Tài liệu Phong tục tập quán Đông Phi: PHONG TỤC TẬP QUÁN ĐÔNG PHI
Giới thiệu chung
Đông Phi là khu vực ở phía đông của lục địa châu Phi, được định nghĩa khác nhau tùy
theo địa lý học hoặc địa chính trị học. Theo định nghĩa của Liên hiệp quốc, 19 vùng
sau đây tạo thành Đông Phi: Kenya, Tanzania và Uganda, cũng là những thành viên
của Cộng đồng Đông Phi (EAC); Djibouti, Eritrea, Ethiopia và Somalia, thường được
biết đến với tên gọi vùng Sừng Châu Phi; Mozambique và Madagascar, đôi khi được
xem là thuộc Nam Phi; Malawi, Zambia và Zimbabwe, thường được xem là thuộc
Nam Phi; Burundi và Rwanda, đôi khi được xem là thuộc Trung Phi; Comoros,
Mauritius và Seychelles, những đảo quốc nhỏ ở Ấn Độ Dương; Réunion và Mayotte,
những vùng đất thuộc Pháp ở Ấn Độ Dương
Gần đây, Đông Phi thường được dùng để chỉ các quốc gia Kenya, Tanzania, Uganda,
Rwanda, Burundi và Somalia.
Một số phong tục, tập quán tiêu biểu:
Ở bộ tộc người Swahili tại Kênia, trước hôn lễ, cô dâu được tắm trong dầu và gỗ đàn
hương rồi dùng nh...
9 trang |
Chia sẻ: quangot475 | Lượt xem: 336 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Phong tục tập quán Đông Phi, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PHONG TỤC TẬP QUÁN ĐÔNG PHI
Giới thiệu chung
Đông Phi là khu vực ở phía đông của lục địa châu Phi, được định nghĩa khác nhau tùy
theo địa lý học hoặc địa chính trị học. Theo định nghĩa của Liên hiệp quốc, 19 vùng
sau đây tạo thành Đông Phi: Kenya, Tanzania và Uganda, cũng là những thành viên
của Cộng đồng Đông Phi (EAC); Djibouti, Eritrea, Ethiopia và Somalia, thường được
biết đến với tên gọi vùng Sừng Châu Phi; Mozambique và Madagascar, đôi khi được
xem là thuộc Nam Phi; Malawi, Zambia và Zimbabwe, thường được xem là thuộc
Nam Phi; Burundi và Rwanda, đôi khi được xem là thuộc Trung Phi; Comoros,
Mauritius và Seychelles, những đảo quốc nhỏ ở Ấn Độ Dương; Réunion và Mayotte,
những vùng đất thuộc Pháp ở Ấn Độ Dương
Gần đây, Đông Phi thường được dùng để chỉ các quốc gia Kenya, Tanzania, Uganda,
Rwanda, Burundi và Somalia.
Một số phong tục, tập quán tiêu biểu:
Ở bộ tộc người Swahili tại Kênia, trước hôn lễ, cô dâu được tắm trong dầu và gỗ đàn
hương rồi dùng nhựa cây lá móng (một loại cây có thể chế biến thuốc nhuộm tóc) trát
lên chân và tay.
Người Swahili cho rằng làm như vậy sẽ xua đuổi được tà ma vất vưởng bên ngoài và
ngăn không cho ma nhà cô gái đi theo. Sau khi tắm gội xong, một người phụ nữ lớn
tuổi trong bộ lạc sẽ chỉ cho cô dâu cách làm vui lòng đấng phu quân của mình, thậm
chí cả mánh khóe che dấu sự không còn trong trắng của mình trong đêm tân hôn và
dạy cô dâu cách sống, cách đối nhân xử thế với những người trong gia đình nhà
chồng.
