Phát hiện mới về thành cổ Biên Hòa - Phạm Đức Minh

K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47 Thaânh cöí Biïn Hoâa, vúái nhiïìu danh xûng qua caác thúâi àoaån lõch sûã (Thaânh Cûåu, Thaânh Keân, Thaânh Soldat...) vaâ caác kiïën truác dûúng phêìn hiïån töìn nhû tûúâng bao, lö cöët, dinh thûå... hiïån toåa laåc taåi söë 129 Phan Chu Trinh, phûúâng Quang Vinh, thaânh phöë Biïn Hoâa, tónh Àöìng Nai; nùçm caách söng Àöìng Nai khoaãng 500m vïì hûúáng têy nam vaâ caách sên bay Biïn Hoâa khoaãng 1km vïì phña àöng bùæc. Thaânh cöí Biïn Hoâa hiïån laâ toâa thaânh duy nhêët coân àûúåc baão töìn úã Nam böå, vêîn coân möåt phêìn mang daáng dêëp cêëu truác thaânh Vauban gêìn vuöng thúâi Phaáp thuöåc tñnh tûâ nùm 1861; quy mö toâa thaânh hiïån nay (khoaãng gêìn 1,1 hecta = 10.816,5m²) chó coân khoaãng 1/ 7-1/8 cöng trònh cöí thaânh thúâi Nguyïîn. Theo nhiïìu nguöìn taâi liïåu, cöí thaânh àúâi Minh Maång vöën coá 1 kyâ àaâi, 4 cûãa vaâ cêìu àaá qua haâo nûúác, chu vi túái 388 trûúång (diïån tñch hún 18 hecta), lúán nhêët trong caác thaânh tónh Nam böå cuâng thúâi, chó sau Gia Àõnh Thaânh. “Tónh thaânh naây úã àõa phêån thön Tên Lên, huyïån Phûúác Chaánh. Khi àêìu baãn triïìu dûång àùåt úã thön Phûúác Lû, nùm TOÁM TÙÆT Thaáng 2/2012, theo yïu cêìu cuãa UBND tónh Àöìng Nai, caác nhaâ khoa hoåc thuöåc Böå mön Khaão cöí hoåc, Khoa Lõch sûã (Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-HCM) àaä phöëi húåp vúái Súã Vùn hoáa - Thöng tin - Du lõch Àöìng Nai tiïën haânh khaão saát hiïån trûúâng vaâ àaâo 14 höë thaám saát vúái töíng diïån tñch hún 60m². Àoaân khaão saát àaä phaát hiïån, nùçm dûúái nïìn moáng toâa thaânh laâ caã trêìm tñch vùn hoáa nguyïn thuãy coá àöå daây 90-140cm ken daây dêëu tñch 3.054 tiïu baãn thuöåc 3 khöëi nguöìn liïåu liïn quan trûåc tiïëp àïën àúâi söëng cû dên cöí chñnh "trïn maãnh àêët naây" trong trûúâng kyâ lõch sûã. Àoá laâ caác maãnh ngoái moác mang hònh Phêåt, hoãa loâ "kiïíu caâ raâng", cuâng caác loaåi göëm mõn trùæng thuöåc thúâi phaát triïín cuãa truyïìn thöëng vùn hoáa OÁc Eo (thïë kyã 6-7 AD). Caác sûu têåp gaåch, àêët nung vaâ àöì gia duång nhû göëm traáng men, àöì saânh vaâ göëm hoa lam tûâ nhiïìu nguöìn loâ khaác nhau (Biïn Hoâa, Laái Thiïu, Saâi Goân, Goâ Saânh, Champa, Khmer; Thaái Lan, Nam Trung Quöëc); voâng trang sûác àeo tay bùçng àöìng vaâ àaá cûáng v.v chûáng thûåc quaá trònh tuå cû cuãa cû dên baãn àõa thúâi Trung àaåi àïën têån ngaây nay (tûâ thïë kyã 14-15 àïën thïë kyã 19-20 AD). Thu hoaåch khaão cöí múái vïì laâng cöí nùçm trong caác àõa têìng sêu nhêët cuãa Thaânh Biïn Hoâa cung ûáng nhûäng taâi liïåu quyá cho viïåc nghiïn cûáu lõch sûã cuãa Àöìng Nai noái riïng vaâ caã Nam böå noái chung. PHAÁT HIÏåN MÚÁI VÏÌ THAÂNH CÖÍ BIÏN HOÂA. Phaåm Àûác Maånh* * PGS.TS. ngaânh Khaão cöí hoåc, Khoa Lõch sûã, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM. 48♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Gia Long 15 (1816) dúâi qua chöî naây. Nùm Minh Maång 15 (1834), àùæp thaânh àêët, nùm 18 (1837) xêy laåi bùçng àaá ong” (Quöëc sûã quaán, Àaåi Nam Nhêët Thöëng Chñ, tónh Biïn Hoâa, Luåc tónh Nam Kyâ) [1;3, 12-14]. Khi àùæp thaânh bùçng àêët, quan khêm sai Àoaân Vùn Phuá choån 1.000 dên trong haåt àùæp vaâo thaáng 6/1834, vúái böën mùåt thaânh àïìu daâi 70 trûúång, cao 4 thûúác, 3 têëc, daây 1 trûúång; múã böën cûãa, coá haâo röång 2 trûúång, sêu 6 thûúác. Luác xêy bùçng àaá ong, Vïå uáy Vïå taã baão nhi Nguyïîn Vùn Cuãa vaâ Thû phoá Vïå uáy Tiïìn Doanh Long Voä Phan Vùn Lùng, Vïå uáy Taã thuãy Gia Àõnh Lï Vùn Tû, Vïå uáy Bònh Thuêån Tön