Nghiên cứu sự tương quan giữa nội soi mũi và CT scan trong chẩn đoán bệnh viêm xoang mạn tính

NGHIEÂN CÖÙU SÖÏ TÖÔNG QUAN GIÖÕA NOÄI SOI MUÕI VAØ CT SCAN TRONG CHAÅN ÑOAÙN BEÄNH VIEÂM XOANG MAÏN TÍNH Huyønh Baù Taân*, Nguyeãn Höõu Khoâi** TOÙM TAÉT Vieâm muõi xoang laø moät trong nhöõng beänh thöôøng gaëp nhaát ôû caùc phoøng khaùm beänh tai muõi hoïng ôû nöôùc ta cuõng nhö nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Vieâm muõi xoang aûnh höôûng nhieàu ñeán khaû naêng lao ñoäng vaø chaát löôïng cuoäc soáng. Ngaøy nay, nhôø vaøo söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc kyõ thuaät trong lónh vöïc y teá, nhieàu phöông tieän chaån ñoaùn beänh hieän ñaïi ñaõ ra ñôøi, giuùp cho caùc baùc só tai muõi hoïng khaùm vaø chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang chuaån xaùc hôn raát nhieàu so vôùi caùc phöông tieän thoâng thöôøng tröôùc ñaây. Ñeå ñaùnh giaù vai troø vaø giaù trò cuûa phöông phaùp khaùm muõi qua noäi soi vaø chuïp CT Scan, chuùng toâi ñaõ tieán haønh nghieân cöùu söï töông quan giöõa hai phöông phaùp naøy döïa treân cô sôû ñoái chieáu vôùi toån thöông giaûi phaãu beänh veà vi theå trong vieäc chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang maïn tính ôû ngöôøi lôùn. SUMMARY THE CORRELATION WITH NASAL ENDOSCOPY AND CT SCAN IN THE DIAGNOSTIC OF ADULT CHRONIC SINUSITIS Huynh Ba Tan, Nguyen Huu Khoi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 128 – 132 Sinusitis is one of common diseases found in the E.N.T. clinics in Viet Nam such as many countries in the world. The sinusitis affects much to the working ability and the quality of the life. Nowadays, due to the technical and scientific development on the medical field, many Hi-Tech means of diagnostic have been discovered and they help E.N.T doctors to take an examination and diagnostic on sinusitis more accurately than other previous ones. In order to evaluate the role and value of the method of nasal endoscopy and CT Scan, we have carried out the research on the correlation with nasal endoscopy and CT Scan on the basis of comparison with the anapathology in the diagnostic of the Adult Chronic Sinusitis. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Theo thoáng keâ cuûa beänh vieän Tai Muõi Hoïng thaønh phoá Hoà Chí Minh 1996, vieâm muõi xoang maïn tính ôû ngöôøi lôùn chieám tyû leä 33,7% vaø ôû treû em laø 19,8% trong toång soá beänh nhaân ñieàu trò noäi truù töø 1990 ñeán 1995(3). Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa taïp chí y só gia ñình Hoa Kyø naêm 2002, vieâm muõi xoang laø moät trong nhöõng beänh thöôøng gaëp nhaát ôû caùc phoøng khaùm beänh tai muõi hoïng, chieám tyû leä 13,5 % trong coäng ñoàng(2). Nguyeân taéc chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang maïn tính laø döïa vaøo caùc tieâu chuaån: trieäu chöùng cô naêng do beänh nhaân töï khai, trieäu chöùng thöïc theå qua khaùm muõi hoïng hoaëc noäi