Đối với bộ tộc người Masai, hôn nhân thường được sắp đặt trước và cô dâu phải cưới
người đàn ông lớn tuổi hơn mình mà chưa bao giờ biết mặt. Gia đình cô gái sẽ chọn
những người đàn ông phù hợp trong bộ tộc và đặt vấn đề. Nếu người đàn ông đồng ý
cưới cô gái cùng với những sính lễ nhà gái yêu cầu thì hôn lễ sẽ được tổ chức ngay
sau đó. Khi cô dâu chuẩn bị theo chú rể về nhà, bố cô dâu sẽ đặt tay lên đầu và ngực
cô dâu để cầu chúc cho đôi vợ chồng trẻ hạnh phúc. Khi ra khỏi nhà, cô dâu không
được phép quay đầu lại bởi theo thần thoại cô dâu sẽ bị hóa đá. Khi cô dâu đến cổng
nhà chú rể, một người phụ nữ bên gia đình chồng đứng chờ sẵn ở cửa để mắng chửi cô
dâu. Đây chính là một nghi lễ xua điềm xấu.
Tại vùng biển phía đông Kênia vẫn còn lưu hành tập tục hôn nhân đến ở rể nhà gái. Vì
vậy, thay vì đón dâu như các khu vực khác thì ở đây mọi người tổ chức nghi lễ đón rể
ở nhà gái và lễ tiễn chú rể ở nhà trai. Nghi lễ tiễn chú rể được tổ chức vào buổi tối.
Khi tiếng trống, tiếng hát vang lên đoàn người vây quanh chú rể đưa đến nhà gái. Dẫn
đầu sẽ là hai cô gái tay bê mâm cau trầu, mặc áo dài thật đẹp và sặc sỡ như hai con
bươm bướm dẫn đường, cuối đoàn là cha mẹ chú rể. Đến cổng nhà gái, cha mẹ cô dâu
bước ra nhận lễ và mời chú rể vào nhà. Khi chú rể bước vào phòng, việc đầu tiên là
tìm cô dâu ngồi lẫn cùng bạn bè sau tấm rèm. Vì không nhìn thấy mặt cô dâu cho nên
có khi chú rể nhận nhầm mấy lần khiến mọi người cười lên vui vẻ; chỉ khi thấy chú rể
lo lắng và trở nên luống cuống một cô bạn sẽ giật dây bắc cầu tác thành cho hai người.
Khi hai người nắm được tay nhau tấm rèm mới được kéo ra và khi ấy chú rể mới
chính thức được xem là đã được đưa đến nhà.
Ở Kenya và Tanzania, cứ 7 năm một lần, khoảng 700 chiến binh Maasai tập trung lại,
tham gia lễ hội kéo dài một tuần, đánh dấu giai đoạn bước sang tuổi già - thời kỳ xếp
giáo cất cung để chuẩn bị hưởng an nhàn. Tại Namibia, tục chữa bệnh bằng phép thuật
vẫn còn được áp dụng. Ca bệnh được chữa trị trông không khác gì một buổi lên đồng.
Tại Ethiopia, vào mỗi mùa gặt, đàn ông thuộc bộ tộc Surma bỏ ra hàng giờ để bôi mặt
và thân thể trước khi tham gia một loạt cuộc tranh tài để chứng tỏ lòng can đảm và
giành các cô gái. Kẻ thắng trận hãnh diện đứng ra hỏi cưới cô gái mình thích và trước
khi “đưa nàng về dinh”, chàng phải dâng lễ cưới cho gia đình cô dâu gồm một số súc
vật, được định đoạt bằng kích thước khối đất sét và cái đĩa gỗ độn dưới hàm dưới của
nàng.
Văn hóa ẩm thực của người Êthiôpia rất đặc
biệt. Vì đa số đều coi Cơ đốc giáo là quốc giáo
nên số ngày ăn chay chiếm số lượng đáng kể.
