Mối liên quan giữa đặc điểm carabelli và kích thước răng cối lớn hàm trên

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017 557 MỐI LIÊN QUAN GIỮA ĐẶC ĐIỂM CARABELLI VÀ KÍCH THƢỚC RĂNG CỐI LỚN HÀM TRÊN Huỳnh Kim Khang*; Nguyễn Xuân Linh* TÓM TẮT Mục tiêu: xác định tỷ lệ biểu hiện đặc điểm Carabelli ở các răng cối lớn hàm trên và mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thước các răng cối lớn hàm trên. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu cắt ngang mô tả và phân tích, mẫu nghiên cứu gồm 100 mẫu hàm thạch cao từ 20 - 23 tuổi (48 nam, 52 nữ). Đánh giá và phân loại đặc điểm Carabelli theo Dahlberg (1956). Đo kích thước gần xa, ngoài trong răng cối lớn thứ nhất, thứ hai hàm trên theo Moorrees (1957). Kết quả: ở răng cối lớn thứ nhất hàm trên, tỷ lệ biểu hiện đặc điểm Carabelli dạng hố rãnh cao nhất (39%) và thấp nhất là Carabelli dạng núm (25%). Ở răng cối lớn thứ hai, các răng không có Carabelli chiếm tỷ lệ cao nhất (93%). Tỷ lệ biểu hiện đặc điểm Carabelli giữa nam và nữ khác nhau không có ý nghĩa thống kê ở cả răng cối lớn thứ nhất và răng cối lớn thứ hai. Đặc điểm Carabelli với kích thước ngoài trong và kích thước gần xa ở răng cối lớn 1 hàm trên có liên quan có ý nghĩa thống kê (lần lượt là 0,50 và 0,42); ở răng cối lớn 2 lần lượt 0,44 và 0,20. Kết luận: ở răng cối lớn thứ nhất hàm trên, Carabelli dạng hố rãnh chiếm tỷ lệ cao nhất; răng cối lớn thứ hai các răng không có Carabelli chiểm tỷ lệ cao nhất. Có mối tương quan thuận giữa đặc điểm Carabelli và kích thước các răng cối lớn hàm trên, đặc biệt giữa đặc điểm Carabelli với kích thước ngoài trong. * Từ khóa: Răng cối lớn hàm trên; Kích thước gần xa; Kích thước ngoài trong; Đặc điểm Carabelli. Correlation between the Carabelli Trait and Crown Diameters of the Maxillary Molars Summary Objectives: To determine the frequencies of Carabelli trait on maxillary molars and correlation between the Carabelli trait and crown diameters of maxillary molars. Subjects and methods: Descriptive cross-sectional and analytic study design, the sample consisted of 100 dental casts (at the age of 20 - 23; 48 male, 52 female). Carabelli trait were evaluated and classified by Dahlberg (1956). The mesiodistal, buccolingual crown diameters were measured by Moorrees (1957). Results: On maxillary first molar, the frequency of pit, groove form was the highest (39%) and tubercular form was the lowest (25%). On maxillary second molar, the frequency of no trait was the highest (93%). There was no significant difference in frequency of Carabelli trait between two sexes. There were positive correlations between Carabelli trait and the buccolingual, mesiodistal crown diameters on maxillary first molar (r = 0.50, r = 0.42); on maxillary second molar (r = 0.44, r = 0.20). Conclusions: On maxillary first molar, the frequency of pit, groove form was the highest; on maxillary second molar, the frequency of no trait was the highest. There were a positive correlations between Carabelli trait and crown diameters of maxillary molars. * Keywords: Maxillary molars; Mesiodistal crown diameter; Buccolingual crown diameter; Carabelli trait. * Khoa Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Dược TP. HCM Người phản hồi (Corresponding): Huỳnh Kim Khang (kimkhanghuynh@yahoo.com) Ngày nhận bài: 29/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 03/09/2017 Ngày bài báo được đăng: 07/09/2017 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017 558 ĐẶT VẤN ĐỀ Khi nói về đặc điểm hình thái ở răng cối lớn hàm trên là nói đến đặc điểm Carabelli. Đặc điểm Carabelli là một đặc điểm hình thái học thường thấy ở mặt trong gần của múi gần trong răng cối lớn hàm trên [1]. Mức độ biểu hiện của đặc điểm Carabelli có thể từ một hố nhỏ, một rãnh cạn đến phát triển hoàn thiện như một múi răng (múi thứ năm). Đặc điểm Carabelli có giá trị trong nghiên cứu về pháp nha, nhân học và chủng tộc [7]. Nhiều nghiên cứu thực hiện nhằm xác định tỷ lệ biểu hiện của đặc điểm Carabelli cũng như mối liên hệ của nó đối với kích thước răng cối lớn hàm trên. Keene [4] nghiên cứu cho thấy chiều gần xa của răng cối lớn thứ nhất hàm trên lớn hơn ở răng có đặc điểm Carabelli. Noss và CS (1983) [6] nghiên cứu trên người Pima Indians, Reid và CS (1991) [8] nghiên cứu trên người Kwengo cho thấy có mối liên hệ gần giữa kích thước răng cối lớn hàm trên với đặc điểm Carabelli, ở nam biểu hiện rõ nét hơn ở nữ. Gần đây nhất là nghiên cứu của Harris [3] cho thấy có mối liên hệ giữa mức độ biểu hiện đặc điểm Carabelli với kích thước gần xa và kích thước ngoài trong của răng cối lớn thứ nhất hàm trên, tuy nhiên mối liên hệ này chỉ có ở nam mà không có ở nữ. Do đó, chúng ta có thể thấy giữa đặc điểm Carabelli và kích thước của răng cối lớn hàm trên có một mối liên hệ nhất định, răng có đặc điểm Carabelli, kích thước răng thường lớn hơn. Xuất phát từ thực tế đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu về tương quan giữa mức độ biểu hiện Carabelli và kích thước răng cối lớn hàm trên với mục tiêu: - Xác định tỷ lệ biểu hiện của đặc điểm Carabelli ở răng cối lớn hàm trên. - Xác định mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thước các răng cối lớn hàm trên. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu. - Chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống đáp ứng với tiêu chuẩn chọn mẫu. - Tiêu chuẩn chọn mẫu: có đủ răng cối lớn thứ nhất và thứ hai hàm trên. Răng không bị sâu, bị trám, không bị mòn. - Loại khỏi nghiên cứu mẫu hàm bị bọt, bị khiếm khuyết ở những vị trí là điểm mốc đo. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. * Cỡ mẫu: 100 mẫu hàm thạch cao ở độ tuổi 20 - 23 tuổi (48 nam, 52 nữ). * Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu cắt ngang mô tả và phân tích. * Phương pháp quan sát đặc điểm Carabelli: Quan sát trên mẫu hàm thạch cao mặt trong gần các răng cối lớn 1 và 2 hàm trên bằng mắt thường kết hợp với kính lúp có độ phóng đại gấp 4 lần, đánh giá và phân loại đặc điểm Carabelli theo Dahlberg (1963) [1] gồm 8 mức độ: (hình 1). Hình 1: Mức độ biểu hiện đặc điểm Carabelli. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017 559 Trong xử lý số liệu, từ 8 mức độ nêu trên, phân chia vào ba dạng: - Không có biểu hiện Carabelli: mức độ 0. - Carabelli dạng hố và rãnh: mức độ 1, 2, 3, 4. - Carabelli dạng núm: mức độ 5, 6, 7. * Đo kích thước gần xa, ngoài trong răng cối lớn bằng thước kẹp điện tử: Kích thước gần xa và kích thước ngoài trong răng cối lớn hàm trên đo theo phương pháp của Moorrees và CS (1957) [5]. Kích thước gần xa là khoảng cách lớn nhất giữa hai mặt bên, khi đo thước trượt giữ song song với mặt nhai và/hoặc mặt ngoài. Việc đo kích thước ngoài trong thân răng được thực hiện giữa điểm lồi tối đa ngoài và trong, thường lấy theo đường vuông góc với kích thước gần xa. * Xử lý số liệu: - Kết quả ghi nhận của mỗi cá nhân sử dụng bằng phần mềm SPSS phiên bản 22.0. - Sử dụng tương quan Spearman để xác định tương quan giữa mức độ biểu hiện Carabelli và kích thước gần xa, ngoài trong răng cối lớn hàm trên. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Đặc điểm Carabelli ở răng cối lớn hàm trên. Bảng 1: Đặc điểm Carabelli ở răng cối lớn hàm trên. Nhóm 0 (%) 1, 2, 3, 4 (%) 5, 6, 7 (%) p RCL1 Nam (n = 46) (30,43) 14 (43,48) 20 (26,09) 12 > 0,05 Nữ (n = 54) (40,74) 22 (35,19) 19 (24,07) 13 Chung (n = 100) (36) 36 (39) 39 (25) 25 RCL2 Nam (n = 46) (91,30) 42 (4,35) 2 (4,35) 2 > 0,05 Nữ (n = 54) (94,45) 51 (3,70) 2 (1,85) 1 Chung (n = 100) (93) 93 (4) 4 (3) 3 Ở răng cối lớn thứ nhất hàm trên, tỷ lệ biểu hiện đặc điểm Carabelli dạng hố rãnh chiếm tỷ lệ cao nhất (39%), tiếp đến là không có Carabelli (36%), thấp nhất là Carabelli dạng núm (25%). Ở răng cối lớn thứ hai, các răng không có Carabelli chiếm tỷ lệ cao (93%), Carabelli dạng hố rãnh và dạng núm chiếm tỷ lệ khá thấp (4% và 3%). Tỷ lệ biểu hiện đặc điểm Carabelli giữa nam và nữ khác nhau không có ý nghĩa thống kê ở cả răng cối lớn thứ nhất và răng cối lớn thứ hai. 2. Kích thƣớc các răng cối lớn hàm trên. Bảng 2: Kích thước răng cối lớn hàm trên ở nam (mm). Kích thƣớc gần xa Nhóm Nam ĐLC Nữ ĐLC Chung ĐLC p RCL1 (n) 10,66 (48) 0,55 10,29 (52) 0,54 10,46 (100) 0,57 < 0,01 RCL2 (n) 9,58 (48) 0,54 9,40 (52) 0,52 9,48 (100) 0,53 > 0,05 TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017 560 Kích thước ngoài trong Nhóm Nam ĐLC Nữ ĐLC Chung ĐLC p RCL1 (n) 11,54 (48) 0,54 11,18 (52) 0,43 11,34 (100) 0,52 < 0,01 RCL2 (n) 11,47 (48) 0,60 11,15 (52) 0,82 11,29 (100) 0,77 < 0,01 Ở nam, kích thước ngoài trong răng cối lớn thứ nhất và răng cối lớn thứ hai tương đương nhau (11,54 mm và 11,47 mm), nhưng kích thước gần xa ở răng cối lớn thứ nhất lớn hơn nhiều so với răng cối lớn thứ hai (10,66 mm và 9,58 mm). Ở nữ, tương tự như ở nam, kích thước ngoài trong ở răng cối lớn thứ nhất và răng cối lớn thứ hai tương đương nhau, nhưng kích thước gần xa ở răng cối lớn thứ nhất lớn hơn nhiều so với răng cối lớn thứ hai. 3. Mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thƣớc các răng cối lớn hàm trên. Bảng 3: Tương quan Spearman giữa đặc điểm Carabelli và kích thước răng cối lớn hàm trên. Kích thƣớc ngoài trong kích thƣớc gần xa RCL1 0,50** 0,42** RCL2 0,44** 0,20* (**: p < 0,01 ; *: p < 0,05) Đặc điểm Carabelli với kích thước ngoài trong và kích thước gần xa ở các răng cối lớn hàm trên liên quan có ý nghĩa thống kê, tuy nhiên ở răng cối lớn thứ nhất, mối liên quan biểu hiện rõ hơn ở răng cối lớn thứ hai và đặc điểm Carabelli liên quan với kích thước ngoài trong mạnh hơn so với kích thước gần xa. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy có mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thước răng, cả kích thước ngoài trong và kích thước gần xa. Ở răng có Carabelli, kích thước sẽ lớn hơn răng không có Carabelli, đặc điểm Carabelli càng thể hiện rõ thì kích thước răng càng lớn. Kích thước răng thay đổi từ trước ra sau. Răng cối lớn thứ hai có kích thước nhỏ hơn răng cối lớn thứ nhất và biểu hiện của đặc điểm Carabelli cũng thấp hơn nhiều so với răng cối lớn thứ nhất. Nghiên cứu của Reid và CS [8] (1991) cho thấy đặc điểm Carabelli ảnh hưởng đến kích thước múi và kích thước của răng, bao gồm kích thước gần xa và kích thước ngoài trong. Nghiên cứu của Harris (2007) [2] cho thấy có mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thước răng, tuy nhiên ở nam mối liên quan này biểu hiện rõ hơn. Cả hai nghiên cứu đều không đưa ra được số liệu cụ thể về mối liên quan này. Nhưng đến năm 2013, Vodanovic và CS [9] nghiên cứu trên răng cối lớn thứ nhất ở người Croatia cho thấy có mối liên quan giữa đặc điểm Carabelli và kích thước ngoài trong (hệ số tương quan là 0,44, mức ý nghĩa p < 0,01) giữa đặc điểm Carabelli và kích thước gần xa (hệ số tương quan 0,29, mức ý nghĩa p < 0,01). TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017 561 KẾT LUẬN Ở răng cối lớn thứ nhất hàm trên, Carabelli dạng hố rãnh chiếm tỷ lệ cao nhất; ở răng cối lớn thứ hai các răng không có Carabelli chiểm tỷ lệ cao nhất. Có mối tương quan thuận giữa đặc điểm Carabelli và kích thước các răng cối lớn hàm trên, đặc biệt giữa đặc điểm Carabelli với kích thước ngoài trong. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Huỳnh Kim Khang. Nghiên cứu dọc mối liên hệ một số đặc điểm hình thái giữa răng sữa và răng vĩnh viễn trẻ em người Việt. Luận án Tiến sỹ khoa học Y Dược. 2011, tr.53-67. 2. Dahlberg A.A. Materials for the establishment of standards for classifications of tooth characters, attributes and techniques in morphological studies of the dentition. Chicago. Zooler Laboratory Dental Anthropology. University of Chicago. 1956. 3. Harris E.F. Carabelli's trait and tooth size of human maxillary first molars. American Journal of Physical Anthropology. 2007, 132 (2), pp.238-246. 4. Keene H.J. The relationship between Carabelli's trait and the size, number and morphology of the maxillary molars. Archives of oral biology. 1968, 13 (8), pp.1023-1025. 5. Moorrees C.F.A, Thomsen S, Jensen E, Yen P.K.J. Mesiodistal crown diameters of the deciduous and permanent teeth in individuals. Journal of Dental Research. 1957, 36 (1), pp.39-47. 6. Noss J.F, Scott G.R, Potter R.H.Y, Dahlberg A.A, Dahlberg T. The influence of crown size dimorphism on sex differences in the Carabelli trait and the canine distal accessory ridge in man. Archives of Oral Biology. 1983, 28 (6), pp.527-530. 7. Ortiz A, Skinner M.M, Bailey S.E, Hublin J.J. Carabelli’s trait revisited: An examination of mesiolingual features at the enamel-dentine junction and enamel surface of Pan and Homo sapiens upper molars. Journal of Human Evolution. 2012, 63 (4), pp.586-596. 8. Reid C, Van R.J.F, Groeneveld H.T. Tooth size and the Carabelli trait. American Journal of Physical Anthropology. 1991, 84 (4), pp.427-432. 9. Vodanović M, Zukanović A, Galić I, Harvey L, Pavičin I.S, Dumančić J, Bedić Ž, Njemirovskij V, Šlaus M, Brkić H. Carabelli's trait in Croatian populations over 1800 years. HOMO-Journal of Comparative Human Biology. 1991, 64 (4), pp.273-285.