thay vào đó lại dùng mít- xì- tơ (Mr- người đàn ông). Thông thường, Mr luôn phải có danh từ riêng xác định đi kèm. Vậy là, có sự không hiểu biết trong cách dùng từ mà vẫn dùng. Tương tự, ở trường hợp sau, cách nói cũng không có sự thống nhất giữa nguyên dạng và phiên âm. Đồng thời, hai loại tiền tệ được nhắc đến song song. Nói mà không hiểu. Họ nói như một cái máy. Thêm các từ ngữ: nhào, giật, la đã tạo nên một cảnh tượng hỗn tạp, ô hợp đến ghê sợ. Sử dụng tiếng lóng Trong tiểu phẩm trào phúng trên cứ liệu báo Tuổi trẻ cười, các tác giả đã khéo léo sử dụng tiếng lóng: mìn (bãi phân), chụp ếch (trượt Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 41 ngã), tự xử (giải quyết một mình- đi vệ sinh), ngoắc (bắt xe), zin (còn mới nguyên), xã hội đen (thế giới ngầm làm việc phi pháp), cò (người môi giới), mắc lỡm (bị lừa), xù (chạy trốn) Sử dụng các từ lóng cùng với các lớp từ trong nhóm khẩu ngữ đã làm nên tính hài hước - là phương tiện để tạo nên sự châm biếm cho các tiểu phẩm. Dùng từ ngữ xưng hô Các tác giả đã sử dụng từ ngữ xưng hô để tạo ra sắc thái biểu cảm cho người đọc, như: hắn, thằng cha, mụ, tiểu muội, nương tử (Đại bồi bút), nàng, chàng (Chuyện tình mùa khô), sếp (Ai cũng thi), các bậc cha mẹ (Làm thế nào để xóa nạn dạy thêm học thêm?), anh, quý khách, quý vị (Du lịch đặc sản), đàn em (Tinh thần thể thao), bọn choai choai, nhóm người bặm trợn (Tour mạo hiểm), ông BC- báo cáo (Mít-xì- tơ Bi-xi), Giám đốc Trần (Thị trường nông thôn), nhà lí luận X (Cuộc chiến tranh dòng dõi)...[5] Có thể thấy rằng, việc sử dụng từ ngữ xưng hô trong tiểu phẩm có những đặc điểm sau: Thứ nhất, từ ngữ xưng hô là những danh từ riêng: Dù là các danh từ riêng, nhưng chúng được miêu tả với những đặc điểm sự vật, tính chất, hoạt động, trạng thái là chung, khái quát cho mọi “đối tượng” thuộc cùng phạm trù: (6) Gia đình anh Tư thì tệ hơn một chút... lương tháng mỗi người chỉ gần bằng số tiền các cuốc xe ôm của anh Sáu... Hoặc như gia đình ông Hai tiếng là làm sếp một cơ quan... (Lẽ công bằng) Những cách gọi anh/ ông Hai, Tư, Sáu... là những cách gọi thường gặp của bất cứ người dân miền Nam nào. Cho nên, chúng chỉ có hình thức là danh từ riêng nhưng lại có đặc điểm, tính chất... mà ta có thể gặp ở bất cứ đâu trong xã hội. Đâu đâu, chúng ta cũng có thể bắt gặp những anh/ ông Hai, Tư, Sáu “như thế”. Đó cũng là mục đích của việc sử dụng kiểu từ ngữ xưng hô này trong các tiểu phẩm trào phúng. Thứ hai, từ ngữ xưng hô là những danh từ thân tộc: (7) Bộ may ô, quần đùi này tôi đâu có đứng têntủ lạnh thì con sen, ti vi là đứa cháu Mười hécta là tên thằng em vợ... là tài sản của bà cô là của ông chú họ xa (Đội quân vô địch) Thằng em họ, bà cô, ông chú là cách gọi có tính chất xuồng xã, bỗ bã, hạ bậc, khinh bỉ, có khoảng cách, không thân mật như bản chất vốn có của danh từ thân tộc. Từ đó tạo hàm ý nhân vật “tôi” không “can dự” đến các món tài sản khổng lồ. Thứ ba, từ ngữ xưng hô là các từ ngữ bất định: Đó là: nhà lí luận X, Y (Cuộc chiến tranh dòng dõi), ba ông biên kịch (Bây giờ họ đang cưa),. Thậm chí một số đại từ xưng hô tưởng chừng như xác định mà không thể xác định: tôi (Tắm cùng hoa hậu), anh ta (Thiên tài cũng phải bỏ chạy), tỉnh ta, huyện ta (Ai cũng thi) Việc sử dụng các từ ngữ bất định cũng là hướng đến mục đích chung trong hệ thống các tác phẩm trào phúng. Đó là sự bóng gió cho kẻ có tật phải giật mình bởi những đặc điểm châm biếm không chỉ của riêng ai. Dùng từ ngữ biểu cảm Các từ ngữ biểu cảm cũng là một yếu tố không thể thiếu trong các tiểu phẩm trào phúng. Nó làm cho tiểu phẩm có sức hấp dẫn và lôi cuốn người đọc hơn: nụ cười vàng khè, quằn quại, lom khom, hỡi ôi, oái oăm thay, bụng ỏng đít beo (Chuyện tình mùa khô), hơi bị, bặm trợn, toét toèn toẹt, nhào vô, lóc nhóc, cóc thèm (Đại bồi bút), bàng hoàng, non nớt, ấu trĩ (Cuộc chiến tranh dòng dõi), bất ngờ, sửng sốt, choáng váng, rét run cầm cập (Nhà cao cấp giá bèo)...