Mấy vấn đề bức xúc trong đời sống văn hoá Nga hiện nay

Mấy vấn đề bức xúc trong đời sống văn hoá Nga hiện nay Lê Sơn(*) rong thập kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ mới, n−ớc Nga d−ới sự điều hành của tân Tổng thống V. Putin đã đạt đ−ợc những thành tựu rực rỡ trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quân sự, ngoại giao. Từ chỗ đang đứng tr−ớc bờ vực của sự tan rã, n−ớc Nga đã nhanh chóng thoát ra khỏi khủng hoảng, đã dần dần hồi phục và phát triển với tốc độ tăng tr−ởng kinh tế đầy ấn t−ợng: từ 5% đến 7%/ năm, năm 2007 đạt 8,1%, 6 tháng đầu năm 2008 đạt 8%. Cán cân th−ơng mại thặng d− cao đã giúp cho dự trữ ngoại tệ của Nga tính đến đầu tháng 7/2008 lên tới 568 tỷ USD, và Nga đã trở thành quốc gia có l−ợng dự trữ ngoại tệ lớn thứ ba trên thế giới (xem 11). Hiện nay Nga nằm trong số 15 n−ớc xuất nhập khẩu lớn nhất và trong tốp 10 nền kinh tế hàng đầu thế giới. Tốc độ lạm phát giảm từ mức 10,9% năm 2005 xuống 9% năm 2006, năm 2007 ở mức 11,9%, 6 tháng đầu năm 2008 còn 8,7%. Đời sống của các tầng lớp nhân dân đ−ợc cải thiện đáng kể, thất nghiệp ở mức thấp 6,2%, thu nhập thực tế của ng−ời dân tăng 11%. Về mặt xã hội, sự ổn định chính trị đ−ợc duy trì, quyền lực tuyệt đối của Kremli đối với đời sống chính trị Nga đ−ợc tái lập, giới tài phiệt lũng đoạn chính trị bị thẳng tay trừng trị, nạn tham nhũng và tệ quan liêu trong bộ máy nhà n−ớc bị đẩy lùi một cách đáng kể (xem 11). Về mặt quân sự, n−ớc Nga chủ tr−ơng tái trang bị quân đội ở trình độ hiện đại hoá cao nhất, đ−a hải quân trở lại Địa Trung Hải, đ−a máy bay ném bom chiến l−ợc TU-95 bay tuần tiễu trở lại, khởi động ch−ơng trình phòng không qui mô với những vũ khí tối tân, kể cả các vũ khí công nghệ cao có khả năng tấn công huỷ diệt đối ph−ơng rất nhanh trên qui mô lớn mà không bị giới hạn tầm xa....(*) Trên mặt trận ngoại giao Nga đang tích cực thực hiện chính sách đối ngoại độc lập trên t− thế của một c−ờng quốc lớn và đang nỗ lực xây dựng một thế giới đa cực. Tất cả những điều này khẳng định vị thế của n−ớc Nga trên sân chơi toàn cầu hoá. Sự lớn mạnh của n−ớc Nga trong 8 năm qua là một nhân tố quan trọng góp phần ổn định chung trong khu vực và trên thế giới, đồng thời buộc các c−ờng quốc nhìn nhận Nga nh− một nhân tố phải tính đến khi có bất cứ một động thái chính trị, quân sự, ngoại giao nào. Tuy nhiên, do quá chú trọng vào những vấn đề huyết mạch kinh tế, quân sự, ngoại giao nên văn hoá, một lãnh vực (*) PGS., Viện Thông tin Khoa học xã hội. t Mấy vấn đề bức xúc... 35 không kém phần quan trọng trong việc bảo vệ những giá trị tinh thần cơ bản của dân tộc, trong việc đoàn kết xã hội công dân, trong việc huy động tiềm năng sáng tạo của nhân dân vào cuộc đấu tranh không khoan nh−ợng chống lại tất cả những gì cản trở sự phục hồi của n−ớc Nga bị xem nhẹ, bị xếp vào số những vấn đề thứ yếu của cuộc sống. Mặc dầu Tổng thống V. Putin cũng nh− những ng−ời Nga chân chính không ủng hộ việc xoá bỏ quá khứ Liên bang Xô Viết, coi sự tan rã của Liên Xô nh− một thảm hoạ địa-chính trị và luôn luôn khẳng định công