Phần mềm tự do MarcEdit

BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 30 Phần mềm tự do MarcEdit ĐẶNG ĐỨC NGUYÊN Chuyên viên Thư viện số Phòng Công tác Kỹ thuật – Thư viện ĐH Khoa học Tự nhiên Giao diện chính của phần mềm MarcEdit iện nay đang tồn tại hai chuẩn biên mục: MARC 21 và Dublin Core. Biểu ghi của hai chuẩn này có thể chuyển đổi cho nhau tùy theo ứng dụng của mỗi kho tin. Chuyển đổi từ MARC sang Dublin Core đối với những kho tin chứa số lượng thông tin khổng lồ với định dạng MARC đã tồn tại từ lâu; Chuyển đổi từ Dublin Core sang MARC mang tính chất thủ tục đối với những kho tin mới hình thành bao gồm cả thông tin điện tử và đa phương tiện. Hiện nay có nhiều Phần mềm tự do (Free Software) để chuyển đổi, trong đó MarcEdit là Phần mềm nổi trội nhất. Tiếp theo bài viết “MARC hay Dublin Core?: Việc chuyển đổi MARC - Dublin Core và Dublin Core – MARC”, Ban biên tập giới thiệu bài viết “Phần mềm tự do MarcEdit” như một minh chứng rằng: sử dụng MARC 21 hay Dublin Core để biên mục không thành vấn đề. Vấn đề là đối với những kho tin ở nước ta, chúng ta chọn giải pháp biên mục nào để phát triển bền vững? BAN BIÊN TẬP Chuẩn biên mục MARC (Machine Readable Cataloging) – là một định dạng chuẩn được Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ xây dựng vào những năm 1960, cho phép máy tính lưu trữ và truy xuất thông tin biên mục. Định dạng này đã được nhiều thư viện dùng để mô tả, đặc biệt là các nước nói tiếng Anh. Do đó, khối lượng thông tin biên mục cho đến nay là con số khổng lồ. Với sự phát triển Công nghệ Thông tin, việc chuyển giao dữ liệu trong các thư viện điện tử là rất cần thiết nhưng định dạng MARC lại không đáp ứng được do tính phức tạp của nó. Năm 1995, chuẩn Dublin Core ra đời với chủ trương đơn giản hóa để có thể áp dụng rộng rãi cho tài liệu thư viện số. Vấn đề đặt ra là làm sao để có thể sử dụng được khối thông tin đã lưu trữ theo dạng MARC mà vẫn đáp ứng được yêu cầu hiện nay. MarcEdit là một phần mềm đáp ứng yêu cầu này. MarcEdit là phần mềm tự do được xây dựng bởi Terry Reese, Đại học Oregon, Hoa Kỳ. Phần mềm được thiết kế nhằm hỗ trợ các dạng khác nhau của MARC như MARC 21, UNIMARC, MARC-XML, vv cung cấp các chức năng chuyển đổi từ MARC sang Text, Text sang MARC, MARC sang XML và MARC sang Dublin Corre. MarcEdit được thiết kế dựa trên kiến trúc Window COM, cho phép tận dụng các tiện ích của Windows Scripting Host. Ngoài ra, MarcEdit còn hỗ trợ viết script hay lập trình cho chính nó. Đây là một chương trình lý tưởng dùng cho bất kỳ các dự án liên quan đến MARC – từ các dự án bảo trì dữ liệu đến việc tạo biểu ghi cơ sở. H BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 31 MARC Tools Màn hình chính MARC Tools to access all the Marc conversation currently registered with the application. MarcBreaker cho phép người dùng thay đổi dữ liệu MARC sang dạng file text đơn giản. MarcMaker cho phép người dùng biên dịch từ định dạng ghi nhớ của MarcEdit ngược trở lại về MARC. MarcEditor MarcEditor được xây dựng trên nền Notepad để biên mục các biểu ghi. MarcEdit Z39.50 Client MarcEdit Z39.50 Client tận dụng được YAZ.dll để thể hiện các thao tác của Z39.50 MarcEdit Script Maker Đây là một ứng dụng nhỏ được thiết kế để giúp người dùng tạo các VBScript MarcEdit Help BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 32 Dùng MarcEdit để tạo số lượng lớn các biểu ghi thư tịch MarcEdit có thể dùng để thêm và xóa các trường của MARC. Chẳng hạn, việc thêm hay xóa một chuỗi thông tin đến từng mẫu tin trong một file, MarcEdit làm việc này một cách nhanh chóng và dễ dàng. MarcEdit cũng có thể được dùng để tách một file lớn của các biểu ghi thư tịch thành các file nhỏ hơn. Dùng chương trình MarcEdit để tạo một nhóm các biểu ghi thư tịch cần thực hiện ba bước: “breaking” một file của MARC sang file text, thay đổi file text, sau đó chuyển file text này trở lại định dạng của MARC. 1. "Break" file các biểu ghi của MARC sang file text a. Mở MarcEdit, chọn MarcBreaker b. Vào Input File, gõ tên của file cần "broken" (hoặc chọn File, Open, chọn đúng file cần thực hiện). c. Vào Output File, gõ tên của file cần "broken". Lưu ý: Tên file này phải khác với tên vừa được mở (Input file), nếu không nó sẽ thay thế lên file cũ. d. Nhấp chọn Execute! e. Khi tiến trình thực hiện xong, số lượng các mẫu tin đã được thực thi sẽ hiển thị ở Results. 