soi muõi vaø trieäu chöùng X quang coå ñieån hoaëc CT Scan, MRI v.v... Töø ñaàu naêm 2000 ñeán nay, khoa tai muõi hoïng beänh vieän Ñaø Naüng ñaõ trang bò duïng cuï khaùm muõi xoang qua noäi soi vaø chuïp CT scan ñeå chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang ôû ngöôøi lôùn. Qua thöïc tieãn, chuùng toâi nhaän thaáy vieäc ghi nhaän ñaày ñuû nhöõng trieäu chöùng laâm saøng, khaùm muõi qua noäi soi vaø chuïp CT Scan ñaõ laøm gia taêng ñoä chính xaùc trong vieäc chaån ñoaùn vaø naâng cao hieäu quaû phaãu thuaät trong ñieàu trò beänh vieâm muõi xoang maïn tính. Ñeå xaùc ñònh roõ vai troø vaø giaù trò cuûa phöông phaùp * Khoa Tai Muõi Hoïng Beänh vieän Ñaø Naüng ** Boä moân Tai Muõi Hoïng Tröôøng Ñaïi Hoïc Y Döôïc TP HCM 128 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 khaùm noäi soi muõi vaø phim CT Scan trong vieäc chaån ñoaùn beänh vieâm muõi xoang maïn tính chuùng toâi ñaõ tieán haønh nghieân cöùu vôùi muïc tieâu laø tìm moái töông quan giöõa hình aûnh noäïi soi muõi vaø CT Scan treân cô sôû ñoái chieáu vôùi toån thöông giaûi phaãu beänh veà vi theå. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc choïn trong soá beänh nhaân ñeán khaùm taïi phoøng khaùm khoa tai muõi hoïng beänh vieän Ñaø Naüng, coù chaån ñoaùn laâm saøng laø vieâm muõi xoang maïn tính, ñöôïc nhaäp vieän ñeå khaùm noäi soi muõi vaø chuïp CT Scan, sau ñoù leân chöông trình phaãu thuaät muõi xoang qua noäi soi. Thôøi gian nghieân cöùu Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh trong thôøi gian 2 naêm, töø thaùng 06 naêm 2002 ñeán heát thaùng 06 naêm 2004. Phöông phaùp nghieân cöùu Tieàn cöùu, moâ taû. Xöû lí soá lieäu thoáng keâ theo phöông phaùp Ma traän quyeát ñònh (Decision Matrix)(1). Duïng cu Duïng cuï noäi soi muõi + Nguoàn saùng vaø camera hieäu Karl Storz vaø ILO (Ñöùc) , maõ soá HL 2250 - eco V. + OÁng noäi soi cöùng hieäu Megamedical Endoscope vaø Karl Storz 00 vaø 300., ñöôøng kính 4 mm. Thieát bò vaø kyõ thuaät chuïp CT Scan Beänh nhaân ñöôïc chuïp caét lôùp vi tính baèng maùy HiSpeed CT/e xoaén oác, hieäu General Electric (Hoa Kyø) vaø maùy CT thöôøng, hieäu Shimadzu (Nhaät), vôùi tö theá coronal, beà daøy laùt caét 3-5 mm, tröôøng nhìn (Field of view) 150 mm, ñoä loïc xöông: K5P1, cöûa soå: W= 2500, L = 250 cho ñoä loïc xöông; W= 350, L = 40 cho ñoä loïc chuaån hay moâ meàm. Caùc böôùc tieán haønh Taát caû beänh nhaân ñeán khaùm taïi phoøng khaùm tai muõi hoïng beänh vieän Ñaø Naüng, khaùm laâm saøng chaån ñoaùn laø vieâm muõi xoang maïn tính, ñöôïc cho laøm beänh aùn nhaäp vieän ñeå noäi soi muõi, vaø chuïp CT scan ghi nhaän keát quaû ñaày ñuû vaøo hoà sô beänh aùn. Hình aûnh noäi soi muõi vaø CT Scan ñöôïc löu laïi treân maùy vi tính döôùi ñònh daïng JPEG (Joint Photographic Expert Group). Trong quaù trình phaãu thuaät, quan saùt toån thöông ñaïi theå, laáy beänh tích trong muõi xoang, göûi laøm xeùt nghieäm giaûi phaãu beänh taïi khoa