khai rằng thời kỳ Xô Viết vẫn là một bộ phận quan trọng trong lịch sử Nga và có ảnh h−ởng lớn đối với việc hình thành xã hội Nga hiện nay, nh−ng khuynh h−ớng bài Xô, khuynh h−ớng phủ nhận sạch trơn những thành tựu của Liên bang Xô Viết vẫn len lỏi vào mọi địa hạt của đời sống văn hoá, đặc biệt là trong môi tr−ờng giáo dục. Chẳng hạn, khi tôn sùng các mô hình ph−ơng Tây, những nhà “cải cách” giáo dục Nga đã cắt giảm đáng kể số tiết dành cho văn học trong tr−ờng phổ thông trung học; với những lớp sắp ra tr−ờng giờ chỉ còn hai tiết trong một tuần, trong khi đó trong học đ−ờng Hoa Kỳ, văn học Mỹ đ−ợc dành cho sáu tiết. Môn thi tốt nghiệp thống nhất mang tính chất truyền thống d−ới dạng bài tập làm văn bị tách ra thành hai môn thi riêng biệt: tiếng Nga và văn học Nga. Lại nữa, nếu môn thi tiếng Nga cùng với môn toán học đ−ợc coi là bắt buộc đối với đa số học sinh thì môn văn học Nga bây giờ chỉ còn là một môn phụ không bắt buộc, và học sinh có thể thi môn này theo nguyện vọng cá nhân. Nh− vậy, tiếng Nga và văn học Nga trên thực tế bị tách khỏi nhau và điều đó mang lại tổn thất nh− nhau cho cả hai môn này. Bởi lẽ tiếng Nga với t− cách là ngôn ngữ chỉ là ph−ơng tiện giúp các em nhận thức sâu sắc hơn tất cả vẻ đẹp và chất nhân văn của bộ môn vốn đ−ợc tạo ra bằng ngôn ngữ là văn học. Không phải ngẫu nhiên tồn tại một thuật ngữ ngôn ngữ văn học biểu thị sự gắn bó hữu cơ giữa hai bộ môn này. Tất cả những biện pháp “cải cách” nói trên nhằm loại trừ văn học Nga nh− một bộ môn với khả năng nhận thức và giáo dục tuyệt vời của nó và tất yếu dẫn tới khuynh h−ớng phi nhân văn hoá giáo dục. Bởi lẽ, nh− chúng ta đều biết, văn học cổ điển Nga là một môi tr−ờng vĩ đại, trong đó xã hội học thống nhất với bản thể luận, là ph−ơng tiện chủ yếu của ý thức giác ngộ dân tộc và quốc gia, là điểm hội tụ của chân lý, của cái thiện và sự chính nghĩa. Không những thế, văn học Nga còn đ−ợc coi là cội nguồn vô tận và kích thích tố của sự sáng tạo. Viện sĩ quá cố D. Likhachev, ng−ời đ−ợc coi là l−ơng tâm và nhà trí thức lớn cuối cùng của n−ớc Nga, đã lên tiếng cảnh báo: “Nếu không có văn học Nga thì n−ớc Nga sẽ không còn là n−ớc Nga nữa”. Nhà thơ Nga nổi tiếng E. Evtushenko đã hơn một lần khẳng định: “Lịch sử hay nhất của n−ớc Nga là văn học Nga”. Những ý đồ giảm thiểu vai trò của văn học Nga trong nhà tr−ờng đi đôi với việc hạ thấp chủ nghĩa yêu n−ớc trong sách giáo khoa về văn học mà thời gian gần đây đã bị d− luận xã hội lên án mạnh mẽ. Trong cuốn Văn học Nga thế kỷ XX dùng cho sinh viên các tr−ờng đại học do Nhà xuất bản “Đại học” ấn hành năm 2002, những nhà văn Nga −u tú nh− A. Serafimovich, E. Esenin, V. Rasputin, M. Prishvin, V. Belov, V. Shukshin, P. Proskurin vốn từng là niềm tự hào chính đáng của văn học Xô Viết, không hề đ−ợc 36 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2009 nhắc tới. Trong khi đó lại có quá nhiều các nhà văn xoàng xĩnh đ−ợc đ−a vào cuốn sách. Sáng tác của tất cả các nhà văn này có chung một đặc điểm là thái độ thù địch đối với chế độ Xô Viết và thoát ly khuynh h−ớng hiện thực