Luận văn Vấn đề cơ bản và chung nhất về một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

LUẬN VĂN: Vấn đề cơ bản và chung nhất về một nền kinh tế thị trường định hướng XHCN Phần I: Phần mở đầu Tất cả mọi người đều mong muốn một cuộc sống trong một xã hội tốt đẹp ngày càng tốt hơn. Một xã hội mà trong đó mọi người hạnh phúc bình đằng ai ai cũng có việc làm sống trong một môi trường trong sạch văn minh và hiện đại. Chính vì vậy mà bất cứ một xã hội nào mà trong đó chứa đựng những mẫu thuẫn và đi ngược lại với mong muốn của con người đều sẽ phải diết vong thể thay vào đó một xã hội tốt hơn vì thế mà xã hội loài người đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển biến đổi để hoàn thiện mình bắt đầu là xã hội nguyên thuỷ đến chiếm hữu nô lệ và đến phong kiến cao hơn gần đây là chủ nghĩa tư bản với sự phát triển vượt bậc về kinh tế và khoa học kỹ thuật với một nền kinh tế thị trường phát triển nhưng trong đó vẫn tồn tại nhiều khuyết tật và có hiện tượng người bóc lột người để rồi lần đầu tiên một nước xã hội chủ nghĩa ra đời trong đó mọi người bình đẳng ấm no và hạnh phúc, sống trong một xã hội một nền kinh tế phát triển đó là Liên Sô. Để rồi sau đó hàng loạt các nước khác cũng đi theo chế độ xã hội chủ nghĩa tạo thành một hệ thống xã hội chủ nghĩa cân bằng với chủ nghĩa tư bản trên mọi mặt.Kinh tế xã hội. Sau cách mạng tháng 8 thành công, chính thức thành lập ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà và xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền bắc và sau đó 1975 thống nhất đất nước Đảng và nhà nước ta đã quyết định đi theo con đường xã hội chủ nghĩa với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Với sự giúp đỡ của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa anh em. Nước ta đã có thành tựu kinh tế xã hội khắc phục được những hậu quả chiến tranh để lại nhưng sau đó cùng với sự khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội và dẫn đến sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông âu, nước ta cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng đó nền kinh tế lâm vào suy thoái, lạm phát cao trong nhiều năm nhưng Đảng và Nhà nước ta vẫn quán triệt đi theo CNXH và quyết định đổi mới chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang một nền kinh tế nhiều thành phần mở cửa quan hệ với các nước trên thế giới qua các đại hội Đảng VI, VII, nền kinh tế đã phục hồi và dần dần đạt được nhiều thành tích, đời sống được cải thiện và đến đại hội VIII xác định xây dựng một nền kinh tế thị trường dưới sự quản lý của Nhà nước định hướng XHCN nó phù hợp với sự khách quan và sự phát triển chung của nhân loại. Tuy vậy nước ta xuất phát từ một nước nông nghiệp và đi lên CNXH bỏ qua giai đoạn TBCN chịu sự ảnh hưởng lâu dài của chiến tranh không những vậy cơ chế quan liêu bao cấp đã in sâu vào người dân vì vậy để phát triển kinh tế ở nước ta hiện nay như thế nào trong tình hình trong nước và quốc tế hiện nay vai trò của nhà nước như thế nào. Đứng trên góc độ một bài đề án và môn kinh tế chính trị và nhìn nhận của một sinh viên nên chỉ có thể nói lên vấn đề cơ bản và chung nhất về một nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Các giải pháp phát triển trong giai đoạn và trong đại hội Đảng IX đã ghi. Phần hai: Nội dung chính của đề tài. A. Cơ sở lý luận về vấn đề ( Lý luận của Mac- Lênin về kinh tế thị trường ) I. Sự hình thành và phát triển của kinh tế thị trường: 1. Quá trình chuyển từ kinh tế tự nhiên lên kinh tế hàng hoá: 1.1. Khái quát về kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hoá. Kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hoá là hai hình thức tổ chức kinh tế – xã hội đã tồn tại trong lịch sử hai hình thức này được hình thành trên cơ sở trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội,trình độ phân công lao động động xã hội, trình độ phát triển và phạm vi của quan hệ trao đổi. Trong nền kinh tế tự nhiên, người sản xuất cũng đồng thời là người tiêu dùng. Tự sản xuất, tự tiêu dùng là đặc điểm nổi bật của kinh tế tự nhiên. Mục đích của sản xuất là tạo ra những giá trị sử dụng nhằm thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của chính bản thân người sản xuất, vì thế có thể nói quá trình sản xuất của nền kinh tế tự nhiên gồm hai khâu: sản xuất – tiêu dùng. Các quan hệ kinh tế trong nền kinh tế tự nhiên đều mang hình thái hiện vật. Trong nền kinh tế hàng hoá,mục đích sản xuất là trao đổi hay để bán. Mục đích đó được xác định từ trước quá trình sản xuất và có tính khách quan. Sản xuất và toàn bộ quá trình tái sản xuất đều gắn với thị trường. 