Một số vấn đề về ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy và học tập các môn Lý luận Chính trị ở các trường đại học, cao đẳng hiện nay

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 27 (52) - Thaùng 4/2017 109 Một số vấn đề về ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy và học tập các môn Lý luận Chính trị ở các trường đại học, cao đẳng hiện nay Applying information technology in teaching and learning Political Theory courses at higher institutions ThS. Phan Quốc Huy Trường Đại học Vinh Phan Quoc Huy, M.A. Vinh University Tóm tắt Ứng dụng Công nghệ thông tin (CNTT) vào dạy học các môn Lý luận Chính trị (LLCT) ở các trường đại học, cao đẳng là một xu hướng tất yếu nhằm hiện đại hóa quá trình dạy và học; làm thay đổi cách dạy và cách học; giúp người học tham gia học tập một cách chủ động, tích cực và sáng tạo, tăng cường tính trực quan, góp phần nâng cao chất lượng lĩnh hội và nắm vững kiến thức theo yêu cầu của từng môn học. Muốn nâng cao chất lượng dạy học các môn LLCT, cùng với đổi mới phương pháp cần phát huy có hiệu quả vai trò của CNTT. Ứng dụng và phát huy vai trò của CNTT vào giảng dạy và học tập các môn LLCT là vấn đề có ý nghĩa to lớn cả về lý luận và thực tiễn. Từ khóa: ứng dụng CNTT vào dạy học. Abstract The application of IT in teaching the subjects of political theory at universities and colleges in Vietnam is an inevitable trend to modernize teaching and learning process generally, to change the ways of teaching and learning efficiently, to help learners to participate in their own learning more actively, positively, creatively, and to enhance visual effects. These objectives are defined with a purpose of improving the learners’ understanding quality and mastering the subjects’ required knowledge. In order to improve the quality of teaching political subjects, along with innovative methods, it is essential to promote the role of IT effectively, which is of great significance in both theory and practice. Keywords: apply IT to teaching. Thời đại ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ nói chung và công nghệ thông tin (CNTT) nói riêng đã tác động sâu sắc đến sự phát triển của tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội. Việc ứng dụng CNTT vào dạy học các môn lý luận chính trị (LLCT) ở các trường đại học, cao đẳng là một xu hướng tất yếu nhằm hiện đại hóa quá trình dạy và học; làm thay đổi cách dạy và cách học; giúp người học tham gia học tập một cách chủ động, tích cực và sáng tạo, tăng cường tính trực quan, góp M T SỐ VẤN ĐỀ VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGH THÔNG TIN TRONG GIẢNG DẠY VÀ HỌC TẬP 110 phần nâng cao chất lượng lĩnh hội và nắm vững kiến thức theo yêu cầu của từng môn học. Muốn nâng cao chất lượng dạy học các môn LLCT, cùng với đổi mới phương pháp cần phát huy có hiệu quả vai trò của CNTT. Ứng dụng và phát huy vai trò của CNTT vào giảng dạy và học tập các môn LLCT là vấn đề có ý nghĩa to lớn cả về lý luận và thực tiễn. Ở phạm vi bài viết này tác giả tập trung làm rõ vấn đề “Một số vấn để về ứng dụng CNTT trong giảng dạy và học tập các môn LLCT ở các trường đại học, cao đẳng hiện nay”. 