Nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và nhận thức cộng đồng trong các hoạt động sản xuất cà phê tỉnh Gia Lai

KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 21 NGHIÊN CuchoasacU NH Huchoa,NG CuhoahoiA BIN I KHÍ H3U VÀ NH3N THuchoasacC CNG 4NG TRONG CÁC HOT NG SN XU)T CÀ PHÊ T6NH GIA LAI Lê Th H5ng1, Nguyn Tri Quang Hucthng1, Nguyn Minh K’1 TĨM TT Nghiên cucthsacu ti>n hành ánh giá +nh hucthNng cuthhoia bi>n $i khí hQu (B^KH) và nhQn thucthsacc c&ng 0ng trong các ho#t &ng s+n su9t cà phê t#i t?nh Gia Lai. Nhìn chung, nhiLt & trung bình cĩ xu hucthUng gia tIng trong giai o#n 1985 - 2015. Lucth.ng muctha cĩ sucthnang phân bS khơng 0ng 7u, gi+m sút rõ rLt N khu vucthnangc phía Tây và ^ơng Nam. Tình tr#ng thi>u nucthUc s+n xu9t trong mùa khơ và +nh hucthNng tiêu cucthnangc cuthhoia luthnga luthnangt trong mùa muctha. Mucthsacc & thiLt h#i v7 diLn tích và nIng su9t cà phê khá nghiêm tr ng. Sucthnang thay $i th9t thucth%ng cuthhoia th%i ti>t khơng ch? tác &ng tructhnangc ti>p lên cây cà phê mà cịn t#o i7u kiLn thuQn l.i cho nhi7u lo#i sâu bLnh h#i gây +nh hucthNng >n nIng su9t và s+n lucth.ng cà phê. ^u nucthUc, nơng h& ucthsacng phĩ b5ng hình thucthsacc tucthUi tructhnangc ti>p vào gSc cà phê (69%). Phucthng án sucthhoi duthnangng tucthUi phun muctha b5ng hL thSng giàn tucthUi (23%) cuthngang ucth.c quan tâm thucthnangc hiLn. V7 lâu dài cn cĩ chính sách hO tr. ngucth%i dân ucthsacng phĩ vUi nhucthngang tác &ng tiêu cucthnangc cuthhoia B^KH. Tucthhuyen khĩa:ucthhuyenucthhuyenucthhuyen Bi>n $i khí hQu, cà phê, Gia Lai, +nh hucthNng, s+n xu9t. 1. 3T V&N $3 Theo uhoahoiy ban liên Chính phuthhoi cuthhoia Liên h.p quSc v7 bi>n $i khí hQu (IPCC) thì B^KH là nhucthngang thay $i theo th%i gian cuthhoia khí hQu, trong ĩ bao g0m c+ nhucthngang bi>n $i tucthnang nhiên và nhucthngang bi>n $i do các ho#t &ng cuthhoia con ngucth%i gây ra [4]. B^KH là sucthnang thay $i cuthhoia hL thSng khí hQu g0m khí quy<n, thus quy<n, sinh quy<n, th#ch quy<n hiLn t#i và trong tucthng lai bNi các nguyên nhân tucthnang nhiên và nhân t#o. ViLc phát sinh quá mucthsacc khí gây ra hiLu ucthsacng khí nhà kính càng làm gia tIng mucthsacc & sucthnang nĩng lên tồn cu, làm trm tr ng thêm quá trình B^KH. ^ây chính là hi<m h a và cuthngang là thách thucthsacc Si vUi tồn th< nhân lo#i. Theo IPCC, nIm 2100 mucthnangc nucthUc bi<n trung bình st dâng thêm 43 >n 81 cm, nhiLt & trung bình tồn cu tIng 1,4 >n 4,00C [4]. ViLt Nam là m&t trong nhucthngang nucthUc chu +nh hucthNng nbng n7 cuthhoia B^KH. Vào cuSi th< ks XXI, N nucthUc ta tình tr#ng nhiLt & trung bình nIm st tIng thêm 2 - 30C và mucthnangc nucthUc bi<n cĩ th< dâng thêm 57 — 73 cm [2]. Rõ ràng, B^KH st là nguyên nhân tác &ng tiêu cucthnangc >n m i mbt %i sSng xã h&i. B^KH làm +nh hucthNng >n sucthsacc khDe con ngucth%i, tIng nguy c m9t an ninh lucthng thucthnangc, làm suy gi+m ch9t lucth.ng sSng [9]. B^KH cịn làm suy gi+m s+n lucth.ng ngu0n l.i tài nguyên thuthhoiy s+n và +nh hucthNng tiêu cucthnangc lên các hL sinh thái [1]. 1 Trường Đại học Nơng Lâm TP. Hồ Chí Minh VUi diLn tích tucthnang nhiên 15.536,9 km2, Gia Lai là t?nh thu&c Bac Tây Nguyên [2, 8], %i sSng ngucth%i dân gan li7n vUi các ho#t &ng chuyên canh s+n xu9t các cây cơng nghiLp. Trong nhucthngang nIm gn ây din bi>n th%i ti>t Tây Nguyên nĩi chung và N Gia Lai nĩi riêng ang cĩ xu hucthUng x9u i. HiLn tucth.ng luthnga luthnangt, luthnga quét din ra trong mùa muctha; h#n hán, nang nĩng kéo dài trong mùa khơ; các y>u tS cucthnangc oan khác nhucth dơng tS, lSc xốy, muctha á cuthngang xu9t hiLn nhi7u và b9t thucth%ng hn [5]. ^ucthsacng tructhUc nhucthngang thay $i b9t thucth%ng cuthhoia khí hQu và nh5m muthnangc ích gĩp phn $n nh sinh k>, c+i thiLn %i sSng cho c&ng 0ng ngucth%i dân, yêu cu bucthsacc thi>t cĩ các gi+i pháp thích ucthsacng phù h.p tình hình thucthnangc tin. Xu9t phát tucthhuyen ĩ, nghiên cucthsacu ánh giá +nh hucthNng cuthhoia B^KH và nhQn thucthsacc c&ng 0ng trong các ho#t &ng s+n su9t cà phê trên a bàn t?nh Gia Lai làm c sN 7 ra các nhĩm gi+i pháp nh5m ucthsacng phĩ thích h.p trong bSi c+nh chu sucthnang tác &ng cuthhoia B^KH giai o#n hiLn nay ã ucth.c thucthnangc hiLn. 2.  