Một số vấn đề xây dựng xã hội học lãnh đạo, quản lý trong điều kiện mới

Xã hội học, số 4(112), 2010 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 83 Trao ®æi nghiÖp vô MéT Sè VÊN §Ò X¢Y DùNG X· HéI HäC L·NH §¹O, QU¶N Lý TRONG §IÒU KIÖN MíI Lª Ngäc Hïng7TP0F* NguyÔn Ngäc Anh7TP1F** Lêi Tßa so¹n: T¹p chÝ X· héi häc xin tr©n träng giíi thiÖu bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ Lª Ngäc Hïng vµ NguyÔn Ngäc Anh vÒ ý t­ëng x©y dùng chuyªn ngµnh “x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý” ë ViÖt Nam. Trong bµi cã tr×nh bµy mét sè kh¸i niÖm cã nguån gèc tõ tiÕng Anh vµ cã chó thÝch thuËt ng÷ tiÕng Anh kÌm theo. MÆc dï cßn cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau vÒ viÖc dÞch nh÷ng thuËt ng÷ nµy sang tiÕng ViÖt, song chóng t«i in nguyªn v¨n c¸ch dïng tõ cña c¸c t¸c gi¶. Bµi viÕt cung cÊp nhiÒu th«ng tin vÒ lý luËn cã gi¸ trÞ vµ cã nhiÒu ý t­ëng ®¸ng suy nghÜ thªm, song quan ®iÓm cña c¸c t¸c gi¶ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña T¹p chÝ X· héi häc. Xin tr©n träng giíi thiÖu bµi viÕt cïng b¹n ®äc. 1. §Æt vÊn ®Ò NhiÒu sinh viªn gåm c¶ ng­êi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y chuyªn ngµnh x· héi häc cho r»ng trªn thÕ giíi kh«ng cã “X· héi häc qu¶n lý” vµ còng kh«ng cã “X· héi häc l·nh ®¹o”. Mét sè ng­êi cßn cho r»ng kh«ng cÇn ®Õn c¶ hai bé m«n khoa häc nµy, còng nh­ kh«ng cÇn c¶ m«n “L·nh ®¹o häc” hay “Khoa häc vÒ l·nh ®¹o”, bëi v× cho r»ng c¸c khoa häc vÒ qu¶n lý ®· nghiªn cøu c¶ l·nh ®¹o vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi cña qu¶n lý råi. Nh­ng tr­íc yªu cÇu thùc tiÔn ph¶i nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò l·nh ®¹o, qu¶n lý tõ gãc ®é x· héi häc ®Ó x©y dùng, ph¸t triÓn bé m«n khoa häc nµy nªn cÇn ph¶i t×m hiÓu kü h¬n kh«ng chØ vÊn ®Ò “cã hay kh«ng” bé m«n nh­ vËy mµ lµ x¸c ®Þnh ®èi t­îng vµ c¸c c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu cña nã. ChØ cÇn tra cøu tõ ®iÓn x· héi häc hoÆc vµo Internet lµ cã thÓ t×m thÊy tªn mét cuèn s¸ch cña Mike Reed lµ “X· héi häc vÒ qu¶n lý” (The Sociology of Management) do nhµ xuÊt b¶n Prentice-Hall, London cho ra m¾t b¹n ®äc vµo n¨m 1989. T×m hiÓu kü h¬n sÏ thÊy sÏ thÊy kh«ng Ýt s¸ch nhËp m«n x· héi häc vµ tõ ®iÓn x· héi häc ®Òu cã bµn ®Õn “l·nh ®¹o”, “qu¶n lý”. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ x· héi häc rÊt quan t©m nghiªn cøu l·nh ®¹o, qu¶n lý. §Æc biÖt cã thÓ ph¸t hiÖn thÊy: trong sè c¸c nhµ x· héi häc kinh ®iÓn, Max Weber lµ ng­êi ®· cã ®ãng gãp rÊt lín cho sù h×nh thµnh chuyªn ngµnh x· héi häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý vµo ®Çu thÕ kû XX. C«ng lao ®ã thÓ hiÖn râ qua viÖc «ng ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng, khoa häc c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nh­ "quyÒn lùc" (Power), "quyÒn uy" (Authority), "c¸c cÊu tróc cña quyÒn lùc" (Structures of power), "nhiÖm së" (Bureaucracy), "tæ chøc nhiÖm së" (Bureaucratic organization) vµ nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c lµm c¬ së lý luËn cho lÜnh vùc nghiªn cøu x· héi häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý. * GS.TS, ViÖn X· héi häc - Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh ** Th.S, ViÖn X· héi häc - Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh Một số vấn đề xây dựng xã hội học lãnh đạo.. