Phát triển thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng dân tộc thiểu số hiện nay

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC 45Ngày nhận bài: 23/7/2017; Ngày phản biện: 14/8/2017; Ngày duyệt đăng: 10/9/2017(1) Trường Sỹ quan Chính trị; e-mail: dinhquyennd@gmail.com (2) Trường Sỹ quan Chính trị; e-mail: trunghieu1077@gmail.com Thị trường đầu ra cho nông sản là một bộ phận của thị trường hàng hóa dịch vụ, hình thành và phát triển khi sản xuất nông nghiệp chuyển từ sản xuất tự cung, tự cấp sang sản xuất hàng hóa. Các yếu tố cấu thành thị trường đầu ra cho nông sản bao gồm: cung, cầu nông sản, giá cả hàng nông sản trên thị trường, cạnh tranh của thị trường đầu ra cho nông sản và kết cấu hạ tầng của thị trường đầu ra cho nông sản. Đó là nơi giải quyết đầu ra cho quá trình sản xuất nông nghiệp, là nơi thể hiện các mối quan hệ kinh tế trong lĩnh vực trao đổi mua bán hàng nông sản giữa những người sản xuất và tiêu thụ hàng nông sản. Thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng dân tộc thiểu số (DTTS) là một bộ phận trong hệ thống thị trường đầu ra cho nông sản của cả nước, vừa mang những đặc điểm chung song lại có tính đặc thù do nguồn lực phát triển nông nghiệp, truyền thống văn hóa, tâm lý, tập quán. Với nhiều lợi thế để phát triển nông nghiệp, vùng DTTS nước ta có hệ thống nông sản khá đa dạng, phong phú, nhiều đặc sản có giá trị kinh tế cao, chất lượng tốt. Việc phát triển thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng DTTS có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Một là, thị trường đầu ra cho nông sản phát triển góp phần thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn và tái cơ cấu ngành nông nghiệp của vùng DTTS. Thị trường đầu ra sẽ thúc đẩy nền nông nghiệp phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa lớn, có năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng cao. Bởi vì, sự lớn lên không ngừng của nhu cầu tiêu dùng hàng nông sản vừa là tín hiệu vừa là động lực trực tiếp thúc đẩy người sản xuất mở rộng sản xuất nông nghiệp hàng hóa đáp ứng nhu cầu của thị trường. Mặt khác, để đứng vững trên thị trường, nâng cao sức cạnh tranh, người sản xuất phải thực hiện tổng hợp nhiều biện pháp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm. Những biện pháp phát triển nông nghiệp đáp ứng nhu cầu của thị trường vừa là nội dung của đề án “tái cơ cấu ngành nông nghiệp” vừa đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn trên địa bàn vùng DTTS. Hơn nữa, quá trình phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa lớn đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu sẽ thu về một lượng nội, ngoại tệ không nhỏ, do đó nâng cao khả năng tích lũy vốn và huy động vốn từ nội bộ nền kinh tế của vùng DTTS để đầu tư xây dựng nông thôn ngày càng giàu đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, có cơ cấu kinh tế hợp lý, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát triển ngày càng hiện đại. Hai là, thị trường đầu ra cho nông sản phát triển kích thích việc khai thác và sử dụng có hiệu quả tài nguyên và tiềm năng nông nghiệp vùng DTTS. Sản xuất nông nghiệp hàng hóa là sản xuất ra nông sản để bán, do đó người sản xuất nông nghiệp có thể sản xuất ra một khối lượng PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG ĐẦU RA CHO NÔNG SẢN Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ HIỆN NAY Phạm Văn Định(1) - Trần Văn Hiếu(2) Phát triển thị trường đầu ra cho nông sản có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và quá trình tái sản xuất nông nghiệp ở vùng dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, hiện nay thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng dân tộc thiểu số còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của đồng bào. Vì vậy, cần thực hiện đồng thời nhiều nội dung để phát triển thị trường đầu ra cho nông sản vùng dân tộc thiểu số, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế. Từ khóa: Thị trường; thị trường