Trước lễ phục sinh 40 ngày (thời kỳ đại trai),
người dân ở đây mới có thể ăn thịt và các đồ
tanh. Đây là khoảng thời gian tuyệt vời đối với
những người nghiền ăn món thịt bò, đặc biệt là
thịt bò sống. Đối với những người ở đây, thịt bò ngon phải là loại thịt mềm còn nóng
hổi từ những con bò vừa bị giết. Có hai cách để ăn món thịt bò sống này. Cách thứ
nhất là thái thịt còn đang dính máu tươi thành những miếng vuông, dùng dao nhỏ cắt
lát thành miếng mỏng rồi trộn với bột ớt, để một lúc cho ngấm rồi ăn. Cách thứ hai là
băm nát thịt tươi trộn thêm gia vị ăn kèm với bánh Inkila. Trong bữa ăn gia đình,
người Êthiôpia không dùng bàn ghế mà dùng một cái sọt đan bằng sậy, bên trên đậy
cái nắp phẳng giống như một cây nấm lớn. Trên nắp sọt bày bánh Inkila, đĩa thịt sống,
bột ớt, tương ớt. Thông thường, họ ăn thịt bò trước rồi ăn bánh có phết tương ớt sau.
Khi ăn, nếu ai để rớt tương ớt ra sọt hoặc xuống đất sẽ bị coi là hành vi thiếu lịch sự.
Dùng thịt bò sống đãi khách là một trong những lễ nghi truyền thống của người
Êthiôpia. Khi vào bữa ăn, nữ chủ nhân đưa đến trước mặt khách một đĩa đựng đầy thịt
sống rồi gắp từng miếng đút cho khách. Khách chưa nuốt trôi miếng này chủ đã gắp
miếng khác cho đến khi nữ chủ nhân cảm thấy đã bầy tỏ hết lòng hiếu khách mới thôi.
Cách tiếp đãi thịnh tình này khiến khách không thể từ chối, bởi nếu không ăn khách sẽ
bị coi là mất lịch sự với chủ nhân.
3. Tây Phi
Giới thiệu chung
Tây Phi là khu vực ở cực tây của lục địa châu Phi. Về mặt địa lý, định nghĩa của Liên
hiệp quốc về Tây Phi bao gồm 16 quốc gia trải dài trên một diện tích 5 triệu km²,
gồm: Bénin; Burkina Faso; Côte d'Ivoire; Cabo Verde; Gambia; Ghana; Guinée;
Guiné-Bissau; Liberia; Mali; Mauritanie; Niger; Nigeria; Sénégal; Sierra Leone; Togo
Tất cả 16 quốc gia đó đều là thành viên của Cộng đồng Kinh tế Tây Phi, trừ
Mauritanie. Khu vực theo định nghĩa của Liên hiệp quốc còn bao gồm các đảo Saint
Helena, một lãnh thổ thuộc Anh ở nam Đại Tây Dương.
Mặc dù có rất nhiều nền văn hóa ở Tây Phi, từ Nigeria tới Sénégal, nhưng cũng có
nhiều điểm tương đồng trong cách phục sức, ẩm thực và các thể loại âm nhạc trong
vùng. Hồi giáo là tôn giáo chính ở vùng Tây Phi trong đất liền, xa hơn về phía bờ biển
phía tây, Thiên chúa giáo phổ biến ở những vùng ven biển thuộc Nigeria, Ghana và
Côte d'Ivoire, ngoài ra còn có các yếu tố tôn giáo bản địa truyền thống vẫn tồn tại phổ
biến đến ngày nay. Trước khi Đế chế Mali và Songhai suy tàn, đã tồn tại một cộng
đồng Do Thái giáo khá lớn ở các khu vực như Mali, Sénégal, Mauritania và Nigeria.
Ngày nay, người Do Thái sống tập trung ở Ghana, Nigeria và Mali.
Mbalax, highlife, fuji và Afrobeat là những thể loại âm nhạc hiện đại được ưa thích
trong vùng. Một kiểu quần áo phổ biến và tiêu biểu cho vùng này là chiếc áo dài
boubou (còn được biết đến dưới các tên Agbada hoặc Babariga) có nguồn gốc từ quần
áo của tầng lớp quý tộc sống ở những đế chế Tây Phi vào thế kỷ 12.
Chiếc trống Djembre, có nguồn gốc từ người Mandinka, là một trong những nhạc cụ
phổ biến nhất của các sắc tộc Tây Phi. Những biểu tượng văn hóa khác của vùng là
những chiếc áo len Kenta của người Aka tại Ghana và phong cách kiến trúc theo kiểu
Sudan-Sahel phổ biến ở rất nhiều nơi.