1.2.Những tiền đề của quá trình chuyển từ kinh tế tự nhiên lên kinh tế hàng hoá. Sự ra đời và phát triển của kinh tế hàng hoá là quá trình k hách quan. Nó bắt đầu khi kinh tế tự nhiên phát triển đến trình độ làm xuất hiện những tiền đề kinh tế hàng hoá. Trong lịch sử, những quan hệ hiện vật, tự nhiên và quan hệ hàng hoá - tiền tệ tồn tại đan xen và mâu thuẫn với nhau. Sự xuất hiện của kinh tế hàng hoá cũng chính là sự xuất hiện những tiền đề phủ định kinh tế tự nhiên và khẳng định kinh tế hàng hoá . Mỗi bước phát triển của kinh tế hàng hoá là một bước đẩy lùi kinh tế tự nhiên. Như vậy, quá trình vận động và phát triển của kinh tế hàng hoá đã phủ định dần kinh tế tự nhiên và khẳng định mình là một kiểu tổ chức kinh tế – xã hội độc lập Quá trình xuất hiện vận động và phát triển của kinh tế hàng hoá diễn ra với sự tác động mạnh mẽ của những tiền đồ sau đây. Phân công lao động xã hội đã tạo ra những ngành nghề sản xuất khác nhau. Do phân công lao động xã hội nên mỗi người chuyên sản xuất một loại hàng hoá nhất định. Nhưng nhu cầu tiêu dùng của họ lại cần nhiều loại sản phẩm khác nhau. Để thoả mãn nhu cầu này họ phải trao đổi sản phẩm cho nhau. Làm nảy sinh quan hệ kinh tế giữa những ngưới sản xuất . Trong điều kiện tư hữu về tư liệu sản xuất, những người sản xuất độc lập với nhau và có lợi ích kinh tế khác nhau. Phân công lao động xã hội phát triển cũng dẫn tới sự ra đời của ngành thương nghiệp. Khi thương nghiệp ra đời quan hệ trao đổi đã có mầu sắc mới. Người sản xuất và người tiêu dùng quan hệ với nhau qua nhân vật thứ ba là thương nhân. Thương nghiệp phát triển làm cho sản xuất và lưu thông hàng hoá cùng với lưu thông tiền tệ được phát triển nhanh chóng. Quan hệ trao đổi ngày càng được mở rộng và phát triển đỏi hỏi hệ thống giao thông vận tải cũng phải mở rộng và phát triển đây là điều kiện vật chất làm tăng thêm các phương tiện trao đổi mở rộng thị trường. 2. Bước chuyển từ kinh tế hàng hoá giản đơn sang nền kinh tế thị trường.. 2.1. Khái niệm về kinh tế thị trường. ( kinh tế thị trường là hình thức phát triển của kinh tế hàng hoá ). Kinh tế hàng hoá và kinh tế thị trường chỉ khác nhau về trình độ phát triển; kinh tế thị trường là hình thức phát triển cao của kinh tế hàng hoá. Kinh tế hàng hoá phát triển, điều đó có nghĩa là phạm trù hàng hoá, phạm trù tiền tệ và thị trường được phát triển và được mở rộng. Hàng hoá không chỉ bao gồm những sản xuất đầu ra của sản xuất mà còn bao gồm cả các yếu tố đầu vào của sản xuất.Đúng hướng thị trường và cơ cấu thị trường được mở rộng hoàn thiện. Mọi quan hệ kinh tế trong xã hội đều tiền tệ hoá. Khi đó người ta gọi kinh tế hàng hoá là kinh tế thị trường. 2.1. Những điều kiện hình thành kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường được hình thành với những điều kiện sau: Một là: sự xuất hiện của hàng hoá sức lao động và thị trường sức lao động. Cần khẳng định rằng sự xuất hiện hàng hoá sức lao động là một tiến bộ lịch sử. Ngươi lao động của mình và là chủ thể bình đẳng trong việc thương lượng với người khác Hai là: Phải tích luỹ được một số vốn nhất định để tiến hành sản xuất kinh doanh nhằm mục đích thu lợi nhuận Ba là: Kinh tế tiền tệ, cho nên vai trò của tiền tệ vô cùng quan trọng. Vì vậy để hình thành kinh tế thị trường cần phải có hệ thống tài chính, tác dụng ngân hàng tương đối phát triển Bốn là: Sự hình thành kinh tế thị trường đòi hỏi phải có một kết cấu hạ tầng tương đối phát triển. Trên cơ sở đó mới bảo đảm cho lưu thông hàng hoá và lưu thồng tiền tệ để thuận lợi nhằm mở