đầu ra nông sản, nông nghiệp vùng dân tộc thiểu số Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC 46 Số 19 - Tháng 9 năm 2017 nông sản hàng hóa nhiều hay ít là tùy thuộc vào sức tiêu thụ nông sản trên thị trường. Thị trường không những quyết định số lượng mỗi loại nông sản hàng hóa mà còn quyết định cơ cấu nông sản hàng hóa được sản xuất ra. Nếu thị trường đầu ra cho nông sản được mở rộng, thường xuyên có thêm thị trường mới, nông sản sản xuất ra bao nhiêu tiêu thụ hết bấy nhiêu, sẽ có tác dụng kích thích người sản xuất nông nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác nhau trong vùng DTTS mở rộng sản xuất, cải tiến kỹ thuật khai thác có hiệu quả các nguồn lực và tài nguyên nông nghiệp của vùng DTTS để tạo ra ngày càng nhiều nông sản hàng hóa phục vụ nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu. Thông qua thực hiện giá trị của hàng hóa nông sản, thị truờng hoàn trả chi phí sản xuất và lợi nhuận cho người sản xuất, tạo điều kiện cho họ tích lũy, mở rộng sản xuất, khai thác tốt hơn tài nguyên nông nghiệp của vùng. Đồng thời, phát triển thị trường đầu ra cho nông sản sẽ làm cho phân công lao động xã hội trong nông nghiệp và kinh tế nông thôn phát triển theo hướng chuyên môn hóa; làm xuất hiện nhiều ngành nghề trong nông nghiệp và nông thôn cho phép khai thác triệt để nguồn lao động tại chỗ và tài nguyên. Ba là, thị trường đầu ra cho nông sản phát triển góp phần tăng cường mối quan hệ giữa nông nghiệp với công nghiệp và dịch vụ, giữa kinh tế thành thị với kinh tế nông thôn miền núi. Với tư cách là đầu vào của sản xuất nông nghiệp, các ngành công nghiệp, dịch vụ (phục vụ sản xuất nông nghiệp) cung ứng kịp thời các tư liệu sản xuất như máy móc, công cụ, giống, vốn, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đảm bảo cho quá trình sản xuất nông nghiệp hàng hóa trên quy mô lớn được thực hiện có hiệu quả, với năng suất, chất lượng cao, bán được trên thị trường, làm cho thu nhập và đời sống vật chất, tinh thần của người nông dân trong vùng DTTS tăng lên, rút ngắn sự chênh lêch giữa thành thị và nông thôn. Đến lượt nó, thu nhập, đời sống của nông dân tăng lên kéo theo nhu cầu sử dụng các sản phẩm công nghiệp như tivi, tủ lạnh, xe máy, điện thoại di động và các dịch vụ như: giải trí, du lịch, giáo dục cũng tăng lên sẽ góp phần mở rộng thị trường hàng tiêu dùng cho các ngành công nghiệp, dịch vụ, tăng cường mối liên hệ giữa kinh tế thành thị và kinh tế nông thôn. Ngược lại, sự phát triển của các ngành công nghiệp, dịch vụ làm cho thu nhập và đời sống của người lao động hoạt động trong khu vực này ngày càng được nâng cao, là thị trường rộng lớn đòi hỏi hộ nông dân ra sức sản xuất và cung ứng lượng hàng nông sản với số lượng ngày càng nhiều, chất lượng ngày càng cao đáp ứng nhu cầu của họ. Sự tác động tương hỗ qua lại này làm tăng cường mối liên hệ giữa ngành nông nghiệp với ngành công nghiệp và dịch vụ, mối quan hệ giữa kinh tế thành thị và kinh tế nông thôn. Bốn là, thị trường đầu ra cho nông sản phát triển có tác dụng nâng cao đời sống vật chất, văn hóa tinh thần cho đồng bào DTTS. Hầu hết đồng bào DTTS hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, ở địa bàn nông thôn. Việc phát triển xuất nông nghiệp hàng hóa trên quy mô lớn gắn với hoạt động có hiệu quả thị trường đầu ra cho nông sản sẽ bảo đảm cho đồng bào bù đắp được chi phí sản xuất và có lợi nhuận, làm tăng thu nhập. Khi thu nhập tăng lên sẽ là điều kiện tiên quyết để nâng cao đời sống vật chất và quan tâm tiếp cận, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tinh thần của đồng bào các DTTS. Những năm qua, thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng DTTS đã có chuyển biến rõ rệt. Việc cung cấp nông sản trên thị trường có sự gia tăng về số lượng, chất lượng và cơ cấu ngày càng hợp lý; nhu cầu nông sản trên thị trường không ngừng tăng lên; hình thức giao dịch hàng nông sản ngày càng đa dạng và phong phú; nhiều lực lượng, nhiều thành phần kinh tế tham gia lưu thông nông sản