1. Vai trò của công nghệ thông tin trong giảng dạy và học tập các môn Lý luận Chính trị Công nghệ thông tin là tập hợp các phương pháp khoa học, các phương tiện và công cụ kỹ thuật hiện đại chủ yếu là kỹ thuật máy tính và viễn thông nhằm tổ chức khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên thông tin rất phong phú và tiềm năng trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người và xã hội. Công nghệ thông tin hiện nay đang được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực, góp phần làm thay đổi cơ cấu xã hội, phong cách sống, học tập và làm việc của con người. Đáng chú ý, CNTT đang được ứng dụng sâu rộng trong lĩnh vực giáo dục, nhất là trong hệ thống các trường đại học, cao đẳng và được xem như là “công nghệ dạy học”. Trong nền giáo dục mới, không chỉ đòi hỏi người học phải có vốn kiến thức vững chắc mà còn phải có năng lực tìm kiếm và và tạo ra nguồn kiến thức mới. Vì vậy, người dạy phải làm tốt vai trò của mình là một người hướng dẫn, gợi mở cho người học tự tìm kiếm tri thức mới cho bản thân, qua đó phát triển tư duy độc lập, sáng tạo của họ. Có thể nói rằng, thời đại ngày nay, vận dụng CNTT trong giáo dục là một xu thế tất yếu. Trước đây, khi chưa có sự hỗ trợ của CNTT thì việc giảng dạy các môn lý luận chính trị LLCT ở bậc đại học chủ yếu theo phương pháp dạy học truyền thống (PPDHTT) “thầy đọc, trò ghi” một cách thụ động, chưa thực sự gây hứng thú và phát huy tính tích cực, chủ động của người học. Hiện nay, trong phương thức đào tạo theo tín chỉ với vị trí trung tâm đã được hoán đổi từ “thầy” sang “trò”, lấy “tự học làm cốt” thì vấn đề đặt ra là phải làm sao phát huy được tính tích cực, chủ động của người học. Hơn nữa, trong xu thế đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay cùng với đổi mới về chương trình, nội dung, giáo trình thì vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy là vấn đề hết sức quan trọng đang đặt ra cho đội ngũ giảng viên trong quá trình giảng dạy, nhất là giảng dạy các môn LLCT vốn “trừu tượng”, “khô khan”. Phương pháp dạy học tích cực (PPDHTC) được hiểu là cách thức mà cả người dạy và người học tiến hành theo một quy trình, kế hoạch, kịch bản nhất định nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học trong quá trình nhận thức. Để có thể áp dụng một cách hiệu quả phương pháp này đòi hỏi giảng viên phải luôn biết khai thác và sử dụng các trang thiết bị hiện đại làm “công cụ hỗ trợ” đắc lực cho quá trình dạy học. Còn người học với tư cách là “diễn viên chính” giữ vai trò trung tâm trong quá trình dạy học phải tích cực, chủ động, sáng tạo, biết phối hợp chặt chẽ với giảng viên trong quá trình lĩnh hội tri thức thông qua các phương tiện dạy học hiện đại. Từ đó có thể khẳng định rằng CNTT là công cụ không thể thiếu trong quá trình dạy học hiện đại. Ở nước ta, trong những năm gần đây, việc áp dụng PPDHTC với sự hỗ trợ của CNTT đã được quan tâm nghiên cứu và triển khai thực hiện ở hầu hết các trường đại học trên toàn quốc. Trong bối cảnh PHAN QUỐC HUY 111 chung đó, việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy LLCT theo học chế tín chỉ ở các trường đại học thời gian qua đã đạt được những kết quả cơ bản, đánh dấu bước chuyển biến mới về nhận thức tư duy của đội ngũ cán bộ, giảng viên từ chỗ sử dụng phương pháp “truyền thống” là chủ yếu chuyển sang PPDHTC với sự trợ giúp của CNTT vào nghiên cứu và giảng dạy nhằm