Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường Trung học Cơ sở thành phố Hồ Chí Minh - Nguyễn Văn Hiếu

VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 9 Email: nvhieu06@yahoo.com MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Văn Hiếu - Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh Ngày nhận bài: 20/01/2019; ngày sửa chữa: 01/02/2019; ngày duyệt đăng: 20/02/2019. Abstract: In this article, we present the theoretical and practical basis, from which, propose some measures to manage teaching activities in the direction of student competency development in secondary schools in Ho Chi Minh City. Research results are not only meaningful for the study area but can also be applied to other localities with similar conditions in all the country. Keywords: Measures, teaching activities, competency development, secondary schools. 1. Mở đầu Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT đã nêu 9 nhiệm vụ và giải pháp, trong đó có: “... Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học... Đổi mới căn bản công tác quản lí giáo dục, đào tạo, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo; coi trọng quản lí chất lượng” [1]. Thực hiện nghị quyết này, Bộ GD-ĐT đã triển khai và công bố Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể vào ngày 26/12/2018 [2]. Theo đó, chương trình tiếp cận theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh (HS), do đó mọi hoạt động dạy học (HĐDH) ở trường phổ thông đều phải chuyển sang cách tiếp cận này; điều đó đồng nghĩa với việc quản lí HĐDH của hiệu trưởng các trưởng cũng phải có những biện pháp đổi mới để đáp ứng yêu cầu mới. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kì 2015-2020 cũng đã đưa ra 12 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, trong đó có nhiệm vụ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giảng dạy và học tập theo hướng hiện đại, đáp ứng chuẩn giáo dục khu vực và quốc tế; phát triển tốt nhất năng lực sáng tạo của HS, coi trọng thực hành, thực tế; chú trọng giáo dục lối sống, nhân cách, đạo đức, lí tưởng và truyền thống cách mạng, ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc...” [3]. Như vậy, thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW và triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới, TP. Hồ Chí Minh đã đưa vào Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố những nhiệm vụ và giải pháp cụ thể hướng tới thay đổi trong HĐDH. Để thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông mới, công tác quản lí giáo dục, đặc biệt là quản lí HĐDH có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên, công tác này trong cả nước nói chung, TP. Hồ Chí Minh nói riêng vẫn còn đang trong giai đoạn “chuyển mình” dần dần để “thích ứng” với sự thay đổi về cách tiếp cận nên vẫn còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế. Chính vì vậy, bài viết này đề xuất một số biện pháp quản lí HĐDH theo định hướng phát triển năng lực (PTNL) HS ở các trường trung học cơ sở TP. Hồ Chí Minh, giúp cho các nhà quản lí vận dụng một cách linh hoạt vào điều kiện của từng trường trên địa bàn Thành phố. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Căn cứ đề xuất biện pháp - Các văn bản pháp quy: Căn cứ Luật Giáo dục 2015 được sửa đổi bổ sung năm 2009; Nghị quyết số 29-NQ/TW; Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kì 2015-2020; Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội; Quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ; Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể của Bộ GD-ĐT; Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 - Định hướng lí luận: Căn cứ lí luận quản lí, lí luận về HĐDH theo định hướng PTNL HS, chúng tôi nhận thấy, để nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS nói riêng, hiệu trưởng không phải chỉ cần nắm vững các lí luận về quản lí nhà trường mà quan trọng hơn cả là phải biết vận dụng những lí luận ấy vào thực tiễn đơn vị mình quản lí, phải dám nghĩ, dám làm và biết đề ra các biện pháp quản lí phù hợp, khả thi. - Thực trạng quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS ở các trường trung học cơ sở TP. Hồ Chí Minh: + Về mặt nhận thức: Vẫn còn một bộ phận không nhỏ cán bộ quản lí chưa nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của công tác quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS, ít chú ý nâng cao năng lực quản lí bằng khoa học quản lí và khoa học giáo dục. Vì thế, trong quản lí còn dựa vào kinh nghiệm là chính. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 10 + Về mặt quản lí HĐDH: Qua nghiên cứu và tổng kết thực tiễn, chúng tôi nhận thấy, trình độ và năng lực điều hành, quản lí của CBQL trường trung học cơ sở ở TP. Hồ Chí Minh còn nhiều bất cập, hẫng hụt về nhiều mặt. Cụ thể: Đa số hiệu trưởng làm việc dựa theo kinh nghiệm cá nhân, chưa coi trọng công tác dự báo, xây dựng chiến lược và kế hoạch hành động, do đó thường rơi vào sự vụ, tình thế; kiến thức về pháp luật, tổ chức bộ máy và tài chính còn hạn chế, do đó còn nhiều lúng túng trong thực thi trách nhiệm và thẩm quyền; chỉ đạo hoạt động giáo dục còn thiếu tính hệ thống, đôi khi xa rời thực tế, kém khả năng phối hợp; hệ thống các văn bản pháp quy cho quản lí còn thiếu và không kịp thời. Một số tổ trưởng chuyên môn quản lí kế hoạch dạy học, quản lí sinh hoạt chuyên môn, yêu cầu giáo viên (GV) lập kế hoạch và duyệt kế hoạch chưa linh hoạt, sáng tạo, đôi khi còn nặng về hình thức và thủ tục hành chính; quản lí đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), tổ chức dạy học theo định hướng PTNL HS còn mang tính hình thức; việc quản lí sinh hoạt tổ chuyên môn, dự giờ và rút kinh nghiệm chưa thật sự đi vào chiều sâu, do đó chất lượng dạy học chưa đáp ứng được yêu cầu mới; việc hướng dẫn và tổ chức tập huấn cho GV tiếp cận các PPDH mới theo định hướng PTNL HS chưa được chủ động thực hiện mà chủ yếu dựa vào các lớp tập huấn, bồi dưỡng do Sở, Phòng GD-ĐT tổ chức; tính chuyên nghiệp chưa cao, khả năng chỉ đạo và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật chưa tốt. Một số cán bộ quản lí còn có tư tưởng ỷ lại, thiếu chủ động, trông chờ vào sự chỉ việc, hướng dẫn của cấp trên dẫn đến chậm trễ trong việc giải quyết các vấn đề tại cơ sở. 2.2. Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh 2.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí và giáo viên về hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở 2.2.1.1. Mục đích của biện pháp - Giúp đội ngũ cán bộ quản lí, GV và HS trong các trường trung học cơ sở có nhận thức đầy đủ hơn về vai trò, tầm quan trọng của HĐDH theo định hướng PTNL HS. - Tạo ra sự đồng tâm, nhất trí, đoàn kết phấn đấu của cả đội ngũ cán bộ quản lí, GV và HS trong các nhà trường. Từ đó, giúp họ thay đổi trong nhận thức và hành động, điều chỉnh mọi hoạt động, đặc biệt là HĐDH theo tiếp cận PTNL HS để nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường đáp ứng được yêu cầu đổi mới hiện nay. 2.2.1.2. Nội dung và cách thức tổ chức thực hiện Trước hết, hiệu trưởng - người đứng đầu nhà trường phải không ngừng học tập, nghiên cứu các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá XI) về đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT; Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội về “đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”; Quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông”, Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể của Bộ GD-ĐT, Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kì 2015-2020... Trên cơ sở này, hiệu trưởng phân tích hệ thống các mục tiêu quản lí của nhà trường, trong đó có mục tiêu quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS trong giai đoạn đổi mới hiện nay. Nhận thức được chính xác vị trí, vai trò của HĐDH theo định hướng PTNL HS, hiệu trưởng cần có hình thức phù hợp để nâng cao nhận thức trong toàn đội ngũ cán bộ quản lí, GV, nhân viên của trường về tầm quan trọng của HĐDH theo định hướng PTNL HS đối với việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị của nhà trường, đặc biệt với việc thực hiện các nhiệm vụ của ngành Giáo dục trong giai đoạn mới hướng tới việc phát triển phẩm chất và năng lực của người học. Cụ thể: - Ban Giám hiệu nhà trường thường xuyên tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ quản lí, GV về vai trò, vị trí quan trọng của HĐDH theo định hướng PTNL HS trong nhà trường, chỉ đạo các đơn vị trong trường tổ chức tốt các hội nghị cấp tổ, hội nghị công chức, viên chức hằng năm, giao chỉ tiêu phấn đấu cho từng lớp và thực hiện kí kết giữa hiệu trưởng với GV về từng mặt phấn đấu cụ thể để từ đó