Nghiên cứu tác dụng điều trị mất ngủ của nhóm huyệt an miên, nội quan, thần môn, tam âm giao trên bệnh nhân mất ngủ không thực tổn

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG ĐIỀU TRỊ MẤT NGỦ CỦA NHÓM HUYỆT AN MIÊN, NỘI QUAN, THẦN MÔN, TAM ÂM GIAO TRÊN BỆNH NHÂN MẤT NGỦ KHÔNG THỰC TỔN Lê Thị Tường Vân*, Nguyễn Kim Trang , Trần Thu Nga**, Nguyễn Thị Sơn** TÓM TẮT Tình hình chung và mục tiêu nghiên cứu: Mất ngủ là vấn đề phổ biến trong cuộc sống hiện đại ngày nay, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng sống của người bệnh. Châm cứu là phương pháp điều trị mất ngủ an toàn và nhóm huyệt Nội quan, Thần môn, Tam âm giao là nhóm huyệt kinh điển an thần đã được sử dụng rất nhiều trên lâm sàng. Huyệt An miên là tân huyệt thường được thêm vào để điều trị triệu chứng mất ngủ. Đề tài này được tiến hành nhằm xác định hiệu quả điều trị mất ngủ khi gia thêm huyệt An miên vào nhóm huyệt Nội quan, Thần môn, Tam âm giao. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng có nhóm chứng. Đối tượng nghiên cứu: 60 bệnh nhân được chẩn đoán mất ngủ không thực tổn phân bố ngẫu nhiên vào 2 nhóm. Nhóm chứng: điện châm các huyệt Nội quan, Thần môn, Tam âm giao. Nhóm thử nghiệm: Điện châm các huyệt An miên, Nội quan, Thần môn, Tam âm giao. Liệu trình châm cứu 15 lần. Tiêu chuẩn đánh giá: Các chỉ số giấc ngủ và tổng điểm PSQI Kết quả: Sau 15 lần châm cứu, tổng thời gian ngủ mỗi đêm ở nhóm chứng ban đầu là 3,83 ± 1,42 giờ, sau tăng lên 5,33 ± 0,91 giờ. Đối với nhóm thử nghiệm, tổng thời gian ngủ mỗi đêm ban đầu là 3,70 ± 1,52 giờ, sau tăng lên 5,58 ± 0,96 giờ; với p> 0,05 sự khác biệt giữa hai nhóm không có ý nghĩa thống kê. Đối với tổng điểm PSQI, nhóm chứng từ 14,47 ± 2,32 giảm xuống còn 6,57 ± 1,92, nhóm can thiệp từ 14,77 ± 2,06 giảm xuống còn 6,07 ± 2,3, với p > 0,05 sự khác biệt giữa hai nhóm không có ý nghĩa thống kê. Kết luận: Thêm huyệt An miên vào nhóm huyệt Nội quan, Thần môn, Tam âm giao không làm tăng tác dụng điều trị mất ngủ. Từ khóa: Mất ngủ, châm cứu, An miên, Nội quan, Thần môn, Tam âm giao ABSTRACT EFFECTS OF ANMIAN, NEIGUAN (PC 6), SHENMEN (HT 7) AND SANYINJIAO (SP 6) POINTS ON TREATING INSOMNIA Le Thi Tuong Van, Nguyen Kim Trang, Tran Thu Nga, Nguyen Thi Sơn * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 20 - No 6 - 2016: 151 - 159 Background and objectives: Insomnia is a common problem in the modern life that affects both health and living quality of patients. Acupuncture is a safe procedure for treating insomnia. Acupoints in traditional needle acupuncture treatment for insomnia include Neiguan (PC 6), Shenmen (HT 7), Sanyinjiao (SP 6) points, which have been used commonly in different clinics. Anmian is the extra point added to the treatment for insomnia symptoms. This study was conducted with the aims of determining the effect of adding Anmian in Neiguan, Shenmen and Sanyinjiao points on treating insomnia. Methods: Clinical trials with a control group of, randomly ranged conducted, 60 patients who were diagnosed primary insomnia were randomized into two groups. Electro acupuncture at Neiguan (PC 6), * Bệnh viện An Bình Khoa Y học cổ truyền – Đại học Y Dược TP.HCM Tác giả liên lạc: ThS.BS. Lê Thị Tường Vân ĐT: 0907 107186 Email: lettuongvan86@gmail.com 151 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Shenmen (HT 7), Sanyinjiao (SP 6) in the control group. In the experimental group elctroacupuncture at Anmian, Neiguan (PC 6), Shenmen (HT 7), Sanyinjiao (SP 6). The treatment