không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo thực hiện có hiệu quả mục tiêu, yêu cầu đào tạo của từng trường. Hiện nay, hầu hết giảng viên giảng dạy LLCT trong các trường đại học đều có thể sử dụng laptop, máy vi tính để khai thác các nguồn tư liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu, biên soạn các chuyên đề bài giảng. Một số giảng viên có khả năng sử dụng khá thành thạo phần mềm cơ bản để tra cứu, nâng cao kiến thức chuyên môn, hỗ trợ soạn giảng, làm đề thi, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của sinh viên một cách tự giác và hiệu quả. Tuy nhiên, những kết quả đã đạt được về ứng dụng CNTT trong giảng dạy LLCT ở các trường đại học vẫn còn khiêm tốn, những khó khăn, vướng mắc và những thách thức vẫn còn ở phía trước bởi những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn. Hiện nay, phương pháp dạy học “truyền thống” chưa được xoá bỏ triệt để, vẫn còn tồn tại như một lối mòn, thói quen khó thay đổi. Trình độ, kỹ năng hiểu biết CNTT, sử dụng máy tính của đội ngũ giảng viên không đồng đều, còn rất khái lược, giản đơn, hoặc chưa thật thông thạo. Kỹ năng về CNTT của một số giảng viên còn hạn chế trong sử dụng các thao tác cơ bản, dẫn đến sự né tránh. Việc ứng dụng CNTT còn đơn điệu, thiết kế soạn giảng các slide còn rối, thiếu hợp lý (quá nhiều chữ, hình ảnh chưa tiêu biểu phản ánh sát với nội dung bài giảng và mang tính giáo dục thuyết phục cao, lựa chọn phông chữ, màu sắc, độ tương phản và tình trạng lạm dụng hiệu ứng phần mềm theo ý chí chủ quan còn khá phổ biến), mà chưa tập trung đi sâu khai thác đầy đủ những tiện ích của CNTT với tư cách là nhân tố “đột phá” mạnh mẽ trong PPDHTC. Do đó, việc ứng dụng CNTT với đầy đủ ý nghĩa của nó, sẽ làm cho quá trình dạy và học hiệu quả hơn. Tuy nhiên, phải xác định rõ CNTT chỉ là công cụ hỗ trợ cho quá trình dạy học để nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy của giảng viên chứ bản thân nó không phải là phương pháp cho nên nếu lạm dụng nó, sử dụng nó không đúng mục đích, đúng lúc, đúng chỗ thì sẽ gây ra phản tác dụng. 2. Một số nguyên tắc cần tuân thủ khi sử dụng CNTT trong giảng dạy và học tập các môn LLCT Đề ứng dụng CNTT vào giảng dạy và học tập các môn LLCT có hiệu quả cần tuân thủ những nguyên tắc sau: Thứ nhất, tuân thủ quy định của Bộ Giáo dục - Đào tạo về nội dung, chương trình môn học. Việc áp dụng CNTT vào giảng dạy và học tập các môn LLCT phải đảm bảo đầy đủ nội dung cơ bản của bài học. Không tự ý cắt bỏ hay thêm vào những nội dung ngoài quy định. Vì đặc thù của các môn LLCT là những môn học trang bị cho người học những hiểu biết cơ bản về chủ nghĩa Mác-Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách pháp luật của Nhà nước, từ đó giáo dục thế giới quan, phương pháp luận, định hướng tư tưởng và niềm tin của sinh viên vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với đất nước hiện nay. Thứ hai, quán triệt và thực hiện tốt nguyên tắc “gắn lý luận với thực tiễn”. Khi M T SỐ VẤN ĐỀ VỀ ỨNG DỤNG CÔNG NGH THÔNG TIN TRONG GIẢNG DẠY VÀ HỌC TẬP 112 đã có kiến thức đủ rộng, giảng viên cần phải đầu tư chiều sâu cho các môn học chuyên ngành của mình giảng dạy. Giảng dạy các môn LLCT nhất thiết phải liên hệ với thực tiễn, gắn liền lý luận với thực tiễn. Trong giảng dạy LLCT việc lấy ví