Nhận thức của phụ huynh về việc cho trẻ 1 – 6 tuổi sử dụng các thiết bị thông minh

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 32 (57) - Thaùng 9/2017 94 Nhận thức của phụ huynh về việc cho trẻ 1 – 6 tuổi sử dụng các thiết bị thông minh Parents’ perceptions of using smart devices by 1 to 6-year-old children ThS. Đào Việt Cường, Trường Đại học Sài Gòn Dao Viet Cuong, M.A., Saigon University Tóm tắt Dù đã có nhiều cảnh báo tác động tiêu cực của việc trẻ sử dụng thiết bị thông minh (điện thoại thông minh, máy tính bảng) nhưng trên thực tế, số trẻ em sử dụng thiết bị thông minh không giảm mà có xu hướng ngày càng tăng. Kết quả khảo sát cho thấy, hầu hết phụ huynh đều nhận thức được những tác động tích cực lẫn tiêu cực của việc cho trẻ tiếp cận sớm và thường xuyên với thiết bị thông minh. Tuy nhiên, phần lớn họ vẫn chưa có cách quản lý trẻ chơi thiết bị thông minh một cách phù hợp để phát huy những ưu điểm của chúng, đồng thời có thể ngăn chặn những tác động xấu từ chúng đối với trẻ. Trong đó, nhiều phụ huynh còn phó mặc trẻ với các thiết bị thông minh để đỡ phải trông nom hoặc giúp họ dễ tập trung vào công việc hơn. Từ khóa: nhận thức của phụ huynh, trẻ 1 - 6 tuổi, thiết bị thông minh, thoại thông minh, máy tính bảng. Abstract Despite many warnings about adverse effects on children from smart devices such as tablets or smartphones, children’s use of these devices has not decreased as expected but even has a tendency to increase. The survey results showed that most parents are aware of the positive as well as negative impacts of allowing children’s access to smart devices in early stages of life. However, the majority of parents still do not have appropriate management methods to promote the advantages, and simultaneously to limit the negative impacts of these devices on children. In particular, many parents leave smart devices to their children without any worries in order that they can be relaxed or may focus on their work. Keywords: parents’ perceptions, 1 to 6-year-old children, smart devices, smartphone, tablet. 1. Đặt vấn đề Thiết bị thông minh như điện thoại thông minh (Smart Phone), máy tính bảng (Tablet Computer), ngày nay không chỉ hướng đến đáp ứng nhu cầu công việc của người lớn mà còn được họ sử dụng như một loại đồ chơi công nghệ dùng để dỗ dành trẻ rất hiệu quả. Vì vậy, việc có nhiều trẻ em lứa tuổi 1-6 tiếp cận với những thiết bị thông minh ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, có không ít cảnh báo về những tác động xấu của việc trẻ chơi thiết bị thông minh như hạn chế vận động, giao tiếp, cảm xúc và các vấn đề về thị giác, dư cân ở trẻ Với phụ huynh, liệu họ có nhận thức được những vấn đề trên và có cách quản lý ĐÀO VI T CƯỜNG 95 nào giúp trẻ chơi với chúng một cách hợp lý, hiệu quả. Từ thực tiễn đó, tác giả tiến hành nghiên cứu thực trạng “Nhận thức của phụ huynh về việc cho trẻ 1-6 tuổi sử dụng các thiết bị thông minh”. 2. Giải quyết vấn đề Khách thể nghiên cứu được chọn ngẫu nhiên từ nhiều khu vực khác nhau trên địa bàn Quận 8 và Quận 2 TP.HCM, cụ thể 68 trẻ từ 1-6 tuổi và phụ huynh của trẻ ở độ tuổi này. Thiết bị thông minh được đề cập trong nghiên cứu chỉ xem xét ở các thiết bị nhỏ mà trẻ sử dụng phổ biến là điện thoại thông minh và máy tính bảng. Phương pháp điều tra chủ yếu dựa vào bảng hỏi dành cho phụ huynh, đồng thời kết hợp phỏng vấn để làm rõ thực trạng nhận thức của phụ huynh về việc cho trẻ sử dụng thiết bị thông minh ở gia đình. Nhằm đánh giá một cách tổng quát về thực trạng sử dụng thiết bị thông minh ở trẻ chúng tôi