Thêët Mêåu chó àaåo 4.000 binh dên àùæp vaâo thaáng Giïng nùm 1838, chu vi daâi 388 trûúång, cao 8 thûúác, 5 têëc, daây 1 trûúång, haâo röång 4 trûúång, sêu 6 thûúác, coá 1 Kyâ àaâi, 4 cûãa vaâ cêìu àaá qua haâo). Theo caách quy àöíi hïå meát cuãa nhaâ nghiïn cûáu Nguyïîn Àònh Àêìu (1 trûúång = 4,24m; 1 thûúác = 0,424m), thaânh cöí Biïn Hoâa àúâi Minh Maång chu vi túái 1.645,12m, tûúâng thaânh cao 3,604m, daây túái 4,24m, haâo röång 16,96m, sêu 2,544m, vúái diïån tñch khuön viïn böën tûúâng bao túái gêìn 17 hecta (411,28m x 411,28m = 169.151,2384m²) vaâ diïån tñch thaânh Biïn Hoâa tñnh caã haâo nûúác xung quanh túái hún 18 hecta (428,24m x 428,24m = 183.389,4976m²) vaâ àêy cuäng laâ toâa thaânh lúán nhêët trong hïå thöëng thaânh tónh Nam böå cuâng thúâi, chó sau Gia Àõnh Thaânh (chu vi daâi 429 trûúång) [8, 12]. Tûâ àêìu nùm 2012, nhêån lúâi múâi cuãa UBND vaâ Súã Vùn hoáa, Thïí thao & Du lõch Àöìng Nai, Böå mön Khaão cöí hoåc, Khoa Lõch sûã (Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM) àaä phöëi húåp vúái Ban Quaãn lyá Di tñch - Danh thùæng Àöìng Nai tiïën haânh khaão saát hiïån trûúâng dûå aán xêy dûång khu chung cû cao têìng cuãa Töíng Cöng ty Phaát triïín khu cöng nghiïåp (Sonapart) nùçm kïë bïn Thaânh cöí (toåa àöå: 10056’57.2’’ vô àöå Bùæc; 106049’13.6’’ kinh àöå Àöng) nhùçm nghiïn cûáu cung cêëp caác dûä liïåu vïì khaão cöí goáp phêìn xaác àõnh phaåm vi dêëu tñch cuãa Thaânh Biïn Hoâa xûa vúái nhûäng di saãn vùn hoáa coân tiïìm êín trong loâng àêët, qua àoá àïì ra nhûäng yïu cêìu cuå thïí vïì baão vïå vaâ phaát huy giaá trõ di tñch, phuåc vuå cho cöng taác trûng baây, giaáo duåc, àaâo taåo, nghiïn cûáu cuãa giúái nghiïn cûáu, caác nhaâ quaãn lyá di saãn vùn hoáa, sinh viïn, hoåc sinh àöëi vúái kiïën truác quên sûå àûúåc nhiïìu thïë hïå ngûúâi Nam böå yïu quyá nhû möåt quêìn thïí “Voä Miïëu” ven búâ Àöìng Nai khöng quaá xa “Vùn Miïëu” Trêën Biïn1. Àoaân thùm doâ khaão cöí àaä múã 14 höë thaám saát vúái töíng diïån tñch hún 60m2 (10 höë trong khu vûåc dûå aán Sonapart, quy mö möîi höë röång 2mx2m = 4m2, theo àuáng hûúáng àöng têy nam bùæc vaâ 4 höë trong nöåi thaânh múã theo võ trñ chaåy song song vúái kiïën truác thaânh cöí). Cao àöå “0” lêëy laâm chuêín cho àöå cao mùåt bùçng taåi caác höë àaâo thaám saát àûúåc xaác lêåp tûâ àiïím toåa àöå àûúâng truyïìn cêëp II (ÀT II) cuãa Böå Taâi nguyïn Möi trûúâng thiïët lêåp taåi khu vûåc caách tûúâng bao phña bùæc 5m. Mùåt bùçng khai quêåt cao dêìn tûâ phña ngoaâi (phña àûúâng Phan Chêu Trinh) vaâo trong theo truåc àöng bùæc - têy nam, chïnh lïåch àöå cao àûúåc xaác àõnh khoaãng 25cm. Têët caã caác höë thaám saát seä múã phaãi àaåt àöå sêu ±2m (àöå sêu àõa têìng àaãm baão phaát giaác àêìy àuã Kiïën truác dinh thûå Phaáp hiïån coân trong Thaânh cöí Biïn Hoâa 1. Àoaân cöng taác göìm coá: PGS.TS. Phaåm Àûác Maånh (Trûúãng Böå mön Khaão cöí hoåc, Khoa Lõch sûã, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-HCM) - Trûúãng àoaân; ThS. Nguyïîn Höìng Ên (Súã VH-TT & DL Àöìng Nai); Nguyïîn Chiïën Thùæng (Trung têm Baão töìn Di tñch TP. HCM); Phan Thõ Thõnh, Àöî Àùng Thùæng, Lï Thõ Loan (Ban Quaãn lyá Di tñch - Danh thùæng Àöìng Nai). Trong quaá trònh khai quêåt, nhiïìu nhaâ khoa hoåc àïën thùm hiïån trûúâng nhû ThS. Trêìn Quang Toaåi, Lï Trñ Duäng (Súã VH-TT & DL Àöìng Nai); ThS. Àöî Ngoåc Chiïën, Quaãng Vùn Sún (Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG- HCM); TS. Trêìn Vùn Baão, Lï Xuên Hûng (Àaåi hoåc Àaâ Laåt); TS. Lï Thõ Liïn, ThS. Nguyïîn Thõ Mai Hûúng (Viïån Khaão cöí hoåc, Haâ Nöåi) .v.v... K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦49 