I TuchoaNG VÀ PHuchoaNG PHÁP NGHIÊN CuchoasacU 2.1. ^Si tucth.ng nghiên cucthsacu - ^Si tucth.ng nghiên cucthsacu: Ho#t &ng canh tác cà phê trên a bàn t?nh Gia Lai. - Ph#m vi nghiên cucthsacu: Các huyLn s+n xu9t cà phê tr ng i<m t?nh Gia Lai, bao g0m Pleiku, ^Ik ^oa, Chucth Sê, Chucth Prơng và Ia Grai. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 22 2.2. Phucthng pháp nghiên cucthsacu Nghiên cucthsacu ã sucthhoi duthnangng các nhĩm phucthng pháp, bao g0m: Phucthng pháp thu thQp sS liLu s c9p và thucthsac c9p, phucthng pháp phDng v9n, phucthng pháp so sánh Si chi>u, phucthng pháp chuyên gia, phucthng pháp phân tích và xucthhoi lý sS liLu b5ng phn m7m SPSS 13.0 [6, 7]. Trong ĩ, sS liLu thu thQp chuthhoi y>u trong giai o#n tucthhuyen nIm 2005 >n 2015. Riêng ducthnga liLu khí hQu và các hiLn tucth.ng th%i ti>t cucthnangc oan ucth.c thu thQp trong giai o#n 1985 - 2015 tucthhuyen Tr#m Khí tucth.ng Thuthhoiy vIn t?nh Gia Lai, ^ài Khí tucth.ng Thuthhoiy vIn khu vucthnangc Tây Nguyên và SN Nơng nghiLp và Phát tri<n nơng thơn Gia Lai. B+ng 1. Thơng tin mHu nghiên cucthsacu STT ^a phucthng SS mHu (h&) DiLn tích trung bình (ha) 1 Pleiku 30 1,13 2 ^Ik ^oa 30 1,21 3 Chucth Sê 30 1,39 4 Chucth Prơng 30 1,42 5 Ia Grai 30 1,48 Nghiên cucthsacu t$ chucthsacc ra ã thucthnangc a, phDng v9n sâu k>t h.p sucthhoi duthnangng b+ng hDi N 150 Si tucth.ng chuyên ho#t &ng canh tác cây cà phê trên a bàn t?nh Gia Lai. Cuthnang tht h.p phucthng pháp và k thuQt ch n mHu #i diLn cĩ nh hucthUng và phân lUp theo bc i<m cuthhoia Si tucth.ng nghiên cucthsacu nh5m +m b+o tính it. 3. KT QU NGHIÊN CuchoasacU VÀ THO LU"N 3.1. Thucthnangc tr#ng din bi>n B^KH N a bàn t?nh Gia Lai SS liLu cuthhoia các tr#m khí tucth.ng thuthhoiy vIn N Gia Lai cho th9y nhiLt & trung bình (N^TB) nIm cĩ xu hucthUng tIng dn trong 30 nIm gn ây. Sucthnang vucth.t tr&i th< hiLn rõ nét vào nIm cĩ sucthnang ho#t &ng m#nh cuthhoia hiLn tucth.ng El Nino, i<n hình nhucth các nIm 1998- 1999 và th%i gian gn ây (hình 1). Hình 1. Bi>n &ng nhiLt & trung bình nIm giai o#n 1985 - 2015 N Gia Lai Hình 2. Bi>n &ng lucth.ng muctha trung bình nIm giai o#n 1985 - 2015 N Gia Lai B+ng 2. NhiLt & trung bình các th%i k’ N Gia Lai Giai o#n NhiLt & trung bình, 0C 1985 - 1994 1995 - 2004 2005 - 2015 Mucthsacc tIng trong 10 nIm Pleiku 21,7 21,9 22,2 0,2 - 0,3 An Khê 23,3 23,7 23,8 0,1 - 0,4 Ayun Pa 25,5 25,9 26,1 0,2 - 0,4 Ngu0n: ^ài Khí tucth.ng Thuthhoiy vIn khu vucthnangc Tây Nguyên K>t qu+ phân tích sS liLu thu thQp N các tr#m khí tucth.ng thuthhoiy vIn t?nh Gia Lai giai o#n 1985 - 2015 cho th9y: NhiLt & trung bình t?nh Gia Lai gia tIng trong kho+ng 0,2 - 0,30C cho mOi thQp ks (b+ng 2). Trung bình mOi nIm n7n nhiLt bình quân t?nh Gia Lai dao &ng mucthsacc tIng 0,02 - 0,030C. Din bi>n thay $i khí hQu phù h.p vUi các ducthnang báo gia tIng nhiLt & theo nhucth kch b+n B^KH khu vucthnangc Tây Nguyên cuthhoia B& Tài nguyên và Mơi tructh%ng [2]. Liên quan tUi y>u tS lucth.ng muctha, sS liLu khí tucth.ng trung bình giai o#n 1985 - 2015 cho th9y muctha phân bS khơng 7u trong nIm, phân hĩa rõ rLt 2 mùa. T$ng lucth.ng muctha trung bình hàng nIm N mucthsacc 2.159,5 mm. Vào mùa muctha, lucth.ng muctha chuthhoi y>u tQp trung vào các tháng 5 — 10, chi>m tUi 91,3% lucth.ng muctha c+ nIm và #t cucthnangc #i vào tháng 7 — 8 (481,5 - 527,8 mm/tháng). SS liLu quan trac t#i các tr#m khí tucth.ng thuthhoiy vIn ph+n ánh t$ng