sử dụng thang đo Likert, được chia ở 5 mức độ tương ứng với thang điểm 5 về sự đồng ý trong phần trả lời của người tham gia khảo sát, cụ thể điểm quy đổi ở mỗi mức độ tương ứng như sau:  điểm tương ứng với mức độ hoàn toàn không đồng ý,  điểm tương ứng mức độ không đồng ý,  điểm tương ứng mức độ không đồng ý cũng không phản đối,  điểm tương ứng với mức độ đồng ý và  điểm tương ứng với mức độ hoàn toàn đồng ý. Số liệu ở biểu đồ 1 cho thấy có 60 trẻ trong tổng số 68 trẻ em tham gia khảo sát có sử dụng điện thoại thông minh hoặc máy tính bảng, chiếm tỉ lệ 88.3%. Trong số 60 trẻ có sử dụng thiết bị thông minh, hầu hết cha mẹ cho biết trẻ được chơi thiết bị thông minh từ khoảng 3 tuổi, có 46 trẻ, chiếm tỉ lệ 76.7%, được chơi từ khoảng 2 tuổi có 14 trẻ, chiếm tỉ lệ 23.3%. Thực trạng cho thấy, 23.3% trẻ bắt đầu tiếp xúc thiết bị thông minh từ rất sớm khoảng 2 tuổi. Kết quả phỏng vấn nhiều phụ huynh cho biết trẻ không chỉ chơi thiết bị thông minh mà còn được sở hữu chúng. Giải thích về việc này, nhiều phụ huynh cho rằng thiết bị thông minh giúp họ dễ dàng hơn trong việc dỗ dành trẻ hay thuyết phục trẻ làm điều gì đó mà không bị mất nhiều thời gian, hơn nữa, chúng không quá đắt để có thể mua cho trẻ. Biểu đồ 1. Lứa tuổi được tiếp cận thiết bị thông minh 2.1. Thói quen sử dụng thiết bị thông minh của trẻ ở gia đình Kết quả khảo sát từ 68 phụ huynh ở bảng 1 cho thấy, 100% phụ huynh khẳng định trẻ rất thích chơi thiết bị thông minh, 96.7% phụ huynh cho rằng trẻ thích chơi thiết bị thông minh hơn các thứ khác, 93.3% phụ huynh cho biết biểu hiện hành vi dễ thấy của trẻ khi chơi thiết bị thông minh là trẻ thường tự ngồi chơi một mình và dù có người bên cạnh thì trẻ cũng không nói chuyện với ai, có tỉ lệ trả lời khá cao 90%. Ngoài ra, ở trẻ cũng có nhiều thói quen khác khi chơi thiết bị thông minh như: trẻ có thể tự mình tìm trò chơi trên thiết bị, trẻ thành thạo nhiều trò chơi khác nhau, trẻ thích vừa ăn vừa chơi và khi đang chơi thiết bị thông minh trẻ thường làm việc khác qua loa, vội vàng để nhanh chóng tiếp tục được chơi. NHẬN THỨC CỦA PHỤ HUYNH VỀ VI C CHO TRẺ 1 – 6 TUỔI SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ THÔNG MINH 96 Bảng 1. Thói quen sử dụng thiết bị thông minh của trẻ trong gia đình Thói quen sử dụng thiết bị thông minh ở trẻ Tỉ lệ đồng ý nói chung Mean Trẻ em rất thích chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng). 100.0 4.9 Trẻ thích chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) hơn các thứ khác. 96.7 4.8 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ thường tự ngồi chơi một mình. 93.3 4.6 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) dù có người bên cạnh trẻ cũng không nói chuyện với ai. 90.0 4.2 Trẻ chơi thành thạo các trò chơi trên điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng). 86.7 4.2 Trẻ thích vừa ăn vừa xem điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng). 81.7 3.0 Khi đang chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ làm việc khác vội vàng, qua loa. 68.3 3.9 Trẻ có thể tự tìm trò chơi trên điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng). 68.3 3.9 Trẻ chỉ quan tâm người lớn khi muốn được chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng). 58.3 3.6 Chúng tôi quan sát hành vi sử dụng thiết bị thông minh ở trẻ để làm rõ thói quen của trẻ khi sử dụng chúng, kết quả có thể khẳng định trẻ sử dụng thiết bị thông minh gần như bất kỳ lúc nào ở nhà và có biểu hiện trẻ càng "chưa ngoan" càng được chơi nhiều, như trường hợp trẻ không chịu hợp tác với người lớn trong việc ăn uống thì thiết bị thông minh được xem là phương tiện hiệu quả để "giúp" trẻ ăn. Với câu hỏi "Mỗi ngày trẻ được chơi thiết bị thông minh bao lâu?" hầu hết phụ huynh đều không có câu trả lời một cách chính xác nhưng họ khẳng định "trẻ chơi cảm thấy vui thì thường cũng phải nửa tiếng, hoặc nhiều hơn và còn tùy trẻ đang làm gì, ở đâu". Biểu đồ 2. Thời gian trẻ chơi thiết bị thông minh một ngày ĐÀO VI T CƯỜNG 97 Khi được hỏi "Trẻ thường chơi gì trên thiết bị thông minh?" nhiều phụ huynh cho biết "chủ yếu chơi trò chơi", kết quả này phù hợp với kết quả khảo sát trên phiếu thăm dò trước đó. Ngoài ra, nhiều phụ huynh cũng cho biết trẻ thường sử dụng thiết bị thông minh để xem hoạt hình và xem các chương trình ti vi phát trên Youtube. 2.2. Ảnh hưởng tiêu cực từ việc trẻ sử dụng thiết bị thông minh ở gia đình Với nhận định "Chơi thiết bị thông minh có hại cho trẻ không?", có đến 61.7% phụ huynh cho rằng có hại, 21.7% phụ huynh không rõ tác hại của chúng, số còn lại họ không nghĩ nó có hại cho trẻ. Kết quả này là bất ngờ vì đa số phụ huynh đều biết trẻ chơi thiết bị thông minh là có hại nhưng điều đó không có nghĩa là họ sẽ tìm cách để hạn chế trẻ chơi với chúng. Nói về thói quen ở trẻ, có đến 91.7% phụ huynh đồng ý "Được chơi thiết bị thông minh nhiều trẻ sẽ quen, không chơi sẽ khó chịu", nhưng với câu hỏi "Trẻ chơi thiết bị thông minh nhiều liệu có bị "nghiện"?, chỉ có 60% phụ huynh đồng ý, 26.7% phụ huynh trả lời không rõ, số còn lại không nghĩ trẻ sẽ "nghiện". Sự khác biệt về tỉ lệ đồng ý nói chung ở hai câu hỏi trên phần nào cho thấy lý do vì sao phụ huynh cho trẻ tiếp xúc với thiết bị thông minh sớm. Với câu hỏi "Trẻ chơi thiết bị thông minh mỗi ngày bao lâu sẽ có nguy cơ "nghiện"? 58.3% phụ huynh cho rằng trẻ phải chơi nhiều hơn hai giờ, 30% ý kiến khác lại cho rằng trẻ phải chơi hơn một giờ và chỉ có 11.7% cho biết trẻ phải chơi trên ba giờ mỗi ngày thì mới có nguy cơ bị "nghiện". Thực tế, các nghiên cứu chỉ ra rằng, nếu trẻ chơi thiết bị thông minh ít nhất một giờ mỗi ngày và ngày nào cũng vậy có thể gây ra cho trẻ sự phụ thuộc vào chúng đáng kể. Tuy nhiên, ở góc độ phát triển thể chất, đặc biệt ở lứa tuổi mầm non việc trẻ dành thời gian chơi thiết bị thông minh ít nhất một giờ cũng làm mất cơ hội đáng kể giúp trẻ phát triển vận động và các vấn đề khác liên quan đến sự phát triển của trẻ. Từ đây, có thể thấy sự hấp dẫn của thiết bị thông minh đối với trẻ là không hề nhỏ, cụ thể, 90.0% phụ huynh cho biết "Khi chơi thiết bị thông minh trẻ không nói chuyện với ai", 88.3% phụ huynh đồng ý "Khi chơi thiết bị thông minh trẻ không thích chơi những thứ khác". Về mặt thể chất, các ý kiến phụ huynh đều nhận định việc chơi thiết bị thông minh có những tác hại điển hình như: trẻ dễ bị mỏi mắt, cận thị, trẻ lười không thích vận động (chạy, nhảy, đạp xe, leo, trèo...), trẻ thành thạo nhiều trò chơi khác nhau trên thiết bị thông minh nhưng lại không thạo những việc khác (cầm muỗng, rửa tay, mặc quần áo...). Kết quả tìm hiểu ở cả ba mặt trên có tỉ tệ đồng ý cao, điểm trung bình khảo sát của các giá trị này đều mức điểm 4 trở lên, cho thấy phụ huynh rất chắc chắn với các nhận định của mình. Ngoài ra, cũng nhiều ý kiến cho biết trẻ vừa ăn vừa chơi thiết bị thông minh trẻ ăn uống thiếu tập trung. Dù vậy, nhiều phụ huynh chỉ quan tâm đến việc trẻ có chịu ăn và ăn nhanh hay không, còn trẻ có tập trung hay không tập trung thì cũng không quan trọng, điều này cho thấy nhiều phụ huynh chấp nhận tương tác một khi chăm sóc bữa ăn cho trẻ. Thực tế chúng tôi ghi nhận được hình ảnh một bên bàn