trong văn học. Mảng văn xuôi rất phong phú về cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại (1941- 1945) bị xem th−ờng; nó chỉ đ−ợc giới thiệu qua một vài cuốn tiểu thuyết nh− Những ng−ời bị nguyền rủa và bị lãng quên của V. Astafev, Vị t−ớng và đạo quân của ông của V. Vladimov... Trong khi đó, tên tuổi của các nhà văn từng trực tiếp tham gia chiến tranh từ những ngày đầu khói lửa nh− K. Simonov, Ju. Bondarev, E. Nosov, F. Abramov, M. Alekseev, V. Tendriakov, V. Kondrat’ev và nhiều nhà văn khác hoàn toàn không đ−ợc nhắc tới. Chủ đề về chủ nghĩa yêu n−ớc đã bị gạt ra khỏi sách giáo khoa. Điều khiến các tác giả của công trình này quan tâm nhiều hơn là số phận của những dân l−u vong Nga thời hậu chiến với những cảnh đời éo le mà ng−ời có lỗi trong chuyện này lại đ−ợc quy cho chính Tổ quốc Nga (?!). Theo nhận xét của GS. TS. A. Ognev, cuốn sách giáo khoa nói trên “đã h−ớng các thầy giáo và sinh viên đến sự nhận thức sai lệch về văn học Nga thế kỷ XX. Và thực chất, nó mang tính chất bài Xô Viết và chống chủ nghĩa yêu n−ớc, nó đánh mất mối liên hệ với cơ sở hiện thực. Cuốn sách này nhằm bứt thế hệ trẻ ra khỏi cội rễ của mình, khỏi truyền thống yêu n−ớc, hạ thấp tinh thần giác ngộ dân tộc, làm giảm thiểu ở sinh viên niềm tự hào dân tộc và sự công bằng xã hội”. Nhân đây cũng cần phải kể tới m−u toan của những nhà “cải cách” giáo dục muốn loại bỏ cuốn tiểu thuyết Thép đã tôi thế đấy của nhà văn chiến sĩ N. Ostrovski ra khỏi ch−ơng trình giảng dạy bắt buộc về văn học ở nhà tr−ờng. Hành động này đã làm dấy lên làn sóng phản đối dữ dội của công chúng. Trong một bức th− ngỏ gửi Bộ tr−ởng Giáo dục Liên bang Nga với chữ ký của một tập thể gồm nhiều nhà khoa học, nhà văn và nghệ sĩ có tên tuổi có đoạn viết: “Chỉ phàm những kẻ nào có tầm hiểu biết hạn hẹp (điều này rất lạ đối với một cơ quan cấp Bộ) và cái nhìn thật thiển cận thì mới cả gan công nhận cuốn sách đ−ợc nổi tiếng khắp thế giới – từ châu Âu đến Mỹ Latinh, một cuốn sách vẫn đ−ợc tiếp tục đọc ở n−ớc Trung Hoa với dân số một tỷ ng−ời và đ−ợc xem nh− tài sản quốc gia của chính mình, một cuốn sách cung cấp một tấm g−ơng chói lọi về một cuộc sống xứng đáng cho hàng triệu ng−ời bệnh tật, mất lòng tin – là có hại đối với phần lớn các học sinh của n−ớc Nga. Chúng tôi tin rằng quí Bộ trong khi tuân thủ những nguyên tắc của chủ nghĩa nhân đạo vốn là đặc tr−ng của học đ−ờng dân tộc Nga, sẽ tạo điều kiện cho việc quay lại giảng dạy về thân thế và sự nghiệp sáng tác của N. A. Ostrovski trong nhà tr−ờng ở n−ớc ta, sẽ đ−a cuốn tiểu thuyết Thép đã tôi thế đấy của ông vào ch−ơng trình bắt buộc và bằng cách đó sẽ hoàn trả cho chính các trẻ em n−ớc Nga tấm g−ơng về một cuộc sống chói ngời và xứng đáng”(*). Trong bài Từ chân trời của một ng−ời đến chân trời của mọi ng−ời với phụ đề “Đi tìm nền văn học mang tầm vóc dân tộc”, nhà phê bình V. Savateev đã nhấn mạnh rằng nền văn học Nga trong hai trăm năm gần đây đã lớn hơn là văn học, nó vừa là nhà giáo dục đạo (*) Tr−ớc áp lực và sự phản đối mạnh mẽ của công luận, cuốn Thép đã tôi thế đấy đã đ−ợc đ−a