dụ minh họa hoặc chứng minh bằng thực tiễn sinh động quan trọng hơn rất nhiều so với chỉ giảng giải lý thuyết đơn thuần, vì đó vốn là những kích thước rất cô đọng và được khái quát từ thực tiễn. Chính vì vậy, muốn cho bài giảng sinh động giàu sức thuyết phục, giảng viên cần phải liên hệ với thực tiễn của thế giới, của đất nước, của ngành nghề, của đơn vị. Việc liên hệ này tùy thuộc vào khả năng của mỗi giảng viên, có thể giảng viên tự liên hệ trong bài giảng và chỉ cho sinh viên thấy rõ điều đó được thể hiện trong thực tế cuộc sống. Giảng viên có thể gợi mở, đàm thoại với sinh viên, dẫn ra những thực tiễn của đất nước, nhà trường và từ đó khái quát làm sáng tỏ về mặt lý luận. Một trong những nguyên nhân dẫn đến kết quả đào tạo chưa cao là do phương pháp giảng dạy của giảng viên chưa chú trọng liên hệ với thực tiễn kinh tế - xã hội xung quanh. Các môn LLCT có mặt trong tất cả các lĩnh vực của cuộc sống xã hội từ vấn đề nhỏ nhặt nhất trong sinh hoạt đời thường đến những vấn đề trọng đại của đất nước. Vì thế, một trong những vấn đề đổi mới giảng dạy LLCT nhất thiết phải chú trọng liên hệ với thực tiễn mới nâng cao được chất lượng, hiệu quả đào tạo. Thứ ba, đảm bảo sử dụng thành thạo các phương tiện, kỹ thuật dạy học hiện đại, khai thác tối đa tính ưu việt của CNTT để hỗ trợ cho quá trình dạy học. Một trong những yêu cầu cấp thiết hiện nay đối với giảng viên LLCT là phải sử dụng các phương tiện kỹ thuật trong nghiên cứu và giảng dạy. Các phương tiện đó bao gồm: máy vi tính, máy ghi âm, projector, video, radio, băng đĩa hình Những phương tiện đó nhằm bổ sung và làm phong phú thêm cho những nội dung của bài giảng; thay đổi cách học và phương pháp học, tạo sự hứng thú, kích thích tìm tòi, đi sâu nghiên cứu của sinh viên. Sử dụng các phương tiện kỹ thuật hiện đại nhằm thay đổi phương pháp dạy chay, học chay; giúp sinh viên tiếp cận được khoa học kỹ thuật, gợi mở cho sinh viên gắn lý luận với thực tiễn, gắn học với hành. Hiện nay, sử dụng thành thạo vi tính là một trong những phương tiện hỗ trợ đắc lực, có hiệu quả cho việc đổi mới phương pháp giảng dạy của giảng viên. Máy vi tính giúp cho giảng viên soạn bài giảng Powerpoint, giới thiệu giáo trình, tài liệu tham khảo, hình ảnh hay thước phim minh hoạ Tuy nhiên, cũng phải chú ý tránh lạm dụng máy vi tính, phương tiện dạy học hiện đại trong giảng dạy, coi đó như sự đổi mới phương pháp dạy học. CNTT có rất nhiều tiện ích, lợi thế đối với PPDHTC của nền giáo dục hiện đại, do đó ứng dụng CNTT trong giảng dạy là rất cần thiết, nhưng không được tuyệt đối hóa và lạm dụng nó. Thứ tư, đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm Vận dụng CNTT trong dạy học các môn LLCT phải đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm. Nói đến tính khoa học là nói đến tính đúng đắn, chính xác và sáng tạo. Trong giảng dạy các môn LLCT, tính khoa học là yếu tố hết sức quan trọng để khẳng định những gì giáo viên truyền đạt là có tính kế thừa và đã được kiểm nghiệm. Khi vận dụng CNTT trong dạy học không nên quá lạm dụng, đưa vào bài giảng quá nhiều các hình ảnh, sơ đồ, video làm cho người học bị phân tán chú ý, chẳng những không cung cấp được nhiều kiến thức, thông tin mới mà còn gây ức chế cho họ. Vì thế, CNTT không phải là tối ưu thay thế PHAN QUỐC HUY 113 các