Nguồn nhân lực ngành xây dựng cơ hội và thách thức trong bối cảnh hội nhập quốc tế

22 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ NGHIÊN CỨU ĐÀO TẠO Vấn đề cốt lõi, quan trọng chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố quyết định đến năng suất lao động, tiến độ, giá thành, chất lượng của dự án, góp phần quan trọng vào hiệu quả đầu tư và vào sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Đặc biệt, trong giai đoạn tới, thị trường quốc tế rộng mở đòi hỏi chất lượng của bộ máy quản lý, trình độ năng lực của tư vấn khảo sát, thiết kế, giám sát, quản lý dự án; quản lý thi công xây lắp cũng như tay nghề của công nhân cần phải chuyên nghiệp, trình độ cao, sử dụng công nghệ tiên tiến để đảm bảo yếu tố cạnh tranh công bằng, công khai minh bạch trong cơ chế thị trường. Đối với ngành Xây dựng, để đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, nhân lực ngành Xây dựng phải được nâng cao cả về số lượng và chất lượng. Chúng ta đang gặp nhiều thách thức trong thời kỳ mới, nhất là mục tiêu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp, vận hành nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính vì thế, Bộ Xây dựng đã có những định hướng, chiến lược chỉ đạo và đã xây dựng TS. Nguyễn Anh Dũng* Việt Nam đang thực hiện công cuộc hiện đại hóa đất nước trong điều kiện kinh tế xã hội đòi hỏi vốn đầu tư xây dựng rất lớn, chiếm tỷ trọng 30-35% GDP. Tập trung đầu tư cho lĩnh vực kết cấu hạ tầng kỹ thuật, phát triển các khu công nghiệp, ngành nghề, tốc độ đô thị hóa phát triển với nhiều dự án nhà ở, kèm theo đó là các công trình công cộng văn hóa, giáo dục, dịch vụ được đầu tư tỷ lệ thuận với tốc độ tăng GDP hàng năm và nhu cầu của xã hội. Vì vậy, hoạt động xây dựng phát triển với tốc độ cao, đòi hỏi nguồn nhân lực rất lớn làm việc trong lĩnh vực quản lý, tư vấn, sản xuất vật liệu xây dựng đến hoạt động xây lắp trên hàng chục vạn công trình xây dựng trải rộng trên khắp mọi miền của tổ quốc. NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH XÂY DỰNG Cơ hội và thách thức trong bối cảnh hội nhập quốc tế DIỄN ĐÀN XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ *Phó Giám đốc Học viện CBQL xây dựng & đô thị, Bộ XD 23Số 62-63.2019 XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ NGHIÊN CỨU ĐÀO TẠO “Quy hoạch phát triển nguồn nhân lực ngành Xây dựng giai đoạn 2011 - 2020” và Kế hoạch hành động của ngành Xây dựng triển khai Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện "chương trình Nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững". Muốn đạt được các mục tiêu, định hướng đã được nêu ra trong Quy hoạch, điều quan trọng là phải nâng cao chất lượng đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực ngành Xây dựng. ĐẶC ĐIỂM NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH XÂY DỰNG Ngành Xây dựng bao gồm toàn bộ các hoạt động xây dựng diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Do đó nguồn nhân lực ngành Xây dựng không nên hiểu chỉ là lực lượng lao động xây dựng thuộc phạm vi quản lý của Bộ Xây dựng và các Sở Xây dựng, mà phải bao gồm toàn bộ lực lượng lao động trí óc và chân tay, trực tiếp tham gia và chuẩn bị tham gia vào các hoạt động của ngành Xây dựng. Nguồn nhân lực ngành Xây dựng gồm các bộ phận sau: Bộ phận lao động trực tiếp (công nhân) làm việc trong các đơn vị xây dựng; Bộ phận lao động gián tiếp (những người làm các công tác lãnh đạo, quản lý, chuyên môn, nghiệp vụ,) tại các đơn vị xây dựng; Bộ phận cán bộ, công chức hành chính, quản lý Nhà nước về xây dựng ở Trung ương và địa phương; Bộ phận viên chức sự nghiệp, dịch vụ, phục vụ cho các hoạt động xây dựng; Bộ phận công nhân xây dựng làm việc tại nước ngoài, đi theo các chương trình xuất khẩu lao động; Bộ phận học sinh, sinh viên ngành Xây dựng đang học tập trong các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng. Số lượng lao động từ 15 tuổi trở lên làm việc trong ngành Xây dựng tăng đều những năm