rộng quan hệ trao đổi Năm là: Tăng cường vai trò kinh tế của Nhà nước. Đối với nước ta, đây là vấn đề có tính then chốt để hình thành nền kinh tế thị trường Với tác động của tất cả các tiền đề trên, nền kinh tế thị trường được xã hội hoá cao, các quan hệ kinh tế mang hình thái phổ biến là quan hệ hàng hoá - tiền tệ và nó được tiền tệ hoá. Các quy luật của kinh tế thị trường được phát huy tác dụng một cách đầy đủ. 3. Những đặc trưng của kinh tế thị trường . Những đặc trưng chung nhất, vốn có của kinh tế thị trường : Một là: Tính tự chủ của các chủ thể kinh tế rất cao. Đây là đặc trưng quan trọng nhất của kinh tế thị trường.Đặc trưng này xuất phát từ đặc điểm khách quan của việc tồn tại nền kinh tế hàng hoá. Đồng thời cũng là biểu hiện và là yêu cầu nội tại của kinh tế hàng hoá. Hai là: Trên thị trường hàng hoá rất phong phú. Người ta tự do mua, bán hàng hoá. Trong đó người mua chọn người bán, người bán tìm người mua. Họ gặp nhau ở giá cả thị trường Ba là: Giá cả để hình thành ngay trên thị trường.Giá cả thị trường vừa là biểu hiện bằng tiền của giá thị trường, vừa chịu sự tác động của quan hệ cạnh tranh và quan hệ cung cầu hàng hoá và dịch vụ. Trên cơ sở giá thị trường, giá cả là kết quả của sự thương lượng và thoả thuận giữa người mua và người bán. Đặc trưng này phản ánh yêu cầu của luật lưu thông hàng hoá Bốn là: kinh tế thị trường là một tất yếu của thị trường. Nó tồn tại trên cơ sở những đơn vị sản xuất hàng hoá độc lập và khác nhau về lợi ích kinh tế Năm là: kinh tế thị trường là hệ thống kinh tế mở. Nó rất đa dạng, phức tạp và được điều hành bởi hệ thống tiền tệ và hệ thống pháp luật của Nhà nước. II. Khái quát thị trường và cơ chế thị trường 1. Thị trường: Thị trường gắn liền với quá trình sản xuất và lưu thông hàng hoá; nó ra đời và phát triển cùng với sự ra đời và phát triển của sản xuất lưu thông hàng hoá. Vậy thị trường là một địa điểm nhất định, nơi diễn ra các quá trình trao đổi và mua bán hàng hoá, thị trường có tính không gian và thời gian theo nghĩa này thị trường có thể là hội chợ các địa dư hoặc các khu vực tiêu thụ phân theo các mặt hàng, ngành hàng. Sản xuất hàng hoá càng phát triển, lượng sản phẩm hàng hoá lưu thông trên thị trường ngày càng rồi rào và phong phú, thị trường được mở rộng. Được hiểu theo nghĩa đầy đủ hơn. Thị trường là lĩnh vực trao đổi hàng hoá thông qua tiền tệ làm môi giới. Tại đây người mua, người bán tác động qua lại lẫn nhau để xác định giá cả và số lượng hàng lưu thông trên thị trường Nói tới thị trường là nói tới tự do kinh doanh, tự do mua bán, thuận mua vừa bán, tự do giao dịch. Quan hệ giữa các chủ thể kinh tế bình đẳng Thị trường có thể phân chia thành hai loại: Một là: Thị trường hàng tiêu dùng và dịch vụ: ở thị trường này người ta mua bán nhữ ng tư liệu sinh hoạt như lương thực, thực phẩm, vải vóc, quẩn áo, các phương tiện sinh hoạt trong gia đình… ở thị trường này người ta mua bán những hàng hoá là kết quả của sản xuất. Hai là: Thị trường các yếu tố sản xuất. Trên thị trường này người ta mua bán các yếu tố cần thiết cho quá trình sản xuất như các loại nguyên vật liệu, thiết bị máy móc, sức lao động . Vai trò của thị trường: Thị trường là nơi trực tiếp trả lời các câuhỏi sản xuất cái gì?,sản xuất cho ai? Và sản xuất như thế nào? Thị trường là nơi kiểm tra cuối cùng các chủng loại hàng hoá, số lượng hàng hoá , cũng như chất lượng sản phẩm.Thị trường kiểm nghiệm tính phù hợp của sản xuất đối với tiêu dùng xã hội. Trên ý nghĩa đó có thể nói thị trường điều tiết sản xuất và là động lực của sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp ngày càng năng động hơn, sáng tạo hơn, hiệu quả hơn thị trường là nơi cuối cùng để chuyển lao động tư nhân cá biệt thành lao động xã hội. 2. Cơ chế thị trường : Nói tới cơ chế thị trường là nói tới bộ máy tự điều tiết quá trình sản xuất và lưu thồng hàng hoá, điều tiết sự vận động của kinh tế thị trường. Hiện nay còn có nhiều ý kiến khác nhau về khái niệm cơ chế thị trường. Một cách khái quát hơn thì cơ chế thị trường chính là “ bộ máy ” kinh tế điều tiết toàn bộ sự vận động của kinh tế thị trường, điều tiết quá trình sản xuất và lưu thông hàng hoá thông qua sự tác động của các quy luật kinh tế của nền kinh tế thị trường, đặc biệt là quy luật giá trị-quy luật kinh tế căn bản của sản xuất va lưu thông hàng hoá . Sự hoạt động của quy luật giá trị có biểu hiện : Giá cả thị trường lên xuống xoay quanh giá trị thị trường của hàng hoá, nghĩa là sự hình thành giá cả thị trường phải dựa trên cơ sở giá cả thị trường. Ngoài giá trị thị trường sự hình thành giá cả thị trường còn chịu tác động của quan hệ cung cầu hàng hoá. Tính quy luật của quan hệ giữa giá cả thị trường với gía trị trong sự tác động của quan hệ cung cầu được biểu hiện: - Nếu cung lớn hơn cầu thì giá cả thị trường sẽ nhỏ hơn giá trị thị trường - Nếu cung nhỏ hơn cầu thì giá cả thị trường sẽ lớn hơn gía trị thị trường. Sự vận động của gía cả thị trường cũng có tác động tới quan hệ cung cầu hàng hoá. Nếu giá cả của một loại hàng hoá nào đó giảm xuống, nó sẽ kích thích mức cầu, làm cho mức cầu của thị trường về loại hàng hoá này tăng lên. Đồng thời giá cả giảm xuống lại hạn chế mức cung làm cho mức cung giảm xuống. Ngược lại nếu giá cả của một loại hàng hoá nào đó tăng lên, nó sẽ kích thích mức cung làm cho mức cung tăng lên. Như vậy có thể phân biệt được quan hệ cung cầu qua giá cả thị trường. Quan hệ cung câù hàng hoá trên thị trường là biểu hiện của quan hệ giữa những người bán và những người mua cũng như quan hệ giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Trên thị trường, người bán luôn muốn bán hàng hoá của mình với giá cao, người mua lại luôn muốn mua hàng hoá với giá thấp. Trên cơ sở gía trị thị trường, giá cả thị trường là kết quả của sự thoả thuận giữa người mua với người bán. Giá cả thị trường điều hoà được quan hệ giữa người mua với người bán. Thông qua sự biến động của giá cả trên thị trường, quy luật giá trị có tác dụng điều tiết sản xuất và hàng hoá. Điều tiết giá trị hàng hoá được hiểu theo nghĩa là điều tiết tư liệu sản xuất và sức lao động vào từng ngàng kinh tế Nếu gía cả trong một ngành kinh tế nào đó có xu hướng tăng lên thì ngành đó sẽ thu hút thêm lao động xã hội, làm cho quy mô sản xuất của ngành này tăng lên. Ngược lại nếu giá cả của hàng hoá có xu thế tăng lên sẽ làm cho những người sản xuất hàng hoá thu được nhiều lợi nhuận hơn. Điều này tạo ra động lực thúc đẩy kinh tế những người sản xuất hàng hoá khai thác những khả năng tiềm tàng, tranh thủ giá cả cao mở rộng quy mô sản xuất. Nếu giá cả giảm xuống thì diễn biến của sản xuất có xu hướng ngược lại, nghĩa là giá cả giảm xuống sẽ làm cho quy mô sản xuất thu hẹp lại. Như vậy, lợi nhuận là động lực thúc đẩy hoạt động của cơ chế thị trường. Theo C. Mac, những nhà kinh doanh dưới CNTB “ ghét cay ghét đắng tình trạng không có lợi nhuận hay lợi nhuận quá ít, chẳng khác gì giới tự nhiên ghê sợ chân không ”. Thông qua sự biến động của giá cả thị trường, quy luật gía trị còn có tác dụng điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá. Hàng hoá sẽ được vận chuyển từ thị trường có giá cả thấp đến những thị trường có giá cả cao. Khả năng tách rời giá trị của giá cả không phải là nhược điểm của quy luật giá cả mà trái lại nó là vẻ đẹp riêng của quy luật giá trị, là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị. Nếu giá cả thị trường của hàng hoá luôn ngang bằng với giá trị của nó thì không có sự hoạt động của quy luật giá trị, nói cách khác đi điều đó có nghĩa là phủ định sự hoạt động của quy luật giá trị. Nói đến cơ chế thị trường cần phải nói tới cạnh tranh. Đó là sự danh đua giữa các chủ thể kinh tế nhằm dành lại phần sản xuất và tiêu thụ hàng hoá có lơị cho mình để thu lợi nhuận cao. Cạnh tranh là môi trường tồn tại của cơ chế thị trường nó đòi hỏi mỗi chủ thể kinh tế phải chuẩn bị cho mình khả năng cạnh tranh thắng lợi trên thị trường. Sự tồn tại và phát triển của cơ chế thị trường là yêu cầu khách quan đối với những xã hội còn tồn tại nền kinh tế hàng hoá. Coi nhẹ hay bỏ qua vai trò của kinh tế thị trường là một trong những nguyên nhân thất bại trên lĩnh vực