lucth.ng muctha hàng nIm cĩ xu hucthUng gi+m dn tucthhuyen nIm 1985 >n nay (hình 2). Cuthnang th<, xu hucthUng gi+m lucth.ng muctha trên a bàn t?nh th< hiLn rõ nét N khu vucthnangc phía Tây (Pleiku) và phía ^ơng Nam (Ayun Pa). T#i khu vucthnangc phía Tây và Trung tâm t?nh (tr#m Pleiku), t$ng lucth.ng muctha nIm cĩ sucthnang bi>n &ng m#nh. NIm cĩ lucth.ng muctha cao nh9t và th9p nh9t tucthng ucthsacng ln lucth.t vào các nIm KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 23 1985 (3.230 mm) và 1999 (1.430 mm). ^bc biLt, sucthnang suy gi+m lucth.ng muctha m#nh mt vHn ti>p tuthnangc din ra nhucthngang nIm gn ây (1998 — 2015).  khu vucthnangc phía ^ơng (tr#m An Khê) nhp iLu bi>n $i t$ng lucth.ng muctha nIm khơng giSng nhucth khu vucthnangc phía Tây và trung tâm t?nh. Lucth.ng muctha cao nh9t o #c vào nIm 1999 (2.270 mm), trong khi th%i k’ lucth.ng muctha th9p nh9t trong kho+ng giai o#n 2003 — 2005. Vào nIm 2003, lucth.ng muctha N ây ch? #t 970 mm và là th%i k’ chu sucthnang khơ h#n nghiêm tr ng. ^Si vUi khu vucthnangc ^ơng Nam (tr#m Ayun Pa) nhp & bi>n $i t$ng lucth.ng muctha nIm khá i7u hịa. Tuy nhiên, th%i k’ muctha ít din ra tucthhuyen nIm 2002 >n nay, gây ra tình tr#ng h#n hán và +nh hucthNng >n %i sSng s+n xu9t cuthhoia ngucth%i dân. K>t qu+ phân tích lucth.ng muctha trung bình trong các th%i k’ 10 nIm N t?nh Gia Lai cuthngang cho th9y xu th> gi+m dn N khu vucthnangc phía Tây và ^ơng Nam, riêng khu vucthnangc phía ^ơng cĩ sucthnang tIng nh“ (b+ng 3). Ngồi ra, trên a bàn t?nh thucth%ng xuyên chu sucthnang +nh hucthNng cuthhoia nhucthngang cn bão gây thiLt h#i >n các ho#t &ng s+n xu9t trên diLn r&ng. Mbc dù lucth.ng muctha trên a bàn cĩ phn suy gi+m nhucthng l#i tQp trung theo mùa (tháng 9 — 11), do ĩ t#o áp lucthnangc lUn Si vUi %i sSng ngucth%i dân, nh9t là ho#t &ng s+n xu9t nơng nghiLp. Vào mùa khơ, do lucth.ng muctha suy gi+m m&t cách áng ku nucthUc tucthUi tiêu phuthnangc vuthnang nhu cu s+n xu9t. B+ng 3. Lucth.ng muctha trung bình (mm) các th%i k’ N Gia Lai Giai o#n ^a i<m 1985 - 1994 1995 - 2004 2005 - 2015 Pleiku 2.287,4 2.175,9 2.133,4 An Khê 1.533,8 1.471,0 1.786,9 Ayun Pa 1.374,3 1.258,6 1.212,9 Ngu0n: ^ài Khí tucth.ng Thuthhoiy vIn khu vucthnangc Tây Nguyên VUi n7n nhiLt cao, sS gi% nang trong nIm tucthng Si lUn, lucth.ng muctha phân bS khơng 0ng 7u và tQp trung theo mùa (mùa muctha) làm cho th%i ti>t N ây cĩ nhi7u xáo tr&n. Mùa khơ (tucthhuyen tháng 11 >n tháng 4 nIm sau) nhiLt & luơn duy trì N mucthsacc cao, nang kéo dài tucthhuyen sáng >n chi7u làm cho & ;m khơng khí b gi+m áng k<. ^< ánh giá kh+ nIng h#n thơng qua tn su9t khơ h#n, nghiên cucthsacu sucthhoi duthnangng ch? sS Sazonov (Sa.I). VUi ch? tiêu này, mucthsacc & h#n - úng ucth.c ánh giá nhucth sau: Sa.I > 1: khơ h#n; Sa.I > 2: h#n nbng; Sa.I t qu+ kh+ nIng x+y ra khơ h#n theo ch? sS Sa.I (th%i k’ 1985 - 2015) t#i Gia Lai ucth.c trình bày N b+ng 4. B+ng 4. Tn su9t (%) x+y ra h#n khí tucth.ng (Sa.I > +1) N Gia Lai Tháng ^a i<m I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Pleiku 25 20 25 25 35 53 27,5 33,3 28,2 25,6 20 22,5 An Khê 18 31,8 36,4 22,7 31,8 18,2 22,7 22,7 22,7 22,7 9,1 18,2 Ayun Pa 26 21,7 30,4 39,1 30,4 26,1 26,1 34,8 21,7 27,3 9,1 17,4 Ngu0n: ^ài Khí tucth.ng Thuthhoiy vIn khu vucthnangc Tây Nguyên B+ng 4 cho th9y tình tr#ng h#n hán cĩ th< x+y ra N b9t k’ tháng nào trong nIm, k< c+ tháng trong mùa muctha. Mucthsacc & tn xu9t x+y ra >30% cho th9y din bi>n h#n trong nIm r9t phucthsacc t#p, tQp trung xu9t hiLn vào hai th%i k’: th%i k’ tháng 2 — 6 và th%i k’ trong tháng 8. ^Si vUi khu vucthnangc phía ^ơng Nam (Ayun Pa) tn xu9t x+y ra r9t cao, tQp trung vào tháng 4 (x9p x? 40%). 