giaûi phaãu beänh beänh vieän Ñaø Naüng. Keát quaû ñöôïc caùc baùc só chuyeân khoa giaûi phaãu beänh ñoïc vaø ghi nhaän trong phieáu xeùt nghieäm. KEÁT QUAÛ Döõ Lieäu thoáng keâ cuûa nhoùm beänh nhaân nghieân cöùu Veà giôùi, tuoåi, soá naêm maéc beänh ñöôïc trình baøy ôû baûng 1, 2, 3 Baûng 1: Phaân boá beänh nhaân theo giôùi (n = 100). Toång soá Nam Nöõ 100 44 (44%) 56 (56%) Baûng 2: Phaân boá beänh nhaân theo tuoåi (n= 100) Tuoåi 15-25 26-35 36-45 46-65 Soá beänh nhaân 24 (24%) 33 (33%) 28 (28%) 15 (15%) Tuoåi trung bình: 37 Baûng 3: Phaân boá beänh nhaân theo thôøi gian maéc beänh (n = 100) Thôøi gian maéc beänh 2-3 naêm 3-4 naêm 4-5 naêm >5 naêm Soá beänh nhaân 21 (21%) 34 (34%) 29 (29%) 16 (16%) Thôøi gian maéc beänh trung bình: 3,5 naêm. Keát quaû nghieân cöùu treân noäi soi Coù 07 daáu hieäu baát thöôøng treân noäi soi muõi vôùi caùc tyû leä khaùc nhau ñöôïc trình baøy ôû baûng 4. Baûng 4: Daáu hieäu beänh lyù vaø baát thöôøng giaûi phaãu ghi nhaän qua noäi soi muõi (n = 100) STT Nhöõng daáu hieäu beänh lyù vaø nhöõng baát thöôøng veà giaûi phaãu Soá ca Tyû leä % 1 Dòch tieát 82 82% 2 Bieán daïng vaùch ngaên muõi 65 65% 3 Phì ñaïi caùc cuoán muõi 44 44% 4 Poâlyùp muõi 23 23% 5 Cuoán muõi giöõa cong ngöôïc 21 21% 6 Boùng saøng phoàng lôùn 15 15% 7 Moûm moùc bieán daïng 11 11% 129 Keát quaû nghieân cöùu treân phim CT (Coronal vaø Axial) Coù 10 daáu hieäu baát thöôøng ghi nhaän ñöôïc treân phim CT muõi xoang ñöôïc trình baøy ôû baûng 5. Baûng 5: Hình aûnh beänh lyù vaø nhöõng baát thöôøng caáu truùc giaûi phaãu ghi nhaän qua phim CT Scan: STT Daáu hieäu beänh lyù vaø nhöõng hình aûnh baát thöôøng veà giaûi phaãu Soá ca Tyû leä % 1 Môø ñuïc caùc xoang 94 94% 2 Loã thoâng khe heïp hoaëc taéc ngheõn 86 86% 3 Leäch vaùch ngaên muõi 38 38% 4 Concha bullosa 27 27% 5 Cuoán muõi giöõa bieán daïng 12 12% 6 Boùng saøng phoàng lôùn 08 08% 7 Boïc öù ñoïng trong xoang haøm 07 07% 8 Moûm moùc bieán daïng 05 05% 9 Teá baøo Agger Nasi 04 04% 10 Teá baøo Haller 01 01% Ñaùnh giaù söï töông quan caùc daáu hieäu beänh lyù treân noäi soi vaø CT Scan ñöôïc trình baøy ôû baûng 6. Baûng 6: Tyû leä töông quan giöõa noäi soi muõi vaø CT Scan HÌNH AÛNH CAÙC THOÂNG SOÁ NOÄI SOI MUÕI CT SCAN Ñoä nhaïy 76% 89% Ñoä chuyeân bieät 44% 57% Döông tính giaû 56% 43% AÂm tính giaû 24% 10% Giaù trò tieân ñoaùn döông 87% 90% Ñoä chuaån xaùc 84% 86% Moät vaøi hình aûnh minh hoïa moái töông quan laâm saøng-noäi soi-CT Scan Beänh nhaân Nguyeãn Thò L. 36 tuoåi soá hoà sô nhaäp vieän: 535I, soá noäi soi muõi: 1228, soá phim CT: 040629. Hình aûnh noäi soi muõi: Cuoán muõi giöõa quaù phaùt, coù nhieàu khoái Poâlyùp laáp ñaày hoác muõi. Hình aûnh phim Coronal CT Scan: daáu hieäu môø ñuïc caùc xoang saøng vaø xoang haøm 2 beân. Hình aûnh giaûi phaãu beänh: toå chöùc nieâm maïc xoang taåm nhuaän nhieàu teá baøo Lymphoâ, moâ ñeäm phuø neà, caùc tuyeán nhaày nôû lôùn. 130 Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005 