kinh tế. Trong lịch sử cơ chế thị trường có được không gian rộng lớn ở giai đoạn cạnh tranh tự do tư bản chủ nghĩa vì vậy tác động của cơ chế thị trường được phát hiện khá sớm. Cơ chế thị trường được coi là “ bàn tây vô hình ” điều tiết sự vận động của nền kinh tế hàng hoá. Cơ chế thị trường có các ưu thế sau: Trước hết cơ chế thị trường kích thích việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, tăng năng xuất lao động, nâng cao trình độ xã hội hoá sản xuất Hai là cơ chế thị trường có tính năng động và khả năng thích nghi nhanh chóng. Vì trong kinh tế thị trường tồn tại một nguyên tắc ai đưa ra thị trường một loại hàng hoá mới và đưa ra sớm nhất thì sẽ thu được lợi nhuận nhiều nhất. Ba là trong nền kinh tế thị trường hàng hoá rất phong phú và đa dạng. Do đó nó tạo điều kiện thuận lợi cho việc thoả mãn ngày càng tốt hơn những nhu cầu vật chất, văn hoá và sự phát triển toàn diện của mọi thành viên xã hội - Cơ chế thị trường có những khuyết tật mà bản thân nó không tự giải quyết được. Thườg xuyên tạo ra mất cân đối, bất hợp lý ở tầng vĩ mô làm giảm hiệu quả trên quy mô nền kinh tế quốc dân Cơ chế thị trường cũng có những yếu tố làm giảm tốc độ phát triển kinh tế do nảy sinh độc quyền từ cạnh tranh tự do và việc giữ bí mật bí quyết kinh doanh của từng đơn vị. Trong hoạt động thực tiễn của cơ chế thị trường do chạy theo lợi nhuận đơn thuần nên khó chánh khỏi các hiện tượng buôn gian, bán lận, đầu cơ, làm hàng giả..., và nhiều bệnh trạng xã hội khác như phân hoá giầu nghèo, thất nghiệp, lạm phát, phá sản dẫn đến sự phá hoại lực lượng sản xuất, vi phạm đạo đức, lối sống, gây ô nhiễm môi trường, phá hoại thiên nhiên... Trên phạm vi quốc tế,cơ chế thị trường dễ dẫn đến mâu thuẫn giữa các nước, các trung tâm kinh tế đặc biệt rễ tạo ra trật tự kinh tế bất công giữa nước giầu và nước nghèo Do những nhược điểm trên cần có sự điều tiết của nhà nước để hạn chế những khuyết tật của cơ chế thị trường. B. kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. Đảng cộng sản Việt Nam vẫn khẳng định có tính nguyên tắc là phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN và theo một cơ chế kinh tế,cơ chế quản lý được xác lập thích ứng với nguyên tắc đó. I. Các giai đoạn hình thành kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. 1. Định hướng XHCN của kinh tế thị trường Việt Nam. Kinh tế thị trường ở Việt Nam sẽ được phát triển theo định hướng XHCN. Đó là sự định hướng của một XH mà sự hùng mạnh của nó nhờ vào sự giầu có và sự hạnh phúc của dân cư. Xã hội không còn chế độ người bóc lột người dựa trên cơ sở “ nhân dân lao động làm chủ con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng lực,hưởng theo lao động có cuộc sống ấm no, tự do,hạnh phúc,có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân ”. (1) Xã hội có nền kinh tế phát triển cao trên cơ sở khoa học, công nghệ và lực lượng sản xuất hiện đại. Định hướng XHCN nêu trên không chỉ phản ánh nguyện vọng và lý tưởng của đảng, của Nhà nước và nhân dân ta mà còn phản ánh xu thế phát triển khách quan của thời đại cũng như quy luật tiến hoá của lịch sử. Định hướng XHCN của nền kinh tế thị trường ở nước ta là cần thiết và có tính khách quan. Xây dựng nền kinh tế thị trường không có gì mâu thuẫn với định hướng XHCN. Đại hội VIII Đảng ta đã khẳng định “ cơ chế thị trường đã phát huy tác dụng tích cực to lớn đến sự phát triển kinh tế – xã hội ’’. Nó chẳng những không đối lập mà còn là một nhân tố khách quan cần thiết của việc xây dựng và phát triển đất nước theo con đường XHCN” (2 ) Theo ý kiến của đa số các nhà khoa học Việt Nam, có thể quan niệm định hướng XHCN của kinh tế thị trường ở nước ta có những nội dung chính sau: Một là: Hai mặt kinh tế và xã hội của nền kinh tế thị trường nước ta được chủ động kết hợp với nhau ngay từ đầu thông qua pháp luật, chính sách kinh tế và chính sách xã hội trên cả tầm quản lý kinh tế vi mô và vĩ mô. Hai là: Cùng với sự tăng trưởng và phát triển kinh tế, môi trường sinh thái của đất nước được chủ động bảo vệ qua các dự án (1) cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ CNXH ( NXB sự thật- 1991) (2) Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần 8 ( NXB chính trị quốc gia- 1990) đầu tư môi sinh và qua việc chấp hành một cách đúng đắn pháp luật, chính sách môi trường của nhà nước qua từng thời kỳ. Ba là; Nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN là nền kinh tế có trình độ phát triển cao. Nếu như nền kinh tế tiền tệ, kém phát triển, tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân thấp kém dẫn tới mức thu nhập bình quân của dân cư còn thấp không có tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế thì không thể gọi là định hướng XHCN được. Bốn là: Định hướng XHCN còn được thể hiện trong cơ cấu kinh tế nước ta. Để có định hướng XHCN, kinh tế nhà nước phải phát huy được vai trò chủ đạo, nó cùng với nền kinh tế hợp tác là nền tảng của nền kinh tế. Năm là: Nhà nước XHCN quản lý nền kinh tế thị trường vì mục tiêu dân giầu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh. Trong thời kỳ chuyển sang kinh tế thị trường, nhà nước ta thực hiện vai trò “ bà đở ” tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế thị trường phát triển đúng hướng.Vai trò đó được thể hiện bằng hệ thống pháp luật, bảo vệ quyền tự do dân chủ, công bằng xã hội và mở rộng phúc lợi xã hội cho nhân dân. Sáu là: Nền kinh tế thị trường ở nước ta là nền kinh tế dân tộc hoà nhập với kinh tế quốc tế. Với xu hướng kinh tế mở, nội dung này có ý nghĩa rất lớn, một mặt nó phát huy được lợi thế so sánh của nền kinh tế nước ta về vị trí địa lý về lao động và về tài nguyên thiên nhiên.Mặt khác nó làm cho nền kinh tế nước ta từng bước hoà nhập vào nền kinh tế khu vực và thị trường thế giới, từ đó có điều kiện tiếp thu những thành tựu mới của khoa học- kỹ thuật, công nghệ thế giới, thực hiện công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. 2. Các giai đoạn và biện pháp hình thành nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. Thực tiễn hơn 10 năm đổi mới kinh tế, chúng ta đã khẳng định những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế xã hội. Tốc độ tăng trưởng đạt khá cao, Việt Nam đã ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế, đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện vàđang bước vào thời kỳ mới như đại hội đảng toàn quốc lần thứ VIII đã chỉ rõ: thời kỳ tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hoá,hiện đại hoá thực hiện mục tiêu dân giầu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh; vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội chúng ta phải giải quyết một loạt vấn đề quan trọng, trong đó có vấn đề lựa chọn mô hình kinh tế thị trường theo định hướng XHCN: Xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế xã hội đúng đắn; xác định hướng chuỷển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá như cơ cấu ngành, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu kinh tế vúng lãnh thổ, xây dựng và thực hiện đồng bộ cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN. Để thực hiện mục tiêu cuối cùng là vững bước đi lên CNXH, quá trình phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN cần được tiến hành qua 3 giai đọan sau: 2.1. Giai đoạn thứ nhất; giai đoạn quá độ chuyển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN về mặt lịch sử giai đoạn này rất quan trọng là nghị quyết hội nghị BCH trung ương lần thứ VI ( khoá IV ) tháng 9- 1979. Về mặt logic giai đoạn này bắt đầu từ việc hình thành và củng cố những đơn vị sản xuất những đội sản xuất hàng hoá theo đúng nghĩa nhằm tạo ra mối quan hệ vừa tự chủ, vừa lệ thuộc lẫn nhau giữa các chủ thể sản xuất Nội dung chủ yếu của giai đoạn này là khắc phục tính hiện vật của quan hệ trao đổi, hình thành quan hệ hàng hoá tiền tệ trên thị trường. Nội dung được thực hiện với một số giải pháp sau: - Hình thành và củng cố những đơn vị sản xuất hàng hoá nhằm chuyển quan hệ trao đổi có tính hiện vật sang quan hệ hàng hoá tiền tệ. - Đẩy mạnh phân cồng lao động xã hội nhằm mở rộng thị trường - Chuyển quan hệ sở hữu có tính đơn nhất sang quan hệ sở hữu