3.2. ™nh hucthNng B^KH và nhQn thucthsacc c&ng 0ng trong các ho#t &ng s+n xu9t cà phê N Gia Lai Hình 3 trình bày sucthnang bi>n &ng diLn tích cà phê N Gia Lai giai o#n 2005 - 2015. Nhìn chung, diLn tích cà phê cĩ sucthnang thay $i và dao &ng giucthngaa các nIm, bc biLt giai o#n 2011 - 2015 N Pleiku suy gi+m 2.306 ha so vUi nIm 2005. Hình 3. Sucthnang bi>n &ng diLn tích cà phê N Gia Lai Y>u tS nhiLt & gia tIng ã gây ra nhucthngang .t h#n hán kéo dài trên diLn r&ng N các a phucthng trong t?nh làm +nh hucthNng >n kh+ nIng sinh tructhNng và phát tri<n cuthhoia cây cà phê. Biên & dao &ng ngày - êm, giucthngaa các tháng mùa khơ - mùa muctha cao thucth%ng gây ra hiLn tucth.ng h#n sinh lý trên cây tr0ng. Quá KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 24 trình thi>u nucthUc x+y ra liên tuthnangc và kéo dài st dHn >n m9t cân b5ng nucthUc làm cho cây khơ héo và ch>t.  m&t sS vùng nhucth huyLn Ia Grai, Chucth Prơng mùa khơ kéo dài (hn 6 tháng) thucth%ng gây tác &ng lUn Si vUi cây cà phê do khơng uthhoi nucthUc tucthUi cho cây. HQu qu+ kéo theo sinh tructhNng cuthhoia cây khơng thích ucthsacng nIng su9t th9p và s+n lucth.ng gi+m. B+ng 5. Kh+o sát ts lL diLn tích và s+n lucth.ng cà phê N Gia Lai niên vuthnang 2016 ^a phucthng DiLn tích (ha) S+n lucth.ng (t9n nhân) NIng su9t trung bình (t9n/ha) Pleiku 33,9 70,81 2,1 ^Ik ^oa 36,3 83,81 2,3 Chucth Sê 41,7 83,45 2,0 Chucth Prơng 42,52 83,33 1,9 Ia Grai 44,3 96,18 2,1 T$ng 198,72 417,58 2,1 B+ng 5 thSng kê t$ng h.p ts lL diLn tích và s+n lucth.ng cà phê cho th9y nIng su9t trung bình 2,1 t9n/ha (t$ng s+n lucth.ng 417,58 t9n nhân). Theo báo cáo cuthhoia SN Nơng nghiLp và PTNT t?nh Gia Lai, niên vuthnang 2013 - 2014 tình tr#ng thi>u nucthUc tucthUi cuthngang gây thiLt h#i nbng cho ngucth%i tr0ng cà phê. Mbt khác, +nh hucthNng cuthhoia muctha làm cho quá trình ra hoa cà phê kéo dài tucthhuyen tháng 10-2014 >n tháng 3 - 2015 vUi 4 - 5 .t hoa. HiLn tucth.ng hoa nN cuthngang cĩ nhi7u b9t thucth%ng nhucth hoa khơng nN hobc tucthUi .t 2 hoa mUi nN nhucthng khơng bung h>t cánh Theo các sS liLu thSng kê nIm 2015, tồn t?nh cĩ gn 5.500 ha cà phê b m9t trang do h#n hán, diLn tích cịn l#i nIng su9t gi+m kho+ng 40%. Trong mùa khơ 2016-2017, th%i ti>t cĩ nhucthngang bi>n &ng b9t thucth%ng nhucth muctha trái vuthnang làm +nh hucthNng nghiêm tr ng >n nIng su9t cà phê. Muctha kéo dài và k>t thúc mu&n cho tUi tháng 12 nên ngucth%i dân ph+i kéo dài th%i gian thu ho#ch. K>t qu+ kh+o sát thucthnangc t> cho th9y mucthsacc & thiLt h#i v7 diLn tích và nIng su9t cà phê khá nghiêm tr ng (B+ng 6). Phn lUn nhucthngang tác &ng cuthhoia B^KH gây ra nhucthngang sucthnang suy gi+m v7 diLn tích canh tác và +nh hucthNng tUi nIng su9t, ch9t lucth.ng cà phê. B+ng 6. Mucthsacc & thiLt h#i >n diLn tích và nIng su9t cà phê Th%i gian (nIm) ThiLt h#i 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 DiLn tích + + + + +++ + +++ + +++ NIng su9t 0 ++ + 0 +++ 0 +++ 0 +++ Trong ĩ: Mucthsacc & +nh hucthNng v7 diLn tích (tính theo diLn tích b +nh hucthNng - DTAH). 0: Khơng b +nh hucthNng (0 ha ≤ DTAH ≤1 ha); +: Ít b +nh hucthNng (1 ha < DTAH ≤ 500 ha); ++: ™nh hucthNng vucthhuyena (500 ha < DTAH ≤ 1000 ha); +++: ™nh hucthNng nghiêm tr ng (1000 ha < DTAH ≤ 1500 ha); ++++: ™nh hucthNng cucthnangc k’ nghiêm tr ng (DTAH >1500 ha). Mucthsacc & +nh hucthNng v7 nIng su9t (tính theo mucthsacc gi+m nIng su9t - MGNS). 