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 84 Weber ®· ®ãng gãp cho x· héi häc qu¶n lý kh¸i niÖm "qu¶n lý nhiÖm së"7TP2F1P7T khi «ng bµn vÒ c¸c ®Æc ®iÓm cña nhiÖm së (Bureaucracy) nh­ cÊu tróc quyÒn uy, ph©n c«ng lao ®éng, hå s¬ hãa c¸c vÞ trÝ, vai trß, chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ thñ tôc lµm viÖc, chÕ ®é tuyÓn chän, bè trÝ th­ëng ph¹t dùa vµo tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, quan hÖ chøc n¨ng, c«ng viÖc t¸ch ra khái quan hÖ t×nh c¶m. Weber lµ ng­êi ®Çu tiªn trong x· héi häc ®· ph¸t hiÖn ra sù kiÖn cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng cña cña viÖc t¸ch së h÷u ra khái qu¶n lý trong x· héi n«ng nghiÖp ë ch©u ¢u thÕ kû XVIII - XIX, lµm c¬ së cho sù xuÊt hiÖn kh¸i niÖm “c¸ch m¹ng qu¶n lý” sau nµy. Dùa vµo kh¸i niÖm quyÒn uy vµ sù hîp thøc, Weber ®· ph©n tÝch ba lo¹i l·nh ®¹o7TP3F2P7T: mét lµ l·nh ®¹o siªu nhiªn (Charismatic leadership) dùa vµo thø quyÒn uy siªu nhiªn, hai lµ l·nh ®¹o truyÒn thèng (Traditionalist authority) dùa vµo quyÒn uy truyÒn thèng, phong tôc, tËp qu¸n vµ ba lµ l·nh ®¹o ph¸p lý dùa vµo quyÒn uy ph¸p lý (Legal authority). C¸ch ph©n lo¹i l·nh ®¹o nµy cña Weber ®· trë thµnh nÒn t¶ng cho c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c kiÓu, lo¹i, phong c¸ch l·nh ®¹o sau nµy. ë ViÖt Nam, x· héi häc b¾t ®Çu ph¸t triÓn mét c¸ch chÝnh thøc trong kho¶ng thêi gian ba thËp kû qua, ®Õn nay ®· cã mét cuèn "Gi¸o tr×nh x· héi häc trong qu¶n lý"7TP4F3P7T do tËp thÓ t¸c gi¶ ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh biªn so¹n ®Ó ®µo t¹o häc viªn c¸c líp cao cÊp lý luËn, cö nh©n chÝnh trÞ cña Häc viÖn vµ mét cuèn gi¸o tr×nh "X· héi häc qu¶n lý"7TP5F4P7T dµnh cho sinh viªn khoa X· héi häc cña §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. §ång thêi kiÕn thøc x· héi häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý ®· ®­îc lång ghÐp vµo c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o kh¸c nhau cho c¸c ®èi t­îng ng­êi häc kh¸c nhau. Trªn thùc tÕ, viÖc ¸p dông c¸c tri thøc khoa häc nh­ t©m lý häc, kinh tÕ häc, chÝnh trÞ häc vµ c¶ qu¶n lý häc, hµnh chÝnh häc vµo trong c¸c lÜnh vùc l·nh ®¹o, qu¶n lý còng ch­a ®ñ, nhÊt lµ khi kh«ng Ýt t¸c gi¶ cho r»ng l·nh ®¹o, qu¶n lý mét céng ®ång x· héi vÝ dô nh­ mét th«n, mét x·, ph­êng, mét quËn, huyÖn, hay mét tØnh, thµnh phè còng t­¬ng tù nh­ l·nh ®¹o, qu¶n lý mét nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, c«ng ty, hay mét c¬ quan, tæ chøc khæng lå. BiÕt bao nhiªu lµ vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p nh­ « nhiÔm m«i tr­êng, mÊt vÖ sinh thùc phÈm, ¸ch t¾c giao th«ng, thiÕu trËt tù x· héi cïng c¸c lo¹i tÖ n¹n x· héi ®ang ®ßi hái ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn míi tõ gãc ®é x· héi häc ®èi víi l·nh ®¹o, qu¶n lý tæng thÓ x· héi, toµn thÓ x· héi. T×nh h×nh lý luËn vµ thùc tiÔn nh­ võa nªu ®ang ®Æt ra vÊn ®Ò cÊp thiÕt lµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn bé m«n khoa häc “X· héi häc (vÒ) l·nh ®¹o, qu¶n lý” bao gåm c¶ “X· héi häc qu¶n lý” vµ “X· héi häc l·nh ®¹o” trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn: mét lµ lµm râ ®èi t­îng nghiªn cøu vµ hai lµ lµm râ c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt cña nã. 1 Gerth and Mills. From Max Weber: Essays in Sociology. Oxford University Press. NY. 1958. Tr. 196. 2 Theo N. Abercrombie, S. Hill, B.S.Turner. Dictionary of Sociology. Penguin Reference. Penguin Books. London. 2000. Tr. 197-198. 3 NguyÔn §×nh TÊn (chñ biªn). X· héi häc trong qu¶n lý. Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh. Hµ Néi. 2000. 349 trang. 4 Vò Hµo Quang. X· héi häc qu¶n lý. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2002. Lê Ngọc Hùng & Nguyễn Ngọc Anh 85 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 2. §èi t­îng nghiªn cøu cña x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý Cã thÓ xem xÐt mét sè ®Þnh nghÜa vÒ ®èi t­îng cña x· héi häc qu¶n lý nh­ sau. Quan niÖm thø nhÊt cho r»ng ®èi t­îng nghiªn cøu cña x· héi häc qu¶n lý lµ c¸c quy luËt, c¸c ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, c¸c nguyªn lý vµ c¸c c¬ chÕ cña viÖc x©y dùng, ®Þnh h­íng, ®iÒu chØnh hµnh vi, ho¹t ®éng cña con ng­êi trong x· héi. Cã thÓ coi ®©y lµ quan niÖm tæng qu¸t rÊt réng cã tÝnh chÊt tæng - tÝch hîp c¸ch tiÕp cËn trong nghiªn cøu x· héi häc vÒ qu¶n lý. Tõ ®©y n¶y sinh vÊn ®Ò lµ cÇn x¸c ®Þnh râ ®Æc tr­ng x· héi häc trong ®èi t­îng nghiªn cøu cña bé m«n nµy nÕu kh«ng nã sÏ bÞ trén lÉn trong c¸c khoa häc kh¸c, bëi v×, vÝ dô, c¸c khoa häc qu¶n lý hay t©m lý häc qu¶n lý còng cã thÓ ®­îc ®Þnh nghÜa lµ cã ®èi t­îng nghiªn cøu nh­ vËy. Quan niÖm thø hai cho r»ng: x· héi häc qu¶n lý lµ mét chuyªn ngµnh cña x· héi häc nghiªn cøu c¸ch thøc phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn, c¸c bé phËn cña mét tæ chøc, c¸c quy luËt, c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng h­íng ®Ých vµo c¸c cÊu tróc x· héi vµ qu¸ tr×nh x· héi, c¸c quan hÖ x· héi trong mét tæ chøc hoÆc trong mét x· héi nµo ®ã nh»m ®¹t môc tiªu x¸c ®Þnh. Trong quan niÖm nµy, qu¶n lý ®­îc xem xÐt chñ yÕu víi t­ c¸ch lµ mét lo¹i ho¹t ®éng h­íng ®Ých nh»m môc tiªu x¸c ®Þnh chø kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng x· héi nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò lµ kh«ng ph¶i hiÖn t­îng x· héi nµo còng cÇn l·nh ®¹o, qu¶n lý víi t­ c¸ch nh­ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc ®Ých chung. Trong nhiÒu tr­êng hîp, l·nh ®¹o vµ qu¶n lý lµ mét lo¹i hiÖn t­îng x· héi, sù kiÖn x· héi còng chÞu sù t¸c ®éng vµ chi phèi bëi c¸c hiÖn t­îng kh¸c, sù kiÖn kh¸c cña x· héi. Nãi c¸ch kh¸c lµ “l·nh ®¹o, qu¶n lý” cña mét lÜnh vùc nµy còng bÞ l·nh ®¹o, qu¶n lý cña mét lÜnh vùc kh¸c trong tæng thÓ ®êi sèng x· héi. Xem xÐt kü cã thÓ thÊy: c¶ hai quan niÖm võa nªu ®Òu kh«ng nãi ®Õn "l·nh ®¹o" vµ chñ yÕu dùa vµo c¸ch tiÕp cËn ho¹t ®éng ®Ó nghiªn cøu vÒ qu¶n lý víi t­ c¸ch lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, qu¸ tr×nh t¸c ®éng tõ chñ thÓ nµy ®Õn nh÷ng kh¸ch thÓ vµ ®èi t­îng nhÊt ®Þnh trong ph¹m vi mét tæ chøc hay mét c¬ quan nhÊt ®Þnh. §ång thêi c¶ hai quan niÖm nh­ vËy ®Òu kh«ng ph¶n ¸nh râ ®Æc tr­ng x· héi häc trong c¸ch ®Þnh nghÜa ®èi t­îng vµ x¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. Quan niÖm t­¬ng tù nh­ vËy th­êng dÔ gÆp trong c¸c Ên phÈm cña c¸c bé m«n kh¸c nhau nh­ t©m lý häc vÒ qu¶n lý, qu¶n lý häc, qu¶n trÞ kinh doanh, qu¶n lý kinh tÕ. Do vËy, n¶y sinh yªu cÇu lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc ®èi t­îng nghiªn cøu sao cho lµm râ ®­îc vÞ trÝ t­¬ng ®èi ®éc lËp cña x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý trong mèi quan hÖ víi c¸c khoa häc kh¸c, nhÊt lµ t©m lý häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý nãi riªng vµ qu¶n lý häc, l·nh ®¹o häc nãi chung. Tr­íc c¸c yªu cÇu nh­ vËy, cã thÓ xuÊt ph¸t tõ c¸ch tiÕp cËn “quan hÖ luËn” ®Ó nªu ra ®Þnh nghÜa nh­ sau: X· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý lµ chuyªn ngµnh x· héi häc tËp trung nghiªn cøu quy luËt, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña sù n¶y sinh, vËn ®éng, biÕn ®æi mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o, qu¶n lý víi x· héi vµ víi con ng­êi. §Þnh nghÜa nµy lµ sù cô thÓ hãa mét c¸ch nhÊt qu¸n quan niÖm vÒ x· héi häc víi ®èi t­îng ®­îc x¸c ®Þnh lµ quy luËt cña mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi vµ x· héi7TP6F5P7T. §èi t­îng nghiªn cøu cña x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý cã hai mÆt: mét lµ mèi quan hÖ cña 5 Ph¹m TÊt Dong - Lª Ngäc Hïng (®ång chñ biªn). X· héi häc. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2008. Một số vấn đề xây dựng xã hội học lãnh đạo.. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 86 l·nh ®¹o, qu¶n lý víi x· héi vµ hai lµ mèi quan hÖ cña l·nh ®¹o, qu¶n lý víi con ng­êi. C¸c c©u hái nghiªn cøu c¬ b¶n ë ®©y lµ: l·nh ®¹o, qu¶n lý xuÊt hiÖn vµ biÕn ®æi nh­ thÕ nµo trong x· héi? L·nh ®¹o, qu¶n lý cã vÞ trÝ, vai trß nh­ thÕ nµo trong ®êi sèng x· héi cña con ng­êi? Sù biÕn ®æi x· héi vµ sù ph¸t triÓn con ng­êi cã t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®èi víi l·nh ®¹o, qu¶n lý? Theo c¸ch x¸c ®Þnh ®èi t­îng nghiªn cøu nh­ vËy, "l·nh ®¹o", "qu¶n lý" ®­îc hiÓu kh«ng chØ lµ nh÷ng hiÖn t­îng x· héi mµ lµ nh÷ng lo¹i quan hÖ gi÷a con ng­êi vµ x· héi biÓu hiÖn d­íi h×nh thøc cã thÓ quan s¸t ®­îc trong mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n, gi÷a c¸ nh©n víi nhãm vµ quan hÖ gi÷a c¸c nhãm, c¸c tæ chøc, c¸c céng ®ång. L·nh ®¹o lµ mét bé phËn cña mèi quan hÖ 7TPF6 P7T vµ chØ trong mét bé phËn quan hÖ ®ã míi cã thÓ ph©n biÖt "ng­êi l·nh ®¹o" vµ ng­êi "bÞ l·nh ®¹o", xÐt trong c¸c bé phËn kh¸c cña mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi vµ x· héi, ng­êi l·nh ®¹o cã thÓ trë thµnh ng­êi bÞ l·nh ®¹o vµ ng­êi bÞ l·nh ®¹o cã thÓ trë thµnh ng­êi l·nh ®¹o. VÒ vai trß cña l·nh ®¹o, qu¶n lý, cã thÓ thÊy l·nh ®¹o cã t¸c ®éng tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn trong lÜnh vùc nµy nh­ng vÉn cã thÓ trë thµnh tiªu cùc, c¶n trë sù ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi. Nãi c¸ch kh¸c: ng­êi l·nh ®¹o rÊt giái trong mét lÜnh vùc nµy vÉn cã thÓ lµ ng­êi l·nh ®¹o rÊt kÐm trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, nhÊt lµ khi ng­êi ®ã cè t×nh t×m c¸ch l·nh ®¹o ®ñ thø 7TP8F7 P7T. C¸ch ®Þnh nghÜa nªu trªn cho thÊy x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ “l·nh ®¹o häc” chuyªn nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt cña l·nh ®¹o vµ còng kh«ng ph¶i lµ “qu¶n lý häc” chuyªn nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt cña qu¶n lý vµ còng kh«ng ph¶i lµ t©m lý häc chuyªn nghiªn cøu khÝa c¹nh t©m lý cña hµnh vi, ho¹t ®éng cña ng­êi l·nh ®¹o, ng­êi qu¶n lý vµ hµnh vi, ho¹t ®éng cña ng­êi bÞ l·nh ®¹o, ng­êi bÞ qu¶n lý trong nhãm, tæ chøc hay x· héi. X· héi häc lu«n xem xÐt “l·nh ®¹o, qu¶n lý” trong mèi quan hÖ víi tæng thÓ x· héi. Nhê x¸c ®Þnh râ ®èi t­îng nghiªn cøu lµ quy luËt, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ “song trïng” gi÷a mét bªn lµ “l·nh ®¹o, qu¶n lý” vµ mét bªn lµ “x· héi, con ng­êi” nªn chuyªn ngµnh nµy cã vÞ trÝ ®éc lËp t­¬ng ®èi ®Ó hîp t¸c, liªn ngµnh víi c¸c bé m«n khoa häc kh¸c nh­ t©m lý häc, l·nh ®¹o häc, qu¶n lý häc, kinh tÕ häc, chÝnh trÞ häc, nh©n häc vµ nhiÒu khoa häc kh¸c. §Æc biÖt, víi t­ c¸ch lµ chuyªn ngµnh, bé m«n nµy hoµn toµn cã thÓ vËn dông c¸c lý thuyÕt, kh¸i niÖm vµ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn x· héi häc vµo nghiªn cøu ®èi t­îng cña m×nh. 3. Bèn c¸ch tiÕp cËn x· héi häc vÒ qu¶n lý D­êng nh­ ®Ó gãp phÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu v¾ng bé m«n x· héi häc qu¶n lý nªn Mike Reed ®· viÕt c¶ cuèn s¸ch cïng tªn, trong ®ã «ng ®· hÖ thèng hãa ®­îc ba c¸ch tiÕp cËn c¬ b¶n trong x· héi häc vÒ qu¶n lý vµ ®Ò xuÊt c¸ch tiÕp cËn thø 6 Bryan S. Turner. The Cambridge Dictionary of Sociology. Cambridge University Press. London. 2006. Tr. 331. 7 Bryan S. Turner. The Cambridge Dictionary of Sociology. Cambridge University Press. London. 2006. Tr. 332. Lê Ngọc Hùng & Nguyễn Ngọc Anh 87 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn t­ cña riªng «ng, cô thÓ nh­ sau7TP9F8P7T: Thø nhÊt, theo c¸ch tiÕp cËn kü thuËt, qu¶n lý ®­îc hiÓu lµ c«ng cô ®­îc thiÕt kÕ mét c¸ch hîp lý ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu chñ yÕu cã gi¸ trÞ vËt chÊt, tøc lµ qu¶n lý lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ kinh tÕ - kü thuËt cña mét tæ chøc chø kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých. C¸ch tiÕp cËn nµy dùa trªn m« h×nh lý thuyÕt hÖ thèng, trong ®ã qu¶n lý lµ c¬ chÕ b¶o ®¶m cho tæ chøc thÝch øng víi m«i tr­êng ho¹t ®éng cña tæ chøc. ChiÕn l­îc chÝnh s¸ch ë ®©y lµ ph¶i t¨ng c­êng tÝnh hiÖu qu¶ cña cÊu tróc tæ chøc b»ng c¸ch chÈn ®o¸n chÝnh x¸c vµ ch÷a trÞ kÞp thêi c¸c rèi lo¹n chøc n¨ng cña tæ chøc. Thø hai lµ c¸ch tiÕp cËn chÝnh trÞ: theo ®ã qu¶n lý ®­îc hiÓu lµ mét qu¸ tr×nh x· héi ®­îc khëi ®éng nh»m ®iÒu tiÕt sù m©u thuÉn cña c¸c nhãm lîi Ých. C¸ch tiÕp cËn chÝnh trÞ dùa trªn m« h×nh lý thuyÕt hµnh ®éng víi c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nh­ hµnh ®éng x· héi, t­¬ng t¸c x· héi, hÖ thèng kiÓm so¸t, quy t¾c, thñ tôc, kü thuËt xö lý, biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt, lîi Ých, m©u thuÉn, xung ®ét, quyÒn lùc, quyÒn uy. Theo c¸ch tiÕp cËn chÝnh trÞ, chiÕn l­îc chÝnh s¸ch ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn lµ c¶i tiÕn c¸c kü n¨ng ®èi tho¹i ®µm ph¸n cña c¸c bªn tham gia. Thø ba lµ c¸ch tiÕp cËn phª ph¸n víi quan niÖm r»ng qu¶n lý lµ c¬ chÕ kiÓm so¸t, ®Æc tr­ng cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa nh»m tèi ®a hãa vµ chiÕm ®o¹t lîi nhuËn. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu c¹nh tranh kinh tÕ, qu¶n lý ph¶i ®¶m b¶o kiÓm so¸t ®­îc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ cµng tèt, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o ®­îc sù phô thuéc víi møc chèng ®èi bÞ gi¶m bít tèi thiÓu cña lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. C¸ch tiÕp cËn phª ph¸n dùa vµo m« h×nh lý thuyÕt m¸c xÝt víi nh÷ng kh¸i niÖm ®Æc tr­ng nh­ gi¸ trÞ thÆng d­, lîi nhuËn, phô thuéc, chØ huy, tæ chøc, kiÓm so¸t, s¶n xuÊt, t­ b¶n, tÝch lòy t­ b¶n, lao ®éng, qu¸ tr×nh lao ®éng vµ nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c. Theo c¸ch tiÕp cËn phª ph¸n, chiÕn l­îc chÝnh s¸ch ®Ó qu¶n lý nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh lµ gi¶i phãng c¸c bªn tham gia tho¸t khái nh÷ng quan niÖm sai lÖch vÒ hiÖn thùc x· héi. Reed cho r»ng c¶ ba c¸ch tiÕp cËn nªu trªn ®Òu thÊt b¹i trong viÖc cung cÊp mét khung lý thuyÕt thèng nhÊt cho nghiªn cøu x· héi häc vÒ qu¶n lý. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i x©y dùng mét khung ph©n tÝch cã kh¶ n¨ng kÕt hîp ®­îc c¶ yÕu tè hµnh vi qu¶n lý, cÊu tróc tæ chøc vµ m«i tr­êng thiÕt chÕ vÒ qu¶n lý, còng nh­ cã kh¶ n¨ng tæng hîp ®­îc c¸c thÕ m¹nh vµ kh¾c phôc ®­îc c¸c thiÕu sãt cña ba c¸ch tiÕp cËn. §Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu nµy, Reed ®Ò xuÊt c¸ch tiÕp cËn thø t­, c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn x· héi. Theo c¸ch tiÕp cËn thø t­ nµy, qu¶n lý kh«ng ph¶i hoÆc lµ cÊu tróc tæ chøc, hoÆc lµ qu¸ tr×nh chÝnh trÞ - x· héi hay lµ c¬ chÕ kiÓm so¸t mµ lµ thùc tiÔn x· héi (Social practice). Theo Reed, thùc tiÔn x· héi ®­îc t¹o bëi n¨m yÕu tè t­¬ng t¸c víi nhau lµ: (i) c¸c hµnh ®éng cña c¸c bªn tham gia, (ii) c¸c kh¸i niÖm ®­îc chia sÎ ®Ó nhËn biÕt c¸c môc tiªu vµ c¸c vÊn ®Ò cña c¸c bªn tham gia mèi t­¬ng t¸c x· héi, (iii) c¸c môc 8 PhÇn viÕt nµy dùa vµo Mike Reed. The Sociology of Management. Prentice - Hall. London. 1989. Tr. 1 - 27. Một số vấn đề xây dựng xã hội học lãnh đạo.. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 88 tiªu ®­îc chia sÎ vµ c¸c vÊn ®Ò mµ thùc tiÔn ®ã h­íng vµo gi¶i quyÕt, (iv) c¸c ph­¬ng tiÖn hay c¸c nguån lùc vËt chÊt vµ biÓu t­îng ®Ó hµnh ®éng, (v) c¸c ®iÒu kiÖn t×nh huèng cña thùc tiÔn x· héi. Tuy nhiªn, khi xem xÐt kü l­ìng, Reed cho r»ng: kh«ng ph¶i thùc tiÔn x· héi nµo còng lµ qu¶n lý mµ chØ thùc tiÔn x· héi h¹ng hai míi lµ qu¶n lý. Thùc tiÔn x· héi h¹ng nhÊt nh»m vµo biÕn ®æi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng mµ trong ®ã diÔn ra ®êi sèng cña con ng­êi biÓu hiÖn ra ë viÖc s¶n xuÊt hµng hãa, dÞch vô vµ t­ t­ëng vÒ c¸c yÕu tè ®ã. Thùc tiÔn x· héi h¹ng hai ®­îc ®Þnh h­íng vµo viÖc t¹o ra sù héi nhËp vµ sù phèi hîp tæng thÓ cña c¸c thùc tiÔn x· héi h¹ng nhÊt th«ng qua viÖc thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ kiÓm tra c¸c c¬ chÕ ph¸p lý, chÝnh trÞ vµ hµnh