was given once a day in 15 days, standardized evaluation of PSQI total score and the index of sleep. Results: After 15 times of treatment, the control group has an average initial sleep time 3.83 ± 1.42 hours, decreased to 5.33 ± 0.91 hours. In the experimental group, the average initial sleep time decreased from 3.70 ± 1.52 hours to 5.58 ± 0.96 hours, this difference between the two groups is not be statistically significant with p > 0.05. For PSQI total score, the control group has an average initial score 14.47 ± 2.32, decreased to 6.57 ± 1.92. In the experimental group, the score decreased from 14.77 ± 2.06 to 6.07 ± 2.3. with p > 0.05. There is no statistical significant difference in treating insomnia between the two groups. Conclusion: Adding Anmian in Neiguan, Shenmen and Sanyinjiao points shows no more effect on treating insomnia. Key words: Insomnia, acupuncture, Anmian, Neiguan, Shenmen, Sanyinjiao ĐẶT VẤN ĐỀ ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Mất ngủ là vấn đề phổ biến trong cuộc sống Thiết kế nghiên cứu hiện đại ngày nay. Mất ngủ lâu ngày dẫn đến Thử nghiệm thử nghiệm lâm sàng, ngẫu mệt mỏi uể oải, dễ cáu gắt, thiếu tập trung và nhiên, có đối chứng. giảm năng suất làm việc, giảm trí nhớ, làm gia Đối tượng nghiên cứu tăng nguy cơ tai biến mạch máu não, béo phì, Bệnh nhân được chẩn đoán là mất ngủ trầm cảm, tim mạch(1)...Trong Y học cổ truyền, không thực tổn có từ 18 tuổi trở lên đến khám và mất ngủ được còn được gọi là Thất miên, Bất mị, điều trị tại Bệnh viện Y Học Cổ Truyền TPHCM, Mục bất mính, có liên quan đến các tạng Bệnh viện An Bình, Bệnh viện Nhân dân Gia Định từ tháng 01 năm 2015 đến tháng 07 năm Tâm,Tỳ, Can, Thận và âm huyết không đủ vì 2015. dương thịnh, âm suy, âm dương không giao Tiêu chuẩn chọn bệnh nhau(7). Vấn đề sử dụng thuốc an thần và thuốc Theo tiêu chuẩn chẩn đoán Mất ngủ không ngủ theo YHHĐ đều chứa nhiều nguy cơ quá thực tổn DSM- IV TR: Người bệnh than phiền liều và quen thuốc, dung nạp và gây nghiện. một trong các triệu chứng đã xảy ra ít nhất 3 lần Việc điều trị mất ngủ theo Y học cổ truyền một tuần, kéo dài trong ít nhất 1 tháng: ngày nay cho thấy châm cứu là phương pháp an 1. Khó vào giấc ngủ: thời gian đi vào giấc toàn và nhóm huyệt an thần Nội quan, Thần ngủ hơn 30 phút. môn, Tam âm giao là nhóm huyệt kinh điển an 2. Khó giữ giấc ngủ: tỉnh dậy hơn 2 lần trong thần đã được sử dụng rất phổ biến. Huyệt An đêm và nằm hơn 30 phút mới ngủ lại được. miên xuất xứ “Thường dụng tân y liệu pháp thủ 3. Không cảm thấy thoải mái sau ngủ sách” là huyệt có tác dụng điều trị mất ngủ(5), dậy,cảm thấy mệt mỏi sau khi ngủ dậy. trên lâm sàng thường được thêm vào để làm Và các triệu chứng này làm ảnh hưởng đến tăng tác dụng điều trị mất ngủ. Đề tài này được chức năng ban ngày: khó chịu hoặc rối loạn chức năng hoạt động nghề nghiệp, xã hội. tiến hành nhằm xác định hiệu quả điều trị mất ngủ của nhóm huyệt Tam âm giao, Nội quan, Tiêu chuẩn loại trừ Thần môn có gia thêm huyệt An miên 1, An Bệnh nhân không đồng ý tham gia vào nghiên cứu. miên 2. 