trở lại vào sách giáo khoa nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn (29/10/2004). Mấy vấn đề bức xúc... 37 đức, vừa là tôn giáo, vừa là triết học, vừa là cuốn sách giáo khoa về cuộc sống. Từ nhận định ấy, Savateev với thái độ phê phán nghiêm khắc đã nhìn vào thực tiễn đời sống văn học Nga hiện tại: “Sự đánh tráo các giá trị nghệ thuật dân tộc đ−ợc bắt đầu khi ng−ời ta tuyên bố mai táng nền văn học Xô Viết. Họ ra sức thuyết phục chúng ta rằng chủ nghĩa hiện thực đã lỗi thời, rằng đến thay thế cho chủ nghĩa hiện thực là chủ nghĩa hậu hiện đại. Văn học mang tầm vóc dân tộc bị thay thế bằng thứ văn học thị tr−ờng, bằng thứ văn ch−ơng th−ơng mại. Thứ văn học này không quan tâm đến ý thức dân tộc, đến những vấn đề truyền thống của n−ớc Nga, mà chỉ quan tâm đến một phạm vi duy nhất là giá cả và bán chác. Đã đ−ợc tung ra thị tr−ờng thứ ngôn ngữ hạ đẳng, thứ sách báo khiêu dâm đồi truỵ d−ới dạng hàng tái chế và ngoại nhập cùng với những thứ đồ tầm tầm khác. Cuối cùng, văn học thôi không còn “lớn hơn” văn học nữa. Nh−ng sau khi không còn “lớn hơn” nó lại “bé hơn” văn học. Nó đã đánh mất đi cái qui mô của nó, cái qui chế của nó trong xã hội. Văn học trở nên chẳng cần thiết không chỉ cho chính quyền, cho ý thức hệ mới, mà còn cho cả xã hội nữa”. Để chấn chỉnh tình hình này, Savateev đề nghị quay trở lại chủ nghĩa hiện thực “hiền lành, cũ kỹ”, phải khôi phục những vấn đề xã hội, đạo đức, cách khắc hoạ tính cách về mặt tâm lý từng bị huỷ hoại bởi đủ thứ “chủ nghĩa” thời th−ợng và những thể nghiệm mù quáng mang tính chất hậu hiện đại. Đặc biệt cần phải khôi phục thứ tiếng Nga văn học, cần phải làm tất cả để lấy lại lòng tin cậy của độc giả đối với văn học. Chỉ khi đó, theo tác giả, nền văn học Nga mới có thể lấy lại tầm vóc dân tộc vĩ đại của nó. Trong bài Sự lành mạnh tinh thần của nhân dân và văn học Viện sĩ F. Kuznesov, nguyên Viện tr−ởng Viện Văn học thế giới mang tên M. Gorki, sau khi phân tích những đặc điểm của văn học Nga và sự cần thiết phải bảo vệ hệ thống giá trị tinh thần mang tính chất vĩnh hằng của dân tộc trong điều kiện của cái gọi là chủ nghĩa toàn cầu hoá, đã chỉ rõ: “Thói phàm tục tinh thần do chủ nghĩa t− bản ăn c−ớp đẻ ra đã đánh hơi thấy ở văn học Nga kẻ thù không đội trời chung của nó nên đã làm tất cả để bứt nền văn học cổ điển Nga ra khỏi đời sống tinh thần của nhân dân, buộc mọi ng−ời phải quên nó đi”. Nh− vậy, ngoài văn học ra, trên địa bàn văn hóa, nhất là trong lĩnh vực sân khấu, điện ảnh và truyền hình cũng đang diễn ra những hiện t−ợng đáng báo động. Theo Đạo diễn A. Kazansev, ng−ời phụ trách “Trung tâm kịch nói và đạo diễn”, sân khấu Nga bao giờ cũng là sân khấu mang tính chất xã hội và tính chất chính trị hóa. Và không chỉ d−ới chính quyền Xô Viết. Những vở kịch kinh điển Nỗi khổ vì thông minh, Quan thanh tra, Chỗ béo bở, những vở kịch của Chekhov, của Gorki là những tuyên ngôn chính trị đích thực. Đặc điểm mang tính chất truyền thống của sân khấu Nga là sự băn khoăn, lo lắng về mặt xã hội đến vận mệnh của đất n−ớc. Sân khấu phải đa dạng nh−ng không