têìng vùn hoáa nguyïn thuãy nhêët úã Biïn Hoâa nïëu coá; búãi theo kinh nghiïåm àiïìn daä haâng chuåc nùm cuãa chuáng töi úã Àöìng Nai, caác trêìm tñch xûa nhêët hiïån biïët úã Biïn Hoâa vaâ vuâng ven chó phaát löå úã àöå sêu trung bònh tûâ 50-160cm; vñ nhû vuâng chên àöìi Bònh Àa = 140-160cm, Goâ Me = 50- 60cm úã Biïn Hoâa, Caái Vaån = 50-60cm, Goâ Dûa = 80-90cm, Bûng Baåc = 90-100cm úã vuâng ngêåp mùån vaâ caã úã Cêìu Sùæt = 70-75cm hay Àöìi Mñt = 120 = 140cm úã vuâng àêët àoã bazan...) [10-1991]. 1. Trêìm tñch vùn hoáa cöí Kïët quaã àaâo thaám saát qua 14 höë taåi khu vûåc Thaânh Biïn Hoâa ghi nhêån taåi höë H3, H5, H7, H12 diïîn biïën têìng vùn hoáa tûúng àöëi roä vúái mêåt àöå hiïån vêåt göëm daây àùåc. Caác höë H2, H4, H6, H8, H11, H13 têìng vùn hoáa khöng roä vaâ bõ xaáo tröån nhiïìu, xuêët hiïån göëm vaâ möåt söë nïìn moáng kiïën truác liïn quan túái Thaânh Biïn Hoâa. Taåi höë H14 laâ nïìn sên cuãa kiïën truác Thaânh Biïn Hoâa. 1.1. Têìng vùn hoáa Khaão cöí hoåc Diïîn biïën àõa têìng qua caác höë àaâo tûâ trïn xuöëng nhû sau: Lúáp mùåt daây 40-50cm bao phuã toaân böå caác höë àaâo. Taåi lúáp àêët naây chuáng töi ghi nhêån coá nhiïìu hiïån vêåt xêy dûång nhû gaåch theã, gaåch laát, maãnh bï töng, vöi vûäa, àaá rùm nhoã, caát xêy dûång, maãnh cheán, baát coá men Àêy laâ lúáp vùn hoáa hiïån àaåi ngaây nay, göìm lúáp àêët mùåt (10cm), lúáp nïìn cuãa caác kiïën truác hiïån àaåi xêy dûång lïn (20cm), röìi túái lúáp àêët cûáng chûáa nhiïìu ö xñt sùæt - àaá ong hoáa (10cm) àûúåc àöí àïí gia cöë nïìn àêët, dûúái lúáp naây laåi àûúåc gia cöë thïm möåt lúáp 10cm vúái nhiïìu àaá rùm vuån. Lúáp vùn hoáa ghi nhêån àûúåc úã àêy coá àöå daây tûâ 0,9m túái 1,4m, loaåi àêët trong lúáp vùn hoáa naây chuã yïëu laâ àêët seát chùæc haâm lûúång caát ñt, coá maâu nêu àoã vúái àöå êím tûúng àöëi cao. Trong lúáp naây caác hiïån vêåt àa söë thu àûúåc laâ àöì göëm vaâ saânh dên duång, möåt söë hiïån vêåt khaác nhû maãnh ngoái, voâng àöìng cuäng àûúåc tòm thêëy. Nhû vêåy, tûâ höë H3, H5, H7 trong khu àêët thuöåc dûå aán Sonapart keáo vaâo túái höë H12 phña trong di tñch Thaânh Biïn Hoâa nùçm trong maåch phên böë göëm daây àùåc. Taåi höë H7 chuáng töi ghi nhêån diïîn biïën àõa têìng trong lúáp naây maâu sùæc coá sûå khaác nhau. Möåt phêìn vaách phña bùæc cuãa höë cho thêëy: dûúái lúáp mùåt 50cm laâ lúáp àêët coá maâu nêu xaám vúái àöå daây 40cm, thaânh phêìn àêët úã àêy chûáa caát, soãi vûäa cuâng caác vêåt liïåu xêy dûång nhû ngoái lêîn göëm, saânh. Dûúái lúáp àêët maâu nêu xaám laâ lúáp àêët coá maâu nêu àoã, coá àöå daây 20cm túái 45cm sêu dêìn vïì phña àöng; lúáp àêët naây thaânh phêìn chuã yïëu laâ seát coá pha tröån möåt ñt caát, hiïån vêåt tòm àûúåc chuã yïëu laâ maãnh göëm vaâ saânh, möåt maãnh ngoái hònh Phêåt ngöìi àûúåc tòm thêëy trong lúáp naây. Dûúái lúáp àêët nêu xaám laâ lúáp àêët coá maâu nêu àen, àöå daây cuãa lúáp naây laâ 30cm, tñnh chêët cuãa àêët chuã yïëu laâ seát lêîn nhiïìu than vaâ göëm, möåt ñt göëm àoã, àöì saânh ñt thêëy trong lúáp naây, taåi lúáp naây phaát hiïån chiïëc voâng àöìng. Dûúái lúáp àêët nêu xaám laâ lúáp àêët coá maâu xaám xanh, àöå daây àïìu 30cm, àêët taåi lúáp naây coá haâm lûúång seát nhiïìu, hiïån vêåt chuã yïëu laâ göëm coá maâu àoã, than, khöng coá àöì saânh. Dûúái cuâng laâ sinh thöí coá maâu nêu xaám xanh, deão. 1.2. Nïìn moáng kiïën truác Caác nïìn moáng kiïën truác àûúåc phaát löå coá liïn quan trûåc tiïëp túái di tñch Thaânh Biïn Hoâa giai àoaån Phaáp sûã duång. Caác höë coá vïët tñch cuãa nïìn moáng naây göìm: höë H11, H12, H13, H14. Höë