GV có những định hướng và nhận thức rõ về HĐDH theo định hướng PTNL HS. - Hiệu trưởng xác định HĐDH theo định hướng PTNL HS là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong năm học, nhiệm vụ chính trị của nhà trường; thường xuyên thông qua các hoạt động giáo dục tập thể, toàn trường, họp hội đồng trường, sinh hoạt tổ chuyên môn, các đợt bồi dưỡng chuyên môn, hội thảo..., đặc biệt là định kì tổ chức các cuộc họp với các GV để kiểm tra, chỉ đạo triển khai các HĐDH theo định hướng PTNL HS bên cạnh các hoạt động khác trong nhà trường để cán bộ quản lí, GV toàn trường chú ý thực hiện tốt HĐDH; cung cấp những tài liệu cần thiết mà mỗi GV cần phải nắm được VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 11 như: chỉ thị, nghị quyết của cấp trên, mục tiêu cấp học, chương trình giảng dạy các môn học, kế hoạch năm học của trường, cùng các văn bản hướng dẫn có liên quan để từ đó GV hiểu rõ được cách làm, thấy rõ được vai trò trách nhiệm của mình. - Hiệu trưởng chỉ đạo các bộ phận tổ chức tốt các chuyên đề đội trong năm học, các hội thảo về chương trình giáo dục, rèn luyện kĩ năng sống cho HS ngoài các chủ đề theo quy định của cấp trên như: “Phòng chống ma túy và các tệ nạn xã hội trong học đường”, “Phòng chống tác hại của thuốc lá”, “Phòng tránh lạm dụng game”, các chuyên đề giáo dục về giới cho HS, cùng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp cho HS được tham gia, được thể hiện bản thân và học tập qua từng hoạt động. Từ đó, giúp HS hiểu rõ ý nghĩa, tầm quan trọng của học tập theo định hướng PTNL HS. - Bên cạnh đó, hiệu trưởng nhà trường cũng cần quan tâm đến việc nâng cao nhận thức của phụ huynh HS về HĐDH theo định hướng PTNL HS, giúp họ thấy được vai trò quan trọng của mình trong việc phối hợp với GV để giáo dục con em mình thông qua một số hình thức như tuyên truyền trong các cuộc họp phụ huynh, mời phụ huynh tham dự các buổi chuyên đề, hội giảng về HĐDH theo định hướng PTNL HS, gửi tới phụ huynh một số các văn bản quan trọng của nhà trường liên quan đến HĐDH theo định hướng PTNL HS,... - Chỉ đạo bộ phận phụ trách treo các khẩu hiệu tuyên truyền và các hình ảnh về HĐDH theo định hướng PTNL HS tại phòng GV và các vị trí dễ quan sát trong nhà trường nhằm động viên, khuyến khích GV và HS tích cực dạy và học theo định hướng PTNL HS. 2.2.1.3. Điều kiện để thực hiện biện pháp - Hiệu trưởng cần có ý thức thường trực, đi đầu và hành động đổi mới trong quản lí theo định hướng “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. - Đội ngũ cán bộ quản lí mà đứng đầu là hiệu trưởng phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, thường xuyên tìm kiếm tích luỹ các nguồn tài liệu, khai thác các thông tin có liên quan đến công tác quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS. - Mỗi GV phải nhận thức sâu sắc công việc quan trọng của mình là làm sao tạo được những điều kiện thuận lợi nhất để mỗi HS mình có thể phát triển hết khả năng vốn có của bản thân, hình thành được những tính cách thói quen như mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông đã đề ra. 2.2.2. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học cho đội ngũ giáo viên trung học cơ sở 2.2.2.1. Mục tiêu của biện pháp Xây dựng được đội ngũ GV có phẩm chất và năng lực tốt, yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao trong việc đào tạo thế hệ trẻ, thường xuyên phấn đấu để trở thành GV giỏi toàn diện đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 2.2.2.2. Nội dung và cách thức tổ chức thực hiện Năng lực tổ chức dạy học của GV hết sức quan trọng. GV là nhân tố quyết định đến chất lượng và sự thành công của đổi mới giáo dục. Nếu năng lực tổ chức dạy học của GV kém thì HĐDH theo định hướng PTNL HS không thể đạt được mục tiêu đặt ra. Do đó, hiệu trưởng cần chỉ đạo các bộ phận thực hiện tốt các công việc sau: - Hiệu trưởng chủ động phối hợp với các trường đào tạo sư phạm, phòng GD-ĐT để tổ chức các chuyên đề, hội thảo tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ GV. Hằng năm, hiệu trưởng xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cử các GV đi học nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ chính trị. Tạo điều kiện về thời gian, kinh phí, tài liệu cho GV tham gia học tập. Thực hiện nghiêm túc việc học bồi dưỡng thường xuyên tại đơn vị, Ban Giám