Những dấu tích cổ xưa của tôn giáo Ấn Độ trên vùng đất cần thơ từ kết quả khảo cổ ở Di Chỉ Nhơn Thành

NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI NHÖÕNG DAÁU TÍCH COÅ XÖA CUÛA TOÂN GIAÙO AÁN ÑOÄ TREÂN VUØNG ÑAÁT CAÀN THÔ TÖØ KEÁT QUAÛ KHAÛO COÅ ÔÛ DI CHÆ NHÔN THAØNH Döông Thò Ngoïc Minh Thaønh phoá Caàn Thô naèm ôû trung taâm vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL), giöõa moät maïng löôùi soâng ngoøi keânh raïch, tieáp giaùp vôùi 5 tænh: phía Baéc giaùp An Giang vaø Ñoâng Baéc giaùp Ñoàng Thaùp, phía Nam giaùp Haäu Giang, phía Taây giaùp Kieân Giang, phía Ñoâng giaùp Vónh Long. Coù theå noùi, ñaây laø “vuøng ñaát trôøi cho” coù ñuû ñaát nuoâi ngöôøi vaø ñuû soâng raïch ñeå giao thoâng, giöõ thì kín, môû thì thoaùng, laïi theâm vò trí ñòa lyù thuaän lôïi neân töø laâu ñaõ trôû thaønh nôi giao ñeåm vaên hoùa, kinh teá cuûa khu vöïc ÑBSCL trong suoát tieán trình lòch söû. Caùc phaùt hieän khaûo coå, ñaëc bieät laø taïi di chæ khaûo coå Nhôn Thaønh cho thaáy, con ngöôi ñaõ coù maët ôû ñaây raát sôùm, ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân. Hoï ñaõ cuøng vôùi lôùp cö daân coå ôû caùc tænh ÑBCSL böôùc vaøo thôøi kì laäp quoác, xaây döïng vaên minh. Vaø cuõng baét ñaàu töø ñoù, vuøng ñaát naøy cuõng trôû thaønh noõi giao löu, tieáp xuùc vôùi caùc neàn vaên hoùa beân ngoaøi, trong ñoù vaên hoùa vaø toân giaùo AÁn Ñoä ñeå laïi daáu aán saâu ñaäm nhaát. 1. Caàn Thô - vuøng ñaát laâu ñôøi coù moái quan heä vôùi nhaø nöôùc coå Phuø Nam vaø vaên hoùa OÙc Eo Lòch söû cuûa vöông quoác Phuø Nam ñaõ chìm saâu vaøo dó vaõng. Tröôùc ñaây, vieäc nhaän thöùc veà söï toàn taïi cuûa vöông quoác naøy chuû yeáu döïa vaøo nhöõng ghi cheùp töø nhöõng nguoàn söû lieäu, thö tòch coå cuûa Trung Quoác, maø qua ñoù ñaõ phaàn naøo “ghi nhaän söï toàn taïi cuûa vöông quoác Phuø Nam ôû vuøng ñaát töông öùng vôùi vuøng ñaát Nam boä”(1). Tuy nhieân, nhôø vaøo nhöõng thaønh töïu quyù baùu cuûa ngaønh khaûo coå hoïc töø nhöõng naõm cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, vaán ñeà Phuø Nam ngaøy caøng ñöôïc soi roïi roõ hôn döôùi aùnh saùng cuûa khoa hoïc. Ñaëc bieät, töø sau naõm 1944 khi nhaø khaûo coå hoïc ngöôøi Phaùp laø Malleret tieán haønh khai quaät di chæ OÙc Eo, phaùt hieän nhieàu di tích kieán truùc vaø hieän vaät quyù coù nieân ñaïi raát sôùm. Sau ñoù nhöõng phaùt hieän khaûo coå ñaõ môû roäng ñòa baøn phaân boá cuûa neàn vaên hoùa naøy, traûi roäng haàu nhö treân khaép ñòa phaän khu vöïc ÑBSCL töø caùc tænh An Giang, Kieân Giang, Ñoàng Thaùp, Vónh Long, Caàn Thô, Tieàn Giang, Vónh Long, Long An, Taây Ninh, vôùi caùc di chæ laàn löôït ñöôïc khai quaät: Goø Thaønh (Tieàn Giang), Ñaù Noåi, Neàn Vua (Kieân Giang), Caïnh Ñeàn (Baïc Lieâu), Nhôn Thaønh (Caàn Thô), Goø Me (Vónh Long), Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp) Nhöõng