trên thị trường. Tuy nhiên, thị trường đầu ra cho nông sản còn ở trình độ thấp và chưa hoàn thiện, sự phối hợp giữa cung và cầu thiếu hiệu quả, còn mang nặng tính tự phát, nông sản của vùng DTTS vừa thừa lại vừa thiếu. Thừa những sản phẩm nông sản chưa đạt tiêu chuẩn về chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm nhưng còn thiếu sản phẩm nông sản sạch, có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu người tiêu dùng và các cơ sở công nghiệp chế biến; giá cả thị trường biến động thất thường đặc biệt là các mặt hàng trái cây và rau vụ đông; khả năng cạnh tranh còn thấp; hệ thống thương nghiệp chuyên doanh hàng nông sản chưa được tổ chức chặt chẽ, hoạt động kém hiệu quả. Vì vậy, để phát triển thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng DTTS cần thực hiện đồng thời Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC 47Số 19 - Tháng 9 năm 2017 nhiều nội dung. Trước tiên, cần tăng cung nông sản, phát triển mạnh kinh tế nông nghiệp hàng hóa, nâng cao tỷ suất nông sản hàng hóa trong tổng khối lượng sản phẩm nông nghiệp của vùng DTTS để tăng cung nông sản trên thị trường. Cần đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, ứng dụng rộng rãi các thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại, các quy trình sản xuất tiên tiến vào sản xuất nông nghiệp; xây dựng các vùng chuyên canh sản xuất hàng hóa trên quy mô lớn; phát triển và nhân rộng các mô hình sản xuất “nông nghiệp công nghệ cao” để tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, “nông sản sạch”, an toàn; có biện pháp phù hợp, thu hút các doanh nhân trong và ngoài vùng DTTS và doanh nhân nước ngoài đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, hình thành các công ty nông nghiệp chuyên sản xuất nông sản hàng hóa. Đồng thời, tăng cầu về nông sản. Cầu về hàng nông sản rất đa dạng, bao gồm cầu cho tiêu dùng cá nhân, cầu về nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và cầu phục vụ xuất khẩu. Cần phải chú trọng sử dụng các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và hạ giá thành đối với các mặt hàng nông sản của vùng DTTS; phát triển công nghiệp chế biến nông sản trên cơ sở nguồn nguyên liệu sẵn có trên địa bàn và các vùng lân cận; chú trọng xây dựng thương hiệu cho các mặt hàng nông sản chủ lực, đẩy mạnh công tác quảng bá sản phẩm, hoạt động xúc tiến thương mại, tham gia các hội chợ hàng nông sản trong và ngoài nước để tăng cầu về nông sản. Đặc biệt, phát triển hệ thống thương nghiệp chuyên doanh nông sản. Cần có biện pháp phù hợp trong xây dựng và phát huy chức năng, vai trò của từng lực lượng trong hệ thống thương nghiệp chuyên mua, bán hàng nông sản của vùng DTTS. Chú trọng xây dựng các doanh nghiệp thương nghiệp nhà nước mua bán nông sản trên địa bàn theo hướng nắm và chi phối việc tiêu thụ các mặt hàng nông sản chủ lực, phát huy vai trò trong điều tiết thị trường, định hướng, dẫn dắt các lực lượng khác để đảm bảo sự hoạt động ổn định của thị trường. Xây dựng các Hợp tác xã kiểu mới trong nông nghiệp theo hướng cung cấp dịch vụ đầu vào và đầu ra cho sản xuất nông nghiệp trong vùng DTTS. Tổ chức quản lý chặt chẽ hệ thống tư thương, không để tư thương ép giá nông dân khi vào vụ thu hoạch, khuyến khích tư thương liên kết làm đối tác lâu dài với các Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp trên địa bàn để tiêu thụ nông sản cho nông dân. Tạo sự cạnh tranh giữa các chủ thể tham gia sản xuất và tiêu thụ hàng nông sản của vùng DTTS trên thị trường. Cần tạo ra những yếu tố kích thích sự cạnh tranh trên thị trường đầu ra cho nông sản cả trong sản xuất và tiêu thụ nông sản. Tạo sự cạnh tranh tích cực, lành mạnh sẽ làm cho thị trường đầu ra cho nông sản phát triển cả về quy mô, cơ cấu và dung lượng thị trường. Bởi vì các biện pháp cạnh tranh lành mạnh trong sản xuất và tiêu thụ sẽ làm cho năng suất lao động trong nông nghiệp tăng lên, hạ giá thành sản phẩm, nâng cao chất lượng nông sản. Đó là những điều kiện quan trọng để mở rộng quy mô thị