[5] Các từ ngữ biểu cảm cũng đã góp phần tạo ra cho các tiểu phẩm trào phúng giọng điệu mỉa mai, hàm ý bông đùa, giễu cợt và các yếu tố hài hước. Từ đó, tiếng cười đặc sắc đến được gần hơn với bạn đọc. (9) Bị nhúng nước từ đầu đến chân, tên trộm sẽ rét run cầm cập và đừng hòng lê bước nổi. (Nhà cao cấp giá bèo) Trong tiểu phẩm “Nhà cao cấp giá bèo”, tác giả đã đưa nhiều từ ngữ biểu cảm vào trong tiểu phẩm. Các từ ngữ biểu cảm đã góp phần Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 42 tạo ra sắc thái phê phán, mỉa mai hiện tượng ngập úng. Hệ thống thoát nước hoạt động không hiệu quả khiến người dân rơi vào tình cảnh sống chung với lũ trong mùa mưa. Thực trạng đó chắc chắn sẽ khiến nhiều người còn “bất ngờ, sửng sốt, choáng váng, run cầm cập”. Như vậy, có thể nhận thấy sự phong phú của các từ khẩu ngữ được sử dụng trong các tiểu phẩm trào phúng trên cứ liệu báo Tuổi trẻ cười. Chính sự đa dạng về mặt từ ngữ đã làm cho ngôn ngữ “ngồn ngộn” chất sống của hiện thực và đồng thời tạo ra sự hài hước, châm biếm cho tác phẩm. Dùng cách tạo mơ hồ hệ quy chiếu, mơ hồ chiếu vật Trong khi nói, viết; người nói, người viết luôn phải đặt đề tài diễn ngôn trong hệ qui chiếu ứng với thế giới khả hữu. Tuy nhiên, có những trường hợp, vì mục đích tạo nghĩa hàm ẩn; người nói, người viết cố tình tạo ra trong diễn ngôn của mình nhiều hơn một hệ qui chiếu. Kết quả là tạo ra sự sóng đôi, sóng ba quy chiếu (đa quy chiếu). Để tạo ra hiện tượng mơ hồ hệ quy chiếu, các tác giả đã đặt tình tiết câu chuyện trong sự quy chiếu đa hệ. Biện pháp để tạo ra sự đa hệ quy chiếu có thể là kết hợp giữa hội thoại giả tưởng và các biện pháp tu từ (ẩn dụ có vai trò đặc biệt quan trọng). Khi đó, để xác định được hàm ý, cần phải xác định nghĩa chiếu vật của các sự vật, hoạt động, tính chất trong sự quy đổi tương ứng. (10) Mỗi khi Đại Thánh giáng thiết bảng xuống đánh cú dứt điểm thì trên trời xuất hiện- không phải Thái Thượng Lão Quân thì Văn Thù, Quan Âm Bồ Tát hoặc những sứ giả mang thư tay, lệnh miệng của Ngọc Hoàng, Tây Vương Mẫu hay Nữ Oa Nương Nương đến bảo lãnh, đem bạn yêu quái về xử lý nội bộ. Đọc đến chỗ đó, tại hạ cũng rất lấy làm không phục! (Trò chuyện với Ông Tề) Trong đoạn trên, chúng ta có thể nhận thấy có hai hệ quy chiếu: 1, hệ quy chiếu thuộc thế giới truyện Tây Du kí của tác giả Ngô Thừa Ân (hệ quy chiếu gốc); 2, hệ quy chiếu thuộc thế giới hiện thực của con người. Ta có sự chuyển đổi nghĩa chiếu vật trong hai hệ quy chiếu này như sau: Sự vật/ hoạt động/ tính chất Thế giới truyện Tây Du kí Thế giới hiện thực của con người Đại Thánh Đại Thánh (nhân vật hộ tống Đường Tăng trừ yêu diệt quái) Lực lượng bảo vệ công lý Thiết bảng Thiết bảng (công cụ trừ diệt yêu quái) Công cụ bảo vệ công lý Đánh cú dứt điểm Cú đánh hạ gục yêu quái Hành động bảo vệ công lý Thái Thượng Lão Quân, Quan Âm Bồ Tát Thái Thượng Lão Quân, Quan Âm Bồ Tát Những kẻ “nâng