daáu veát vaät chaát ñöôïc phaùt hieän cho thaáy caùc di tích naøy ñeàu thuoäc khoâng gian vaên hoùa OÙc Eo vaø ñoàng thôøi cuõng laø di tích vaät chaát cuûa Phuø Nam – moät nhaø nöôùc coå ñaõ töøng toàn taïi treân vuøng ñaát Nam boä. Vì nieân ñaïi cuûa caùc di chæ khaûo coå naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi thôøi kyø toàn taïi cuûa quoác gia Phuø Nam ñöôïc phaûn aùnh trong caùc söû lieäu chöõ vieát (theá kyû I – theá kyû VII sau Coâng nguyeân). Hieän nay, nhieàu nhaø nghieân cöùu coøn maïnh daïn goïi vaên hoùa OÙc Eo laø vaên hoùa Phuø Nam nhö moät söï khaúng ñònh maëc nhieân veà moái quan heä chaéc chaén giöõa nhaø nöôùc coå Phuø Nam vaø vaên hoùa OÙc Eo. Trong boái caûnh chung ñoù cuûa khu vöïc ÑBSCL, vaøo nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân, vuøng ñaát Caàn Thô maëc nhieân cuõng mang nhöõng daáu aán sinh hoaït cuûa cö daân coå Phuø Nam - OÙc Eo. Vaø “maëc duø daáu veát vaên hoùa xuaát loä ôû nhieàu ñòa ñieåm, di tích ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát laø khu di chæ Nhôn Thaønh ñöôïc phaùt hieän, thaùm saùt vaøo naêm 1990, 1991 vaø ñöôïc khai quaät vaøo caùc naêm 1999, 2002, 2003(2). Di tích tích khaûo coå Nhôn Thaønh (xaõ Nhôn Nghóa, huyeän Phong Ñieàn) “cho ñeán nay vaãn laø nôi thu thaäp ñöôïc nhieàu hieän vaät khaûo coå vaên hoùa OÙc Eo nhaát ôû Baûo taøng Caàn Thô”(3). Keát quaû ñaõ chöùng minh Nhôn Thaønh laø di chæ cö truù vaø laø khu daân cö coå thuoäc khoâng gian vaên hoaù OÙc Eo tieåu vuøng OÂ Moân - Phuïng Hieäp coù khung nieân ðaïi theá kyû IV - VII AD (sau Coâng nguyeân), coù moái quan heä chaët cheõ vôùi caùc di tích Vaõn hoaù OÙc Eo ôû mieàn Taây Nam boä(4). Vôùi voâ soá nhöõng maûnh vôõ cuûa voø, bình, noài, ñoà ñöïng ñaõ cho thaáy ñôøi soáng chuû yeáu cuûa lôùp cö daân coå ôû ñaây vaãn laø noâng nghieäp. Caùc di vaät vaø veát tích ñöôøng laùt gaïch, moä, coïc goã... xuaát loä cho thaáy ñaây khoâng chæ laø moät khu daân cö maø coøn laø moät “coâng xöôûng cheá taùc ñoà thuû coâng quan troïng, ñaëc bieät laø ñoà trang söùc baèng kim NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI loaïi”(5). Ñaëc bieät, töø naõm 2011 - 2014, Baûo taøng Caàn Thô phoái hôïp vôùi caùc chuyeân gia ñaàu ngaønh cuûa Trung taâm Nghieân cöùu Khaûo coå - Vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi vuøng Nam boä thöïc hieän ñeà taøi töø nguoàn kinh phí söï nghieäp khoa hoïc vaø coâng ngheä cuûa thaønh phoá "Nghieân cöùu, thaêm doø, khai quaät di tích khaûo coå hoïc Nhôn Thaønh, xaõ Nhôn Nghóa, huyeän Phong Ñieàn, thaønh phoá Caàn Thô”, caùc keát quaû ñem laïi töø coâng trình naøy ñaõ giuùp khaùi quaùt ñöôïc böùc tranh toång theå veà moät khoâng gian soáng cuûa coäng ñoàng cö daân baûn ñòa vôùi caùc hoaït ñoäng sinh hoaït mang saéc thaùi cuûa