là bà mẹ và hai cái chén cơm, ngồi đối diện bà là hai đứa trẻ mắt đang dán chặt vào hai thiết bị thông minh được kê sẵn trên bàn trước mặt chúng. Đặc biệt, không cần phải nói, bà mẹ chỉ cần ép muỗng cơm đưa lên miệng trẻ, như một phản xạ, trẻ há miệng ra, dù mắt vẫn không rời màn hình thiết bị. NHẬN THỨC CỦA PHỤ HUYNH VỀ VI C CHO TRẺ 1 – 6 TUỔI SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ THÔNG MINH 98 Bảng 2. Ảnh hưởng tiêu cực từ việc trẻ sử dụng thiết bị thông minh Ảnh hưởng tiêu cực từ việc trẻ sử dụng thiết bị thông minh Tỉ lệ đồng ý nói chung Mean Được chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) nhiều trẻ sẽ quen, không được chơi khó chịu. 91.7 4.7 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ không nói chuyện với ai. 90.0 4.3 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ không thích chơi những đồ chơi khác. 88.3 4.6 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) nhiều trẻ dễ bị mỏi mắt hoặc cận thị. 88.3 4.6 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ lười, không thích vận động (chạy, nhảy, đạp xe, leo, trèo...) 86.7 4.5 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ thờ ơ, không quan tâm đến những người xung quanh. 73.3 3.8 Trẻ chơi thạo các trò chơi trên điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) nhưng lại không thạo những việc khác: cầm muỗng, mặc quần áo... 73.3 4.0 Khi vừa ăn vừa chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ ăn uống không tập trung. 68.3 3.7 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) có hại cho trẻ. 61.7 3.6 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) trẻ ít có cơ hội khám phá, tìm hiểu thế giới xung quanh. 61.7 3.6 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) nhiều trẻ sẽ bị "nghiện"? 60.0 3.6 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng), trẻ thường bày tỏ sự khó chịu hoặc hời hợt khi người lớn nói chuyện với trẻ. 58.3 3.5 Khi chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng), dù ở cạnh nhau nhưng trẻ không nói chuyện với nhau. 53.3 3.4 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) làm hạn chế khả năng tư duy của trẻ. 46.7 3.3 Chơi điện thoại thông minh (hoặc máy tính bảng) làm hạn chế khả năng sáng tạo của trẻ. 43.3 3.2 ĐÀO VI T CƯỜNG 99 Ảnh hưởng về tâm lý, 61.7% phụ huynh cho rằng "Khi chơi với thiết bị thông minh trẻ không có cơ hội khám phá thế giới xung quanh". Tuy nhiên, chưa đến một nửa số phụ huynh được khảo sát cho rằng việc chơi thiết bị thông minh có thể làm hạn chế khả năng tư duy và khả năng sáng tạo ở trẻ, thậm chí 30% trong số họ không nghĩ chơi thiết bị thông minh lại có những tác hại đối với hai mặt tâm lý trên của trẻ. Không ít phụ huynh khi được chúng tôi phỏng vấn cũng trả lời họ không nghĩ sẽ lo lắng về sự phát triển tư duy và khả năng sáng tạo của trẻ, vấn đề họ quan tâm là khi chơi thiết bị thông minh trẻ không thích vận động, nhiều khi trẻ quá tập trung vào màn hình thiết bị trẻ sẽ không còn chú ý đến mọi người xung quanh nữa. Về mặt giao tiếp, 90% phụ huynh cho biết khi chơi thiết bị thông minh trẻ chỉ ngồi một chỗ, không thích nói chuyện với ai, ngay cả trường hợp trẻ ngồi cạnh nhau nhưng cũng không nói chuyện với nhau. Từ kết quả này, có thể thấy khi chơi thiết bị thông minh trẻ phải tập trung nhiều vào màn hình, trẻ chỉ quan tâm đến trò chơi, trẻ khó nhận biết những thứ khác đang xảy ra xung quanh mình, kết quả này hợp lý khi có đến 73.3% phụ huynh đồng ý khi chơi thiết bị thông minh trẻ rất thờ ơ, không quan tâm đến những người xung quanh và nếu buộc phải giao tiếp