H11 vaâ H12 phaát hiïån möåt söë phïë tñch cuãa Thaânh nhû moáng gaåch àaá ong, gaåch theã, àaá, àûúâng öëng nûúác bùçng sùæt. Höë H13 phaát löå khöëi höåc xêy hònh chûä nhêåt (3,25x2,15m), àöå daây 25cm sêu 2,1m. Bïn trong àûúåc sûã duång laâm höë chön phïë thaãi, thu nhùåt àûúåc caác hiïån vêåt trong höë göìm, maãnh lu saânh, cheán àôa coá traáng men, gaåch, àaá ong, àaá, dêy keäm gai, àaån suáng vaâ voã àaån... Höë H14 phaát löå àûúâng sên cuãa kiïën truác àûúåc laát bùçng gaåch vöì. 2. Hiïån vêåt khaão cöí hoåc Hiïån nay, toaân böå di töìn vùn hoáa cöí thu thêåp àûúåc qua caác höë àaâo thaám saát úã cûúng vûåc Thaânh cöí Biïn Hoâa vaâ vuâng ven àang àûúåc chuáng töi chónh lyá vaâ phên tñch chi tiïët. Trûúác mùæt coá thïí ghi nhêån rùçng: Àoaân cöng taác àaä khaám phaá àûúåc 3 khöëi nguöìn liïåu liïn quan trûåc tiïëp àïën àúâi söëng cû dên cöí chñnh “trïn maãnh àêët naây”, daân traãi trong khung niïn biïíu khaá lúán ñt nhêët tûâ thúâi kyâ truyïìn thöëng vùn hoáa OÁc Eo úã Biïn Hoâa vaâ Àöng Nam böå hiïån hûäu thõnh àaåt nhêët (thïë kyã VI-VII AD) cho àïën caác thúâi kyâ hêåu OÁc Eo, Trung vaâ Cêån àaåi. Töíng söë 3.054 tiïu baãn coá giaá trõ nghiïn cûáu thu thêåp àûúåc têåp trung nhiïìu nhêët trong caác höë àaâo kyá hiïåu: 12TBH-H5 (942 tiïu baãn = 30,8%); 12TBH-H7 (379 tiïu baãn = 12,4%); 12TBH-H13 (1.043 tiïu baãn = 34,1%); caác höë àaâo coân laåi ñt 50♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N thêëy hún; Vñ nhû caác höë kyá hiïåu: 12TBH-H2 (40 tiïu baãn = 1,3%); 12TBH-H3 (352 tiïu baãn = 11,5%); 12TBH-H11 (93 tiïu baãn = 3,1%) vaâ 12TBH-H12 (205 tiïu baãn = 6,7%). (Xem Baãng 1) Trong nhoám àöì gia duång, göëm thúâi Cöí sûã coá túái 1.324 tiïu baãn = 43,3% töíng söë hiïån vêåt. Chuáng bao göìm: 267 maãnh miïång, 1.037 maãnh thên trún vaâ ñt maãnh coá hoa vùn, 11 maãnh àaáy - Höë àaâo H2 H3 H5 H7 H11 H12 H13 Cöång (%) Hiïån vêåt khaão cöí A.Àöì Göëm Miïång 3 56 138 44 3 23 267 1324= gia thúâi Thên 10 164 539 128 28 168 1.037 43,3% duång Cöí sûã Àaáy-àïë 5 2 3 1 11 Nuám-nùæp 4 4 Hoãa loâ 2 2 Baân xoa? 1 1 Göëm tröí 1 1 löî Ngoái moác hònh Phêåt 1 1 Huä-voâ- 2 2 4 321=1 niïu 0,5% nguyïn Miïång 9 10 2 10 31 Thên 9 24 112 75 29 249 Àaáy-àïë 6 10 9 3 4 32 Nùæp-voâi 2 1 2 5 êëm Caác loaåi 11 78 117 112 24 8 >1000 >1350 1350 hònh & =44,2% vùn hoáa khaác nhau Voâng àöìng 1 1 2 Maãnh =0,06% voâng àaá? 1 1 Àaá caát coá 2 2 57 vïët gheâ =1,9% Àêët nung 7 4 5 16 Moáng àaá 2 2 ong Àöì sùæt 1 1 11 13 caác loaåi Voã àaån,àaån 1 1 3 5 12 22 Xûúng thuá 2 2 Cöång 40 352 942 379 93 205 1043 3.054 Tyã lïå (%) 1,3 11,5 30,8 12,4 3,1 6,7 34,1 100% Àöì saânh & göëm traáng men Trung- Cêån àaåi Àöì sûá Trung- Cêån àaåi B. Àöì trang sûác Trung - Cêån àaåi Baãng 1: Thöëng kï di tñch & di vêåt khaão cöí hoåc C. Vêåt duång Trung - Hiïån àaåi khaác K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦51 àïë, 4 maãnh nuám - nùæp, 2 maãnh hoãa loâ kiïíu “caâ raâng” (1 maãnh giöëng àêìu chim), 1 maãnh giöëng baân xoa (?), 1 göëm tröí löî troân, 1 maãnh ngoái moác mang hònh Phêåt àùåc trûng thúâi kyâ vùn hoáa OÁc Eo úã Nam böå. Àöì saânh vaâ göëm traáng men thúâi Trung - Cêån àaåi coá 321 tiïu baãn = 10,5%, trong àoá coá 4 àöì nguyïn daång hoùåc gêìn nguyïn (huä - voâ - niïu), 31 maãnh miïång, 249 maãnh thên, 32 maãnh àaáy - àïë, 5 nùæp àêåy vaâ voâi êëm, vúái möåt söë göëm traáng men vaâ mang dêëu vùn khùæc vaåch. Àöì sûá thúâi Trung - Cêån àaåi coá túái 1.350 tiïu baãn = 44,2% thuöåc nhiïìu hònh loaåi (huä, voâ, bònh, baát, tö, cheán, àôa, àeân...) vaâ caác loâ göëm khaác nhau úã trong nûúác (chuã