2. Thay đổi file text a. Từ màn hình chính, chọn MarcEditor b. Mở file cần làm việc (File, Open). c. Thay đổi những gì cần thiết lên file. ƒ Thêm một trường vào mỗi biểu ghi thư tịch – Chọn Tools, Add Field, sẽ xuất hiện một hộp hội thoại với một số tab. Trong mục “Select Field” gõ số thứ tự của trường (hoặc chọn trong danh sách có sẵn), mục “field data” gõ nội dung của trường sau dấu \\$a. Nhấp vào nút Add Field. Lặp lại giống như trên nếu cần đối với các trường khác. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 33 Ví dụ: ƒ Xóa một trường từ mỗi biểu ghi thư tịch – Chọn Tools, Delete Field. Trong mục "Select Field", gõ số tự của trường cần xóa. Sau đó nhấp vào nút Delete Field. d. Lưu file (chọn File, Save as). e. Đóng cửa sổ. Trở về màn hình làm việc chính. 3. Định dạng lại file text sang dạng MARC a. Mở MarcEdit, chọn MarcMaker. b. Vào Input File, gõ tên file cần định dạng lại sang MARC (hoặc chọn File, Open, chọn file đúng file cần thực hiện). Đây là file đã lưu trong bước thứ 2. c. Vào Output File, gõ tên của file đích sau khi thực hiện. Lưu ý: Tên file nay phải khác với tên vừa được mở (Input file), nếu không nó sẽ thay thế lên file cũ. d. Nhấp chọn Execute. Dùng MarcEdit để chuyển đổi qua lại giữa các chuẩn biên mục Trong các tính năng chuyển đổi các định dạng biên mục, nổi bật nhất là MARC => MARCXML, MARCXML => MARC, MARC => Dublin Core và Dublin Core => MARC. a. Mở MarcEdit, chọn một trong các chức năng chuyển đổi định dạng b. Vào Input File, gõ tên của file cần "chuyển đổi" (hoặc chọn File, Open, chọn đúng file nguồn). c. Vào Output File, gõ tên của file sẽ được “tạo mới”. Lưu ý: Tên file này phải có phần mở rộng phải đúng với định dạng của file chuẩn biên mục BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 34 cần tạo. Ví dụ: khi chúng ta cần chuyển một file từ MARC => Dublin Core, thì tên phải có dạng Tênfile.xml d. Nhấp chọn Execute! e. Kết quả thực hiện sẽ được thông báo ở phần Result. Ví dụ: Một biểu ghi định dạng MARC có cấu trúc như sau Hình 1 Chuyển sang định dạng Dublin Core với tên là Thu_nghiem.xml Hình 2 Chú ý khi đặt tên file, phần mở rộng phải đúng định dạng của biên mục nguồn và đích BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 35 Kết quả nhận được file định dạng Dublin Core: Tương tự chúng ta có thể chuyển từ Dublin Core => Marc. Đơn giản chỉ cần chỉ đường dẫn file nguồn, đặt tên cho file đích và thay đổi tùy chọn ở mục XML Function (cửa sổ Marc Tools – hình 2). Một điều đặc biệt là khi chuyển từ Dublin Core => Marc, chúng ta sẽ nhận được file mang định dạng MARC rất phức tạp (hình 1). Để có được định dạng MARC theo chuẩn biểu ghi thì ta thực hiện thêm một bước như hình sau: Kết quả ghi nhận thực hiện thành công thao tác Chọn MarcBreaker để tạo định dạng theo chuẩn biểu ghi thư tịch BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 6/2005 36 Sau khi thực hiện thành công thao tác, MarcEdit sẽ tạo ra một file mới theo chuẩn biểu ghi MARC, file này chứa trong thư mục đã được chỉ định ở phần Output file: TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. NGUYỄN MINH HIỆP. MARC hay Dublin Core?: Việc chuyển đổi MARC – Dublin Core và Dublin Core – MARC. – Bản tin “Thư viện - Công nghệ thông tin” : Tháng 3/2005. 2. 3.