hiệu thường xuyên kiểm tra, ghi nhận, đánh giá việc học tập của từng GV để có những điều chỉnh phù hợp; thực hiện tốt việc sinh hoạt chuyên môn, khuyến khích các cá nhân mạnh dạn trao đổi giải pháp, cách thức tổ chức lớp học, PPDH hiệu quả để giúp mọi người học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ lẫn nhau. - Ban Giám hiệu tích cực dự giờ, góp ý tiết dạy nhằm giúp GV nhận rõ mục đích, nội dung và các hình thức tổ chức tiết học hiệu quả theo tinh thần đổi mới, thực hiện đổi mới PPDH, xây dựng đề kiểm tra, đánh giá theo hướng PTNL cho HS trong tập thể GV nhà trường. - Hàng năm, hiệu trưởng thực hiện việc điều tra cơ bản về chất lượng đội ngũ GV, nhu cầu học tập của cán bộ, GV, nhân viên để từ đó xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nhằm phát triển chất lượng nguồn nhân lực tại đơn vị, tìm ra các nguyên nhân của hạn chế, yếu kém để khắc phục. - Sắp xếp lại đội ngũ GV thật hợp lí dựa theo năng lực chuyên môn. Thống kê trình độ, năng lực đội ngũ GV để tham mưu với Phòng Nội vụ quận/huyện có kế hoạch luân chuyển GV giữa các trường để điều hòa chất lượng giảng dạy giữa các trường trong quận một cách đồng đều giúp theo dõi và giúp đỡ những GV còn yếu về năng lực tổ chức dạy học từng bước tự tin nâng cao chất lượng giảng dạy của bản thân. - Tham mưu tích cực với UBND quận/huyện tuyển đủ số GV dạy các môn, đặc biệt là các môn quan trọng cho HĐDH theo định hướng PTNL HS (tin học, ngoại VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 12 ngữ); tham mưu cho việc xây dựng cơ chế tuyển chọn GV căn cứ vào trình độ, năng lực giảng dạy, phẩm chất nghề nghiệp. Ưu tiên tuyển chọn các GV có trình độ trên chuẩn, tốt nghiệp loại giỏi để dần thay thế đội ngũ GV lớn tuổi, năng lực tổ chức dạy học hạn chế. - Điều động, tạo điều kiện cho GV đi học chuyên môn nghiệp vụ hàng năm sao cho mọi GV đều có cơ hội học tập nâng cao trình độ chuyên môn và khả năng cống hiến cho sự nghiệp giáo dục. Quan trọng hơn là tạo điều kiện cho GV tự học, tự bồi dưỡng: Thường xuyên liên hệ cho GV tham dự các chuyên đề dạy học tích cực tại các trường trong và ngoài quận/huyện để GV được học hỏi lẫn nhau, năng lực dạy học được nâng cao. - Tăng cường công tác dự giờ, kiểm tra, đánh giá (đặc biệt là đột xuất) để nắm tình hình dạy học; góp ý, điều chỉnh kịp thời cho GV về chuyên môn, nghiệp vụ, cách làm việc khoa học và sự tác động kịp thời đến năng lực HS. - Xây dựng tổ chuyên môn hoạt động có nền nếp, sinh hoạt đều đặn hàng tháng, để GV bàn bạc, thảo luận, trao đổi những khó khăn, vướng mắc trong quá trình dạy học, từ đó đề ra các biện pháp, thống nhất cách giải quyết các khó khăn, vướng mắc đó một cách tốt nhất dựa theo đặc điểm, tình hình cụ thể của từng lớp. - Xác định rõ trọng tâm của HĐDH theo định hướng PTNL HS là đổi mới PPDH, tập trung vào việc phát huy năng lực sáng tạo, năng lực vận dụng tri thức của HS vào thực tiễn cuộc sống. 2.2.2.3. Điều kiện thực hiện - Hiệu trưởng phải luôn tiên phong trong quá trình tự học để nâng cao năng lực chuyên môn và năng lực quản lí của bản thân; phải có tầm nhìn, có tâm và có tài, cân nhắc phù hợp để ra quyết định quản lí đúng đắn. - Để thực hiện tốt kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng thì nhà trường cần có sự hỗ trợ về kinh phí, thời gian, cơ sở vật chất phục vụ công tác bồi dưỡng; có chế độ khen thưởng hợp lí để động viên, khuyến khích mọi cá nhân nỗ lực học tập. 2.2.3. Tăng cường chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh 2.2.3.1. Mục tiêu của biện pháp - Giúp cho GV luôn luôn tìm tòi những PPDH tích cực hướng tới PTNL HS. - Nhằm tạo điều kiện để HS được học tập một cách chủ động, tích cực, biết cách vận dụng kiến thức đã học vào những tình huống thực tiễn một cách linh hoạt, từ đó phát triển tư duy, năng lực vốn có của HS; khơi dậy ở HS ước mơ, hình thành thái độ học tập đúng đắn và ý chí vươn lên vượt mọi khó khăn trong học tập. 2.2.3.2. Nội dung và cách thức tổ chức thực hiện - Hiệu trưởng cần tổ chức cho GV nghiên cứu học tập các văn bản hướng dẫn của Bộ, Sở GD-ĐT về đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS. Từ việc nắm vững các định hướng đó, mỗi GV phải căn cứ vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của lớp học mình để lựa chọn PPDH phù hợp nhằm giúp mỗi HS thu nhận được kiến thức bằng sự cố