yïëu göëm Biïn Hoâa, Laái Thiïu, Saâi Goân, coá caã göëm Goâ Saânh Bònh Àõnh, göëm Champa) vaâ ngoaåi quöëc (göëm Trung Hoa, göëm Khmer, göëm Thailand...). Àöì trang sûác chó tòm thêëy 1 voâng àöìng vaâ 1 maãnh voâng giöëng àaá cûáng (?) vúái cuâng kiïíu gheáp àöi baãn voâng. Ngoaâi ra, coân möåt söë vêåt duång thúâi Trung - Cêån àaåi khaác nhû àaá caát coá vïët chïë taác, caác thoãi - cuåc àêët nung chaáy; àùåc biïåt, coá 2 àûúâng moáng àaá ong vaâ caác vóa àaá ong, saân cement liïn quan àïën cêëu truác Thaânh Biïn Hoâa xûa; cuâng caác vêåt duång khaác nhû xûúng thuá, voã àaån vaâ àêìu àaån caác loaåi, àöì sùæt quên duång vaâ cöng cuå - duång cuå sùæt (baãn lïì, moác cûãa, àinh caác loaåi, neåp sùæt, duäa, àuåc, coâng chûä U caác cúä, dao gêîy, keäm gai...) ghi nhêån trong caác höë àaâo chuã yïëu trong nöåi ö thaânh cöí Biïn Hoâa... (Xem: Baãng 1). 2.1. Giaám àõnh khoa hoåc Àoaân cöng taác àaä trûåc tiïëp múâi ThS. Nguyïîn Thõ Mai Hûúng (Trung têm Nghiïn cûáu Con ngûúâi vaâ Möi trûúâng thuöåc Viïån Khaão cöí hoåc Viïåt Nam) àïën hiïån trûúâng khai quêåt trûåc tiïëp lêëy hïå thöëng 10 mêîu thöî nhûúäng àïí giaám àõnh Baâo tûã vaâ Phêën hoa. Caác hïå thöëng mêîu thöí nhûúäng àûúåc kiïím chûáng maâu àêët àöëi saánh vúái Baãng chuêín Quöëc tïë [7]. Chuáng töi cuäng àaä gûãi àïën Phoâng Thñ nghiïåm C14 thuöåc Trung têm Kyä thuêåt Haåt Nhên TP. Höì Chñ Minh möåt mêîu than tro àïí tiïën haânh giaám àõnh niïn àaåi tuyïåt àöëi úã di tñch laâng cöí vûâa phaát hiïån. Kïët quaã giaám àõnh khoa hoåc seä goáp phêìn giaãi maä caác vêën àïì khoa hoåc vïì caãnh quan möi trûúâng sinh thaái vaâ caác “nêëc - mûác” (niveaux) niïn biïíu trong diïîn trònh tuå cû vaâ saáng taåo vùn hoáa cuãa caác cöång àöìng töåc ngûúâi baãn àõa úã chñnh “laâng cöí Tên Lên dûúái chên thaânh Biïn Hoâa” thûúã êëy. 2.2. Nhêån thûác ban àêìu Àúåt Cöng taác khaão cûáu vaâ àaâo thaám saát Thaânh cöí Biïn Hoâa vaâ vuâng ven àaä hoaân thaânh àuáng tiïën àöå àïì ra trïn hiïån trûúâng trong thaáng 2/2012 vaâ àaä àaåt àûúåc yïu cêìu khoa hoåc quan troång nhêët: thu thêåp toaân böå dûä liïåu khaão cöí hoåc quan troång liïn hïå àïën di tñch lõch sûã - vùn hoáa - kiïën truác quên sûå naây, phuåc vuå cho cöng taác trûng baây, giaáo duåc, àaâo taåo, nghiïn cûáu cuãa giúái nghiïn cûáu, caác nhaâ quaãn lyá di saãn vùn hoáa, sinh viïn, hoåc sinh vaâ nhên dên. 1/ Caác di töìn vùn hoáa cöí thu thêåp àûúåc qua 6/14 höë àaâo khaão cöí minh àõnh khaá roä raâng vïì ñt nhêët ba thúâi kyâ cû truá lúán úã cûúng vûåc Thaânh cöí Biïn Hoâa vaâ vuâng ven àûúåc khaão saát. Xûa nhêët úã àêy chñnh laâ caác dêëu vïët cû truá thúâi Cöí sûã thuöåc truyïìn thöëng vùn hoáa OÁc Eo - hêåu OÁc Eo vúái nhûäng maãnh ngoái moác mang hònh Phêåt, caác maãnh hoãa loâ “kiïíu caâ raâng” vaâ caác sûu têåp göëm mõn trùæng cuâng caác loaåi hònh göëm dên duång tiïu biïíu cuãa thúâi naây maâ bûúác àêìu theo nhêån àoaán cuãa chuáng töi thuöåc thúâi phaát triïín cuãa truyïìn thöëng vùn hoáa OÁc Eo (tûâ thïë kyã VI-VII AD trúã ài) trïn àêët Biïn Hoâa xûa. Phaát hiïån naây cuãng cöë thïm vïì sûå hiïån diïån cuãa caác chûáng tñch vöën coá úã chñnh Thaânh cöí Biïn Hoâa vaâ vuâng ven tûâ nhiïìu nùm trûúác. Vñ nhû, úã khu vûåc chuâa Bûãu Sún kïë cêån, theo Lûúng Vùn Lûåu àaä tûâng phaát giaác tûúång thêìn Ganesha ngöìi trïn baân thaåch, 2 tay chó lïn trúâi, 2 tay chöëng vïë mang vïì thúâ úã chuâa Bûãu Thaânh vaâ 1 tûúång thêìn Ganesha khaác bùçng sa thaåch úã Tên Triïìu - Hoâa Hûng [5]. Nùm 1931, Höåi Nghiïn cûáu Àöng Dûúng àaä mua tûúång Nam thêìn bùçng àaá bõ gaäy àêìu vaâ tûá chi phaát hiïån