có tính đa dạng với nhiều hình thức sở hữu khác nhau. - Đổi mới chính sách kinh tế nhằm chuyển các quan hệ kinh tế theo chiều dọc, sang các quan hệ kinh tế theo chiều ngang.Trong các chính sách kinh tế chúng ta đặc biệt quan tâm tới chính sách giá cả. 2.2. Giai đoạn hai: Giai đoạn phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng XHCN. Đại hội đảng VI năm 1986 đã đặt nền móng vững chắc cho quan điểm phát triển kinh tế hàng hoá nhiêù thành phần ở nước ta. Quan điểm này đã được khẳng định rõ hơn tại đại hội lần VII và VIII của Đảng ta. Nội dung chủ yếu của giai đoạn này là: phát triển và mở rộng quan hệ hàng hoá tiền tệ tạo điều kiện tiền đề cho kinh tế hàng hoá phát triển. Chúng ta đang thực hiện những giải pháp sau: - Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá- hiện đại hoá. - Chủ động tạo điều kiện cần thiết để xây dựng các yếu tố thị trường, phát huy những ưu thế và động lực của thị trường, đồng thơì hạn chế những mặt tiêu cực của thị trường - Hoàn thiện và tăng cường vận dụng các chính sách tài chính và tiền tệ nhằm tạo nguồn vốn và thực hiện việc đầu tư vốn theo mục tiêu phát triển, phân phối và phân phối lại thu nhập quốc dân tạo nhập sự ổn định về tiền tệ, về giá và tỷ giá hối đoái, qua đó tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển sản xuất hàng hoá phù hợp với cơ chế thị trường. - Bồi dưỡng và đào tạo cán bộ quản lý kinh doanh theo yêu cầu của thị trường - Tăng cường vai trò quản lý của nhà nước nhằm phát huy những ưu thế và khắc phục những khuyết tật của cơ chế thị trường. 2.3. Giai đoạn ba: Giai đoạn hình thành và phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. Nội dung chủ yếu của giai đoạn này là tiền tệ hoá các quan hệ kinh tế, tạo lập cơ sở kinh tế cho các quy luật kinh tế của kinh tế thị trường phát huy một cách đầy đủ tác dụng, phát triển kinh tế trong nước và hoà nhập với kinh tế thế giới. - Phát triển cơ cấu kinh tế mở nhằm hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân. Đây là giải pháp có tính thời đại cần lựa chọn các dự án đầu tư nước ngoài trên nhiều mặt theo hướng bảo đảm lợi thế so sánh và chủ quyền nước ta. - Hoàn thiện và phát triển kinh tế thị trường các yếu tố sản xuất nhằm đáp ứng nhu cầu về vốn, về sức lao động và các điều kiện vật chất khác cho sản xuất - Thiết lập cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước - Lựa chọn chính xác khoa học công nghệ và mục tiêu phát triển.Cần quan niêm khoa học và công nghệ là biến số có ý nghĩa chiến lược của sự phát triển. Trên đây là các giai đoạn và một số phương hướng then chốt cho từng giai đoạn. Nước ta đã và đang thực hiện các giai đoạn này dần dần hình thành nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước II. Vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. 1. Nhà nước là 1 hiện tượng lịch sử, ngay từ khi ra đời nó đã có vai trò to lớn trong xã hội có giai cấp và trong quá trình phát triển của lịch sử nhân loại. Nhà nước, một mặt, nó là tổ chức xã hội;mặt khác, chính thông qua quản lý xã hội có hiệu quả mà nó thực hiện được sự thống trị của giai cấp thống trị đối với toàn xã hội. Bất cứ nhà nước nào cũng đều thực hiện chức năng hai mặt của nó. Mặc dù, nhà nước có định hướng cho sự phát triển và của xã hội nhưng bản thân xã hội lại vận động theo những quy luật khách quan của nó, quy luật vận động của đời sống sản xuất vật chất và tinh thần, tạo ra cơ sở mới, điều kiện mới,do đó,đòi hỏi có sự thay đổi tương ứng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước thì quản lý nhà nước mới có hiệu quả, nhà nước mới có khả năng thúc đẩy sự phát triển kinh tế- xã hôi Từ đại hội đảng lần thứ VI của đảng ( 1986) Việt Nam đã chuyển sang phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, thực hiện dân chủ hoá mọi mặt đời sống xã hội; hoà nhập khu vực Trong tư tưởng của các nhà kinh điển Mac-Lênin về vai trò của nhà nước cần đặc biệt chú ý tới hai luận điểm quan trọng: 1.1. Ph. Ang ghen đã từng nêu nguyên tắc có tính phương pháp luận về sự tác động của nhà nước đối với nền kinh tế rằng: sự tác động