152 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học Không tiền căn các bệnh ngủ lịm (ngủ ngày Kỹ thuật châm cho 2 nhóm quá mức), rối loạn giấc ngủ do hô hấp, rối loạn Bệnh nhân nằm ở tư thế thoải mái.Tiến hành nhịp thức - ngủ hàng ngày, bệnh tâm thần như xác định các huyệt Nội quan, Thần môn, Tam trầm cảm, rối loạn lo âu lan tỏa hoặc mê sảng. âm giao, An miên 1, An miên 2 theo phương Nguyên nhân mất ngủ không do rượu, các pháp lấy đồng thân thốn của Y học cổ truyền. Sát chất gây nghiện, caffeine. trùng da. Châm bổ: Dùng kim có đường kính Bệnh nhân đang sử dụng các thuốc chống 0,2-0,3 mm, chiều dài 2,5 cm. Châm kim nhanh trầm cảm, thuốc tâm thần thuốc thảo dược, qua da thuận chiều đường kinh vào đúng giữa thuốc ngủ (lithium, benzodiazepam ), huyệt, từ từ đẩy kim tới huyệt, vê kim nhẹ glucocorticoid, kháng histamin. nhàng cho đến khi đạt được cảm giác “đắc khí” (bệnh nhân có cảm giác tê, tức. Thầy thuốc dùng Theo quan niệm YHCT ngón tay lay nhẹ vào đốc kim cảm thấy kim bị Dựa vào tứ chẩn để qui nạp theo các hội vít chặt). chứng và chia bệnh nhân theo các thể mất ngủ: Mắc điện cực: Dùng tần số bổ 3-6 Hz (180- Tâm Tỳ hư: Sắc mặt úa vàng, lưỡi nhạt bệu, 360 xung/phút). Cường độ kích thích được tăng rêu mỏng. Tiếng nói nhỏ. Hồi hộp hay quên, ngủ dần từ 0-100 μA, tức là tới ngưỡng bệnh nhân ít hay mê, dễ tỉnh giấc, mệt mỏi ăn không ngon chịu được. Thời gian 20 phút miệng, đại tiện nhão. Mạch tế nhược Liệu trình điều trị: 15 ngày. Đánh giá trước Tâm Thận bất giao: Chất lưỡi đỏ, rêu lưởi ít khi điều trị, sau điều trị 5 ngày, 10 ngày và 15 hoặc không có rêu. Tiếng nói nhỏ, rõ, hơi thở ngày. không hôi. Bứt rứt khó ngủ, ù tai, chóng mặt, hay quên, đau lưng, tiểu đêm nhiều lần, triều Các biến số theo dõi nhiệt đổ mồ hôi trộm. Mạch tế sác. Số giờ ngủ: Tổng thời gian bệnh nhân ngủ được mỗi đêm (giờ). Đàm nhiệt nội nhiễu: Rêu lưỡi nhờn vàng. Tiếng nói rõ. Đầu nặng, mất ngủ, nhiều đờm, Thời gian đi vào giấc ngủ: Thời gian từ lúc miệng đắng, tức ngực, ăn kém. Mạch hoạt sác bắt đầu lên giường ngủ đến lúc ngủ (phút) Vị bất hòa: Rêu lưỡi dày. Tiếng nói rõ. Ăn ít, Số lần thức giấc mỗi đêm: Số lần thức giấc hay ợ hơi, đau vùng thượng vị, bụng căng tức, tính từ sau khi bệnh nhân rơi vào giấc ngủ đến khó ngủ hoặc không ngủ được, đại tiện khó lúc thức dậy sau cùng. khăn. Mạch hoạt Hiệu quả giấc ngủ (%) = số giờ ngủ / Số giờ Kỹ thuật chọn mẫu và phân nhóm nằm trên giường x 100% Bác sĩ khám và chọn bệnh theo tiêu chuẩn Buồn ngủ ban ngày quá mức (thang điểm DSM-IV TR, đánh giá các chỉ số giấc ngủ. Hướng Epworth): Đánh giá nguy cơ buồn ngủ trong 8 dẫn tập thư giãn và các thay đổi các thói quen để tình huống thường ngày (0 = không có nguy cơ; có giấc ngủ tốt 3 = nguy cơ cao). Tổng điểm lớn hơn 10 được coi là buồn ngủ ban ngày. Điểm càng cao thì buồn 60 bệnh nhân được chọn sẽ bốc thăm để ngủ ban ngày càng nhiều. phân nhóm ngẫu nhiên vào 2 nhóm, mỗi nhóm 30 người: Chỉ số chất lượng giấc ngủ (thang điểm PSQI): Thang điểm PSQI giúp ta đánh giá 7 yếu -Nhóm chứng (châm huyệt Nội quan, Thần tố của chất lượng giấc ngủ. Mỗi thành tố đều môn, Tam âm giao). được đánh giá riêng biệt tùy theo mức độ nặng -Nhóm can thiệp (châm huyệt An miên 1, An (điểm tối đa cho mỗi thành tố là 3 điểm). miên 2, Nội quan, Thần môn, Tam âm giao). 153 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Xử lý số liệu KẾT QUẢ Xử lý số liệu theo phương pháp thống kê Y Tổng số bệnh nhân mất ngủ không thực tổn sinh học bằng máy vi tính với sự hỗ trợ của phần hoàn thành nghiên cứu là 60, gồm 15 nam và 45 mềm SPSS 22.0. So sánh giá trị trung bình của hai nữ có độ tuổi từ 36 đến 64 tuổi, chia ngẫu nhiên nhóm độc lập dùng test t- student. So sánh giữa thành 2 nhóm can thiệp và nhóm chứng, mỗi các tỷ lệ của hai nhóm dùng test χ2. So sánh hiệu nhóm 30 bệnh nhân. quả điều trị giữa hai nhóm dủng phân tích ANOVA hỗn hợp. Bảng 1. So sánh đặc điểm lâm sàng của 2 nhóm nghiêncứu. Đặc điểm Nhóm can thiệp (n = 30) Nhóm chứng (n = 30) Giá trị p Tuổi trung bình(tuổi) 49,8 ± 13,19 50,3 ± 12,89 0,78 Nữ 23 (77%) 22 (73%) Giới 0,76 Nam 7 (23%) 8(27%) Lao động trí óc 14 (47%) 17 (57%) Nghề nghiệp Lao động chân tay 9 (30%) 7 (23%) 0,53 Hưu trí- Già 7 (23%) 6 (20%) Cấp 1+2+3 18 (60%) 17 (57%) Trình độ học vấn ĐH-CĐ-TC 10 (33%) 12 (40%) 0,76 Sau đại học 2 (7%) 1 (3%) Độc thân 5 (17%) 5 (17%) Tình trạng hôn nhân Đã kết hôn 20 (67%) 23 (77%) 0,47 Ly hôn 5 (17%) 2 (7%) Thời gian mất ngủ trung bình (tháng) 24,0 ± 21,487 20,67 ± 17,847 0,51 Thời gian ngủ trung bình mỗi đêm (giờ) 3,70 ± 1,52 3,83 ± 1,42 0,72 Thời gian đi vào giấc ngủ (phút) 53,33 ± 20,69 50 ± 18,34 0,51 Số lần thức giấc trong đêm 3,03 ± 0,85 3,47 ± 0,86 0,55 < 10 4 6 Đánh giá buồn ngủ ban ngày 0,48 26 24 (Thang điểm Epworth) 10 Điểm TB 11,53 ± 3,26 11,90 ± 2,94 0,64 Hiệu quả giấc ngủ (%) 63,15 ± 16,605 64,66 ± 14,334 0,70 Chỉ số chất lượng giấc ngủ(thang PSQI) 14,767 ± 2,06 14,467 ± 2,32 0,59 Tâm Tỳ hư 14 13 Tâm thận bất giao 13 16 Chẩn đoán YHCT 0,842 Vị bất hòa 1 0 Đờm nhiệt thịnh 2 1 Nhận xét: Sự khác biệt về phân bố độ tuổi, Hiệu quả điều trị trên các chỉ số mất ngủ giới tính, nghề nghiệp, trình độ học vấn, tình Bảng 2. So sánh thời gian ngủ trung bình mỗi đêm trạng hôn nhân giữa hai nhóm không có ý nghĩa của hai nhóm thống kê (p > 0,05). Nhóm can thiệp (n Nhóm chứng (n = Không có khác biệt về thời gian mất ngủ = 30) 30) trung bình (tháng), thời gian ngủ trung bình mỗi Trước điều trị (giờ) 3,70 ±1,52 3.83 ± 1.42 Sau điều trị (giờ) 5,58 ± 0,96 5.33 ± 0.91 đêm, thời gian đi vào giấc ngủ, số lần thức giấc So sánh t = -7,908, t = -8.437, trong đêm, hiệu quả giấc ngủ, điểm Epworth và cùng nhóm p = 0,000 p = 0.000 chỉ số thang điểm PSQI giữa hai nhóm nghiên So sánh 2 nhóm F = 1,072, p = 0,305 cứu(p > 0,05). Nhận xét: Phương pháp châm cứu có hiệu Sự khác biệt về phân bố các thể lâm sàng của quả làm tăng thời gian ngủ rõ rệt ở cả hai nhóm mất ngủ theo YHCT không có ý nghĩa thống kê. 154 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học (p < 0,001), Hiệu quả trên thời gian ngủ mỗi đêm Bảng 4. So sánh số lần thức giấc của 2 nhóm Nhóm can thiệp (n Nhóm chứng (n = ở hai nhóm không khác biệt (p > 0,05). = 30) 30) Bảng 3, So sánh thời gian trung bình đi vào giấc ngủ Trước điều trị (lần) 3,03 ± 0,85 3.47 ± 0.86 của 2 nhóm Sau điều trị (lần) 1,63 ± 0,999 1.77 ± 0.898 Nhóm can thiệp Nhóm chứng So sánh t = 7,918, t = 13.26, (n = 30) (n = 30) cùng nhóm p = 0,000 p = 0.000 Trước điều trị (phút) 46,83 ± 13,93 45 ± 12,03 So sánh 2 nhóm F= 0,46, p= 0,5 Sau điều trị (phút) 18 ± 4,66 21,67 ± 8,02 Bảng 5. So sánh hiệu quả giấc ngủ ờ hai nhóm nghiên So sánh t = 9,699, t = 8,305, cùng nhóm p = 0,000 p = 0,000 cứu Nhóm can thiệp (n Nhóm chứng (n So sánh 2 nhóm F = 4,685, p = 0,35 = 30) = 30) Nhận xét: Phương pháp châm cứu có hiệu Trước điều trị (phút) 63,15 ± 16,605 64,66 ± 14,334 quả làm giảm rõ rệt thời gian đi vào giấc ngủ ở Sau điều trị (phút) 87,95 ± 5,752 87,36 ± 5,128 hai nhóm (p < 0,001). Sự khác biệt về thời gian đi So sánh t = -9,886, t = -9,297, vào giấc ngủ giữa hai nhóm nghiên cứu không cùng nhóm p= 0,000 p = 0,000 So sánh 2 nhóm F = 0,177, p = 0,676 có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Nhận xét: Phương pháp châm cứu làm tăng Phương pháp châm cứu làm giảm rõ rệt số hiệu quả giấc ngủ (p < 0,001) lần thức giấc mỗi đêm của 2 nhóm (p < 0,001) Hiệu quả giấc ngủ sau điều trị khác nhau Không có sự khác biệt về hiệu quả làm giảm không có ý nghĩa thống kê ở hai nhóm (p > 0,05) số lần thức giấc mỗi đêm giữa 2 nhóm sau điều trị (p > 0,05). Bảng 6. So sánh hiệu quả điều trị trên các chỉ số mất ngủ trung bình của 2 nhóm theo thời gian Thời gian ngủ trung N0 (giờ) N5 (giờ) N10 (giờ) N15 (giờ) Nhận xét bình theo thời gian Nhóm can thiệp 3,70 ±1,52 4,27 ± 1,22 4,87 ± 0,96 5,58 ±0,96 Sau 5 ngày, thời gian ngủ mỗi đêm ở nhóm (n = 30) can thiệp tăng 15%, nhóm chứng tăng 7,8%. Nhóm chứng Sau 10 ngày, thời gian ngủ mỗi đêm ở nhóm 3,83 ± 1,42 4,13 ± 1,43 4,77 ± 0,83 5,33 ± 0,91 (n = 30) can thiệp tăng 32%, nhóm chứng tăng 9,4% Thời gian đi vào giấc N0 (phút) N5 (phút) N10 (phút) N15 (phút) ngủ theo thời gian Nhóm can thiệp giảm 37,9% so với nhóm Nhóm can thiệp chứng giảm 27% ở ngày 10. Thời gian đi 39,67 ± 11,29 (n = 30) 46,83 ± 13,93 29 ± 9,23 18 ± 4,66 vào giấc ngủ giảm rõ nhất vào ngày 15 ở cả Nhóm chứng 2 nhóm. 45 ± 12,03 39,17 ± 11,82 29,83 ± 10,21 21,67 ± 8,02 (n = 30) Số lần thức giấc theo N0 (lần) N5 (lần) N10 (lần) N15 (lần) thời gian Ngày thứ 5 nhóm can thiệp giảm 13,2%, nhóm chứng giảm 9,8% số lần thức giấc. Nhóm can thiệp 3,03 ± 0,85 2,63 ± 0,67 2,5 ± 0,63 1,63 ± 0,99 Ngày 15 số lần thức giấc giảm rõ rệt nhất, (n = 30) nhóm can thiệp giảm 34,8%, nhóm chứng Nhóm chứng 3,47 ± 0,86 3,13 ± 0,68 2,67 ± 0,66 1,77 ± 0,89 giảm 33,7%. (n = 30) Hiệu quả giấc ngủ N1 (%) N5 (%) N10 (%) N15 (%) theo thời gian Trước châm cứu, hiệu quả giấc ngủ của Nhóm can thiệp 63,15 ± 16,60 71,10 ± 11,74 79,07 ± 8,00 87,95 ± 5,75 bệnh nhân rất kém (< 65%), hiệu quả giấc (n = 30) ngủ sau châm cứu tăng theo thời gian Nhóm chứng 64,66 ± 14,33 70,74 ± 12,08 80,38 ± 4,17 87,36 ± 5,12 (n = 30) Tổng điểm PSQI sau châm cứu giảm rõ rệt (p < 0,001) ở cả hai nhóm. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa hai nhóm(p > 0,05). 155 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Bảng 7. So sánh điểm PSQI ở hai nhóm học vấn, tình trạng hôn nhân cũng như các chỉ số Nhóm can thiệp Nhóm chứng liên quan mất ngủ như: Thời gian mất ngủ trung (n = 30) (n = 30) bình, thời gian ngủ trung bình mỗi đêm, thời Trước điều trị 14,77 ± 2,06 14,47 ± 2.32 gian đi vào giấc ngủ, số lần thức giấc trong đêm, Sau điều trị 6,07 ± 2,3 6,57 ± 1.92 So sánh t = 9,294, t = 8,548, đánh giá buồn ngủ ban ngày (thang Epworth), cùng nhóm p = 0,000 p = 0,000 hiệu quả giấc ngủ và chỉ số chất lượng giấc ngủ So sánh 2 nhóm F= 0,833, p= 0,365 (thang PSQI) không có ý nghĩa thống kê giữa hai Bảng 8. So sánh điểm Epworth (ESS) ở hai nhóm nhóm nghiên cứu. Điều này làm tăng tính khách Nhóm can thiệp Nhóm chứng (n = quan trong quá trình nghiên cứu. (n = 30) 30) N1 N15 N1 N15 Về phân bố các thể mất ngủ theo YHCT, 11,53 ± 6,47 ± 11,90 6,73 ± chúng tôi ghi nhận hai thể Tâm Tỳ hư và Âm hư Điểm ESS 3,26 1,14 ±2,94 1,34 hỏa vượng chiếm đa số với tỉ lệ lần lượt là 40% So sánh t = 9,69, t = 9,959, và 37%. Kết quả này phù hợp với thời gian mất cùng nhóm p = 0,000 p = 0,000 So sánh ngủ ở các bệnh nhân trong nghiên cứu kéo dài F = 0,693, p = 0,409 khác nhóm gần 2 năm, tuổi trung bình của bệnh nhân là 50, Nhận xét: Điểm ESS của bệnh nhân ở hai là độ tuổi chức năng tạng phủ bắt đầu suy kém nhóm giảm rõ rệt sau châm cứu (p < 0,001). Hiệu nên sẽ gặp thể bệnh Hư nhiều hơn Thực. Sự quả làm giảm buồn ngủ ban ngày của hai nhóm khác biệt về phân bố các thể lâm sàng của mất là như nhau (p > 0,05). ngủ theo YHCT không có ý nghĩa thống kê. Bảng 9. Điểm PSQI sau điều trị của các thể YHCT Về kết quả nghiên cứu Nhóm Nhóm can thiệp Nhóm chứng Thời gian ngủ mỗi đêm tăng lên