đ−ợc bàng quan với cuộc sống xã hội. Sân khấu phải trở thành một tr−ờng đại học thứ hai. Không đ−ợc biến sân khấu thành thứ trò vui để tiêu khiển. Không thể buộc sân khấu sống theo quy luật của việc chạy xô. Hơn nữa, sân khấu Nga và kinh doanh là những khái niệm không dung hợp. Sân khấu Nga rõ ràng là không chấp nhận những quy luật ấy. “Tại sao sân khấu lại 38 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2009 bắt đầu suy sụp một cách lộ liễu? Câu trả lời rất đơn giản: ở Nga không có một sự nghiệp nào có thể tồn tại nếu thiếu đi t− t−ởng cao cả. Và khi ng−ời ta m−u toan tr−ớc đoạt của sân khấu mọi t− t−ởng thì tất cả đã kết thúc: số l−ợng các vở diễn kém cỏi thật không thể hình dung nổi”. Nghệ sĩ nhân dân M. Ulianov đã đ−a ra một hình t−ợng có sức khái quát độc đáo: “Tuy kinh tế và chính trị có tầm quan trọng đặc biệt, nh−ng đánh mất sân khấu tức là biến đất n−ớc thành chuồng gia súc”. Tr−ớc những cảnh bạo lực và đồi bại đ−ợc công khai trình diễn trên sân khấu và truyền hình, nguyên Bộ tr−ởng Văn hóa và Truyền thông đại chúng Liên bang Nga Aleksandr Sokolov đã hơn một lần lên tiếng cảnh báo: “Đã đến lúc phải cứu vãn bầu không khí đạo đức của xã hội!” và vạch rõ: “Thực chất và mục đích thực sự của những ch−ơng trình truyền hình nh− vậy là v−ợt ra ngoài ranh giới của nghệ thuật: ở đây chúng ta tiếp xúc với việc th−ơng mại vô liêm sỉ. Đứng đằng sau những tiết mục đồi bại là một quỹ tài trợ nhất định với những lợi ích mang tính chất con buôn mà tôi xin đảm bảo rằng không hề phù hợp với việc nâng cao thị hiếu xã hội. ở đây vấn đề nói đến bầu không khí đạo đức ở phạm vi quốc gia. Tình trạng thả nổi của văn hóa hiện nay đã gây nên sự lo ngại thực sự của những ng−ời quan tâm đến đời sống tinh thần của đất n−ớc, đến t−ơng lai của thế hệ trẻ. Viện sĩ N. Skatov, Viện tr−ởng Viện Văn học Nga, trong một bài viết mang tầm cỡ chiến l−ợc Bảo vệ những giá trị cơ bản của nền văn hóa Nga đã khái quát: “Ch−a bao giờ sự hỗn loạn, lộn xộn trong bảng thứ bậc của những giá trị văn hóa lại có qui mô to lớn và gây tác hại ghê gớm nh− hiện nay. Quá trình phi nhân bản hóa đang diễn ra với tốc độ vũ bão và mang tính chất tổng thể. Sự dối trá và xuyên tạc cùng với sự tuyệt đối vô trách nhiệm xuất phát từ chỗ hoàn toàn không bị trừng phạt có lẽ ch−a bao giờ đạt tới quy mô nh− hiện nay. Tinh thần trách nhiệm tr−ớc đây trong điều kiện thiếu tự do đ−ợc thay thế bằng sự tự do thiếu trách nhiệm”. Vì thế việc ra sức bảo vệ những giá trị cơ bản của nền văn hóa dân tộc đã trở thành một nhiệm vụ cấp bách của chính quyền, của các nhà hoạt động văn học nghệ thuật và của toàn dân Nga. Trong tình hình hiện nay, văn hóa còn đ−ợc coi là một yếu tố quan trọng của an ninh quốc gia và đóng một vai trò to lớn trong cuộc đấu tranh chống lại một nguy cơ ghê gớm đang đe dọa toàn thể nhân loại - đó là chủ nghĩa khủng bố. Dựa trên thực tiễn của tình hình phức tạp ở n−ớc Nga hiện nay trong thời kỳ chuyển đổi mô hình chính trị nh− sự gia tăng và phổ biến những hành vi tội phạm chống xã hội, sự bành tr−ớng của nạn tham nhũng và