gắng vừa sức và bằng cách thức thích hợp với từng đối tượng HS, biết vận dụng kiến thức vừa học vào giải quyết các tình huống trong thực tiễn và qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, HS được củng cố kiến thức, thể hiện hiểu biết, tình cảm bản thân hướng tới sự phát triển tối ưu nhất cho năng lực của từng em theo từng nhóm hoạt động trải nghiệm khác nhau. - Hiệu trưởng cần chỉ đạo hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn thật hiệu quả sao cho có sự góp ý, rút kinh nghiệm thật kĩ sau mỗi tiết thao giảng, từ đó thống nhất cách thức, PPDH đặc trưng cho từng môn, tiết dạy. Chỉ đạo GV thực hiện giảng dạy theo hướng phân hóa đối tượng HS, đưa ra những yêu cầu phù hợp với năng lực từng em trong mỗi hoạt động, từ đó theo dõi, giúp đỡ các em tiến bộ. - Hiệu trưởng cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất và phương tiện dạy học hiện đại để GV có thể sử dụng hiệu quả thiết bị dạy học vào từng tiết dạy giúp HS hào hứng học tập, từ đó nâng cao dần chất lượng giờ học. - Hiệu trưởng cần nghiên cứu kĩ thực trạng trường mình về đặc điểm đội ngũ GV, đối tượng HS, từ đó xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH, thành lập Ban chỉ đạo đổi mới PPDH bao gồm Ban Giám hiệu, các tổ trưởng chuyên môn và GV cốt cán có kinh nghiệm sử dụng PPDH hiệu quả, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên và cùng chuẩn bị tâm thế và điều kiện tốt nhất cho việc sẵn sàng đổi mới PPDH. Ban chỉ đạo đổi mới PPDH cùng nhau xây dựng một tiết dạy mẫu theo định hướng PTNL HS, chọn GV và HS thực hiện tiết dạy mẫu này cho GV toàn trường dự, sau đó tổ chức họp rút kinh nghiệm tiết dạy và đưa ra những định hướng chung, thống nhất chung trong việc thực hiện đổi mới PPDH; sau đó, thực hiện đại trà việc đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS ở tất cả các bộ môn và tổ khối. Yêu cầu lúc đầu là mỗi GV phải đăng kí một tiết dạy tốt có vận dụng việc đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS, sau đó từng bước nâng lên hai rồi ba tiết. Ban chỉ đạo cần thực hiện dự giờ nghiêm túc, chú ý rút kinh nghiệm sau mỗi tiết dạy, động viên, khuyến khích sự cố gắng của từng GV trong mỗi hoạt động có tiến bộ dù nhỏ nhất, góp ý giúp đỡ GV còn hạn chế trong cách thức tổ chức, vận dụng PPDH. Cuối cùng, cần kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm. Sau mỗi học kì hoặc cuối năm học, Ban chỉ đạo nên tổng kết đánh giá kết quả đạt được, thực hiện khen VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 13 thưởng đối với các cá nhân có sự tiến bộ và cố gắng trong việc đổi mới PPDH, nhắc nhở, phê bình những cá nhân chưa thật sự cố gắng; tổ chức trao đổi kinh nghiệm với các trường bạn và tiếp tục duy trì, củng cố việc đổi mới PPDH qua các năm tiếp theo. - Hiệu trưởng chỉ đạo thực hiện đổi mới PPDH, áp dụng các PPDH tích cực phải được triển khai và tiến hành một cách đồng bộ trong các tổ chuyên môn và từng GV trong nhà trường. Hằng năm, hiệu trưởng cần rà soát lại trình độ, năng lực của GV, phân công GV giảng dạy cho phù hợp, thực hiện nghiêm túc kế hoạch dạy học. Trên cơ sở bồi dưỡng GV về đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS, hiệu trưởng chỉ đạo GV thực hiện đổi mới triệt để trong từng tiết dạy, từng bài học và từng môn học; đưa các PPDH tích cực vào vận dụng phù hợp với thực tế từng lớp cùng với các hình thức học tập tích cực như học cá nhân, học theo nhóm, dạy học cả lớp, dạy học ngoài lớp nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động của HS; chỉ đạo GV phát huy hiệu quả việc sử dụng đồ dùng, trang thiết bị dạy học trong các tiết học, tận dụng tối đa đồ dùng được cấp phát. Chủ động và tích cực làm đồ dùng dạy học phục vụ cho bài dạy; phát động phong trào thi đua làm đồ dùng dạy học, thành lập câu lạc bộ trong nhà trường nhằm thu hút HS cùng tham gia làm đồ dùng dạy học với GV; khuyến khích soạn bài, giảng dạy bằng giáo án điện tử, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Ban Giám hiệu, tổ chuyên môn tăng cường dự giờ, thăm lớp dưới nhiều hình thức để nắm được thực trạng đổi mới PPDH của GV. Tổ chức rút kinh nghiệm giờ dạy của GV đảm bảo tính khoa học, chính xác, đặc biệt về PPDH, sử dụng đồ dùng dạy học, làm tốt công tác tư vấn cho GV 2.2.3.3. Điều kiện thực hiện - Hiệu trưởng phải giao quyền chủ động cho Ban chỉ đạo trong việc xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH, tạo các điều kiện về cơ sở vật chất, phương tiện dạy học hiện đại và cả nguồn lực cho việc thực hiện đổi mới PPDH. - Hiệu trưởng cần động viên, khích lệ và có chế độ đãi ngộ để tạo động lực cho tập thể đội ngũ GV có sự quyết tâm thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS. - Đội ngũ GV phải có ý thức vươn lên, sáng tạo, tự giác tiếp cận nhanh trong việc đổi mới PPDH theo định hướng PTNL HS. 2.2.4. Tăng cường quản lí việc thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học của giáo viên và tổ chuyên môn 2.2.4.1. Mục tiêu của biện pháp - Giúp cho HĐDH trong nhà trường đi vào nền nếp, thực hiện đúng theo phân phối chương trình, đảm bảo không có sự cắt xén hay giãn tiết mà vẫn có hướng mở trong việc linh động phù hợp với thực tế trình độ của HS, nâng cao hiệu quả sinh hoạt tổ chuyên môn, từ đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trung học cơ sở. - Nhằm thu thập thông tin về tình hình chất lượng, nội dung và tổ chức HĐDH theo định hướng PTNL HS trên thực tế có phù hợp với kế hoạch đặt ra không để phát hiện kịp thời các sai lệch và đưa ra các điều chỉnh kịp thời. - Nhằm phát hiện các mối liên hệ ngược về bản thân và các quyết định quản lí dạy học có phù hợp không để điều chỉnh, nâng cao tính khả thi của quyết định. Từ đó, tác động đến hành vi của GV nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm của nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 2.2.4.2. Nội dung và cách thức tổ chức thực hiện - Hiệu trưởng tăng cường kiểm tra việc thực hiện quy chế chuyên môn bằng cách: + Xây dựng và thực hiện có hiệu quả kế hoạch kiểm tra GV theo quy định mà Bộ, Sở, Phòng GD-ĐT đề ra. Thực hiện tốt hướng dẫn sau kiểm tra, phát huy triệt để hiệu quả công tác tự kiểm tra của hiệu trưởng, đẩy mạnh kiểm tra đột xuất theo chuyên đề; + Xây dựng và hoàn chỉnh các tiêu chí đánh giá giờ dạy theo định hướng PTNL HS sao cho hợp lí, khoa học và dân chủ; + Kiện toàn đội ngũ làm công tác kiểm tra giáo dục (phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn). Thường xuyên bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, chính trị cho đội ngũ này; + Tăng cường công tác kiểm tra tập trung vào việc thực hiện chương trình, kế hoạch của GV, của tổ chuyên môn dưới các hình thức: toàn diện, chuyên đề, đột xuất. Đặc biệt, tăng cường kiểm tra đột xuất để kịp thời phát hiện ra các sai phạm trong HĐDH; + Phân công cụ thể nhiệm vụ cho các cá nhân, bộ phận trong tổ kiểm tra; quy định rõ ràng các loại hồ sơ chuyên môn, cách thức, tiêu chí đánh giá trong kiểm tra ngay từ đầu năm học; + Chỉ đạo thống nhất các tổ, nhóm chuyên môn về kế hoạch dạy học, cách thức báo cáo, duy trì dự giờ, thao giảng, chuyên đề để nâng cao năng lực giảng dạy cho GV; + Ban Giám hiệu tích cực tham gia các cuộc họp tổ khối theo đúng quy định (2 lần/tuần) để có những góp ý, điều chỉnh cho việc thực hiện kế hoạch của từng tổ khối. Chú ý việc sinh hoạt tổ khối cần hướng vào việc nghiên cứu mục tiêu bài học, thảo luận các phương phương dạy học hiệu quả cho các bài dạy trong hai tuần tới, những lưu ý chung của phân môn, của chương trình sao cho việc giảng dạy trong tổ khối thống nhất, đồng đều và đạt được mục tiêu bài học. Hiệu trưởng chú ý tổ khối trong việc giúp đỡ các GV trẻ, mới ra trường; chú trọng xây dựng, bồi dưỡng những nhân tố tích cực trong mỗi tổ khối để tạo nguồn kế cận, tiến cử và đề bạt với cấp trên việc bổ nhiệm các cá nhân nổi trội để làm động lực phấn đấu như một kết quả xứng đáng với nỗ lực, cống hiến cho tập thể, cho ngành Giáo dục. VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 9-14; 19 14 - Hiệu trưởng tổ chức các hội thảo, chuyên đề, hội thi nhằm chia sẻ về kinh nghiệm giảng dạy, PPDH hiệu quả, đưa ra những tháo gỡ cho việc dạy học các môn học, tiết học mà nhiều GV còn băn khoăn, thắc mắc; thường xuyên tổ chức hội thi GV giỏi, GV chủ nhiệm giỏi cấp trường nhằm lựa chọn ra các nhân tố nổi trội tuyên dương, khen thưởng và đẩy mạnh phong trào thi đua dạy tốt - học tốt tại trường. 