rõ rệt (p < (n = 30) (n = 30) 0,001) ở cả hai nhóm so với trước châm cứu. Thể YHCT PSQI > 5 PSQI 5 PSQI 5 PSQI 5 Thời điểm châm cứu ngày 5 và ngày 10 ghi Tâm Tỳ hư 7 7 4 8 nhận thời gian ngủ của nhóm can thiệp tăng Tâm Thận 5 8 4 13 bất giao nhiều hơn (tăng 15% ngày 5, tăng 32% ngày Vị bất hòa 0 1 0 0 10) so với nhóm chứng (tăng 7,8% ngày 5, tăng Đờm nhiệt 0 2 0 1 9,4 % ngày 10). So sánh với kết quả của tác giả nội nhiễu Jing-Guo (2013) châm cứu điều trị mất ngủ So sánh P = 0,655 (*) P = 0,767 (*) cùng nhóm không thực tổn, chúng tôi có kết quả tương (*): Hiệu chỉnh Fisher tự(3). Như vậy, nghiên cứu này cho thấy gia Nhận xét: Ở nhóm can thiệp, tỉ lệ bệnh nhân thêm nhóm huyệt An miên 1, An miên 2 thì sẽ đạt được giấc ngủ tốt (PSQI < 5) của thể Tâm Tỳ tăng thời gian ngủ mỗi đêm nhanh hơn mặc hư là 50%, thể Tâm Thận bất giao là 38,5%.Ở dù sau 15 ngày thì tác dụng như nhau khi có nhóm chứng, tỉ lệ bệnh nhân đạt được giấc ngủ thêm huyệt An miên hay không. tốt của thể Tâm Tỳ hư là 33%, và của thể Tâm Phương pháp điện châm làm giảm rõ rệt thời Thận bất giao là 25%. Không có sự khác biệt về tỉ gian đi vào giấc ngủ (p < 0,001) ở cả hai nhóm, cụ lệ khỏi bệnh giữa các thể trong cùng một nhóm thể nhóm can thiệp giảm 37,9%, nhóm chứng (p > 0,05). giảm 27% ở ngày thứ 10. Mặc dù tỉ lệ rút ngắn về thời gian đi vào giấc ngủ của nhóm can thiệp cao BÀN LUẬN hơn nhóm chứng tuy nhiên không có ý nghĩa về Về đặc trưng của mẫu mặt thống kê. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi Kết quả so sánh cho thấy sự khác biệt về phù hợp với các kết quả nghiên cứu trước đó, phân bố độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp, trình độ như tác giả Đoàn Văn Minh (2009) cho biết sau 156 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học 20 ngày điều trị thì 88,3% bệnh nhân có thời gian nhân trong nghiên cứu đến châm cứu đa số là đi vào giấc ngủ nhỏ hơn 30 phút(2). Nghiên cứu mất ngủ nặng. của Xuan (2007) so sánh giữa châm cứu và sử Kết quả của chúng tôi ghi nhận châm cứu có dụng thuốc Estazolam thấy cả hai nhóm đều cải hiệu quả rõ rệt làm thay đổi từng chỉ số giấc ngủ thiện giấc ngủ sau điều trị, đặc biệt là thời gian và cả tổng điểm PSQI. Tỉ lệ bệnh nhân đạt được đi vào giấc ngủ giảm rõ rệt, tuy nhiên nhóm giấc ngủ tốt (điểm PSQI 5) sau điều trị ở được châm cứu có ưu thế hơn về sự cải thiện nhóm can thiệp là 40%, nhóm chứng là 26,7%. bệnh mất ngủ và các chức năng hoạt động ban Khác biệt giữa hai nhóm không có ý nghĩa thống (8) ngày . Điều này cho thấy hiệu quả của việc điều kê (p = 0,365). Kết quả tổng điểm PSQI phù hợp trị không dùng thuốc đem lại. nghiên cứu của Jing Guo (2013), Đoàn Văn Minh Hiệu quả giấc ngủ trung bình của bệnh nhân (2009) sau 4 tuần điều trị tổng điểm PSQI là 5,23, sau điều trị đều được cải thiện rất rõ ở cả hai Yeung WF (2009) sau 1 tuần điều trị tổng điểm nhóm: Nhóm can thiệp là 87,95 ± 5,752%, nhóm PSQI trung bình từ 12 giảm xuống 9,9 ở nhóm sử chứng là 87,36 ± 5,128%. Kết quả của chúng tôi dụng điện châm(10). Điều này chứng minh được cao hơn nghiên cứu điều trị mất ngủ bằng nhĩ tác dụng an thần của các huyệt đang sử dụng châm của Suen (2002)(6) “Phương pháp nhĩ châm trong nghiên cứu của chúng tôi. bằng miếng dán viên ở huyệt Thần môn, vùng Điểm ESS (thang điểm Epworth) trung bình Tâm, Can, Tỳ” với hiệu quả giấc ngủ trung bình trong nghiên cứu này là 11,72, trong đó 70% sau điều trị là 79,28 ± 10,77%. Mặc dù nghiên cứu bệnh nhân có điểm ESS lớn hơn 10 chứng tỏ đa của Zhang QA (2013) so sánh