moät "ñoâ thò soâng nöôùc" thôøi coå(6). Ngoaøi ra, vôùi caùc töôïng thaàn Vishnu, töôïng Yoni baèng goã, töôïng Phaät goã, nhöõng hình chaïm khaéc treân caùc maûnh vaøng, treân ñaù quyù hay treân caùc khuoân ñuùc ñöôïc tìm thaáy cuõng coù theå xem Nhôn Thaønh laø moät trong nhöõng trung taâm toân giaùo – tín ngöôõng quan troïng ôû ÑBSCL thôøi kì Phuø Nam – OÙc Eo, beân caïnh di chæ OÙc Eo (An Giang) vaø Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp). 2. Di chæ Nhôn Thaønh vaø nhöõng daáu tích coå xöa cuûa toân giaùo AÁn Ñoä Theo lòch söû toân giaùo Nam boä, ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân – thôøi kyø coøn naèm trong laõnh thoå Phuø Nam, vuøng ÑBSCL ñaõ chòu aûnh höôûng raát lôùn cuûa toân giaùo AÁn Ñoä. Baèng con ñöôøng giao löu, tieáp xuùc maø chuû yeáu laø thoâng qua hoaït ñoäng thöông maïi vaø truyeàn giaùo, caû taïo Hinñu vaø ñaïo Phaät voán laø hai toân giaùo lôùn coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä ñeàu ñöôïc truyeàn baù ñeán ñaây. Vôùi nhöõng hieän vaät ñöôïc tìm thaáy taïi di chæ Nhôn Thaønh (chuû yeáu laø heä thoáng caùc töôïng thaàn Vishnu, töôïng Linga, Yoni, töôïng Phaät goã vaø caû nhöõng khuoân ñuùc, nhöõng hình chaïm khaéc mang bieåu töôïng toân giaùo) cho thaáy soá ñoâng cö daân coå ôû ñaây laø nhöõng tín ñoà nhieät thaønh cuûa Hinñu giaùo hay Phaät giaùo, ñaõ tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng tín ngöôõng vaø thöïc haønh caùc nghi leã toân giaùo döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. * Daáu tích Hinñu giaùo Hinñu giaùo (coøn goïi laø AÁn Ñoä giaùo) laø toân giaùo lôùn ñaõ phaùt sinh vaø phaùt trieån ôû AÁn Ñoä. Ñaïo Hinñu ñöôïc xem laø toân giaùo lôùn nhaát, coå xöa nhaát vaø cuõng ñaëc bieät nhaát cuûa AÁn Ñoä truyeàn thoáng, thu huùt soá löôïng tín ñoà ñoâng ñaûo. Baèng nieàm tin toân giaùo vaø trí töôûng töôïng maõnh lieät cuûa mình, nhöõng tín ñoà Hinñu giaùo ñaõ saùng taïo ra nhöõng huyeàn thoaïi veà caùc thaàn linh, taïo neân moät phaû heä veà caùc thaàn voâ cuøng phong phuù vaø chaët cheõ. Töø moät soá ñoâng nhöõng vò thaàn töôïng tröng cho caùc hieän töôïng töï nhieân buoåi ñaàu, daàn daàn ñaõ quy tuï laïi thaønh ba vò thaàn chuû: Brahma – Vishnu – Shiva ñaïi dieän cho ba löïc löôïng phoå bieán trong vuõ truï (Saùng taïo – Baûo toàn – Phaù hoaïi), töôïng tröng cho ba maët vöøa ñoái laäp vöøa hoøa ñoàng trong chính theå thoáng nhaát vaø bieän chöùng cuûa nguyeân lyù saùng taïo vuõ truï. Sau ñoù vai troø cuûa Brahma ngaøy caøng môø nhaït ñi, trong khi vai troø cuûa Vishnu vaø Shiva ngaøy caøng ñöôïc ñeà cao, taïo thaønh nhöõng giaùo phaùi rieâng bieät: Shiva giaùo vaø Vishnu giaùo. Söï khaùc nhau cô baûn giöõa hai giaùo phaùi naøy ñoù laø söï toân thôø Shiva hay Vishnu laø vò thaàn chính yeáu. Trong thôøi kì Phuø Nam – OÙc Eo (I – VII), maëc duø caû hai phaùi thôø Shiva vaø Vishnu cuøng du nhaäp vaø song song toàn taïi trong ñôøi soáng toân giaùo – tín ngöôõng cuûa cö daân ÑBSCL, nhöng ôû töøng nôi moãi phaùi seõ chieám öu theá rieâng. Neáu di chæ Goø Thaønh (Tieàn Giang) hay Goø Xoaøi (Long An) ñöôïc cho laø mang daáu aán cuûa Shiva giaùo roõ neùt vôùi raát nhieàu hieän vaät töôïng Linga – Yoni ñöôïc tìm thaáy thì di chæ Nhôn Thaønh cuûa Caàn Thô cuøng vôùi Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp) vaø Ñaù Noåi (Kieân Giang) ñöôïc xem laø nhöõng trung taâm Hinñu vôùi tính chaát Vishnu giaùo noåi baät. Töùc laø cö daân coå ôû ñaây ñaõ toân thôø Vishnu nhö vò thaàn chính, laø vò thaàn trung taâm, toàn taïi tuyeät ñoái. Ñieàu naøy voán coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä: khoâng gioáng vôùi nhöõng vò thaàn khaùc, Vishnu luoân hieän thaân laø moät vò thaàn coù baûn tính nhaân töø vaø vò tha, ñoä löôïng. Ngöôøi luùc naøo cuõng ñöùng ra baûo veä nhöõng luaät leä toát ñeïp cuûa theá gian xöùng ñaùng vôùi thieân chöùc cuûa moät vò thaàn Baûo veä. Traõi qua thôøi gian, khi caùi aùc ngaøy caøng phaùt trieån treân theá gian, thaàn baét ñaàu xuaát hieän vôùi nhieàu hình töôïng khaùc nhau ñeå giuùp ñôõ moïi ngöôøi, mang laïi söï bình an cho theá giôùi caùc thaàn vaø cho traàn theá. Vì vaäy thaàn luoân ñöôïc suøng baùi trong söï yeâu thöông, toân kính vaø taän taâm. “Chính tính caùch dòu daøng, oân hoaø cuûa thaàn coäng vôùi söùc maïnh ñuû chöùng toû raèng Vishnu laø vò thaàn cao caû nhaát. Vôùi tyù caùch laø vò thaàn baûo toàn, Vishnu laø ñoái NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI töôïng cuûa söï aùi moä hôn laø sôï haõi”(7). Hình aûnh phoå bieán cuûa Vishnu trong thaàn thoaïi laø moät vò nam thaàn coù 4 tay, moãi tay caàm moät vaät duïng quen thuoäc: oác tuø vaø, chieác ñóa, gaäy quyeàn, boâng sen (hoaëc quaû caàu). Maëc duø, taïi di chæ Nhôn Thaønh, khaûo coå hoïc chöa phaùt loä ñöôïc nhieàu di vaät Vishnu vôùi nhieàu loaïi hình phong phuù nhö ôû Goø Thaùp hay Ñaù Noåi. Nhôn Thaønh chöa tìm thaáy vaên bia hay nhöõng maûnh vaøng mang bieåu töôïng Vishnu phong phuù, ña daïng nhö Goø Thaùp, Ñaù Noåi nhöng buø laïi di chæ naøy ñaõ mang laïi moät boä söu taäp töôïng Vishnu ñoà soä bao goàm 5 pho töôïng Vishnu ñöôïc tìm thaáy – ñieàu hieám khi xaûy ra vôùi baát kì moät di chæ khaûo coå naøo ôû ÑBSCL, thaäm chí laø caû Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng töôïng naøy ñeàu do baø con noâng daân thu löôïm ñöôïc trong khi laøm ruoäng, laøm vöôøn. Nhìn chung, “caû 5 töôïng ñeàu thuoäc daïng töôïng nhoû, khoâng coøn nguyeân veïn hình daïng, coù töôïng maát ñaàu, coù töôïng maát chaân, coù töôïng bò söùt meû. Caùc töôïng chöa ñöôïc cheá taùc hoaøn chænh. Maët ngoaøi cuûa töôïng chöa ñöôïc trau chuoát nhaün boùng”(8). + Töôïng