0: Khơng b +nh hucthNng (0% ≤ MGNS ≤5%); +: Ít b +nh hucthNng (5%< MGNS ≤ 10%); ++: ™nh hucthNng vucthhuyena (10% < MGNS ≤ 20%); +++: ™nh hucthNng nghiêm tr ng (20% < MGNS ≤ 30%); ++++: ™nh hucthNng cucthnangc k’ nghiêm tr ng (MGNS >30%). Nguyên nhân thi>u nucthUc trm tr ng trong giai o#n s+n xu9t khi>n cho hoa cà phê khơ và thQm chí ch>t cành. Vào mùa khơ, lucth.ng muctha trung bình các tháng th9p, chi>m 8,7% lucth.ng muctha c+ nIm và #t cucthnangc ti<u tháng 12 - 2 (0,2 - 5,5 mm/tháng). ^Si vUi cây cà phê, giai o#n khơ h#n trong nIm trùng vUi th%i k’ phân hĩa mm hoa và sau ĩ cn nucthUc < nN hoa. Mùa khơ nucthUc ngm r9t h#n ch> vì h#n hán và sucthnang thốt nucthUc r9t nhanh. Trong giai o#n tucthhuyen nIm 2013 >n cuSi nIm 2015 th%i ti>t h#n nbng ã x+y ra tình tr#ng thi>u nucthUc tucthUi cho nhi7u vùng diLn tích tr0ng N xa ngu0n nucthUc tucthUi. Trong khi, các tháng mùa muctha cĩ sS ngày muctha lUn, tQp trung, bi>n &ng trung bình 14 - 18 ngày/tháng nên làm cho qu+ b ruthnangng cuthngang nhi7u hn. Lucth.ng muctha chuthhoi y>u tQp trung vào các tháng 5 - 10, chi>m tUi 91,3% lucth.ng muctha c+ nIm và #t cucthnangc #i vào tháng 7 - 8 (481,5 - 527,8 mm/tháng). Do tn su9t muctha nhi7u, cucth%ng & muctha lUn nên quá trình xĩi mịn, ructhhoia trơi dinh ducthdng theo chi7u dSc m#nh. HQu qu+ cây khơng th< cung c9p dinh ducthdng < qu+ phát tri<n và cuthngang là nguyên nhân làm tIng ts lL ruthnangng qu+ cuthhoia cây cà phê th%i k’ này. Mbt khác, qua i7u tra cĩ >n 58% nơng h& gbp ph+i tình tr#ng thi>u nucthUc, ịi hDi trong th%i gian tUi sucthnang cn chuthhoi &ng hn v7 v9n 7 nucthUc tucthUi < +m b+o nIng su9t cho cây tr0ng. Nhucthngang +nh hucthNng cuthhoia h#n hán >n ho#t &ng s+n xu9t cà phê ucth.c trình bày chi ti>t N KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 25 b+ng 7. Riêng nIm 2015, diLn tích cà phê b +nh hucthNng là 3878 ha, diLn tích m9t trang lên tUi 306,25 ha và nIng su9t gi+m tucthng ucthsacng 30-50%. B+ng 7. ™nh hucthNng cuthhoia h#n hán >n ho#t &ng s+n xu9t cà phê Th%i gian (nIm) STT H#ng muthnangc ^n v 2012 2013 2014 2015 1 DiLn tích +nh hucthNng ha 15 2.462 3.030 3.878 2 DiLn tích m9t trang ha 0 10 61,25 306,25 3 NIng su9t gi+m % - 5 30 30-50 4 ThiLt h#i ucthUc tính Ts 0ng 0,3 5 - - Ngu0n: SN Nơng nghiLp và Phát tri<n nơng thơn t?nh Gia Lai, 2015 Nhucthngang +nh hucthNng cuthhoia B^KH ducthUi nhucthngang tác &ng cuthhoia luthnga luthnangt cho th9y nhucthngang thiLt h#i khơng h7 nhD Si vUi các vùng quy ho#ch s+n xu9t cà phê N Gia Lai. Tình hình muctha luthnga giai o#n 2009 - 2015 trên a bàn Gia Lai là nguyên nhân làm +nh hucthNng và gi+m nIng su9t cà phê (B+ng 8). B+ng 8. ™nh hucthNng cuthhoia luthnga luthnangt >n ho#t &ng s+n xu9t cà phê Th%i gian (nIm) STT H#ng muthnangc ^n v 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1 DiLn tích +nh hucthNng ha 1.062 - 174 150 1.074 50 878 2 NIng su9t gi+m % 30 - 30 15 30 - 10 3 ThiLt h#i ucthUc tính Ts 0ng 14,5 - 10,5 0,6 10 - - Ngu0n: SN Nơng nghiLp và Phát tri<n nơng thơn t?nh Gia Lai, 2015 Theo nhu cu sinh thái cây cà phê cn lucth.ng muctha 1.500 - 2.000 mm/nIm và phân bS tucthng Si 7u trong kho+ng 9 tháng. ^0ng th%i, cn cĩ tSi thi<u 2 - 3 tháng khơ h#n < phân hĩa mm hoa. So sánh vUi lucth.ng muctha thucthnangc t> trên a bàn nghiên cucthsacu cĩ t$ng lucth.ng muctha hàng nIm là 2.159,5 mm, cao hn so vUi vùng tr0ng cà phê ^ak Lak, bc biLt là các tháng 7, 8, 9 cĩ t$ng lucth.ng muctha r9t lUn ã làm cho ts lL ruthnangng qu+ cà phê cao, +nh hucthNng >n nIng su9t thu ho#ch. B+ng 9. ™nh hucthNng cuthhoia lucth.ng muctha lên ruthnangng qu+ cà phê Ts lL ruthnangng qu+ (%) ^a i<m Tháng 7 Tháng 8 Tháng 9 T$ng Ia Grai 10,5 20,7 4,8 36 Chucth Prơng 9,5 20,1 9,6 39,2 Pleiku 6,5 10,8 3,4 20,7 ^Ik ^oa 8,5 18,8 9,6 36,9 Chucth Sê 9,5 20,7 4,8 35 Trung bình 8,9 18,22 6,44 33,56 Theo dõi ts lL ruthnangng qu+ qua các tháng N b+ng 9 cho th9y ts lL qu+ ruthnangng N các huyLn trong tháng 7 bi>n thiên 6,5 - 10,5%, tháng 8 #t mucthsacc cao nh9t 18,8 - 20,7%, riêng trong tháng 9 ts lL ruthnangng qu+ gi+m áng k< và dao &ng 3,4 - 9,6%. T$ng ts lL qu+ ruthnangng trong 3 tháng (7, 8, 9) N huyLn Ia Grai là 36%, ^Ik ^oa là 36,9% và Chucth Prơng là 39,2%. Cĩ th< th9y, tình tr#ng cà phê ruthnangng trái x+y ra vUi ts lL cao ã +nh hucthNng khơng nhD >n nIng su9t thu ho#ch. Sucthnang thay $i