BAØN LUAÄN Vai troø vaø giaù trò cuûa noäi soi muõi trong chaån ñoaùn vieâm muõi xoang maïn: Daáu hieäu beänh lyù thöôøng thaáy nhaát laø dòch tieát 82% goàm nhieàu daïng khaùc nhau: nhaày trong, nhaày muû vaø muû, trong ñoù dòch tieát loaiï nhaày muû chieám ña soá 61%. Theo taùc giaû Rehan A. Kazi, daáu hieäu dòch tieát chieám tyû leä 89%. Dòch tieát baát thöôøng, thöôøng ñi song haønh vôùi beänh lyù nieâm maïc nhö laø moät daáu hieäu ñaëc tröng nhaát cuûa beänh vieâm xoang maïn tính(3,4). Baûng 4 cho thaáy nhöõng bieán daïng vaùch ngaên muõi nhö leäch, maøo (cöïa), gai vaùch ngaên, thöôøng gaëp vôùi tyû leä 65%, trong ñoù leäch vaùch ngaên phaàn cao chieám tyû leä cao nhaát (73,7%). Keát quaû naøy phuø hôïp vôùi Kazi (68%). Nhöng theo taùc giaû N.S. Jones chæ coù 21%(4,8)ø. Vaùch ngaên muõi bò leäch ñeø eùp vaøo caùc cuoán muõi laøm suy giaûm söï thoâng khí ôû muõi vaø ñaëc bieät laø caùc tröôøng hôïp vaùch ngaên muõi bò leäch ôû phaàn cao seõ ñeø eùp vaøo cuoán muõi giöõa gaây ra trieäu chöùng nhöùc ñaàu do tieáp xuùc (contact point headache). Phì ñaïi caùc cuoán muõi do hieän töôïng vieâm nieâm maïc toaøn boä hoác muõi, phuø neà laøm cho caùc cuoán muõi quaù phaùt, chieám tyû leä 44%. Theo Rehan A. Kazi, daáu hieäu naøy coù tyû leä cao hôn 77%(7). Poâlyùp muõi gaëp ôû nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau, coù theå ôû moät beân hoaëc caû hai beân hoác muõi; töø giai ñoaïn 1 ñeán giai ñoaïn 4 chieám tyû leä 23%, trong ñoù poâlyùp muõi giai ñoaïn 3 thöôøng gaëp nhaát 47,8%. Cuoán muõi giöõa quaù phaùt laø haäu quaû cuûa nieâm maïc cuoán muõi giöõa bò quaù saûn (hyperplasia) toaøn boä chieám tyû leä 80,1%, hoaëc cong ngöôïc vaøo phía trong 19,1%, do phaàn nieâm maïc tieáp giaùp vôùi khe muõi giöõa (phaàn buïng) cuûa cuoán muõi giöõa bò vieâm vaø quaù saûn, phaùt trieån lan roäng xuoáng phía döôùi, coøn phaàn nieâm maïc phía trong (phía vaùch ngaên: phaàn löng) cuoán muõi giöõa chöa bò quaù saûn. Theo nghieân cöùu cuûa chuùng toâi thì nhöõng bieán daïng cuûa cuoán muõi giöõa noùi treân chieám tyû leä 21%. Theo Jones laø 16% vaø Bolger laø 26,1%. Ngoaøi nhöõng daáu hieäu beänh lyù vaø nhöõng baát thöôøng veà giaûi phaãu neâu treân, chuùng toâi coøn tìm thaáy 2 caáu truùc giaûi phaãu khaùc cuûa muõi cuõng thöôøng bò bieán daïng laø boùng saøng phoàng lôùn tyû leä 15% vaø moûm moùc cong vaøo trong (phía vaùch ngaên muõi) tyû leä 11%. Theo Godeny vaø Neil Bhttacharya tyû leä caùc baát thöôøng naøy laàn löôït laø 15% vaø 08%, töông ñöông vôùi keát quaû cuûa chuùng toâi(5). Vai troø vaø giaù trò cuûa CT Scan trong chaån ñoaùn vieâm muõi xoang maïn Chieám tyû leä töø cao ñeán thaáp laø caùc ñaáu hieäu: caùc xoang bò môø ñuïc 94%, loã thoâng khe bò heïp hoaëc taéc hoaøn toaøn 86%, vaùch ngaên muõi bò leäch 38%, concha bullosa 27%, cuoán muõi giöõa bieán daïng 12%, boùng saøng phoàng lôùn 8%, boïc öù ñoïng xoang haøm 7%, moûm