phương pháp dạy học khác, nó chỉ là phương tiện hỗ trợ góp phần vào sự thành công của quá trình này. Cần phải kết hợp CNNT với các phương pháp dạy học như: đàm thoại, nêu vấn đề, thuyết trình nhằm phát huy sự bổ trợ qua lại giữa chúng. Để giảng dạy tốt các môn LLCT cần phải tuân thủ nguyên tắc đảm bảo tính sư phạm. Tính sư phạm là một nguyên tắc xuất phát từ cái tâm, cái tài của người thầy là điều kiện hết sức quan trọng để đảm bảo sự tương tác giữa thầy và trò trong quá trình dạy học. Dù áp dụng những phương tiện hỗ trợ hiện đại nhưng tác phong sư phạm, giọng nói, cử chỉ, điệu bộ, sự chuẩn mực của người thầy có tác động rất lớn đến sự tiếp nhận tri thức của người học. Chúng ta nói tới đổi mới phương pháp giảng dạy là việc lấy người học làm trung tâm, chuyển từ một phía sang sự tương tác đa chiều thì việc vận dụng tốt các phương tiện CNTT vào quá trình dạy học là làm tăng sự linh hoạt và tiếp cận tốt hơn đối với người học chứ không phải là chuyển từ “đọc- chép” sang “nhìn-chép. Khi CNTT được áp dụng trong dạy học các môn LLCT, người học đễ dàng tiếp cận kiến thức một cách nhanh chóng và đa dạng từ nhiều nguồn khác nhau và góc độ tin cậy cũng khác nhau. Thầy và trò không còn phải hoàn toàn phụ thuộc nhiều vào sách giáo khoa, giáo trình hay tài liệu tham khảo trong thư viện với số lượng hạn chế. Với sự ra đời của mạng Internet, nguồn tài nguyên kiến thức về hầu hết các môn học đều có thể tiếp cận được bất cứ nơi đâu, bất cứ thời gian nào trong ngày. Ngoài ra, CNTT còn được ứng dụng để trao đổi nguồn tin tức kịp thời, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. Giảng dạy các môn: Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam... cần khai thác những thông tin đa chiều, những hình ảnh sống động và các nguồn tư liệu phong phú trên mạng Internet để bổ sung vào bài giảng làm tăng tính sinh động, hấp dẫn và tăng sức thuyết phục đối với người học. Tuy nhiên, giảng viên phải biết chọn lọc, lựa chọn những thông tin chính xác để đảm bảo có những nguồn kiến thức, sản phẩm trí tuệ có chất lượng. Sự tiến bộ của khoa học và công nghệ đã đưa con người tiến một bước dài trong lịch sử. Đặc biệt, CNTT được vận dụng linh hoạt trong các lĩnh vực của xã hội, đã làm thay đổi nhanh chóng diện mạo xã hội loài người. Vai trò và tác dụng to lớn của CNTT không chỉ trong lĩnh vực khoa học cơ bản mà nó đã được áp dụng tối ưu trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, nhất là giáo dục đại học. Hiện nay, giảng dạy và học tập các môn LLCT ở các trường đại học, cao đẳng được chú trọng và bắt buộc, nhưng do đặc thù về môn học nên quá trình dạy học chưa thực sự gây chú ý và cảm hứng cho người học. Chính vì vậy, việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy các môn LLCT nhằm nâng cao tính tích cực, chủ động học tập của sinh viên, nâng cao chất lượng môn học là một hoạt động thiết thực và hiệu quả trong nền giáo dục hiện đại. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vũ Đình Bảy, Nguyễn Văn Quang (2013), “Định hướng ứng dụng CNTT trong dạy học các môn LLCT”, Tạp chí Thiết bị giáo dục, số 97, tr53-56. 2. Vũ Ngọc Hoàng (2015), “Công nghệ thông tin và đổi mới, phát triển giáo dục”, Báo Dân trí, cập nhật ngày 23/01/2015. Ngày nhận bài: 26/9/2016 Biên tập xong: 15/4/2017 Duyệt đăng: 20/4/2017