Vishnu thöù nhaát (Hình 1): Töôïng bò gaõy phaàn döôùi. Phaàn coøn laïi cao 17cm. Maët coøn nguyeân. Töôïng coù 4 tay. Hai tay tröôc xuoâi xuoáng döôùi coøn nguyeân. Baøn tay phaûi ngöûa leân treân vaø caàm quaû caàu nhoû trong loøng baøn tay. Baøn tay traùi, loøng baøn tay uùp xuoáng phía döôùi vaø döôøng nhö naém caây gaäy. Hai tay sau ñeàu bò gaõy ôû phaàn caùnh tay neân khoâng roõ ñang caàm vaät gì. Boä ngöïc nôû nang... Nhìn chung, ñaây laø pho töôïng coøn töông ñoái nguyeân veïn nhaát trong soá 05 pho töôïng ñöôïc tìm thaáy ôû Nhôn Thaønh vaø cuõng theå hieän khaù roõ hình aûnh thaàn thoaïi cuûa Vishnu. + Töôïng Vishnu thöù hai (Hình 2): Töôïng maát töø phaàn ngöïc trôû xuoáng, chæ coøn nöõa thaân treân. Phaàn coøn laïi cao 27cm. Boán tay gaõy saùt vai. Hai tai heïp, daøi. Phaàn maët chæ coøn laïi maét traùi. Maét phaûi, muõi, mieäng bò söùt meû. Tuy nhieân, nhöõng daáu veát coøn laïi vaãn cho thaáy ñöôïc moät “khuoân maët thon daøi, maù hôi baàu, soáng muõi thaúng, loâng maøy noåi phoàng, maét nhoû daøi, khoâng coù ñuoâi... Nhìn chung, töôïng coù loái taû thöïc, hình khoái noåi phoàng, beà maët mòn boùng”(9). + Töôïng Vishnu thöù ba (Hình 3): Veà hình daùng, töôïng gioáng vôùi töôïng Vishnu thöù nhaát. Töôïng bò gaãy töø coå trôû leân, phaàn coøn laïi cao 13cm. Töôïng ñöôïc ñaùnh giaù laø ñang trong quaù trình cheá taùc, chæ môùi phaùc thaûo hình daùng, maët ñaù haõy coøn lôûm chôûm, saàn suøi. + Töôïng Vishnu thöù tyù (Hình 4): Töôïng bò gaõy töø phaàn buïng trôû leân. Phaàn coøn laïi cao 13cm. Beà ngoaøi töôïng khoâng ñöôïc nhaün laém nhöng ñaõ phaùc thaûo ñöôïc hình aûnh Vishnu vôùi “khuoân maët baàu bónh treû thô vôùi caùi caèm troøn tròa. Caùc neùt treân khuoân maët hieän thöïc, mieät nhoû, moâi khoâng coù vieàn, maét vaø loâng maøy noåi phoàng nhöng khoâng saéc neùt, tai nhoû. Cô theå hôi thoâ cöùng.”(10). Hình 3 Hình 2 Hình 1 NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI + Töôïng Vishnu thöù naêm: Töôïng do anh noâng daân Nguyeãn Vaên Dí phaùt hieän ñöôïc trong luùc laøm ruoäng. Töôïng bò gaõy töø phaàn buïng trôû xuoáng. Phaàn coøn laïi cao 11cm. Boán tay gaõy saùt vai. Phaàn maët: maét, muõi, mieäng ñeàu bò söùt meû. Ngoaøi 5 pho töôïng Vishnu keå treân, taïi di chæ Nhôn Thaønh coøn phaùt loä theâm 2 maûnh vôõ ñieâu khaéc ñöôïc cho laø gaäy quyeàn - moät vaät caàm quen thuoäc cuûa Vishnu, coù kí hieäu NN99.Ñ2-31 vaø NN101.