châm cứu trị mất số bị buồn ngủ ban ngày quá độ. So sánh với ngủ trên hai nhóm(10): Nhóm 1 châm cứu nhóm nghiên cứu của tác giả Đỗ Thị Xuân Hương thì huyệt An miên, nhóm 2 châm cứu các huyệt tương đương, nhưng lớn hơn nghiên cứu của Tam âm giao, Thần môn, Bách hội thì thấy tỉ lệ Jing Guo và cộng sự(3) (2013) là 8,5. Theo chúng hiệu quả ở nhóm 1 là 91,2%, nhóm 2 là 74,6%, tôi, sự khác biệt này do sự khác nhau về mức độ nghiên cứu của Huo ZJ (2013)(4) cho biết khi kết mất ngủ của bệnh nhân tham gia các nghiên cứu hợp châm 3 huyệt An miên với các huyệt thuộc nên dẫn đến tình trạng buồn ngủ ban ngày khác đường kinh sẽ cho chất lượng giấc ngủ cao hơn nhau. Sau điều trị, điểm ESS giảm rõ rệt ở cả hai nhóm chỉ châm cứu các huyệt thuộc đường nhóm nghiên cứu (p < 0,001), sự khác biệt không kinh(3), nhưng ở nghiên cứu này chúng tôi không có ý nghĩa thống kê ở hai nhóm. Theo nghiên thấy sự khác biệt về hiệu quả giấc ngủ giữa có và cứu của Jing Guo (2013), phương pháp châm cứu không có gia thêm nhóm huyệt An miên. làm giảm điểm ESS và so với nhóm dùng Về số lần thức giấc trong đêm: Trong nghiên Estazolam thì điểm ESS tăng chậm sau 2 tháng cứu này, sau điều trị, trung bình một đêm bệnh ngưng điều trị châm cứu, trong khi nhóm dùng nhân dậy 1 đến 3 lần, so với trước điều trị là 2 Estazolam thì điểm ESS bằng với lúc chưa điều đến 5 lần. Châm cứu có tác dụng làm giảm số lần trị(3). Điều này cho thấy phương pháp châm cứu thức giấc ở hai nhóm (p < 0,001) và không có sự có hiệu quả tốt trong việc giúp bệnh nhân giảm khác biệt về hiệu quả làm giảm số lần thức giấc ở buồn ngủ ban ngày quá mức. hai nhóm. Hiệu quả của hai nhóm huyệt trên các thể Nghiên cứu chúng tôi ghi nhận điểm PSQI YHCT trung bình của các bệnh nhân tham gia nghiên Mẫu nghiên cứu nhỏ, nên ở đây chúng tôi cứu là 14,617, điều này phù hợp với nghiên chỉ bàn luận trên 2 thể chiếm đa số mẫu nghiên cứu của Yu Feng(9) (2011) là 14,48 và Gao XY cứu là thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao. Sau và cộng sự (2013) là 14,49, cho thấy các bệnh điều trị 50% bệnh nhân thể Tâm Tỳ hư đạt giấc 157 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 ngủ tốt (điểm PSQI 5) ở nhóm can thiệp, ở tác dụng an thần, làm thời gian ngủ hồi phục nhóm chứng tỉ lệ là 33,3%. Thể Tâm Thận bất nhanh hơn trong thời gian đầu điều trị. Tuy giao tỉ lệ đạt giấc ngủ tốt ở nhóm can thiệp là nhiên khi so sánh thời lượng giấc ngủ, số lần 38,5% trong khi nhóm chứng là 23,5%. Mặc dù tỉ thức giấc giữa đêm, tổng điểm PSQI thì không lệ bệnh nhân có giấc ngủ tốt ở nhóm Tâm Tỳ hư thấy khác biệt, cho thấy gia thêm nhóm huyệt cao hơn so với nhóm Tâm Thận bất giao, tỉ lệ An miên cũng nhận thấy có hiệu quả như nhau bệnh nhân ở nhóm nghiên cứu đạt giấc ngủ tốt trên hai thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao. nhiều hơn ở nhóm chứng nhưng những sự khác Phải chăng do bản thân nhóm huyệt Nội quan, biệt này không có ý nghĩa thống kê, cho thấy Thần môn, Tam âm giao đã giải quyết được hiệu quả của hai nhóm huyệt trên 2 thể Tâm Tỳ nguyên nhân, tác động lên các tạng phủ bị rối hư và Tâm Thận bất giao là như nhau. loạn, còn nhóm huyệt An miên chỉ giải quyết Nội quan là huyệt thuộc kinh thủ thiếu âm triệu chứng mất ngủ? Tâm bào, có tác dụng thanh tâm bào, sơ tam tiêu, KẾT LUẬN định tâm an thần, thư trung hòa vị lý khí, trấn Qua nghiên cứu cho thấy, khi châm cứu (5) thống . Thần môn là nguyên huyệt của kinh nhóm huyệt Nội quan, Thần môn, Tam âm giao Thủ thiếu âm Tâm bào lạc, có tác dụng lên