những tệ nạn khác mang tính đại trà, sự kém hiệu quả của bộ máy hành chính nhà n−ớc, sự đổ vỡ của lý t−ởng tr−ớc đây và sự suy giảm lòng tin của dân chúng cũng nh− sự xuống cấp của văn hóa, nhiều nhà hoạt động xã hội và văn hóa của Nga đã nhấn mạnh tới việc nhà n−ớc cần thiết phải đầu t− nhiều hơn nữa cho văn hóa cho giáo dục, nghệ thuật, khoa học,... ở đây không thể áp dụng quan điểm kinh doanh đơn thuần, quan điểm hạch toán kinh tế lấy thu bù chi trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật. Viện sĩ D. Likhachev đã khẳng định: “Văn hóa không thể tồn tại đ−ợc nếu thiếu sự quan tâm và tài trợ của nhà n−ớc. Văn hóa đem lại nguồn thu nhập vô hình d−ới dạng sự kính Mấy vấn đề bức xúc... 39 trọng từ phía các quốc gia khác, d−ới dạng sự tr−ởng thành về mặt đạo đức, lòng yêu mến đất n−ớc mình, sự ổn định và chấn h−ng đời sống xã hội. Nh−ng chủ yếu là việc điều hành đất n−ớc sẽ trở nên thông minh hơn, bởi lẽ đối với một dân tộc thông minh thì điều hành đất n−ớc một cách thông minh sẽ dễ dàng hơn”. Điều này cũng tạo điều kiện cho sự hình thành một nguyên tắc về an sinh xã hội trên ph−ơng diện văn hóa mà nhà văn hóa học nổi tiếng của Nga là A. Flier đã cảnh báo: “giới cầm quyền càng ít đầu t− kinh phí cho văn hóa và giáo dục bao nhiêu thì nó sẽ càng phải đầu t− kinh phí cho bộ máy cảnh sát, cho bộ máy t− pháp và hệ thống cải huấn ngày mai bấy nhiêu”. Vừa qua, tại Viện Duma quốc gia Nga đã diễn ra cuộc hội thảo nghị tr−ờng rất đáng chú ý với tiêu đề “Văn hóa chống chủ nghĩa khủng bố – sự bảo đảm về mặt pháp lý cho việc huy động tiềm năng văn hóa của xã hội vào cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa khủng bố”. Tham gia Hội thảo là những nhà hoạt động xã hội và văn hóa có uy tín, các nhà khoa học hàng đầu và các chính khách. Các bản tham luận trên những góc độ và khía cạnh khác nhau đã đề cập tới một phạm vi rất rộng rãi của hoạt động văn hóa trong điều kiện toàn cầu hóa hiện nay: việc giáo dục thế hệ trẻ, mức độ tác động của các ph−ơng tiện thông tin đại chúng và truyền hình đến sự hình thành nhân cách, việc tham gia của cơ cấu nhà n−ớc và t− bản t− nhân vào số phận của nền văn hóa n−ớc Nga. ủy ban Văn hóa của Viện Duma quốc gia Nga với tinh thần trách nhiệm cao nhất đã tuyên bố: chỉ bằng những biện pháp sức mạnh không thôi thì không thể thắng đ−ợc khủng bố. Chân lý này càng ngày càng trở nên hiển nhiên qua những diễn biến ở Iraq và nhiều n−ớc khác. Bởi vậy cần phải đặt vấn đề về việc đ−a vào chiến l−ợc đấu tranh chống chủ nghĩa khủng bố một số điểm sửa đổi về nguyên tắc, phải tìm ra những khả năng mới và những nguồn dự trữ mới để chống lại chủ nghĩa cực đoan và những biểu hiện tiêu cực chống xã hội khác. Và trong những điều kiện ấy nổi bật trên bình diện hàng đầu là nền văn hóa vĩ đại của n−ớc Nga. Quan điểm này xuất phát từ một tiền đề khách quan: trong một xã hội, nơi mà văn hóa đ−ợc tôn vinh là những giá trị cao nhất thì không thể có chỗ cho chủ nghĩa khủng bố và chủ nghĩa cực đoan. Chính văn hóa hiện nay là cái phao cấp cứu chủ yếu, nếu không phải là duy