Ñ2-32. Traùi vôùi söï phoå bieán cuûa nhöõng hieän vaät Vishnu ñöôïc tìm thaáy ôû Nhôn Thaønh thì nhöõng hieän vaät mang bieåu töôïng Shiva laïi raát hieám xuaát hieän taïi di chæ naøy. Ngoaøi moät Yoni baèng goã môùi ñöôïc phaùt hieän trong thôøi gian gaàn ñaây(11), gaàn nhö chæ coù duy nhaát moät Linga ñöôïc tìm thaáy (Hình 5). Tieâu baûn Linga naøy laïi ñöôïc cheá taùc “baèng ñaù cuoäi töï nhieân, cho thaáy moät hình thöùc raát sô khai” (12), traùi ngöôïc vôùi thöïc teá taïi caùc di chæ khaûo coå khaùc ôû khaép ÑBSCL – nôi maø caùc Linga, Yoni töôïng tröng cho Shiva trong Hinñu giaùo ñöôïc tìm thaáy khaù phoå bieán vaø ñöôïc taïo taùc vôùi nhieàu loaïi hình phong phuù, ña daïng, mang tính kyõ thuaät vaø ngheä thuaät cao. Ñieàu naøy caøng cuûng coá chaéc chaén hôn tính chaát Vishnu giaùo cuûa di chæ Nhoõn Thaønh vaø coù theå maïnh daïn khaúng ñònh “trong ñôøi soáng tinh thaàn, cö daân xöa ôû ñaây raát toân suøng thaàn Vishnu”, ñieàu maø hai nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Duy Tyø vaø Nguyeãn Phuïng Anh cuõng ñaõ töøng ghi nhaän(13). * Daáu tích Phaät giaùo Cuøng vôùi Hinñu, ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc truyeàn ñeán vuøng ÑBSCL töø raát sôùm. Phaät giaùo AÁn Ñoä ñöôïc truyeàn ñeán xöù naøy laø Phaät giaùo Ñaïi thöøa – Baéc toâng thoâng qua caùc ñoaøn thuyeàn buoân cuûa AÁn Ñoä. Noù toàn taïi vaø phaùt trieån ôû vuøng ñaát naøy cho ñeán taän theá kyû XIII tröôùc khi Phaät giaùo Tieåu thöøa – Nam toâng töø Xirilanca truyeàn sang. Thöïc traïng naøy ñöôïc chöùng minh baèng moät heä thoáng töôïng Phaät khaù ñoà soä ñöôïc phaùt hieän, khai quaät khaép caùc tænh ÑBSCL, trong ñoù nhöõng pho töôïng Phaät ñöôïc taïo taùc treân chaát lieäu goã sao ñöôïc xem laø nhöõng tö lieäu khaûo coå quyù hieám coøn löu giöõ ñeán ngaøy nay. Coù khoaûng 28 pho töôïng Phaät goã taïc hình ñöùc Phaät trong tö theá ñöùng (Buddhapad) ñöôïc tìm thaáy ôû ÑBSCL. Nhöõng töïôïng goã naøy nhìn chung coù ñaëc ñieåm laø “thaân goã coù khi khoâng lôùn laém, theå hieän veû thanh maûnh thì khoâng khoù, nhöng nhaø ñieâu khaéc vaãn coá theå hieän neùt tinh teá cuûa thaân aùo, cuûa tay phaûi laäp theá Varamudra, tay traùi keùo moät chuùt vaït aùo nhoâ ra, song song vôùi thaân ngöôøi”(14). Caàn Thô xöa cuõng laø moät trong nhöõng vuøng ñaát thuoäc khoâng gian vaên hoùa OÙc Eo vaø laø khu daân cö ñoâng ñuùc thôøi kyø Phuø Nam neân tieáp nhaän söï aûnh höôûng cuûa toân giaùo naøy raát sôùm. Tuy nhieân, khaùc vôùi Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp) – nôi xuaát loä gaàn 22 pho töôïng vaø caùc maûnh vôõ cuûa Buddhapad, cho ñeán nay, gaàn nhö chæ coù moät pho töôïng Buddhapad ñöôïc phaùt hieän taïi di chæ Nhôn Thaønh (Hình 6). Tieâu baûn naøy ñöôïc taùc giaû Leâ Thò Lieân xeáp vaøo nhoùm caùc töôïïng trong tö theá Hình 5 Hình 4 Hình 6 NGHIEÂN CÖÙU - TRAO ÑOÅI leäch hoâng nheï (Abhanga) cuøng vôùi caùc töôïng Buddhapad khaùc ôû Goø Thaùp (Ñoàng Thaùp), Gioàng Xoaøi (Kieân Giang), Bình Hoøa (Long An). Töôïng Phaät Nhôn Thaønh bò hö hoûng naëng, phaàn coøn laïi chæ cao 0,76 m, caùc tay ñeàu gaõy maát, caùc chi tieát treân maët khoâng coøn. Tuy nhieân, coù theå thaáy pho töôïng trong tö theá ñöùng leäch hoâng veà phía phaûi vaø “coù theå ñaây laø moät taùc phaåm chöa hoaøn thaønh”(15). Beân caïnh pho töôïng treân, moät maûnh baøn tay coøn laïi töø phaàn coå tay baèng goã cuõng ñöôïc phaùt hieän trong cuøng di chæ, coù theå ñoù laø baøn tay cuûa pho töôïng naøy(16). Caùc ngoùn baøn tay raát thon maûnh, roõ moùng. Ngoùn troû vaø ngoùn traùi chuïm laïi, caùc ngoùn khaùc cong khum, taïo hình gioáng vôùi theá ñang thuyeát phaùp (Vitarka-mudra) (Hình 7 ) Nhö vaäy, thoâng qua nhöõng ghi cheùp trong söû lieäu Trung Quoác cuøng vôùi nhöõng thaønh töïu khaûo coå suoát hôn nöõa theá kyû qua, ñaëc bieät laø nhöõng phaùt hieän khaûo coå taïi di chæ Nhôn Thaønh cho thaáy, Caàn Thô laø moät vuøng ñaát coù lòch söû laâu ñôøi. Thaäm chí, ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân, vuøng ñaát naøy ñaõ laø moät phaàn laõnh thoå cuûa nhaø nöôùc coå Phuø Nam vaø goùp phaàn saùng taïo neân neàn vaên hoùa OÙc Eo röïc rôõ. Trong thôøi kì Phuø Nam – OÙc Eo, hoøa theo xu theá chung cuûa khu vöïc, nôi ñaây cuõng ñoùn nhaän söï aûnh höôûng saâu saéc töø caùc toân giaùo AÁn Ñoä, ñaëc bieät laø hai toân giaùo lôùn: Hinñu vaø Phaät. Maëc duø hieän vaät khaûo coå veà Phaät giaùo AÁn Ñoä ñöôïc tìm thaáy ôû di chæ Nhôn Nghóa khaù khieâm toán so vôùi vôùi nhöõng di chæ khaûo coå khaùc ôû ÑBSCL, ngöôïc laïi, hieän vaät Hinñu laïi khaù phong phuù vaø voâ cuøng ñaëc saéc khi noù theå hieän raát roõ tính chaát Vishnu giaùo –ñieàu raát hieám gaëp ôû nhöõng di chæ khaûo coå khaùc cuûa ÑBSCL, ngoaïi tröø Goø Thaùp vaø Ñaù Noåi. Thieát nghó ñaây laø moät vaán ñeà thuù vò caàn ñöôïc tieáp tuïc quan taâm, nghieân cöùu ñeå böùc tranh veà moät neàn vaõn hoùa coå ñaõ töøng toàn taïi ôû maûnh ñaát Caàn Thô ñöôïc soi roïi roõ hôn döôùi aùnh saùng khoa hoïc. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Hoäi Khoa hoïc Lòch söû Vieät Nam, Löôïc söû vuøng ñaát Nam boä, Nxb Theá giôùi, HN, 2006, Tr.14. 2. Leâ Xuaân Dieäm, Ñaøo Linh Coân, Voõ Só Khaûi (1995), Vaên hoùa OÙc Eo, Nhöõng khaùm phaù môùi, Nxb KHXH, Haø Noäi, Tr.59-64. 3. Nguyeãn Duy Tyø, Nguyeãn Phuïng Anh (1995), Nhöõng hieän vaät vaên hoùa OÙc Eo ôû Baûo taøng tænh Caàn Thô, Baûo taøng Caàn Thô xuaát baûn, Tr.35. 4. 5. Leâ Thò Lieân (2006), Ngheä thuaät Phaät giaùo vaø Hinñu giaùo ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long tröôùc theá kyû X, Nxb Theá giôùi, Haø Noäi, Tr.31. 6. 7. Phaïm Ñöùc Döông (2002), Theá giôùi bieåu töôïng (tieáp caän döôùi goùc ñoä vaên hoaù hoïc), Taïp chí KHXH, soá 2 (54),Tr.77. 8. Nguyeãn Duy Tyø (1995), Sñd, Tr.7. 9,10. Leâ Thò Lieân, Sñd, tr. 65-67 11. 12. Leâ Thò Lieân, Sñd, Tr.85. 13. Nguyeãn Duy Tyø, Sñd, Tr.35. 14. Löông Ninh, Vaên hoùa coå Phuø Nam – Vaên hoùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Nghieân cöùu Lòch söû, soá 4/1999, Tr.28. 15, 16. Leâ Thò Lieân, Sñd, Tr.46. Hình 7