Một số phong tục, tập quán tiêu biểu:
Tại đất nước Nigiêria xinh đẹp, trước hôn lễ cả nhà trai và nhà gái sẽ tổ chức một bữa
tiệc lớn. Trong bữa tiệc này, hai nhà làm quen với nhau và nhà trai tặng quà cho nhà
gái. Sau bữa tiệc, cô dâu sẽ về sống với gia đình chồng. Nếu mọi việc diễn ra suôn sẻ
thì hôn lễ mới được tổ chức. ở một số bộ lạc của Nigiêria, người chồng không được
phép gọi tên thật của vợ mình mà phải gọi bằng tên của bố vợ, ngoại trừ họ hàng và
mẹ của hai người. Trước đám cưới, những người trong làng tập trung lại với nhau và
hát mừng cô dâu chính thức đi lấy chồng. Cô dâu được đưa vào trong một túp lều nhỏ
và ở trong đó cho đến khi chú rể vào và đám cưới kết thúc. Trước khi chú rể bước vào
trong lều, chú rể còn phải làm một nhiệm vụ quan trọng: tặng quà cho hết lượt khách
còn ở lại. Ngày hôm sau, trước khi đôi vợ chồng thức dậy và bước ra khỏi lều, người
dân trong bộ tộc giết một con dê và lấy máu của nó tưới lên ngưỡng cửa của đôi vợ
chồng trẻ. Mẹ cô dâu sẽ hỏi cô dâu có hài lòng với người chồng của mình không, sau
đó mọi người ca hát, nhảy múa chúc mừng cho hai gia đình. Ai muốn xem mặt cô dâu
phải trả một xu và muốn động vào cô dâu bằng một chiếc que đặc biệt phải trả thêm
một xu nữa. Người ta cho rằng đây là dấu hiệu của may mắn.
Ở bộ tộc người Wodaabe của Nigiêria, khi đi hỏi vợ là những cô gái trong bộ tộc, tất
cả anh em họ chưa có vợ sẽ đeo những chiếc bùa mà họ coi là có thể tăng sức hấp dẫn
nhất và cùng đi hỏi cô gái. Đôi khi, những người anh em họ cùng được một cô gái để
ý tới. Song khi cô dâu chọn được chú rể của mình rồi, những người anh em họ không
được chọn vẫn được mời tới nhà chơi và nếu như cô dâu đồng ý, họ sẽ lên giường với
nhau. Theo cách nghĩ của người Wodaabe, việc cô dâu ngủ cùng với những người anh
em họ không có gì xấu và đáng chê trách bởi họ có cùng chung dòng máu với chú rể.
Khi cô dâu không đồng ý thì những người anh em họ cũng vui vẻ ra về và tình cảm
gia đình không hề rạn nứt.
Cách sống trọng tình nghĩa của người Mali còn được thể hiện qua phong tục ma chay
của bộ tộc Dogon. Khi trong bộ tộc có người chết, các thành viên trong bộ tộc quấn
thi thể bằng nhiều lớp vải rồi cột vào dây thừng, sau đó kéo lên vách núi cao hơn 90m
để đến hang chôn tập thể. Người Dogon cho rằng khi thân thể người chết ở trên cao họ
dễ dàng được siêu thoát hơn. ở trong hang chôn tập thể, linh hồn người mới chết sẽ
được các linh hồn cũ dạy cho cách sống ở thế giới bên kia và linh hồn người mới chết
sẽ không thấy cô đơn vì được sống cùng những linh hồn của những người trong bộ tộc
đã mất trước đó. Cứ 12 năm một lần, người dân Dogon lại tổ chức lễ hội Dama kéo
dài 6 tuần lễ để đưa những vong hồn còn lưu lại trong hang và vất vưởng quanh làng
trở về thế giới bên kia.
Tại Ghana, nơi có bộ tộc Ashanti – là bộ tộc lớn nhất và mạnh nhất được hình thành
như một vương quốc thống trị tại nước này cách đây 300 năm vẫn duy trì ngôi vua.