thûãa ruöång gêìn chuâa Bûãu Sún niïn àaåi khoaãng thïë kyã IX-XI AD (tûúång lûu úã Baão taâng Saâi Goân, kyá hiïåu: MBB, N.2799) [6]. Caác cêëu kiïån kiïën truác àaâi àiïån Hindu giaáo hoùåc linh vêåt bùçng àaá phiïën xaám àen nhû Yoni hònh vuöng (1x1m) giûäa coá löî àuåc hònh chûä nhêåt; bïå thúâ hònh choáp cuåt, 2 mùåt phùèng, xung quanh chaåm 8 voâng cung àïìu nhû hònh böng sen, giûäa àuåc löî troân xuyïn thên, 3 têëm àan giöëng àaâ ngang hay bêåc tam cêëp kiïën truác niïn àaåi khoaãng thïë kyã VII-VIII AD. ÚÃ khu vûåc Cêy Chaâm, nhên dên àaâo àêët àùæp nïìn nhaâ úã àöå sêu 1m phaát hiïån 4 bûác phuâ àiïu àûa vïì thúâ úã miïëu Baâ thuöåc phûúâng Quang Vinh. 52♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N Nùm 1994, Baão taâng Àöìng Nai àaä tiïëp quaãn trûng baây. 2 phuâ àiïu hònh tam giaác laâm tûâ àaá keo chûáa nhiïìu soãi thaåch anh, caát lúán maâu àoã höìng, àaáy bùçng, mùåt sau loäm, mùåt trûúác löìi neát chaåm thö thïí hiïån hònh nhên baán thên àang cêìu nguyïån. 2 phuâ àiïu chaåm hònh truå àûáng úã giûäa bao boåc trong hònh giöëng Omega, xung quanh taåo viïìn giöëng tia lûãa, niïn àaåi ûúác khoaãng thïë kyã XIII-XIV AD [10-1994]. Tûúång thêìn Vishnu bùçng sa thaåch xanh àen cao 1,5 thûúác, röång 1 thûúác, daây 0,5 thûúác, nùång 1 têën, 2 tay xuöi cêìm chuây, 2 tay giú ngang vai cêìm öëc vaâ àôa, 2 chên xïëp bùçng, àêìu àöåi muä mukuta, thên trêìn, vai àeo dêy Baâ La Mön, mùåc sampot ngùæn ngang bùæp vïë phaát hiïån trong göëc boång cêy Doâ Heo gêìn Bûãu Sún tûå tûâ 1863. Lûng thêìn tûåa vaâo bïå hònh caánh sen àónh nhoån, mùåt sau khùæc minh vùn chûä Chùm xen caác ngûä tûâ Sanskrit cheáp vïì hoaâng tûã Nauk Glaun Vijaya, con trai vua Jaya Simhavarman àaä dûång tûúång naây bùçng chiïën lúåi phêím lêëy cuãa quên Khmer, phuâ àiïu mang phong caách Thaáp Mêîm - Yang Mun niïn àaåi khoaãng thïë kyã XIV caka [2]. Caác tûúång thêìn Vishnu khaác bùçng sa thaåch àen hay xaám tûâng àûúåc Xñ nghiïåp Khai thaác caát Biïn Hoâa truåc vúát dûúái loâng söng Àöìng Nai úã Biïn Hoâa tûâ nhûäng nùm 1977-1998 (tûúång Thêìn 4 tay, àûáng trïn bïå coá chöët cùæm, àêìu àöåi muä truå, thên trêìn, mùåc sampot ngùæn mang phong caách nghïå thuêåt Baphuon niïn àaåi khoaãng thïë kyã VII- VIII AD vaâ phong caách taåc tûúång thïë kyã XII- XIII AD); tûúång thêìn Vishnu 4 tay àûáng trïn bïå coá chöët cùæm do Cú súã Chùn nuöi Duyïn Anh Àaâo úã phûúâng Quyïët Thùæng phaát hiïån gêìn cêìu Raåch Caát nùm 1974. Ngoaâi ra, coân coá tûúång Phêåt taåc tûâ sa thaåch mõn xaám àen ngöìi thiïìn trïn bïå vúái maái che 7 àêìu rùæn Naga niïn àaåi khoaãng thïë kyã XII AD phaát hiïån gêìn cêìu Hoáa An nùm 1972 mang vïì thúâ úã chuâa Linh Quang (40/60 Nguyïîn Khoaái, P.2, Quêån 4, TP.HCM); tûúång thêìn Ganesha bùçng àöìng thau sûu têìm úã chuâa Hoác Öng Che niïn àaåi khoaãng thïë kyã VI-VII AD [10-1994; 11] vaâ caã chên tûúång nûä thêìn Lasmi mùåc saâ röng daâi àuác bùçng àöìng àûáng trïn bïå coá chöët cùæm trûúác gùæn àêìu boâ thêìn Nandin niïn àaåi thïë kyã XIV- XV AD; cuâng vúái khöng ñt dêëu tñch thêìn tûúång - phïë tñch kiïën truác àaâi àiïån Hindu vaâ Phêåt hoåc tûâng àûúåc khaão cöí hoåc khai quêåt vaâ phaát hiïån quanh vuâng naây (Cêìu Hang, Bïën Göî, chuâa Hiïín Lêm, chuâa Àaåi Giaác, àònh Tên Laåi), vaâ haâng ngaân cöí vêåt nhû baân nghiïìn kiïíu Pesani, chaây nghiïìn, ngoái choáp, bònh con tiïån, bònh coá voâi, göëm mõn vaâ göëm traáng men niïn biïíu tûâ thïë kyã H2. Thêìy troâ Trûúâng ÀHKHXH&NV- ÀHQG-HCM thaám saát nghiïn cûáu Thaânh cöí Biïn Hoâa Ngoái moác hònh Phêåt Maãnh hoãa loâ àêët nung Voâng trang sûác àöìng thau