gần đây, được trình bày trong bảng 1. Bảng 1 Đơn vị: Nghìn người Năm 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Số lượng lao động 3271,5 3308,7 3313,4 3431,8 3800,1 4027,7 % trong lao động cả nước 6,36 6,34 6,28 6,49 6,98 7,49 Tăng so năm trước % 1,14% 0,14% 3,57% 0,68% 0,22% Do công tác quản lý, dự báo nguồn nhân lực nói chung và công tác dự báo nguồn nhân lực ngành Xây dựng nói riêng, chưa thống kê được chính xác nhu cầu lao động nên còn hạn chế trong việc xác định và điều tiết cơ cấu trình độ, ngành đào tạo, thiếu gắn kết giữa đào tạo và sử dụng, nhất là ở nhóm nghề nặng nhọc và ở các chuyên ngành mới, ít đào tạo hoặc thiếu hụt so với nhu cầu, như: Xây dựng công trình ngầm, công trình có yêu cầu đặc biệt, quản lý vận hành hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị... Khóa đào tạo về Quản lý xây dựng và phát triển đô thị theo Đề án 1961 dành cho Chủ tịch, Phó Chủ tịch thành phố, thị xã trực thuộc tỉnh tại TP. Cần Thơ, tháng 11-2018 24 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ NGHIÊN CỨU ĐÀO TẠO Chung với thực trạng nguồn nhân lực của cả nước, nhân lực ngành Xây dựng cũng đang tồn tại hai loại hình nhân lực là nhân lực phổ thông và nhân lực chất lượng cao (lao động có trình độ đào tạo từ Đại học, Thạc sỹ, Tiến sỹ, có kỹ năng làm việc và khả năng ngoại ngữ tốt; cán bộ kỹ thuật và công nhân có tay nghề bậc cao). Nhân lực phổ thông hiện tại vẫn chiếm số đông, nhân lực chất lượng cao ở các đối tượng lao động chiếm tỷ lệ thấp. Mỗi bộ phận nguồn nhân lực ngành Xây dựng trên có những đặc điểm, tính chất khác nhau, đòi hỏi phải có những giải pháp khác nhau trong việc phát triển nguồn nhân lực về số lượng, cơ cấu và chất lượng, phù hợp với từng bộ phận nguồn nhân lực này. NHỮNG CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC NGÀNH XÂY DỰNG TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Như đã xác định, hội nhập quốc tế đặt ra những yêu cầu mới đối với phát triển nguồn nhân lực của đất nước, vừa tạo cơ hội thuận lợi nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, khó khăn cần phải vượt qua. Đối với phát triển nguồn nhân lực ngành Xây dựng trong bối cảnh hội nhập quốc tế, xuất hiện một số cơ hội và thách thức cụ thể như sau: Cơ hội Hội nhập quốc tế tạo điều kiện thực tế cho mở rộng thị trường lao động ngành Xây dựng, cả thị trường trong nước và thị trường quốc tế. Trong điều kiện hội nhập quốc tế, với việc thu hút mạnh mẽ đầu tư nước ngoài và mở rộng quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh dịch vụ, ngày càng có thêm nhiều công trình xây dựng mới, làm cho nhu cầu nhân lực ngành Xây dựng ngày càng cao. Đồng thời, hội nhập quốc tế tạo cơ hội mở ra thị trường xuất khẩu lao động ngành Xây dựng ngày càng rộng lớn hơn, đa dạng hơn với nhiều đối tác hơn. Hội nhập quốc tế tạo cơ hội cho việc mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế về nhân lực chất lượng cao (kỹ sư, chuyên gia, nhà quản lý...), tạo thuận lợi cho việc nâng cao trình độ năng lực chuyên môn cho bộ phận nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua học hỏi, trao đổi kinh nghiệm và có cơ hội tiếp cận nhiều hơn với những kiến thức, kỹ năng hiện đại của thế giới. Thách thức Bên cạnh những cơ hội trên, hội nhập quốc tế cũng đưa lại những thách thức đáng kể đối với nguồn nhân lực ngành Xây dựng nước ta. Khả năng đáp ứng yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế. Hiện nay, một bộ phận khá lớn lực lượng lao động ngành Xây dựng còn thiếu hụt nhiều về kiến thức, kỹ năng chuyên môn, ngoại ngữ, tin học, giao tiếp... Đây đang là một lực cản đáng kể trong việc mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế về lao động và là nguyên nhân trực tiếp ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng, hiệu quả làm việc của người lao động trong ngành Xây dựng ở cả trong nước và quốc tế. Sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành Xây dựng đang là một thách thức lớn. Hội nhập