th%i ti>t th9t thucth%ng khơng ch? tác &ng tructhnangc ti>p lên cây cà phê mà cịn t#o i7u kiLn thuQn l.i cho nhi7u lo#i sâu h#i và dch bLnh phát sinh gây +nh hucthNng >n diLn tích, nIng su9t và s+n lucth.ng. Trong ĩ, phát sinh các lo#i sâu bLnh ph$ bi>n nhucth rLp sáp, sâu uthnangc thân, bLnh vàng lá... trên cây cà phê. ^bc biLt, hiLn tucth.ng vàng lá, thSi r và ch>t cành din ra m#nh mt N các a i<m thu&c trong khu vucthnangc nghiên cucthsacu. M&t sS k>t qu+ bucthUc u v7 tình tr#ng sâu bLnh h#i trên cà phê kh+o sát niên vuthnang 2016 ucth.c th< hiLn N hình 4. ^Si vUi các lo#i sâu h#i nhucth rLp sáp, m t uthnangc qu+ và cành, sâu uthnangc thân ln lucth.t chi>m ts lL tucthng ucthsacng 49%, 25% và 8%. Trong khi, ts lL mac các lo#i bLnh h#i g? sat, khơ cành và qu+, vàng lá - thSi r - ch>t nhanh là 33%, 33% và 15%. Hình 4. Tình tr#ng sâu bLnh h#i trên cà phê niên vuthnang 2016 KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 26 Nhucthngang thiLt h#i do các hiLn tucth.ng muctha lUn, nang nĩng kéo dài cịn ucth.c th< hiLn thơng qua ho#t &ng sinh tructhNng cuthhoia cây cà phê. Th%i i<m muctha lUn thucth%ng xuyên gây ra ho#t &ng xĩi mịn 9t, +nh hucthNng >n sucthnang sinh tructhNng và phát tri<n cuthhoia cà phê. Ngucth.c l#i, mùa nang nĩng kéo dài làm c#n kiLt các ngu0n nucthUc mbt và h# th9p mucthnangc nucthUc ngm dHn >n sucthnang thi>u huthnangt các ngu0n nucthUc phuthnangc vuthnang tucthUi tiêu. 3.3. NhQn thucthsacc và 7 xu9t ucthsacng phĩ B^KH trong ho#t &ng s+n xu9t cà phê t?nh Gia Lai V7 mbt nhQn thucthsacc tác &ng tiêu cucthnangc cuthhoia B^KH, ngucth%i dân ã cĩ sucthnang quan tâm cn thi>t nh5m thích ucthsacng trong s+n xu9t. B+ng 10 trình bày k>t qu+ t$ng h.p các ho#t &ng ucthsacng phĩ cuthhoia B^KH cuthhoia ngucth%i dân cĩ các ho#t &ng s+n xu9t cà phê N t?nh Gia Lai. B+ng 10. Cách thucthsacc ucthsacng phĩ vUi B^KH cuthhoia c&ng 0ng a phucthng TT Ho#t &ng ucthsacng phĩ SS h& Ts lL, % 1 Sucthhoi duthnangng phucthng pháp tucthUi tiêu h.p lý 9 6 2 Sucthhoi duthnangng phân bĩn và thuSc BVTV úng quy trình, úng cách 12 8 3 ^i7u ch?nh lch th%i vuthnang 0 0 4 Chuyn phucthng thucthsacc canh tác 12 8 5 Tr0ng xen canh các cây h Qu < giucthnga & ;m cho 9t 15 10 6 Thucth%ng xuyên tham gia các lUp hu9n luyLn, khuy>n nơng v7 s+n xu9t và B^KH 92 61 7 Gi+i pháp t$ng h.p 10 7 T$ng 150 100 χ 2 = 216,320; df =5; Sig. <0,001 K>t qu+ kh+o sát cho th9y các nơng h& ã tích cucthnangc tham gia các khĩa hu9n luyLn, nâng cao nhQn thucthsacc và k nIng thích ucthsacng vUi B^KH (chi>m 61%). Ho#t &ng tr0ng xen canh cây h Qu nh5m c+i t#o 9t, chuy<n $i c c9u cây tr0ng, phucthng thucthsacc s+n xu9t cuthngang ucth.c ngucth%i dân thucthnangc hiLn. Ngồi ra, ngucth%i dân cịn cĩ các ho#t &ng thích ucthsacng nhucth lucthnanga ch n gi+i pháp tucthUi tiêu h.p lý, sucthhoi duthnangng phân bĩn và thuSc tructhhuyen sâu h.p lý. ^0ng th%i, quá trình ki<m nh χ 2 cho th9y cách thucthsacc ucthsacng phĩ vUi B^KH cuthhoia c&ng 0ng a phucthng cĩ sucthnang khác biLt (χ2 = 216,320; df = 5; Sig.<0,001). ^Si vUi vùng nghiên cucthsacu cĩ mùa khơ h#n kéo dài nên biLn pháp tucthUi nucthUc ã trN thành biLn pháp k thuQt bat bu&c. K>t qu+ kh+o sát ch? ra ho#t &ng khai thác nucthUc ngm < s+n xu9t ang trN thành xu hucthUng chuthhoi #o (81% lucth.ng nucthUc s+n xu9t l9y tucthhuyen các gi>ng bm). B+ng 11. Hình thucthsacc tucthUi tiêu trong s+n xu9t cà phê khu vucthnangc nghiên cucthsacu ^a phucthng Hình thucthsacc tucthUi tiêu Pleiku ^Ik ^oa Chucth Sê Chucth Prơng Ia Grai T$ng TucthUi phun muctha 9 7 7 4 8 35 TucthUi gSc 18 22 21 23 20 104 TucthUi tràn 3 1 2 3 2 11 TucthUi nhD gi t 0 0 0 0 0 0 T$ng 30 30 30 30 30 150 χ 2 11,400 23,400 19,400 25,400 16,800 93,240 df 2 2 2 2 2 2 Sig. 0,003 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Nhìn chung, c&ng 0ng ã