H.3. Cöí vêåt àùåc saác thúâi Cöí - Trung àaåi phaát hiïån dûúái nïìn moáng Thaânh cöí Biïn Hoâa K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦53 VII-XIII AD [9]; xaác thûåc caã truyïìn thöëng cû truá vaâ saáng taåo vùn hoáa cöí kñnh vaâ lêu àúâi úã àêët Biïn Huâng trûúác caã thiïn kyã khi Nguyïîn Gia Long vaâ Minh Maång àõnh thaânh trêën thuã. 2/ Khöëi di töìn vêåt thïí thûá hai chñnh laâ caác sûu têåp maãnh thuöåc àöì saânh caác loaåi; chuã yïëu laâ àöì gia duång tûâ nhiïìu nguöìn loâ Viïåt vuâng Biïn Hoâa vaâ caã úã miïìn Nam Trung böå (Viïåt Nam), coá caã göëm Goâ Saânh vaâ göëm Champa, coá caã göëm Khmer...; cuâng caác sûu têåp lúán hún cuãa nhiïìu àöì göëm traáng men tûâ àöì dên duång àïën àöì kiïíu, chuã yïëu göëm hoa lam caác loâ göëm tónh úã miïìn Nam Trung Quöëc (khöëi lûúång maãnh lúán túái vaâi ngaân àöì sûá cêìn nhiïìu thúâi gian chónh lyá vaâ àöëi saánh hún). Nhûäng tû liïåu khaão cöí hoåc naây chûáng thûåc quaá trònh tuå cû sinh söëng cuãa laâng xûa Tên Lên thúâi Trung vaâ Cêån àaåi hiïín nhiïn cuäng tûâ trûúác khi àõnh caã cûúng vûåc naây thaânh tónh. 3/ Khöëi di töìn vêåt thïí thûá ba àûúåc chuáng töi ghi nhêån liïn quan trûåc tiïëp àïën caác àûúâng moáng nhaâ bùçng àaá ong, caác saân bï töng vaâ cùn hêìm dûúái lö cöët cuãa Thaânh cöí Biïn Hoâa xuêët löå trong caác höë àaâo úã nöåi àö thaânh hiïån taåi. Nhûäng nhêån thûác chên xaác hún vïì tuöíi cuãa caác moáng kiïën truác naây vaâ cöng nùng cùn hêìm dûúái lö cöët Thaânh Biïn Hoâa cêìn kiïím chûáng thïm vïì sau úã caác chûúng trònh tön taåo di tñch Thaânh Biïn Hoâa. Trûúác mùæt, toaân böå hiïån vêåt úã caác phên lúáp àõa têìng trïn cuâng di tñch Thaânh Biïn Hoâa vaâ vuâng ven coá thïí liïn quan àïën cöng trònh phoâng thuã naây (gaåch kiïën truác bùçng àaá ong, gaåch àinh nung àùåc, nguyïn liïåu ngoái lúåp, göëm - saânh - sûá cêån àaåi vaâ hiïån àaåi, caác vêåt duång sinh hoaåt caác thúâi nhû àöì sûá trùæng cao cêëp chêu Êu, voã chai rûúåu Têy, xûúng trêu boâ, than cuãi àun nêëu, caác àöì quên duång saãn xuêët tûâ Phaáp vaâ caã tûâ Myä, àêìu àaån caác loaåi, coá caã caác viïn àaån nguyïn chó dêîn võ trñ “hêìm chûáa àaån” trong nöåi ö Thaânh cöí 4/ Di tñch “laâng cöí Tên Lên dûúái chên Thaânh Biïn Hoâa - Àöìng Nai” vûâa àûúåc khaám phaá, àaâo thaám saát theo hïå thöëng lúán theo caác trêìm tñch cû truá daây àùåc vaâ liïn tuåc nhiïìu thïë kyã chñnh laâ “Di chó khaão cöí hoåc Lõch sûã” coá khaã nùng cung ûáng cho chuáng ta nhiïìu taâi liïåu “phuåc sûã” quyá baáu úã chñnh Biïn Hoâa noái riïng vaâ caã Nam Böå noái chung. Búãi vò, theo caách noái cuãa GS. NGND. Giaãi thûúãng Höì Chñ Minh Haâ Vùn Têën, “Khaão cöí hoåc Lõch sûã phaãi lêëy viïåc khöi phuåc toaân diïån àúâi söëng cuãa cû dên trïn caác miïìn àêët nûúác trong lõch sûã laâm muåc tiïu. Àùåc biïåt phaãi chuá troång nhûäng mùåt maâ nguöìn sûã liïåu viïët khöng thïí giuáp chuáng ta àûúåc Khöng thïí chó dûâng laåi úã viïåc nghiïn cûáu caác àònh chuâa àïìn thaáp trïn mùåt àêët hay dûúái àêët, cêìn khai quêåt phên tñch caác loaåi hònh möå khaác nhau maâ chuáng ta àïìu biïët rùçng thïë giúái ngûúâi chïët phaãn aánh thïë giúái ngûúâi söëng. Nhûng quan troång hún - maâ àiïìu naây tûâ trûúác chuáng ta chûa laâm àûúåc - laâ phaãi khai quêåt caác di chó cû truá thúâi kyâ lõch sûã. Chó coá khai quêåt caác di chó cû truá chuáng ta múái nhêån thûác àûúåc möåt caách toaân diïån àúâi söëng dên cû qua caác thúâi kyâ lõch sûã” [4]. TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO 1. Baão taâng Àöìng Nai (2008), Höì sú Di tñch Lõch sûã - kiïën truác Quên sûå thaânh Biïn Hoâa vaâ Biïn baãn quy àõnh khu vûåc baão vïå Di tñch Lõch sûã - kiïën truác Quên sûå Thaânh Biïn Hoâa, Phûúâng Quang Vinh, TP. Biïn Hoâa, tónh Àöìng Nai, Tû liïåu Baão taâng Àöìng Nai. 2. Àöî Baá Nghiïåp (2003), Thaânh cöí Biïn Hoâa, Höåi thaão khoa hoåc vïì di tñch Thaânh Biïn Hoâa (Àöìng Nai). 