moùc bieán daïng 5%, teá baøo Agger nasi 4%, vaø teá baøo Haller 1%. Daáu hieäu môø ñuïc caùc xoang thöôøng gaëp nhaát laø ôû nhoùm xoang tröôùc 2 beân 60,6%, nhieàu nhaát laø xoang haøm. Keá ñeán laø nhoùm xoang tröôùc 1 beân 26,6%, coøn caùc nhoùm xoang sau chieám tyû leä raát thaáp: môø ñuïc moät beân 5,3%, môø ñuïc hai beân 4,3%. Môø toaøn boä caùc nhoùm xoang raát hieám gaëp 1,1%. Theo Xavier Prana daáu hieäu môø ñuïc caùc xoang thuoäc nhoùm tröôùc laø 52%. Hình aûnh môø ñuïc caùc xoang haàu nhö luoân luoân song haønh vôùi daáu hieäu taéc loã thoâng khe, gaây öù ñoïng dòch tieát vaø lôùp nieâm maïc loùt trong caùc xoang daøy leân. Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, tyû leä taéc loã thoâng khe hoaøn toaøn moät beân laø 27,9%, hai beân laø 61,6%. Theo Clair laø 30% vaø 60%. Vaùch ngaên muõi leäch chieám tyû leä 38%, trong ñoù thöôøng gaëp nhaát laø hình aûnh vaùch ngaên muõi leäch phaàn cao chieám tyû leä 73,7%, cheøn eùp vaøo cuoán muõi giöõa gaây bít taéc phöùc hôïp loã thoâng khe ôû khe muõi giöõa, vaø haäu quaû laø gaây vieâm xoang maïn tính. Concha bullosa, theo moät vaøi taùc giaû nöôùc ngoaøi laø daáu hieäu thöôøng gaëp nhaát trong nhöõng bieán ñoåi veà giaûi phaãu cuûa caùc caáu truùc trong hoác muõi, nhöng trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi daáu hieäu naøy chæ chieám tyû leä 27%. Theo Calhoun tyû leä concha bullosa laø 29% vaø Carter laø 25%(6). Cuoán muõi giöõa bieán daïng chieám tyû leä 12%, trong ñoù coù hai loaïi bieán daïng chính laø cuoán muõi giöõa quaù 131 phaùt chieám tyû leä 83,3%, cuoán muõi giöõa cong ngöôïc chieám tyû leä 16,7%. Theo Jones tyû leä cuoán muõi giöõa bieán daïng laø 11,5%, vaø theo Kennedy laø 15%. Cuoán muõi giöõa quaù phaùt hoaëc cong ngöôïc seõ cheøn eùp vaøo moûm moùc, laøm heïp vuøng pheãu saøng vaø laøm taéc söï thoâng khí cuûa muõi. Ngoaøi nhöõng bieán ñoåi baát thöôøng veà caùc caáu truùc giaûi phaãu trình baøy treân ñaây, chuùng toâi cuõng ñaõ phaùt hieän moät soá thay ñoåi giaûi phaãu khaùc, vôùi tyû leä thaáp hôn nhö boùng saøng phoàng lôùn 8%, u boïc öù ñoïng trong xoang haøm 7%, moûm moùc bieán daïng 5%, söï hieän dieän cuûa teá baøo Agger nasi 4% vaø teá baøo Haller 1%. Caùc tyû leä naøy ñeàu phuø hôïp vôùi nghieân cöùu cuûa nhieàu taùc giaû khaùc nhö Nguyeãn Thò Kieàu Thô, Bolger, Zinreic. KEÁT LUAÄN Ngaøy nay vôùi söï phaùt trieån maïnh meõ veà khoa hoïc kyõ thuaät, phöông phaùp noäi soi muõi giuùp caùc thaày thuoác tai muõi hoïng phaùt hieän caùc daáùu hieäu beänh lyù vaø nhöõng thay ñoåi veà caáu truùc giaûi phaãu nhoû, naèm saâu...maø baèng maét thöôøng chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc, nhôø ñoù giuùp cho vieäc chaån ñoaùn beänh ñöôïc chi tieát vaø chuaån xaùc hôn. Ngoaøi ra, noäi soi muõi coøn laø moät phöông tieän khoâng theå thieáu ñöôïc ñeå laáy beänh phaåm nuoâi caáy vi khuaån cuõng nhö sinh thieát chaån ñoaùn chính xaùc nhaát. Ñoä