huyết và khi thêm huyệt An miên 1, An miên 2 vào mạch và thần chí, có công năng thanh Tâm nhiệt, nhóm 3 huyệt trên thì cả hai nhóm đều có tác an thần, thanh hỏa, lương vinh điều khí nghịch. dụng làm cải thiện chứng mất ngủ trên bệnh Tam âm giao là huyệt giao của ba đường kinh nhân mất ngủ không thực tổn. Sự khác biệt hiệu âm, có tác dụng bổ huyết và lý khí, điều hòa âm quả điều trị mất ngủ giữa hai nhóm huyệt không dương, có liên quan đến các tạng Can, Tỳ, Thận. có ý nghĩa thống kê, cho thấy việc châm thêm Sự kết hợp các huyệt này với nhau thì có tác huyệt An miên vào nhóm huyệt Nội quan, Thần dụng tư âm dưỡng huyết, kiện tỳ ích vị, điều hòa môn, Tam âm giao không làm tăng tác dụng thủy hỏa, quân bình âm dương. Ngủ có gốc ở điều trị mất ngủ. phần âm mà thần làm chủ, thần yên thì ngủ được, thần không yên thì không ngủ được. Như TÀI LIỆU THAM KHẢO vậy giấc ngủ có liên quan đến âm huyết, liên 1. Bộ môn Nội Thần Kinh- Đại học Y Dược TP HCM (2013). Sổ tay lâm sàng Thần kinh sau đại học. NXB Đại học quốc gia TP quan đến các tạng Can, Tỳ, Thận. Do vậy mất HCM, tr.265- 275. ngủ do Tâm Tỳ hư thì dùng phép chữa an thần, 2. Đoàn Văn Minh (2009). Đánh giá tác dụng điện châm huyệt bổ ích Tâm, Tỳ; mất ngủ do Tâm Thận bất giao Nội quan, Thần môn, Tam âm giao trong điều trị mất ngủ không thực tổn. Luận văn thạc sĩ, Đại học Y Hà Nội. thì dùng phép chữa an thần, tư âm để thanh hỏa. 3. Gou J, Wang L.P, Liu CZ, Wang GL, Yi JH and Cheng JL Điện châm nhóm huyệt Nội quan, Thần môn, (2013). Efficacy of Acupuncture for Primary Insomnia: A Randomized Controlled Clinical Trial. Evidence- Based Tam âm giao có tác dụng dưỡng tâm âm, bổ Complementary anh Alternative Medicine, 18:1-10. huyết, kiện Tỳ làm cho âm huyết đầy đủ, âm đầy 4. Huo ZJ, Guo J, Li D (2013). Effects of acupuncture with đủ thì dương hỏa sẽ không vượng vì vậy tác meridian acupoints and three Anmian acupoints on insomnia and related depression and anxiety state. Chinese journal of dụng an thần là hợp lý. integrative medicine, 19:187-91. An miên 1 và An miên 2 là những huyệt 5. Lê Quý Ngưu (2006). Từ điển huyệt vị châm cứu. Nxb Thuận Hóa, tr. 4-5, 357-358, 407-410, 452-454. ngoài đường kinh nên không theo các lý luận 6. Suen LK, Wong TK, Leung AW (2002), Effectiveness of của đường kinh. Huyệt được sử dụng phần auricular therapy on sleep promotion in the elderly, American nhiều theo kinh nghiệm điều trị. An miên 1 và Journal of Chinese Medicine, 30(4), p.429-49. 7. Viện nghiên cứu Trung Y (2003), Chẩn đoán phân biệt chứng An miên 2 có tác dụng an thần, trị mất ngủ, tâm trạng trong Đông Y, Nxb Mũi Cà Mau, tr.298-306. hồi hộp, chóng mặt, đau đầu, tâm thần phân 8. Xuan YB, Guo J, Wang L.P, Wu X (2007). Randomized and (5) controlled study on effect of acupuncture on sleep quality in liệt . Khi thêm huyệt An miên 1, An miên 2 vào the patient of primary insomnia. Zhongguo Zhen Jiu. 27:886-88. thì sẽ làm chúng tôi nhận thấy tác dụng làm tăng 158 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 6 * 2016 Nghiên cứu Y học 9. Yeung WF, Chung KF, Zhang SP, Yap TG, Law ACK (2009). Ngày nhận bài báo: 30/08/2016 Electroacupuncture for primary insomnia: a randomized Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/09/2016 controlled trial. Seep 2009, 32:1039-1047. 10. Zhang QA, Sun XH, Lin JJ, Li XL (2013). Scraping technique of Ngày bài báo được đăng: 25/11/2015 stuck needle at Anmian point in the treatment of insomnia: a randomized controlled trial. Zhongguo Zhen Jiu, 33:481-4. 159