chÝnh. Víi quan niÖm qu¶n lý lµ thùc tiÔn x· héi, c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn ®· thèng nhÊt ®­îc c¶ ba chiÒu c¹nh c¬ b¶n cña qu¶n lý lµ chiÒu c¹nh kü thuËt, chiÒu c¹nh qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ chiÒu c¹nh c¬ chÕ kiÓm so¸t; ®ång thêi kh¾c phôc ®­îc quan niÖm coi qu¶n lý chØ lµ ph­¬ng tiÖn hay c«ng cô theo ®uæi môc tiªu kinh tÕ - kü thuËt, môc tiªu chÝnh trÞ hay môc tiªu t­ t­ëng. Víi t­ c¸ch lµ thùc tiÔn x¨ héi, qu¶n lý cã nhiÖm vô phèi hîp vµ kiÓm so¸t c¸c thùc tiÔn s¶n xuÊt kh¸c nhau nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu cña hä. C¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn x· héi cã kh¶ n¨ng thèng nhÊt c¸c m« h×nh lý thuyÕt hµnh vi, tæ chøc vµ thiÕt chÕ b»ng c¸ch xem xÐt qu¶n lý trªn c¸c cÊp ®é tõ hµnh vi ®Õn tæ chøc vµ thiÕt chÕ ®Ó ®¶m b¶o phèi hîp c¸c chiÕn l­îc chÝnh s¸ch mét c¸ch phï hîp víi tõng cÊp ®é cña qu¶n lý. Mike Reed, t¸c gi¶ cña c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn x· héi còng nhËn thÊy râ nhiÒu ®iÒu cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ph¸t triÓn x· héi häc vÒ qu¶n lý7TP10F9P7T. VÝ dô, cÇn ph¶i t×m hiÓu râ sù ph¸t triÓn lÞch sö cña c¸c h×nh thøc kiÓm so¸t tæ chøc vµ ¶nh h­ëng cña c¸c h×nh thøc ®ã ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý, sù øng phã cña tæ chøc ®èi víi c¸c c¬ chÕ kiÓm so¸t, vÞ trÝ vµ vai trß cña nhãm qu¶n lý trong cÊu tróc giai tÇng x· héi vµ qu¸ tr×nh t¸i cÊu tróc qu¶n lý trong x· héi ngµy nay. Tuy nhiªn, c¸ch tiÕp cËn thø t­ - c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn x· héi còng kh«ng tr¸nh khái mét thiÕu sãt c¬ b¶n lµ kh«ng nãi g× ®Õn "l·nh ®¹o". Do vËy, víi tinh thÇn nghiªn cøu tæng - tÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý, mét mÆt, cÇn ph¶i vËn dông c¶ bèn c¸ch tiÕp cËn mµ mçi mét c¸ch tiÕp cËn cã mét lo¹i ®èi t­îng, mét m« h×nh gi¶i thÝch vµ mét chiÕn l­îc øng phã phï hîp. §ång thêi, mÆt kh¸c, cÇn ph¶i t×m hiÓu kü l­ìng ®Ó cã thÓ chuyÓn dÞch theo kiÓu "tÞnh tiÕn" c¸c vÊn ®Ò x· héi häc qu¶n lý, nh­ Reed ®· ph©n tÝch, thµnh nh÷ng vÊn ®Ò x· héi häc l·nh ®¹o. Mét thiÕu sãt n÷a cña c¸ch tiÕp cËn thùc tiÔn x· héi lµ ch­a lµm râ thuËt ng÷ “x· héi” ®­îc hiÓu theo nghÜa nh­ thÕ nµo, bëi v× rÊt cã thÓ thùc tiÔn x· héi ®­îc ph©n biÖt víi c¸c thùc tiÔn kh¸c nh­ thùc tiÔn chÝnh trÞ, thùc tiÔn kinh tÕ, thùc tiÔn v¨n hãa vµ c¶ thùc tiÔn l·nh ®¹o, thùc tiÔn qu¶n lý. 9 Mike Reed. The Sociology of Management. Prentice-Hall. London. 1989. Tr. 14. Lê Ngọc Hùng & Nguyễn Ngọc Anh 89 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 4. Lý thuyÕt x· héi häc trong nghiªn cøu l·nh ®¹o, qu¶n lý C¸c lý thuyÕt x· héi häc næi tiÕng nh­ thuyÕt chøc n¨ng, thuyÕt m©u thuÉn, thuyÕt t­¬ng t¸c 7TP1F10P7T ®· ®­îc ¸p dông rÊt thµnh c«ng trong nghiªn cøu vÒ kinh tÕ, lao ®éng7TP12F11 P7T vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi, do vËy hoµn toµn cã thÓ ¸p dông c¸c lý thuyÕt nµy ®Ó nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn chuyªn ngµnh x· héi häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý. ThuyÕt chøc n¨ng th­êng nhÊn m¹nh mèi quan hÖ hîp t¸c d­íi h×nh thøc lµm viÖc theo nhãm cña mèi quan hÖ l·nh ®¹o, qu¶n lý vµ nh©n viªn. Theo h­íng nghiªn cøu nµy, nh÷ng ng­êi ¸p dông lý thuyÕt qu¶n lý khoa häc cña Taylor cã thÓ nhÊn m¹nh vai trß cña ng­êi l·nh ®¹o, qu¶n lý trong viÖc ®æi míi t­ t­ëng lao ®éng, t­ duy lao ®éng vµ ph©n c«ng lao ®éng mét c¸ch khoa häc ®èi víi c«ng nh©n. Nh÷ng ng­êi ¸p dông lý thuyÕt quan hÖ con ng­êi cã thÓ nhÊn m¹nh viÖc coi träng phÈm gi¸ con ng­êi vµ t¹o ®iÒu kiÖn, c¬ héi cho c«ng nh©n ph¸t huy vai trß cña hä. NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c¸ch l·nh ®¹o, qu¶n lý cña NhËt B¶n ®­îc nhiÒu ng­êi ca ngîi noi theo ®· ph¶n ¸nh râ m« h×nh chøc n¨ng luËn vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý. Bëi v× ë ®ã mèi quan hÖ hµi hßa, g¾n bã mËt thiÕt gi÷a l·nh ®¹o, qu¶n lý vµ nh©n viªn lu«n ®­îc ®Ò cao vµ ph¸t huy b»ng nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó ®¶m b¶o cho lao ®éng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao. Kh¸c víi thuyÕt chøc n¨ng, thuyÕt m©u thuÉn nhÊn m¹nh t¸c ®éng cña hÖ thèng ph©n chia giai cÊp vµ vÞ thÕ x· héi ®èi víi mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o, qu¶n lý vµ nh©n viªn. C¸c nhµ nghiªn cøu xuÊt ph¸t tõ chñ thuyÕt nµy ®· chØ râ r»ng mÆc dï cã nhiÒu c¶i thiÖn trong c¸ch tæ chøc lao ®éng, nh­ng c«ng nh©n vÉn tiÕp tôc bÞ h¹n chÕ trong viÖc h­ëng thô c¸c thµnh qu¶ lao ®éng cña hä. Bëi v×, trong mèi quan hÖ víi l·nh ®¹o, qu¶n lý, c«ng nh©n vÉn tiÕp tôc cã vÞ thÕ thÊp kÐm h¬n trong khi ®ã l·nh ®¹o, qu¶n lý tiÕp tôc cã vÞ thÕ cao h¬n vµ quyÒn uy m¹nh mÏ h¬n. V× vËy, thùc chÊt, l·nh ®¹o, qu¶n lý n¶y sinh tõ chÝnh mèi quan hÖ m©u thuÉn trong lao ®éng nh­ng l¹i cã nhiÖm vô kiÓm so¸t sù m©u thuÉn trong tæ chøc. L·nh ®¹o, qu¶n lý còng lu«n chøa ®ùng hÖ c¸c gi¸ trÞ m©u thuÉn nhau nh­ võa muèn cñng cè, duy tr× vÞ thÕ, quyÒn uy cña m×nh võa muèn thu hót sù tham gia s©u réng cña nh©n viªn vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. T­¬ng tù nh­ vËy, c«ng nh©n, nh©n viªn võa muèn t¨ng l­¬ng l¹i võa muèn Ýt ph¶i lµm viÖc ®Ó tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng phi s¶n xuÊt. Mét trong nh÷ng lý thuyÕt rÊt gÇn víi chñ thuyÕt m©u thuÉn lµ thuyÕt phª ph¸n víi nhiÖm vô kÐp lµ võa phª ph¸n nh÷ng m©u thuÉn, sai tr¸i trong x· héi mµ cô thÓ lµ trong tæ chøc l¹i võa tù phª ph¸n nh÷ng m©u thuÉn, sai tr¸i trong c¸ch ®¸nh gi¸, nh×n nhËn m©u thuÉn. ThuyÕt m©u thuÉn cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc nhiÒu ®iÒu liªn quan tíi sù ph¶n øng cña c«ng nh©n d­íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh­ bá viÖc, chuyÓn viÖc 10 VÒ c¸c lý thuyÕt x· héi häc, ®äc thªm Lª Ngäc Hïng. LÞch sö & lý thuyÕt x· héi häc. Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2009. 11 William Kornblum. Sociology in a Changing World. Holt, Rinehart and Winston, Inc. New York. 1988. Tr. 425 - 428. Một số vấn đề xây dựng xã hội học lãnh đạo.. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn 90 lµm, b·i c«ng, ®×nh c«ng, nh­ng nã rÊt khã cã thÓ lµm râ t¸c ®éng cña m©u thuÉn giai cÊp t¹i n¬i lµm viÖc. Trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp, ng­êi bÞ l·nh ®¹o, qu¶n lý kh«ng cho r»ng lîi Ých cña hä ®èi lËp, ®èi kh¸ng víi lîi Ých cña l·nh ®¹o, qu¶n lý. Trªn thùc tÕ, mét tæ chøc kinh tÕ khã cã thÓ tån t¹i ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ víi mèi quan hÖ cña nh÷ng lîi Ých ®èi lËp, ®èi kh¸ng nhau. Do vËy, cã thÓ ¸p dông thuyÕt t­¬ng t¸c ®Ó gi¶i thÝch r»ng mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o, qu¶n lý vµ nh©n viªn lµ mèi quan hÖ nghÒ nghiÖp, chuyªn nghiÖp ë ®ã th¸i ®é vµ hµnh vi cña c¸ nh©n, nhãm vµ tæ chøc bÞ quy ®Þnh bëi hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc cã tÝnh chuyªn nghiÖp. Chuyªn nghiÖp lµ lo¹i nghÒ nghiÖp ®Æc tr­ng bëi hÖ thèng tri thøc vµ kü thuËt t­ duy ph¸t triÓn ®­îc chuyÓn giao bëi qu¸ tr×nh gi¸o dôc chÝnh thøc vµ c¸c thñ tôc kiÓm ®Þnh chÝnh thøc 7TP13F12 P7T. §iÒu nµy cã nghÜa lµ trong x· héi hiÖn ®¹i, chuyªn nghiÖp hãa kh«ng chØ ®èi víi c¸c nghÒ nghiÖp do ng­êi lao ®éng thùc hiÖn mµ chuyªn nghiÖp hãa l·nh ®¹o, qu¶n lý theo h­íng hiÖn ®¹i. Mèi quan hÖ gi÷a l·nh ®¹o, qu¶n lý víi nh©n viªn, ®ång nghiÖp vµ x· héi còng nh­ hµnh vi, ho¹t ®éng cña ng­êi l·nh ®¹o, qu¶n lý bÞ quy ®Þnh bëi hÖ thèng c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc chuyªn nghiÖp, hiÖn ®¹i. §Æc tr­ng cña c¸ch tiÕp cËn lý thuyÕt trong nghiªn cøu x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý lµ lu«n xem xÐt l·nh ®¹o, qu¶n lý trong ph¹m vi tæng thÓ x· héi. NÕu c¸c khoa häc vÒ qu¶n lý vµ c¸c khoa häc vÒ l·nh ®¹o hiÖn nay ®ang chñ yÕu xem xÐt l·nh ®¹o, qu¶n lý trong ph¹m vi mét tæ chøc kinh tÕ hay tæ chøc hµnh chÝnh th× x· héi häc xem xÐt l·nh ®¹o, qu¶n lý trong ph¹m vi tæng thÓ x· héi, toµn thÓ x· héi. Quan niÖm cò vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý cã thÓ coi “x· héi” lµ mét tæ chøc khæng lå tøc lµ chØ kh¸c vÒ quy m«, dung l­îng. Quan niÖm míi cña x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý nh­ tr×nh bµy ë ®©y lu«n coi x· héi lµ mét hÖ thèng, mét chØnh thÓ toµn vÑn mµ l·nh ®¹o, qu¶n lý toµn thÓ x· héi (societal leadership, societal management) lµ rÊt kh¸c víi l·nh ®¹o, qu¶n lý x· héi (social leadership, social management). X· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý tËp trung nghiªn cøu l·nh ®¹o, qu¶n lý tæng thÓ x· héi, toµn thÓ x· héi ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng thiÕu hôt cã tÝnh hÖ thèng cña c¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ l·nh ®¹o, qu¶n lý trong ph¹m vi mét bé phËn riªng lÎ cña x· héi nh­ bé phËn kinh tÕ, bé phËn hµnh chÝnh, bé phËn gi¸o dôc hay c¸c bé phËn kh¸c. C¸ch tiÕp cËn “tæng - tÝch hîp” nh­ vËy kh«ng ph¶i lµ c¸ch tiÕp cËn quy n¹p hay lµm phÐp céng c¸c tri thøc cña tõng bé m«n riªng lÎ nh­ qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý gi¸o dôc, qu¶n lý v¨n hãa vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c thµnh “qu¶n lý tæng thÓ x· héi”. Nãi c¸ch kh¸c, hiÖn nay ®· cã nhiÒu bé m«n khoa häc nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc l·nh ®¹o, qu¶n lý hiÓu theo nghÜa hÑp. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i tËp trung x©y dùng vµ ph¸t triÓn bé m«n khoa häc nghiªn cøu l·nh ®¹o, qu¶n lý theo nghÜa réng, ®ã lµ “X· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý” tæng thÓ x· héi, toµn thÓ x· héi trªn c¸c cÊp ®é tõ vi m« ®Õn vÜ m«. Tãm l¹i, mÆc dï trªn thÕ giíi ch­a cã nhiÒu nghiªn cøu víi tªn gäi lµ “X· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý”, nh­ng c¸c c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®· trë nªn chÝn muåi cho 12 William Kornblum. Sociology in a Changing World. Holt, Rinehart and Winston, Inc. New York. 1988. Tr. 425-428. Lê Ngọc Hùng & Nguyễn Ngọc Anh 91 Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn sù ra ®êi chuyªn ngµnh khoa häc nµy. Trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam, nhu cÇu x©y dùng lÜnh vùc khoa häc nµy ®ang trë nªn cÊp b¸ch, nhÊt lµ khi c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng l·nh ®¹o, qu¶n lý mét tæ chøc, mét doanh nghiÖp ®ang tá ra bÊt lùc, thÊt b¹i trong l·nh ®¹o, qu¶n lý sù ph¸t triÓn cña c¶ mét céng ®ång x· héi hay toµn thÓ x· héi nh­ mét tæ d©n phè, mét ph­êng, x·, mét quËn, huyÖn, mét tØnh, thµnh phè hay mét céng ®ång x· héi. C¸c c¸ch tiÕp cËn nÆng vÒ hµnh vi, ho¹t ®éng cña c¸ nh©n hay lÖch vÒ tæ chøc trong lÜnh vùc kü thuËt, kinh tÕ, chÝnh trÞ, hµnh chÝnh hay v¨n hãa ®Òu kh«ng phï hîp ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t­îng cña x· héi häc l·nh ®¹o, qu¶n lý. Mµ cÇn ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng, “tæng - tÝch hîp” ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn ra c¸c ®Æc tr­ng hîp tréi cña x· héi víi t­ c¸ch lµ mét tæng thÓ, toµn thÓ ®ßi hái ph¶i cã c¸ch l·nh ®¹o, qu¶n lý víi nh÷ng ®Æc tr­ng hîp tréi t­¬ng øng. ViÖc coi mèi quan hÖ gi÷a “l·nh ®¹o, qu¶n lý” víi “con ng­êi” vµ “l·nh ®¹o, qu¶n lý” víi “x· héi” lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña x· héi häc cã thÓ gîi ra nhiÒu h­íng ¸p dông vµ ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu lý thuyÕt, thùc nghiÖm, øng dông, triÓn khai cña lÜnh vùc khoa häc chuyªn ngµnh cßn rÊt míi nµy ë ViÖt Nam.