nhaïy cuûa noäi soi muõi laø 76%, ñoä chuyeân bieät laø 44%. Ñaëc bieät nhieàu beänh u aùc tính muõi xoang trong giai ñoaïn ñaàu coù nhöõng trieäu chöùng gioáâng nhö beänh vieâm muõi xoang thoâng thöôøng, neáu chuùng ta khoâng phaùt hieän ñöôïc sôùm laø moät ñieàu ñaùng tieác. Phim chuïp CT Scan muõi xoang seõ cho thaáy roõ hình aûnh baát thöôøng ñaëc bieät roõ ôû nhoùm caùc xoang sau (xoang saøng sau, xoang böôùm), ñaëc bieät laø vuøng phöùc hôïp loã thoâng khe vaø nhöõng baát thöôøng veà giaûi phaãu khaùc coù lieân quan ñeán beänh sinh cuûa vieâm muõi xoang maïn. CT Scan cuõng giuùp chuùng ta phaùt hieän nhöõng baát thöôøng khaùc lieân quan ñeán soï naõo: aùp xe haäu nhaõn caàu, khoái u, khuyeát thaønh xoang... Nhöõng daáu hieäu naøy seõ cuûng coá theâm cho chaån ñoaùn laâm saøng, noäi soi vaø coù theå ñöôïc xem nhö moät taám baûn ñoà veà caáu truùc muõi xoang treân khoái xöông maët, giuùp cho phaãu thuaät vieân traùnh ñöôïc nhöõng tai bieán trong luùc moå muõi xoang qua noäi soi, giaûm tyû leä töû vong cho ngöôøi beänh. Ñoä nhaïy cuûa CT Scan laø 89%, ñoä chuyeân bieät laø 57%. Tuy nhieân, giaù thaønh phim chuïp CT Scan coøn quaù ñaét, do ñoù chuïp CT Scan neân chæ ñònh khi nghi ngôø coù toån thöông soï naõo lieân quan ñeán beänh vieâm muõi xoang maïn; nhöõng tröôøng hôïp vieâm muõi xoang maïn coù khaû naêng seõ gaây ra bieán chöùng hoaëc ñaõ coù bieán chöùng, cuõng nhö ñeå chaån ñoaùn phaân bieät giöõa beänh vieâm muõi xoang khoâng ñieån hình vôùi u aùc tính muõi xoang, vaø quan troïng nhaát laø chuaån bò keá hoaïch phaãu thuaät tröôùc khi tieán haønh phaãu thuaät muõi xoang qua noäi soi. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Phaïm Minh Böûu, Giaùo trình xaùc suaát thoáng keâ, Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc Thaønh phoá Hoà chí Minh, Boä moân Vaät Lyù Toaùn, 1996, tr.19-20. 2. Huyønh Khaéc Cöôøng, Traàn Cao Khoaùt, Vieâm xoang maïn tính 2002, Taäp tin Caâu laïc boä"Vieâm Muõi Xoang" soá 3-4/2001. 3. Nguyeãn Thò Duyeân, Traàn Vieät Hoàng, Huyønh Khaéc Cöôøng, Nguyeãn Höõu Khoâi, Noäi soi chaån ñoaùn beänh Tai Muõi Hoïng taïi Beänh vieän Nhaân Daân Gia Ñònh -Noäâi san Tai Muõi Hoïng, Hoäi Tai Muõi Hoïng Vieät Nam xuaát baûn soá 1-2002, tr. 3. 4. Voõ Taán, Tai Muõi Hoïng Thöïc haønh, Taäp 1, Nhaø xuaát baûn Y Hoïc -1994, Tr.116-134. 5. Lee. KJ, Essential Otolaryngology Head and Neck Surgery, 8 edition, International edition, 2003: 697- 700. 6. Godeny M., Comparative study of Nasal endoscopy, CT, and MRI- Evaluation of sisonasal tumors and inflamations, ECR 2001-Presentation C-0419, ECR 2001: 471-90. 7. Jones N.S., CT of the paranasal sinuses: a review of the corellation with clinical, surgical and histopathological findings, Clinical Otolaryngol.2002,Vol. 27:11-17. 8. Rehan AK, Evaluation of sino - nasal pathology by nasal endoscopy and antroscopy, The Association of Otolaryngologists of India Edition 2001: 48 - 90. 132