đỡ” cho bọn tham quan ô lại, cường hào ác bá Yêu quái Yêu quái Bọn tham quan ô lại, cường hào ác bá, xã hội đen, thế giới ngầm Từ đó, dễ dàng nhận thấy, hàm ý của đoạn trích nói riêng và của tác phẩm nói chung là sự mỉa mai châm biếm bọn tham quan ô lại, cường hào ác bá, xã hội đen, thế giới ngầm và ngay cả những kẻ “đỡ đầu” cho bọn chúng. Chính vì vậy, tác phẩm Trò chuyện với Ông Tề còn có câu: “Nên nhớ, hầu hết các con yêu tinh có phép thuật cao cường, thần thông quảng đại nhất thường có gốc bự trên thiên đình.” Một cách tương tự, ta có thể dễ dàng nhận thấy chuyển hóa hệ quy chiếu là cần thiết để lý giải hàm ý trào phúng trong các tác phẩm như: Ngày xuân dê nhận chức, Đội quân vô địch Song song với việc xác định các hệ qui chiếu thì việc xác định được rõ ràng các nghĩa chiếu vật trong từng hệ quy chiếu là rất quan trọng. Có điều lý thú là, hệ quy chiếu mơ hồ thì nghĩa chiếu vật ắt phải mơ hồ. Nhưng không chỉ có vậy, trong các tiểu phẩm trào phúng, các tác giả còn tạo ra sự mơ hồ về chiếu vật ngay khi không có sự xuất hiện của đa hệ qui chiếu. Đọc các tác phẩm này, chúng ta thường thấy có mặt của các từ ngữ bất định: nhà lí luận X, Y (Cuộc chiến tranh dòng dõi), ba ông biên kịch (Bây giờ họ đang cưa),. Thậm chí một số đại từ xưng hô tưởng chừng như xác định mà không thể xác định: tôi (Tắm cùng hoa hậu), anh ta (Thiên tài cũng phải bỏ Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 43 chạy), tỉnh ta, huyện ta (Ai cũng thi) Và, ngay cả, những danh từ riêng nhưng lại không phải là “riêng”: thành phố Hoa Biển (Xứ sở nụ cười), bệnh viện Nhi Đồng (Bệnh thành tích ảo), đội Giám Đốc (Đội quân vô địch) Việc sử dụng loại mơ hồ chiếu vật này tạo ra hàm ý mỉa mai, châm biếm rằng: các mặt trái trong xã hội là “không chỉ của riêng ai”. Dùng cấu trúc lập luận Cấu trúc lập luận có tính chất bắc cầu Cấu trúc lập luận có tính chất bắc cầu được thể hiện ở chỗ: - Nếu A-> B mà A’ = nA => A’ -> nB: (11) Năm trước, ông cất một cái bếp, một cữ cà phê là đủ, bây giờ ông bán ngôi nhà cả trăm cây... Hì, hì Trong trường hợp này, lập luận có hình thức là phát ngôn; cấu trúc lập luận khuyết kết luận. Ta có thể mô hình hóa: cái bếp (A)-> ngôi nhà cả trăm cây (nA), một cữ cà phê (B) => “...” = nB. Vậy, đến đây, ta hiểu “...” hay kết luận trong lập luận trên là: hơn gấp nhiều lần một cữ cà phê. Từ đó, tố cáo tệ nạn vòi vĩnh ở nơi công sở “hành là chính”. Cũng với cách thức lập luận này, nhưng nhiều khi “cầu” không được nói ra trực tiếp mà phải được suy luận qua các tiền giả định: (12) Một người đàn ông nói với người yêu rằng anh ta sẽ vượt qua địa ngục vì nàng. Và bây giờ, anh ta đang vượt qua nó!!! (Sự thật về hôn nhân) Từ nó trong phát ngôn trên có tiền giả định ngữ dụng là địa ngục. Vì vậy, câu thứ hai có hàm ý rằng: “hiện tại, cô ấy là địa ngục mà anh ấy đang cố gắng vượt qua”. (13) Cử các ông chuyên tố cáo, kiện tụng, bè phái, vây cánh ở các cơ quan tham gia những môn có tính đấu đá như võ thuật, quyền anh hay vật tự do. Những ông này không phải ít, vốn luyện tập từ mấy chục năm nay, hầu như không lúc nào ngừng nghỉ những động tác ngáng, chặt, chém, lên gối, đè, dìm! Tác giả đã sử dụng các tiền giả định là cơ sở để xây dựng tình huống truyện. Chúng ta đều biết, các môn thi đấu võ thuật, quyền anh, vật đều sử dụng các động tác ngáng, chặt, đè, dìm khi thi đấu; và tiền giả định rằng ngáng, chặt, đè cũng là các hành động mà người tố