2.2.4.3. Điều kiện thực hiện - Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng phải xây dựng kế hoạch năm, kế hoạch chuyên môn trường thật cụ thể, từ đó cố gắng phát huy hết tác dụng của tổ khối trong việc thực hiện các kế hoạch đã đặt ra; tránh việc sinh hoạt tổ khối chỉ là chiếu lệ không đi vào thực chất, không hướng vào việc giải quyết các khó khăn trong giảng dạy của từng GV. - Hiệu trưởng phải lựa chọn các tổ trưởng chuyên môn là những người có uy tín, phẩm chất và năng lực tốt, nhiệt tình công tác; đồng thời phải tạo điều kiện tối ưu về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và cả tài chính cho các tổ chuyên môn hoạt động một cách hiệu quả nhất. - Mọi hoạt động kiểm tra phải hướng đến mục tiêu nhằm giúp đỡ GV thực hiện tốt hơn nhiệm vụ bản thân, tránh gây tâm lí căng thẳng cho GV khi thực hiện kiểm tra. 2.2.5. Tăng cường xây dựng, sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; khai thác hiệu quả công nghệ thông tin trong quản lí hoạt động dạy học 2.2.5.1. Mục tiêu của biện pháp - Tạo điều kiện quan trọng cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học, góp phần PTNL HS theo đúng định hướng đổi mới giáo dục hiện nay và thực hiện tốt nguyên lí giáo dục của Đảng và Nhà nước “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. - Tạo điều kiện đẩy mạnh hoạt động học tập của HS trên cơ sở tự giác, tự khám phá kiến thức, thông qua hoạt động thực hành, thí nghiệm, trải nghiệm sáng tạo và giúp GV thực hiện tốt việc đổi mới PPDH trên cơ sở của sự đồng bộ, hệ thống và chất lượng cao của cơ sở vật chất, thiết bị dạy học. HS được tiếp cận với nhiều đồ dùng trực quan hiệu quả và các trang thiết bị dạy học hiện đại để có cơ hội học thông qua các hoạt động, được quan sát, tìm tòi, phát hiện, tự khám phá kiến thức qua sự hướng dẫn, giúp đỡ của GV. 2.2.5.2. Nội dung và cách thức tổ chức thực hiện - Hiệu trưởng cần tham mưu với phòng GD-ĐT cũng như cấp ủy chính quyền địa phương trong việc tập trung các nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học cho nhà trường. Bên cạnh đó, hiệu trưởng cũng tham mưu với phòng GD-ĐT để cung cấp đầy đủ trang thiết bị dạy học theo danh mục thiết bị dạy học tối thiểu của Bộ GD-ĐT quy định, bổ sung thường xuyên những thiết bị đồ dùng bị hỏng, tăng cường đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại (máy chiếu đa năng, bảng tương tác) cho nhà trường; phát động và duy trì hiệu quả phong trào thi đua làm đồ dùng dạy học của GV để bổ sung thêm nguồn đồ dùng dạy học cho việc giảng dạy đạt hiệu quả. Công tác xã hội hóa giáo dục cần được đẩy mạnh nhằm huy động mọi nguồn lực trong và ngoài nhà trường, các tổ chức, cá nhân có lòng hảo tâm đóng góp xây dựng nhà trường ngày một khang trang hơn. - Phân công quản lí việc bảo quản, tu bổ cơ sở vật chất và đồ dùng dạy học cho phó hiệu trưởng phụ trách hành chính - bán trú và nhân viên thư viện - thiết bị; thường xuyên kiểm tra việc mua sắm, sửa chữa cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hàng tháng và theo định kì hàng năm. - Hiệu trưởng chủ động bố trí kinh phí trang bị máy tính, máy chiếu, hòa mạng Internet phục vụ cho công tác quản lí, chỉ đạo: thông tin, báo cáo qua mạng, xây dựng trang web nhà trường. Ban Giám hiệu chủ động học tập, nâng cao trình độ sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng các phần mềm quản lí HS, phần mềm ra đề kiểm tra, quản lí hồ sơ GV - Tạo điều kiện trang bị đầy đủ các phương tiện dạy học hiện đại cho GV từ nhiều nguồn (tham mưu, xã hội hóa). Tổ chức tập huấn cho GV cách thức sử dụng các thiết bị dạy học, cách soạn giảng trên các phần mềm bổ trợ PowerPoint, active... để tạo ra các tiết dạy hào hứng, sôi động, cuốn hút HS tích cực học tập. Tổ chức các kì thi thiết kế bài giảng hay thi GV dạy giỏi để khuyến khích việc ứng dụng công nghệ thông tin của GV. Xây dựng các kho tư liệu bài giảng tại trường để GV cùng sử dụng và thường xuyên kiểm tra, rút kinh nghiệm việc vận dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy của GV. Xây dựng đội ngũ GV nòng cốt về công nghệ thông tin để triển khai và đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong nhà trường. 