bi>t thích ucthsacng b5ng cách áp duthnangng phucthng pháp tucthUi tiêu ti>t kiLm trong i7u kiLn khan hi>m dn ngu0n tài nguyên nucthUc trong bSi c+nh B^KH tồn cu nhucth hiLn nay. V7 k thuQt tucthUi, các nơng h& ã trang b hL thSng máy mĩc, thi>t b tucthUi nucthUc y uthhoi, áp ucthsacng uthhoi nhu cu nucthUc tucthUi cuthhoia cây cà phê trong mùa khơ. Lucth.ng nucthUc tucthUi áp duthnangng cho .t tucthUi u tiên là 700 lít/gSc/ln, nhucthngang .t ti>p theo kho+ng 600 lít/gSc/ln. So vUi quy trình k thuQt thì lucth.ng nucthUc tucthUi cuthhoia các nơng h& +m b+o cho cây cà phê sinh tructhNng, phát tri<n tSt trong mùa khơ. ^Si vUi sS .t tucthUi và chu k’ tucthUi cịn KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 27 tùy thu&c vào i7u kiLn th%i ti>t hàng nIm. Nhucthngang nIm th%i ti>t b9t thuQn nhucth h#n hán kéo dài thì sS .t tucthUi tIng lên và chu k’ tucthUi rút ngan l#i. ViLc sucthhoi duthnangng h.p lý và hiLu qu+ nh5m ti>t kiLm nucthUc trong s+n xu9t cà phê là r9t quan tr ng. K>t qu+ ki<m nh χ2 v7 hình thucthsacc tucthUi tiêu N các a phucthng trên a bàn Gia Lai 7u cho th9y cĩ ý nghƒa thSng kê (Sig.<0,05). Cuthnang th<, N mHu nghiên cucthsacu thu&c Pleiku cĩ các #i lucth.ng ln lucth.t χ2 = 11,400; df = 2 và Sig. = 0,003. Trong khi, các #i lucth.ng thSng kê ki<m nh N ^Ik ^oa, Chucth Sê, Chucth Prơng và Ia Grai ln lucth.t χ2 ucthsacng vUi các tr sS 23,400 (df=2, Sig.<0,001); 19,400 (df=2, Sig.<0,001); 25,400 (df=2, Sig.<0,001) và 16,800 (df=2, Sig.t qu+ ch? ra sucthnang khác biLt giucthngaa viLc lucthnanga ch n hình thucthsacc ucthsacng phĩ vUi nhucthngang +nh hucthNng tiêu cucthnangc cuthhoia bi>n $i khí hQu thơng qua biLn pháp tucthUi tiêu. Do tình tr#ng thi>u nucthUc nên các nơng h& chuthhoi y>u sucthhoi duthnangng hình thucthsacc tucthUi tructhnangc ti>p vào gSc cà phê (ucthsacng vUi 69%). Phucthng án sucthhoi duthnangng tucthUi phun muctha b5ng hL thSng giàn tucthUi (tucthng ucthsacng 23%) cuthngang r9t ucth.c quan tâm thucthnangc hiLn. Vì nhucthngang khĩ khIn v7 mbt tài chính nên gi+i pháp tucthUi nhD gi t chuctha ucth.c áp duthnangng tri<n khai. V7 sucthnang khác nhau trong cách thucthsacc ucthsacng phĩ, phép ki<m nh χ2 Si vUi hình thucthsacc tucthUi tiêu trong ho#t &ng s+n xu9t cà phê trên a bàn Gia Lai cuthngang cĩ ý nghƒa v7 mbt thSng kê (χ2 = 93,240; df = 2; Sig. <0,001). Xu9t phát tucthhuyen nhucthngang c sN thucthnangc tin ã phân tích, nghiên cucthsacu 7 xu9t m&t sS gi+i pháp ucthsacng phĩ B^KH Si vUi ngucth%i dân và chính quy7n a phucthng. Cuthnang th<: * Gi+i pháp Si vUi ngucth%i dân cn quan tâm nhucth (i) sucthhoi duthnangng phân bĩn h.p lý theo nhucth khuy>n cáo cuthhoia các t$ chucthsacc khuy>n nơng và ucthu tiên dùng phân bĩn hucthngau c; (ii) u tucth, trang b hL thSng tucthUi tiêu nh5m thích ucthsacng vUi nhucthngang bi>n $i th%i ti>t trong mùa khơ h#n; (iii) ucthsacng duthnangng ti>n b& khoa h c cơng nghL vào ho#t &ng s+n xu9t cà phê; (iv) ch n b$ sung giSng mUi cĩ kh+ nIng chSng chu, nIng su9t và hiLu qu+ cao. * Gi+i pháp Si vUi chính quy7n a phucthng, bao g0m (i) thucth%ng xuyên theo dõi và hO tr. ngucth%i dân lucthnanga ch n úng các lo#i phân bĩn, thuSc b+o vL thucthnangc vQt; (ii) t$ chucthsacc các bu$i tQp hu9n r&ng rãi v7 quy trình s+n xu9t cà phê cho ngucth%i dân; (iii) thành lQp din àn tr0ng và chIm sĩc cà phê < ngucth%i nơng dân chia sE, h c tQp kinh nghiLm lHn nhau; (iv) rà sốt diLn tích cà phê sâu bLnh, k> ho#ch tái canh theo quy ho#ch; (v) nghiên cucthsacu chuy<n giao thành tucthnangu khoa h c cơng nghL trong và ngồi nucthUc nh5m phát trin nơng; (vi) mN r&ng kênh thơng tin truy7n thơng a phucthng v7 tác &ng và gi+i pháp thích ucthsacng B^KH; (vii) t#o i7u kiLn, hO tr. ngu0n vSn vay giúp ngucth%i dân $n nh, phát tri<n ho#t &ng s+n xu9t cà phê. 4. KT LU"N Nhucthngang d9u