cáo, kiện tụng, bè phái, vây cánh chuyên dùng. Nên, mới có chuyện: cho các ông chuyên tố cáo, kiện tụng, bè phái tham gia thi đấu võ thuật, quyền anh, vật - Nếu A cần x, mà C cũng cần x => C ~ A Trong tiểu phẩm Thiên tài cũng phải bỏ chạy, để hạn chế sinh sản (mục đích tránh sự ra đời của thế hệ sau không chủ đích: A), cần đặt vòng (x) mà các loài không có ích trên trái đất (C) cũng cần đặt vòng. Vậy, C ~ A (tránh sự ra đời của thế hệ sau không chủ đích, nhất lại là gây hại). Tương tự như vậy, để hạn chế sự sản sinh các loài không có ích trên trái đất (C) cần đặt vòng (x), mà giấy phép kinh doanh (D) cũng cần phải đặt vòng (x). Nên, D ~ C (đều cần hạn chế sinh sản vì không có ích). Từ đó, tố cáo sự sinh sôi nảy nở của các loại giấy phép mẹ, giấy phép con, giấy phép cháu. Cấu trúc lập luận có tính chất đòn bẩy Việc sử dụng cấu trúc lập luận có tính chất đòn bẩy ở đây được thực hiện bằng hai cách: - “Nói xa, nói gần, chẳng qua nói thật”: Phương thức này được hiểu là tác giả mượn những sự việc ngoài lề để dẫn dắt đến cái trọng tâm trên cơ sở lô gích nhất định. Các tác phẩm có cách xây dựng theo kiểu kết cấu này là: Chiếc thảm bay của tôi, Bây giờ họ đang cưa Trong tác phẩm Chiếc thảm bay của tôi, tác giả đã dành khá nhiều dung lượng trong phần đầu để nói về hiện tượng kẹt xe, các giải pháp để hạn chế ách tắc giao thông. Cuối cùng, đã dẫn dắt đến thực tế nhiêu khê của các thủ tục hành chính, nhất là các loại giấy phép. Hóa ra, kẹt đường đã khó giải quyết nhưng muôn nỗi giấy phép còn kẹt hơn nhiều. - “Đòn bẩy” có sử dụng kết hợp các biện pháp tăng cấp, nói quá, tương phản (những biện pháp có tác dụng đẩy kết luận đến cực cấp): Đoạn kết trong tác phẩm Đại bồi bút có chuyện ngược đời rằng: tồn tại cái cân đo được lương tâm và thằng đi tù cân nặng 52 ký mà lương tâm được 67 kg; trong khi đó tay nhà báo nặng 62 ký nhưng lương tâm chỉ bằng 0. Vậy, hàm ý là mỉa mai châm biếm lương tâm, trách nhiệm của những người cầm Nguyễn Diệu Thương và Đtg Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 183(07): 39 - 44 44 bút. Thậm chí, lương tâm của những kẻ “bồi bút” còn thua xa những kẻ ở tù. KẾT LUẬN Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng rất đa dạng. Các phương thức này có thể gắn với các phương tiện ở cấp độ phát ngôn (dùng khẩu ngữ) hoặc các cơ chế thuộc cấp độ văn bản (dùng cách tạo mơ hồ hệ quy chiếu; dùng cấu trúc lập luận). Có những phương thức tạo nên tính trào (hài hước). Có những phương thức làm nên tính phúng (châm biếm). Dù có trào thì cũng là phương tiện để đạt được mục đích phúng (mỉa mai, châm biếm thực trạng các vấn nạn trong xã hội: tham nhũng, quan liêu, bè cánh, ) và đều là vì một xã hội tốt đẹp hơn. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đỗ Hữu Châu (Chủ biên) - Bùi Minh Toán (1993), Đại cương ngôn ngữ học, tập 2, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 2. Nguyễn Diệu Thương (2009), Từ tiền giả định đến hàm ý ngữ dụng, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. 