trường cũng như tăng khả năng cạnh tranh của các mặt hàng nông sản của vùng DTTS trên thị trường trong và ngoài nước. Đa dạng hóa các hình thức giao dịch hàng nông sản. Sự phát triển sản xuất hàng hóa nói chung, nông nghiệp hàng hóa nói riêng kéo theo sự xuất hiện nhiều hình thức thức giao dịch nông sản. Cần tạo điều kiện để phát triển đa dạng các hình thức giao dịch hàng nông sản trên thị trường để nâng cao hiệu quả hoạt động của thị trường đầu ra cho nông sản, góp phần làm giảm thiểu rủi ro về biến động giá cả các mặt hàng nông sản trên thị trường. Bên cạnh đó, cần phát triển các loại hình thuộc kết cấu hạ tầng của thị trường đầu ra cho nông sản. Việc sản xuất nông sản hàng hóa ở vùng DTTS là hướng tới thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng nông sản chứ không phải bản thân người sản xuất ra nó. Quá trình sản xuất và tiêu dùng diễn ra không đồng thời, có sự tách biệt về mặt không gian và thời gian. Vì vậy, để hàng nông sản của vùng DTTS vượt qua khoảng cách về không gian, kịp thời đến với người tiêu dùng, cần phải thúc đẩy sự ra đời và phát triển mạnh mẽ mạng lưới giao thông vận tải, hệ thống chợ, trung tâm thương mại, siêu thị, đẩy mạnh các hoạt động hội chợ hàng nông sản, các hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá giới thiệu sản phẩm nông sản trên hệ thống truyền thanh, truyền hình, internet Để làm được điều này đòi hỏi vùng DTTS cần phải có sự đầu tư về vốn, huy động Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC 48 Số 19 - Tháng 9 năm 2017 các nguồn lực nhằm xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng của thị trường; có biện pháp chỉ đạo các cơ quan, ban, ngành chức năng trong lĩnh vực giao thông vận tải, thương mại chủ động xây dựng kế hoạch phát triển kết cấu hạ tầng giao thông vận tải, thông tin liên lạc, hệ thống thương mại, các hoạt động xúc tiến thương mại đầu tư, quảng bá, xây dựng thương hiệu cho các mặt hàng nông sản. Phát triển thị trường đầu ra cho nông sản ở vùng DTTS là vấn đề lớn, khó khăn, phức tạp. Vì vậy, cần tập trung thực hiện đồng thời các nội dung, với sự nỗ lực cao của các lực lượng có liên quan, trong đó sự thống nhất nhận thức và hành động của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, các cấp, các ngành, các thành phần kinh tế và toàn thể đồng bào các DTTS là nhân tố có ý nghĩa quyết định. Tài liệu tham khảo [1] Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng tăng giá trị gia tăng và phát triển bền vững, 2012; [2] Phạm Thành Công, Định hướng phát triển thương hiệu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng nông sản Việt Nam hiện nay, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, (11/2013); [3] Bùi Bằng Đoàn và Bùi Thị Mai Linh, Nghiên cứu giải pháp tăng cường kết nối sản xuất với thị trường của hộ nông dân các tỉnh vùng trung du miền núi Đông Bắc, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, (2/2013); [4] Ngô Thị Tuyết Mai, Quan điểm và giải pháp phát triển xuất khẩu bền vững hàng nông sản, Tạp chí Kinh tế và Phát triển, (161/2010); [5] Đặng Phong Vũ, Thị trường tiêu thụ nông phẩm của Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay - đặc điểm và phương hướng phát triển, Luận án Tiến sĩ, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2000. DEVELOPMENT OF RETAIL MARKET FOR AGRICULTURE IN ETHNIC MINORITY AREAS IN THE CURRENT PERIOD Abstract: Developing agricultural output markets plays a very important role in the socio-economic development and reproduction of agriculture in ethnic minority areas. However, the output market in the argiculture in ethnic minority areas face many difficulties, directly affecting the lives of people. Therefore, it is necessary to simultaneously implement many contents to develop output markets for ethnic minority agricultural products to meet the requirements of industrialization, modernization and international integration. Keywords: Market; Output markets for agricultural products, agriculture, and ethnic minorities