hiLu ban u B^KH hiLn ang din ra N trên a bàn t?nh Gia Lai. NhiLt & cĩ sucthnang gia tIng mucthsacc trung bình nIm trong giai o#n 1985 - 2015, dao &ng 0,2 — 0,30C cho mOi thQp ks. SS liLu y>u tS lucth.ng muctha trung bình trong 30 nIm cuthngang cho th9y sucthnang phân bS muctha khơng 0ng 7u. Sucthnang thay $i th%i ti>t th9t thucth%ng tác &ng lên cây cà phê gây +nh hucthNng >n diLn tích, nIng su9t và s+n lucth.ng. ^áp ucthsacng vUi nhucthngang sucthnang thay $i tiêu cucthnangc ĩ, ngucth%i dân ã quan tâm nhi7u hn v7 nhucthngang v9n 7 liên quan >n B^KH và bi>t cách dn thích ucthsacng trong các ho#t &ng s+n xu9t cà phê N a phucthng. Tuy nhiên, v7 lâu dài cn cĩ nhucthngang gi+i pháp thi>t thucthnangc nh5m hO tr. ngucth%i dân nâng cao nIng lucthnangc thích ucthsacng trong bSi c+nh chu sucthnang tác &ng cuthhoia B^KH nhucth hiLn nay. Trong ĩ, ucthu tiên c+i t#o giSng cây tr0ng cĩ sucthsacc chSng chu vUi sucthnang bi>n $i cuthhoia khí hQu. ^0ng th%i, huy &ng sucthnang tham gia, chung tay phSi h.p và trách nhiLm cuthhoia các c9p chính quy7n và tồn th< c&ng 0ng vì m&t tucthng lai b7n vucthngang N Gia Lai. TÀI LIžU THAM KH™O 1. Adam Markham (1996). Potential impacts of climate change on ecosystems: A review of implications for policymakers and conservation biologists. Climate Research, Vol. 6, pp. 179-191. 2. B& Tài Nguyên và Mơi tructh%ng (2012). Kch b+n B^KH và mucthnangc nucthUc bi<n dâng cho ViLt Nam, Hà N&i. 3. Cuthnangc ThSng kê t?nh Gia Lai (2016). Niên giám ThSng kê t?nh Gia Lai nIm 2016, Pleiku. 4. Intergovernmental Panel on Climate Change (2007). Climate change 2007: Synthesis Report — Summary for policymakers. Cambridge University Press. 5. SN Nơng NghiLp và PTNT t?nh Gia Lai (2016). Báo cáo t$ng h.p tình hình thiLt h#i thiên tai t?nh Gia Lai tucthhuyen 2009 >n 2015, Pleiku. KHOA HC CƠNG NGH N«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 10/2017 28 6. SPSS Inc (2006). SPSS Base 13.0 User’s Guide, Prentical-Hall International, Inc. 7. Hồng Tr ng, Chu Nguyn M&ng Ng c (2008). ThSng kê ucthsacng duthnangng trong kinh t>- xã h&i. NXB ThSng kê. 8. UBND t?nh Gia Lai (2016). ^i7u kiLn tucthnang nhiên và kinh t> - xã h&i t?nh Gia Lai, Pleiku. 9. Wlokas H. L. (2008). The impacts of climate change on food security and health in Southern Africa. Journal of Energy in Southern Africa, Vol. 19(4), pp. 12-20. IMPACTS OF CLIMATE CHANGE AND PUBLIC AWARENESS OF COFFEE PRODUCTION ACTIVITIES IN GIA LAI PROVINCE Le Thi Hang, Nguyen Tri Quang Hung, Nguyen Minh Ky Summary The purpose of study aims to assess effects of climate change and public awareness of coffee production activities in Gia Lai province. In general, Gia Lai annual average temperature tends to increase in periods from 1985 to 2015. An annual precipitation shown a different distribution as well as decreasing in West and Southeast. The studying results shown that a lack of water resources during dry season for production activities and a negative effects of floods in rainy season. The survey shows an damage of area changing and coffee productivity are serious. The unusual change of weather not only directly affects on coffee trees but also makes relevant conditions for diseases which effects on coffee productivity. In response to lack of water supply, almost of farmers adapted by directly irrigation methods into coffee plant’s ground (about 69%). Besides, the different solution like rainy irrigation system is also considered (23%). In the future, however, the appropriate policies should be developed to help public coping with the negative effects of climate change. Keywords: Climate change, coffee, Gia Lai, effect, production. Ngucth%i ph+n biLn: TS. Tructhng H0ng Ngày nhQn bài: 28/7/2017 Ngày thơng qua ph+n biLn: 29/8/2017 Ngày duyLt Ing: 5/9/2017