2.2.5.3. Điều kiện thực hiện - Hiệu trưởng phải có đủ uy tín, có khả năng tham mưu, thuyết phục sự ủng hộ của chính quyền địa phương và các lực lượng xã hội trong việc đầu tư cơ sở vật chất của nhà trường. - Khi sử dụng các nguồn tài chính, hiệu trưởng phải công khai, minh bạch, đúng mục đích, đúng chế độ chính sách và tiết kiệm; có đủ hồ sơ, sổ sách thu, chi đầy đủ rõ ràng, đúng quy định tài chính. - Cán bộ, GV, nhân viên nhà trường phải có nhận thức đúng đắn về vai trò của cơ sở vật chất, thiết bị dạy học trong HĐDH, từ đó có ý thức sử dụng và bảo quản cơ sở vật chất, thiết bị dạy học một cách hợp lí. (Xem tiếp trang 19) VJE Tạp chí Giáo dục, Số 450 (Kì 2 - 3/2019), tr 15-19 19 được huy động các nguồn lực từ xã hội thông qua vay tín dụng trong nước và nước ngoài, để bổ sung nguồn vốn cho phát triển GD-ĐT, xây dựng cơ sở vật chất... 3. Kết luận Từ những vấn đề trên, có thể khẳng định, cuộc CMCN 4.0 ra đời là xu hướng tất yếu của thời đại. Nó đặt ra cho các cơ sở giáo dục đại học ở nước ta nói chung, các TCĐ nói riêng phải vận động không ngừng. Theo đó, các nhà trường muốn nâng cao được chất lượng đào tạo nhằm đáp ứng thiết thực với nhu cầu của NNL mà thị trường lao động đang cần trong bối cảnh này thì cần phải tranh thủ mọi tiềm năng vốn có của mình; biết khai thác tối ưu những giá trị mà cuộc cách mạng đem lại, nhất là những thành tựu về lĩnh vực công nghệ thông tin, số hóa vào trong đào tạo; từng bước đưa những kiến thức, yêu cầu mà xu hướng của cuộc cách mạng đang hiện hữu để đưa vào trong chương trình, nội dung đào tạo... thì mới đảm bảo cho các nhà trường tồn tại và ngày càng phát triển, đáp ứng tốt với nhu cầu của thực tiễn đặt ra. Tài liệu tham khảo [1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. [2] Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật. [3] Nguyễn Hồng Minh (2017). Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và những vấn đề đặt ra đối với hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Tạp chí Lao động và Xã hội, số tháng 2/2017. [4] Nguyễn Viết Thảo (2017). Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Tạp chí Lí luận chính trị, số 5/2017. [5] Phan Chí Thành (2018). Cách mạng công nghiệp 4.0 - Xu thế phát triển của giáo dục trực tuyến. Tạp chí Giáo dục, số 421, tr 43-46; 19. [6] Thủ tướng Chính phủ (2012). Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 (Ban hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012). [7] Phạm Ngọc Trang (2018). Cách mạng công nghiệp 4.0 - Thực tiễn và thách thức đặt ra đối với các trường đại học và đội ngũ giảng viên trẻ. Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt, kì 2 tháng 5, tr 90-93. [8] Nguyễn Thị Thanh Tùng - Ngô Văn Tuần (2018). Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học Việt Nam đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Tạp chí Giáo dục, số 426, tr 1-4. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ... (Tiếp theo trang 14) 3. Kết luận Thực tế cho thấy, không có biện pháp nào là “vạn năng” mà thông thường, để giải quyết một nhiệm vụ, một vấn đề cụ thể, phải vận dụng, phối hợp nhiều biện pháp. Trong các biện pháp nêu trên, biện pháp 1 có ý nghĩa định hướng, đóng vai trò nền tảng cho việc thực hiện các biện pháp khác vì chỉ có nhận thức đúng thì mới có hành động đúng; biện pháp 2 có tính hạt nhân, đóng vai trò then chốt, quyết định đến chất lượng HĐDH; các biện pháp 3, 4, 5 có vai trò quan trọng, tạo điều kiện, hỗ trợ HĐDH, để các nhà quản lí phát huy sức mạnh tổng hợp trong quản lí HĐDH theo định hướng PTNL HS trong bối cảnh hiện nay. Tài liệu tham khảo [1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. [2] Bộ GD-ĐT (2018). Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT). [3] Ban Chấp hành Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh (2015). Nghị quyết đại hội Đại biểu Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X nhiệm kì 2015 -2020. [4] Trần Trung Dũng (2016). Quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Luận án tiến sĩ Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Vinh. [5] Đỗ Thị Thanh Thuỷ (chủ biên) - Nguyễn Thành Vinh - Hà Thế Truyền - Nguyễn Thị Tuyết Hạnh (2017). Quản lí hoạt động dạy học trong trường phổ thông. NXB Giáo dục Việt Nam. [6] Hoàng Anh Tuấn (2017). Quản lí hoạt động dạy học của các trường trung học cơ sở huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. Tạp chí Giáo dục và Xã hội, số 76 (137) - tháng 7/2017, tr 113-115. [7] Phạm Thị Mai Loan (2016). Một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn trung học cơ sở tại thành phố Hải Phòng theo tiếp cận phát triển năng lực người học. Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt tháng 5, tr 168-172; 167.