Đến nay bộ tộc Ashanti vẫn duy trì ngôi vua và mỗi 10 năm lại tổ chức một lễ hội linh
đình để tái khẳng định sức mạnh của bộ tộc mình.
Trong lễ hội này, vua Ashati đeo vàng đầy người, chỉ riêng hai cánh tay cũng phải cần
bọn tùy tùng nâng hộ bởi cánh tay nặng trĩu toàn vàng Khi vua đi diễu hành quanh
bộ tộc, các thần dân tung hoa lên khắp các đường rước nhà vua đi.
Ghana không chỉ đặc biệt ở lễ hội này mà ở đây còn một phong tục rất kỳ lạ: tục
Trokosi (nô lệ tế thần) – đây là một phong tục có từ lâu đời: dâng nộp gái trinh đẹp
phục vụ cho tù trưởng hoặc giáo sĩ. Phong tục này được đặt ra gần như là để xử phạt
những gia đình phạm phải các tội như: trộm cắp, ngộ sát Khi cống nạp thể xác một
cô gái trinh nguyên trong gia đình cho thần linh, người tin rằng tội lỗi gây ra sẽ được
gột rửa, thoát khỏi sự trừng phạt của những lời nguyền bí hiểm. ở từng nơi, phong tục
này có những nét khác biệt riêng, nhưng các Trokosi ở đâu cũng phải chịu nỗi thống
khổ như nhau. Có những gia đình không có con gái lớn phải dâng các bé gái chỉ mới
một, hai tuổi. Các Trokosi già sẽ phải nuôi các bé này lớn lên và đến kỳ kinh nguyệt
đầu tiên thì thực sự trở thành nô lệ tế thần đúng nghĩa với buổi lễ công nhận chính
thức rồi sau đó – như tập tục lâu đời, vị giáo sĩ (được xem là hiện thân của thần) bắt
đầu có quyền ăn nằm với nạn nhân bất cứ lúc nào ông ta muốn. Tại ngôi đền của giáo
sĩ, các Trokosi - thậm chí lúc mang thai - vẫn làm lụng nặng nhọc, nai lưng làm lụng
dưới cái nắng khủng khiếp trên các nương rẫy. Tuy làm lụng vất vả nhưng những cô
gái này không được hưởng chút thành quả lao động nào. Thức ăn cô ăn hàng ngày và
để nuôi con đều do gia đình cô chu cấp, dù đứa trẻ chính là con của giáo sĩ. Cay đắng
hơn, khi Trokosi chết, gia đình cô phải tự lo ma chay chôn cất và trong nhiều trường
hợp còn phải dâng nộp một gái trinh khác trong gia đình mình để thay thế cho Trokosi
vừa chết. Đó là trường hợp các Trokosi được dâng nạp chưa kịp “phục vụ” giáo sĩ
hoặc thời gian cô làm việc cho đền thờ chưa được một năm
Hiện nay trong một số ngôi đền ở Ghana, vài phụ nữ tế thần đã là thế hệ Trokosi thứ
năm, họ vẫn câm lặng làm việc và cống nạp thân xác để trả giá cho một sai lầm hay
tội lỗi gì đó mà gia đình đã phải chịu, dù lỗi lầm đó đã trải qua hàng chục năm thậm
chí hàng trăm năm. Nếu Trokosi nào không chịu nỗi những cay đắng tủi nhục bỏ chốn
mà bị bắt lại đều phải hứng chịu những trận đòn kinh hoàng và những ngày sau đó còn
hơn sống trong địa ngục. Hiện nay ở một vài nơi tại Ghana, phong tục Trokosi đang bị
phản ánh gay gắt. Những chiến dịch chống đối và nhiều trường học dành cho Trokosi
được lập ra. Nhưng dù thế nào thì trên khuôn mặt của những cô gái nô lệ của thần linh
đã hằn sâu sự bi ai và thống khổ tột cùng mà không liệu pháp tinh thần nào có thể xóa
bỏ được.