nhất, là nhân tố hồi sinh của n−ớc Nga, kể cả sự hùng mạnh về kinh tế và sự vĩ đại của một c−ờng quốc. Về ph−ơng diện này, ủy ban Văn hóa dựa trên những nhu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay của n−ớc Nga đang triển khai một dự án mang tính chất tổng động viên: “Văn hóa chống chủ nghĩa khủng bố”. Cơ chế thay thế chủ nghĩa khủng bố bằng văn hóa đại thể là nh− sau: bằng cách thâm nhập vào ý thức và trái tim của mỗi ng−ời, những định h−ớng của văn hóa vốn dựa trên những định đề đạo đức nh− thiện chí và lòng trắc ẩn, tình yêu và sự kiên nhẫn, khát vọng h−ớng tới sự đồng thuận và lẽ công bằng sẽ dần dần thay thế cho những ph−ơng châm yếu thế của chủ nghĩa cực đoan. Lòng căm thù chỉ có thể bị đánh bại bằng lòng yêu th−ơng quên mình. Điều chúng ta mong muốn không phải là sự thất bại mà là sự cải biến của kẻ khủng bố. Do đó phải nhanh chóng chuyển từ những lời tuyên ngôn viển vông về văn 40 Thông tin Khoa học xã hội, số 1.2009 hóa sang những quy trình công nghệ mang tính chất khoan dung về văn hóa xã hội. Những công cụ, những cơ chế, những biện pháp kỹ thuật của nghiệp vụ chống khủng bố về mặt văn hóa phải đ−ợc đ−a một cách hữu cơ vào đạo luật hiện hành chống khủng bố, chống tội phạm. Đồng thời cũng phải nhận thức đ−ợc rằng chủ nghĩa khủng bố là một cuộc chiến tranh tổng lực tàn bạo có quy mô toàn thế giới nên không thể thắng đ−ợc nó trong từng n−ớc riêng lẻ. Do đó cần phải thành lập một mặt trận quốc tế thống nhất để đấu tranh chống lại tai họa mang tính toàn cầu ấy. Và ở đây cần phải ghi nhận một cách công bằng sáng kiến cũng nh− sự đóng góp đáng kể của ủy ban Văn hóa thuộc Viện Duma quốc gia Nga mà ng−ời đứng đầu là Nghệ sĩ nhân dân Liên Xô Losif Kobzon. Tài liệu tham khảo 1. Valentin Nedzveski. Không có Tolstoi và Chekhov. Báo Văn học (Nga), số 23, tháng 6/2008. 2. Aleksandr Ognev. Không đ−ợc hạ thấp chủ nghĩa yêu n−ớc trong sách giáo khoa về văn học. Báo N−ớc Nga Xô Viết, ngày 13/11/2003. 3. Th− ngỏ gửi Bộ tr−ởng Giáo dục Liên bang Nga V. M. Filippov. Báo Pravda, ngày 20/1/2004. 4. Vjacheslav Savateev. Từ chân trời của một ng−ời đến chân trời của mọi ng−ời. Báo N−ớc Nga Xô Viết, ngày 13/11/2003. 5. Feliks Kuznesov. Sự lành mạnh của tinh thần của nhân dân và văn học. Báo Văn học (Nga), số 1, ngày 14/2/2004. 6. Aleksei Kazansev. Sân khấu Nga và kinh doanh, những khái niệm không dung hợp. Báo Văn học (Nga), số 16, ngày 18/4/2001. 7. Aleksandr Sokolov. Đã đến lúc phải cứu vãn bầu không khí đạo đức của Nga. Báo Diễn đàn, ngày 11/5/2001. 8. Nikolai Skatov. Hãy bảo vệ những giá trị cơ bản. Báo Văn học (Nga), số 21, ngày 223/5/2001. 9. Losif Kobzon. Văn hóa chống chủ nghĩa khủng bố. Báo Văn học (Nga), số 17, ngày 27/4/2005. 10. Andrei Flier. Văn hóa nh− là một yếu tố của an ninh quốc gia. Tạp chí ONS, số 3-1998. 11. Trần Anh Ph−ơng. Từ n−ớc Nga của Lenin đến n−ớc Nga của Putin và Medvedev. Tạp chí Nghiên cứu châu Âu, số 11, 2008. 12. Karen Shakhanazarov. Điện ảnh của chúng ta đã đánh mất đi một cái gì đó rất quan trong. Tạp chí Thế giới điện ảnh, số tháng 6, 2007 (tiếng Nga).