3. Haå Giao (2012), Thùm doâ khaão cöí hoåc thaânh Biïn Hoâa: xuêët löå nhûäng dêëu vïët cû truá thúâi Nguyïîn, Baáo Àöìng Nai, Söë 2136, ngaây 14/2/2012. 4. Haâ Vùn Têën (1991), Àõnh hûúáng Khaão cöí hoåc Lõch sûã Viïåt Nam, Khaão cöí hoåc, Söë 1:1-6. 5. Lûúng Vùn Lûåu (1971), Biïn Hoâa sûã lûúåc, Toaân biïn, têåp I: Trêën Biïn cöí kñnh:111-112; 6. Malleret, L. (1963), L’Archeáologie du delta du Meákong, Tome IV, Paris. 7. Masatada Oyama - Hideo Takehara (1996), Revised Standard Soil Color Charts, Tokyo. 8. Nguyïîn Àònh Àêìu (1994), Nghiïn cûáu Àõa baå triïìu Nguyïîn, tónh Biïn Hoâa, Tp. Höì Chñ Minh; Tòm hiïíu di tñch thaânh Biïn Hoâa (2003), Höåi thaão khoa hoåc vïì di tñch Thaânh Biïn Hoâa (Àöìng Nai). 9. Nguyïîn Vùn Long (1995), Di tñch vùn hoáa OÁc Eo miïìn Àöng Nam böå, nhûäng khaám phaá múái úã Àöìng Nai, Luêån aán Tiïën sô, TP. Höì Chñ Minh. 10. Phaåm Àûác Maånh (1991), Àöìng Nai thúâi Tiïìn sûã vaâ Sú sûã, Àõa chñ Àöìng Nai, têåp 3. Lõch sûã; Möåt pho tûúång Ganeca bùçng àöìng thau àöåc àaáo múái sûu têìm úã Biïn Hoâa, Àöìng Nai (1994), Thöng tin Khoa hoåc Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Söë 2/1994:21-22. 54♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N 11. Phaåm Àûác Maånh, Lûu Vùn Du, Nguyïîn Höìng Ên (1994), Möåt pho tûúång thêìn Ganesha bùçng àöìng múái sûu têìm úã Àöìng Nai, Nhûäng phaát hiïån múái vïì Khaão cöí hoåc nùm 1994: 426-427. 12. Phan Àònh Duäng (2003), Dêëu tñch Thaânh Biïn Hoâa, di tñch lõch sûã cêìn àûúåc giûä gòn, tön taåo, Höåi thaão khoa hoåc vïì di tñch Thaânh Biïn Hoâa (Àöìng Nai). 13. Quöëc Sûã Quaán triïìu Nguyïîn (1973), Àaåi Nam nhêët thöëng chñ, tónh Biïn Hoâa, Luåc tónh Nam Kyâ (Dõch giaã: Tu Trai Nguyïîn Taåo), Têåp thûúång, Nha Vùn hoáa, Saâi Goân. 14. Tónh UÃy, UBND tónh Àöìng Nai (2001), Àõa chñ Àöìng Nai (têåp 1, 3). SUMMARY New Discovery of the Bien Hoa Ancient Citadel. Associate Prof. Pham Duc Manh On February, 2012, in response to the request of People's Committee in Dong Nai, the scientists from the Archaeological Department ( Faculty of History - USSH-HCM City), collaborating with Dong Nai provincial Bureau for Culture-Tourism-Sport carried out 14 digging pits for archaeological investigation at Bien Hoa citadel of the total area of 60m². The result showed that 3054 artifacts were found in the 90-140cm-thick cultural stratums from 3 sources directly related to the ancient local inhabitants living in this area for a long time. Those were the tiles with Buddha decorating, earthen stoves with various kinds of white pottery from the developing period of Oc Eo cultural traditions (6th - 7th A.D). The collections of bricks, terra-cotta wares, and household items such as glazed ceramics, stone-ware and blue-and-white porcelain fragments originating from different sources (Bien Hoa, Lai Thieu, Sai Gon, Go Sanh, Champa, Khmer, Thailand, Southern China), bronze and hard stone bracelets etc. defined the existence of an original dwelling inhabitants from medieval to contemporary times (from 14th - 15th to 19th - 20th A.D.). New archaeological harvest about the Tan Lan ancient village in the lowest layers of Bien Hoa Citadel provides good materials for the historical study of Àong Nai in particular and the Southern region of Vietnam in general.