với họ thì cách của trẻ cũng thường hời hợt, qua loa. 2.3. Ảnh hưởng tích cực của việc trẻ sử dụng thiết bị thông minh ở gia đình Kết quả nghiên cứu cho thấy 88.3% phụ huynh không đồng ý tập trung ở các ý kiến cho rằng chơi thiết bị thông minh giúp trẻ phát triển vận động. Về mặt thái độ, chơi thiết bị thông minh giúp trẻ biết quan tâm, giúp đỡ mọi người, có đến 80% người hỏi không đồng ý, chỉ có 6.7% ý kiến đồng ý. Chơi thiết bị thông minh giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp đều có tỉ lệ đồng ý thấp 21%. Ý nghĩa tích cực nhất của việc trẻ chơi thiết bị thông minh cho thấy nó không nằm phía trẻ mà chủ yếu là ở người lớn, 81.7% phụ huynh phát hiện thiết bị thông minh là công cụ rất tốt để chi phối và điều khiển trẻ. 63.3% phụ huynh nghĩ thiết bị thông minh cũng như các loại đồ chơi khác nhưng chúng có nhiều tính năng vượt trội hơn, thay vì chơi với đồ chơi thông thường, trẻ chơi thiết bị thông minh không chỉ mang lại sự thích thú mà còn giúp trẻ học được nhiều điều bổ ích như: trẻ thành thạo công nghệ, phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo. Ở khía cạnh khác, nhiều phụ huynh còn nghĩ rằng việc cho trẻ chơi thiết bị thông minh sẽ giúp họ cảm thấy rõ hơn về trách nhiệm và tình cảm của mình dành cho trẻ. Một số trường hợp lại cho rằng, cho trẻ chơi thiết bị thông minh là cách giúp họ không bị con cái chi phối, làm phiền mà dễ tập trung vào việc của mình hơn. Các ý kiến trên của phụ huynh cho thấy suy nghĩ tích cực của họ về việc cho trẻ chơi thiết bị thông minh là rất đa dạng và trái chiều, nó phụ thuộc vào nhận thức của họ, phụ thuộc vào điều kiện và hoàn cảnh sống khác nhau của mỗi gia đình. 3. Kết luận Kết quả nghiên cứu cho thấy trẻ có sử dụng thiết bị thông minh chiếm tỉ lệ lớn, hầu hết trẻ đều được chơi thiết bị thông minh từ 3 tuổi, một số trẻ được tiếp cận sớm hơn khoảng 2 tuổi. Bên cạnh những suy nghĩ tích cực của phụ huynh về việc cho trẻ chơi thiết bị thông minh còn có sự khác nhau, chưa thống nhất thì nhận thức NHẬN THỨC CỦA PHỤ HUYNH VỀ VI C CHO TRẺ 1 – 6 TUỔI SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ THÔNG MINH 100 của họ về các tác hại từ việc trẻ chơi với chúng cũng không phải ít và không thể xem nhẹ, trong khi lứa tuổi 1-6 là lứa tuổi đang cần tập trung phát triển toàn diện về nhiều mặt, đặc biệt là thể chất, vận động, ngôn ngữ và tình cảm... Từ thực trạng trên, thiết nghĩ các bậc phụ huynh cần hiểu rõ nhu cầu, đặc điểm phát triển thể chất và tâm lý của trẻ lứa tuổi này, đặc biệt phụ huynh nên cân nhắc giữa lợi ích và bất cập khi cho trẻ chơi thiết bị thông minh để từ đó có biện pháp quản lý và giới hạn việc trẻ chơi một cách hiệu quả để tránh những tác động xấu đến trẻ sau này. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trương Thị Khánh Hà (2015), Tâm lý học phát triển, Nxb ĐH Quốc gia Hà Nội. 2. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Phan Thị Thảo Hương (2010), Giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống cho trẻ mầm non, Nxb ĐH Quốc Gia Hà Nội. 3. Nguyễn Ánh Tuyết (Chủ biên) (2008), Tâm lý học trẻ em lứa tuổi mầm non (từ lọt lòng đến 6 tuổi), Nxb ĐHSP. 4. Nguyễn Ánh Tuyết (2006), Giáo trình giáo dục hành vi văn hóa cho trẻ em, Nxb Giáo dục. 5. Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa - Giáo dục và Đời sống xã hội và Công ty Nghiên cứu Thị trường Epinion (2014), Thực trạng sử dụng thiết bị thông minh của trẻ em Việt Nam và nhận thức của phụ huynh, Báo cáo kết quả dự án khảo sát xã hội. Ngày nhận bài: 14/8/2017 Biên tập xong: 15/9/2017 Duyệt đăng: 20/9/2017