quốc tế đòi hỏi phải nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động xây dựng theo mặt bằng của khu vực và thế giới, trong khi bộ phận nhân lực chất lượng cao, cả về nhân lực chuyên môn, kỹ thuật và quản lý, giám sát đang còn nhiều yếu kém. Đây cũng là một trong những nguyên nhân trực tiếp làm hạn chế chất lượng, hiệu quả các công trình xây dựng hiện nay. Ý thức trách nhiệm, thái độ, sự trung thực, tính liêm khiết của một bộ phận nhân lực ngành Xây dựng, nhất là trong đội ngũ các nhà lãnh đạo, quản lý và các nhà chuyên môn cũng đang là một thử thách không nhỏ, cản trở trực tiếp đến sự phát triển của ngành Xây dựng. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đây càng là một thách thức cần phải khẩn trương, kiên quyết khắc phục. Việc nắm bắt những cơ hội và quyết tâm vượt qua những thách thức đối với phát triển nguồn nhân lực ngành Xây dựng trong bối cảnh hội nhấp quốc tế là một yêu cầu thực sự cấp thiết, cần phải được tập trung giải quyết một cách ưu tiên trong việc hoạch định các chủ trương chính sách, cũng như trong tổ chức thực hiện của các cơ quan quản lý Nhà nước về xây dựng và các cấp, các ngành có liên quan đến phát triển nguồn nhân lực ngành Xây dựng ở nước ta. Hiện nay, trong điều kiện đẩy mạnh công nghiệp hoá Phát triển nhân lực trở thành nền tảng phát triển bền vững và tăng lợi thế cạnh tranh quốc gia DIỄN ĐÀN XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ 25Số 62-63.2019 XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ NGHIÊN CỨU ĐÀO TẠO và hội nhập quốc tế, phát triển nhân lực được coi là một trong ba khâu đột phá của chiến lược chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; đồng thời, phát triển nhân lực trở thành nền tảng phát triển bền vững và tăng lợi thế cạnh tranh quốc gia. Việc phát triển nhân lực, đặc biệt là nhân lực ngành Xây dựng, một mặt, cần phải có tầm nhìn chiến lược phát triển tổng thể và dài hạn, nhưng đồng thời, trong mỗi thời kỳ nhất định, cần xây dựng những định hướng cụ thể, để từ đó đánh giá thời cơ, thách thức, những khó khăn, hạn chế và nguyên nhân để đề ra mục tiêu và giải pháp phát triển thích hợp cho từng giai đoạn phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế. Phát triển nguồn nhân lực, đào tạo bồi dưỡng cán bộ, công chức và người lao động là trách nhiệm của Nhà nước, của từng Ngành, từng địa phương cũng như của từng cơ sở đào tạo, bồi dưỡng. Nhận thức sâu sắc việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý, công chức, viên chức, người lao động của toàn ngành Xây dựng là nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ngành Xây dựng và là sự nghiệp chung của toàn Ngành. Vì vậy, đào tạo-bồi dưỡng chuẩn hóa nguồn nhân lực theo Quy hoạch phát triển nhân lực ngành Xây dựng giai đoạn 2011-2020 sẽ góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của ngành Xây dựng Việt Nam. Tài liệu tham khảo 1. Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (2013), Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, Hội nghị lần thứ 8. 2. Báo cáo đánh giá về “Thị trường lao động Việt Nam” của Cục Việc làm (Bộ LĐ-TBXH) năm 2016. 3. Chính phủ (2010), Nghị định số 18/2010/NĐ-CP của Chính phủ về đào tạo, bồi dưỡng công chức, ngày 05-3- 2010, Hà Nội. 4. Niên giám thống kê năm 2014, 2015, 2016, 2017 trang 133, 233, 235, 281. 5. Quyết định số 1216/QĐ-TTg ngày 22/7/2011 của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011-2020. 6. Quyết định số 838/QĐ-BXD ngày 13/09/2012 của Bộ Xây dựng về việc Phê duyệt Quy hoạch phát triển nhân lực ngành Xây dựng giai đoạn 2011-2020 7. - Dự báo nhu cầu nhân lực 2015 đến 2025. 8. Quyết định 1659/QĐ-BXD ngày 28/12/2018 của Bộ Xây dựng về Ban hành Kế hoạch hành động của ngành Xây dựng triển khai Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện chương trình Nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững. Sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành Xây dựng đang là một thách thức lớn