3. Nguyễn Thị Tố Ninh (2016), Hàm ý và phương thức biểu thị hàm ý trong tiếng Việt, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 4. Đỗ Thị Kim Liên (2005), Giáo trình ngữ dụng học, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 5. Tuyển tập những tiểu phẩm vui- theo báo Tuổi trẻ cười”, truy cập 20h30 ngày10/10/2017 3m3237nvn4nvn2n31n343tq83a3q3m3237nvn&A spxAutoDetectCookieSupport=1 SUMMARY MECHANISMS CREATING IMPLICATION IN SATIRICAL JOKES Nguyen Dieu Thuong*, Nguyen Thi Lan Huong TNU - University of Education The satirical jokes is a journalistic genre expressed in humorous, satirical language about a real issues. In order to have a thorough grasp of the its implication, it is necessary to use mechanisms creating implication to carry out the thought process. The way of choosing and using the linguistic elements creating implication in the satirical jokes has the unique characteristics. The paper surveies and analyzes the three modes creating implications in the satirical jokes: using conversational language; creating multi-reference systems, equivocal reference of objects; structures of argumentation. Keywords: joke, mechanisms creating implication, conversational language, reference of objects, structures of argumentation. Ngày nhận bài: 27/4/2018; Ngày phản biện: 19/5/2018; Ngày duyệt đăng: 29/6/2018 * Tel: 0948210155; Email: dieuthuong2212@gmail.com oµ soT T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ SOCIAL SCIENCE – HUMANITIES – ECONOMICS Content Page Hoang Thi Phuong Nga - Literature tourism model “the old Vu Dai village” 3 Pham Thi Thu Hoai, Tran Thi Thanh - Slang in Van Thanh Le's stories about education problems 9 Ngo Thi Thanh Nga, Pham Thi Hong Van - A brief description of the modes of expressing conjugal sentiments in the Vietnam medieval literature 15 Nguyen Thi Tham, Nguyen Minh Son - The opposite view of Nguyen Ngoc Tu to Vietnamese traditional literature via the main female characters in Khong ai qua song 21 Dang Thi Thuy, Nguyen Dieu Thuong - The logic of “non logic” phenomenon in Vietnamese folk verses, proverbs 27 Dinh Thi Giang - Factors affecting current lifestyle of Vietnamese people in the northern delta 33 Nguyen Dieu Thuong, Nguyen Thi Lan Huong - Mechanisms creating implication in satirical jokes 39 Nguyen Thu Quynh, Vi Thi Hien - Household vocabulary of Thai language in Dien Bien province 45 Nguyen Thi Thu Oanh, Hoang Thi My Hanh - Position, role of the communist party of Vietnam in the period 1954 – 1975 and some lessons learned 51 Do Hang Nga, Pham Quoc Tuan - Collection of taxes in the villages through material of reformist village convention in Thai Nguyen province 57 Le Van Hieu - The efficiency of the model "propaganda department" in communes, wards, township and "commander" in villages, cities at the current period in Lao Cai province 63 Thai Huu Linh, Nguyen Thi Thu Hien, Nguyen Thi Thanh Ha - The role of the rear Bac Thai in the 1968 general offensive 69 Pham Anh Nguyen - The attraction in “Hai dam” of Phan Khoi 73 Nguyen Thi Huong, Nguyen Thi Mao, Nguyen Tuan Anh - Enhancing the efficiency of extracurrucular activities in teaching civic education at high schools in thai nguyen city these days 79 Nguyen Van Dung, Dao Ngoc Anh - Physical status of non-sports students at Thai Nguyen University of Education 85 Tran Bao Ngoc, Le Ngoc Uyen, Bui Thanh Thuy et al - The reality of degree classification in non- examination students at University of Medicine and Pharmacy – Thai Nguyen University in the period from 2013 to 2017 91 Nguyen Thuc Canh - The need for buiding an exercise system with practical content to teach mechanics to high school 97 Ha Thi Kim Linh, Chu Thi Bich Hue - Educate legal knowledge for ethnic minority women in Vo Nhai district, Thai