Tục này được áp dụng tại ít nhất 12 ngôi đền ở Ghana và hàng chục ngôi đền khác tại
Togo và Benin với số nạn nhân tế thần tổng cộng khoảng 10.000 cô gái.
Hiện nay, tại vài nơi ở Ghana, Thiên Chúa giáo của các giáo sĩ Bồ Đào Nha đã in
đậm, tập tục trokosi đang gặp phản ứng gay gắt. Những chiến dịch chống đối được
phát động và nhiều trường học dành riêng cho trokosi được lập ra. Nhưng khuôn mặt
những cô gái nô lệ của thần linh đã hằn sâu sự bi ai và thống khổ tột cùng mà không
liệu pháp tinh thần nào có thể xóa đi được...
Ở châu Phi nói chung và Tây Phi nói riêng, phụ nữ luôn phải chịu những hủ tục nặng
nề. Trong khi ở Ghana và một số nơi khác, tục Trokosi chưa bị xóa sạch, thì ở Xiêra
Lêôn phụ nữ lại chịu tập tục tefoos (cắt bỏ âm vật). Tập tục này đã bám rễ rất lâu đời
ở nhiều nước châu Phi, đặc biệt là ở Xiêra Lêôn. ở đất nước này còn thành lập hẳn hội
Bundo – một tổ chức chiếm tới 90% phụ nữ ở đây. Bundo cương quyết chống lại một
số ít phụ nữ có học dám chứng minh rằng tefoos đem lại nhiều bệnh tật cho phụ nữ:
nhiễm trùng máu, uốn ván, hoại thư, tiêu khó, nhiễm trùng kinh niên bộ phận sinh dục
ngoài, đau nhức xương chậu, mất chức năng sinh hoạt tình dục và đau đớn khi sinh
Đối với các thành viên Bundo, trẻ em gái phải thực hiện tefoos, nếu không họ chỉ là
những người thuộc loại Ogborraka – bẩn thỉu và chẳng xứng đáng là con cháu của
thần linh. Theo ghi nhận của Tổ chức Y tế Thế giới, hiện có khoảng 130 triệu phụ nữ
ở ít nhất 22 nước châu Phi bị cắt âm vật và mỗi năm chừng 2 triệu trẻ gái phải chịu
hình thức “phẫu thuật dã man này”. Tổ chức Y tế Thế giới đã chính thức xem tefoos là
hành động phi nhân quyền. Tuy nhiên cho đến nay, ở Bundo thuộc Xiêra Lêôn và
nhiều tổ chức khác tại châu Phi vẫn chống đối quyết liệt trước sự can thiệp nhằm xóa
bỏ tập tục tefoos do phương Tây đã và đang khởi xướng mạnh mẽ từ đầu thập niên
1990.
Đón tết tại Ghana
Người Ghana không đón Tết với cây thông trong nhà mà làm những ngôi nhà nho nhỏ
bằng lá dừa, dùng bóng đèn trang trí, rồi dựng khắp nơi trên đường phố. Thanh niên
nam nữ tới các ngôi nhà đón xuân đó, hát hò vui vẻ. Trong các căn nhà ấy, cả gia đình
quây quần bên mâm cỗ. Món ăn ngày Tết được ưa thích nhất là gà trống rán. Vào lúc
nửa đêm những ai cãi cọ nhau trong năm cũ, đều giải hòa với nhau, xóa đi mọi nỗi
bực bội. Theo tục cũ, đúng vào lúc nửa đêm, vang lên một tiếng thét lớn. Người ta cho
rằng: cần thét đuổi những gì của năm cũ. Nếu trong năm trước, gia đình gặp xui xẻo:
phải la thét và khóc lóc, nếu có nhiều niềm vui - cần thét mừng. Vào 4 - 5 giờ sáng,
người Gana đi thăm chúc mừng những người ruột thịt và bạn bè thân quen. Khi tới
chúc mừng, họ phải kể về những bất hạnh và niềm vui của bản thân trong năm ngoái.
Ngoài đường phố, người ta ca hát
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- phong_tuc_tap_quan_dong_phi_7222_2181372.pdf