Nguyen province 105 Nguyen Thi Thanh Hong, Nguyen Thi Khanh Ly, Vu Kieu Hanh - Improve students’ participation in English learning activities in large mixed ability classes of the freshman students at Thai Nguyen University of Medicine and Pharmacy 111 Pham Thi Huyen, Vu Thi Thuy - Manipulate exemplary style according to the President Ho Chi Minh’s thought in building work style for key caders at present period 117 Dam Quang Hung - Science lesson planning for grade 4, 5 according to experimental research 123 Hoang Thi Thu Hoai - Difficulties in teaching and learning ESP vocabulary for nursing students at Thai Nguyen Medical College and some solutions 129 Nguyen Lan Huong, Van Thi Quynh Hoa - Determinants affecting English speaking performance of the first- year students at Thai Nguyen University of Agriculture and Forestry 135 Journal of Science and Technology 183(07) N¨m 2018 Vu Kieu Hanh - Determinants to the reading comprehension performance level of the second- year students at Thai Nguyen University of Agriculture and Forestry 141 Nguyen Thi Que, Hoang Thi Nhung - Asking the right question for successful self-studying and cooperative learning - towards independent language learners in the context of ASEAN community and global integration 147 Ngo Thi Thu Ha, Nguyen Thi Hoai Thu - Apply interactive teaching methods to improve the quality of teaching and learning Vietnamese to international students at Military Technical Academy 153 Duong Van Tan - An assessment of the effectiveness in application of games in general physical development for students at Thai Nguyen University of Technology 159 Bui Thi Huong Giang - Improving intercultural communicative competence in foreign language teaching and learning 165 Tran Hoang Tinh, Nong La Duy, Pham Van Tuan - Building self-managed platoon in disciplinary education for students at the center for defense and security education in the current phase 171 Tran Thi Yen, Khong Thi Thanh Huyen - Improving academic writing performance for english majors through intensive reading 177 Do Thi Hong Hanh, Hoang Mai Phuong - Vocational training for rural workers in Cho Moi district, Bac Kan province 183 Tran Thuy Linh, Tran Luong Duc, Nguyen Thi Thuy Trang - European union competition law approach on exploitative abuses 189 Nguyen Thi Thanh Ha, Pham Viet Huong - Setting up an appropriate set of economic criteria and indicators for evaluating sustainable forest management in Dinh Hoa district 195 Dinh Thi Hoai - Marketing promotion for information - library product and service at the Learning Resource Center of Thai Nguyen University 201 Nguyen Thi Thanh Xuan - Factors affecting customer satisfaction in hotels at Thanh Hoa province, Vietnam 207 Duong Thi Tinh - Contributions of goods export to the economic growth of Yen Bai province 213 Le Minh Hai, Tran Viet Khanh - Tourism space organization of Thai Nguyen province 219 Ha Van Vuong - Apply the ergonomics theory in working environment organization at the office of Song Cong grarment branch II – TNG Investment and Trading Joint Stock Company 227 Mai Anh Linh, Nguyen Thi Minh Anh - Assessing service quality and customer satisfaction: an empirical study at Lan Chi supermarket, Thai Nguyen city 233 Dinh Hong Linh, Nguyen Thu Nga, Nguyen Thu Hang - Applying logarithmic function to evaluate the business efficiency of Vietnam banks 239