của nhà nước nếu là hợp quy luật thì sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển ngược lại,nếu là sự tác động trái quy luật thì sẽ gây ra khủng hoảng và lãng phí cho xã hội. Đó là nguyên tắc đúng đắn, phổ biến đối với hoạt động quản lý của mọi kiểu nhà nước. Đối với nhà nước XHCN nói chung,nhà nươca Việt Nam nói riêng, chúng ta có thể tìm hiểu ví dụ trong hoạt động của nó để minh hoạ cho hai cách tác động nói trên của nhà nước. Từ đó có thể dẫn đến kết luận: Nếu muốn bộ máy nhà nước quản lý có hiệu lực, hiệu quả thì phải tuân theo quy luật vận động khách quan của xã hội, trước hết là các quy luật kinh tế. 1.2. Nhà nước ta là nhà nước dân chủ;mà nhà nước dân chủ nếu muốn quản lý có hiệu lực, hiệu quả thì phải thu hút được nhân dân lao động tham gia một cách rộng rãi và thực sự bình đẳng vào quản lý công việc của nhà nước và xã hội. Theo C.Mac, chế độ dân chủ thực chất là chế độ “ do dân tự quy định chế độ nhà nước, hướng tới con người hiện thực và được xác định là sự nghiệp của bản thân nhân dân và ở đây là chế độ nhà nước xuất hiện với dân chủ đã làm đảo lộn mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân không còn là “ thần dân của nhà nước ” mà là “ nhà nước của nhân dân ” Do đó chế độ dân chủ là xuất phát từ con người và không phải chế độ nhà nước tạo ra nhân dân mà là nhân dân tạo ra chế độ nhà nước. Do vậy, trong nhà nước dân chủ này vai trò của nhà nước đối với xã hội về thực chất là vai trò tổ chức lại các quá trình dân chủ hoá. Thật ra, khi đất nước chuyển sang nền kinh tế thị trường, nhà nước đã đóng vai trò tổ chức theo hướng dân chủ.Do đó, xuầt hiện quá trình dân chủ hoá trên lĩnh vực kinh tế, khẳng định quyền sở hữu đối với tư liệu sản xuất, quyền tự do kinh doanh theo pháp luật, quyền thừa kế tài sản hợp pháp của công dân. Nhưng ở đây ta muốn nói đến vai trò tổng thể của nhà nước trong sự quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. 2. Từ phần lý luận trên, tính tất yếu khách quan của sự quản lý nhà nước trong nền kinh tế nước ta được thể hiện như sau: ở Việt Nam, vai trò kinh tế của nhà nước được thể hiện thồng qua nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn bộ nền kinh tế quốc dân ở tầm kinh tế vi mô và vĩ mô, trong đó quản lý kinh tế vĩ mô là chủ yếu. Sở dĩ nhà nước ta có vai trò kinh tế mới trên là vì: Một là: Nhà nước ta là nhà nước do dân, vì dân, vi dân, là người đại diện cho toàn dân,cho toàn xã hội có nhiệm vụ quản lý đất nước về mặt hành chính -kinh tế. Hai là: Nhà nước là người đại diện cho sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất, có nhiệm vụ quản lý các doanh nghiệp thuộc khu vực k inh tế nhà nước. Ba là: Trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, cùng với những mặt tích cực của nó không thể tránh khỏi được các khuyết tật vốn có.Bởi vậy, sự quản lý nhà nước sẽ góp phần khắc phục các khuyết tật, phát huy mặt tích cực của cơ chế thị trường và là một tất yếu khách quan. Nhà nước thực hiện vai trò kinh tế của mình nhằm các mục tiêu sau: - Đảm bảo cho nền kinh tế phát triển ổn định, bền vững chánh những đột biến sấu. - Đảm bảo hiệu quả kinh tế – xã hội cao, thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế kết hợp với công bằng và tiến bộ xã hội. - Thực hiện nhiệm vụ quán triệt, tổ chức thực hiện đường lối của đảng, đưa nền kinh tế phát triển theo định hướng XHCN. 3. Vai trò kinh tế của nhà nước. Với tư cách là người quản lý, điều hành nền kinh tế thị trường nhà nước giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc định hướng nền kinh tế thị trường theo chủ nghĩa xã hội. Vai trò kinh tế nói trên được thể hiện ở những điểm sau: Thứ nhất: Nhà nước phát huy cao độ mặt tích cực của nền kinh tế thị trường để phát triển kinh tế, phục vụ lợi ích của đa số nhân dân lao động nhằm mục tiêu dân giầu, nước mạnh, mục đích cuối cùng của sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta. Nhà nước lợi dụng cơ chế cạnh tranh của thị trường và tụ do hoá sản xuất kinh doanh để giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất, khơi dậy các tiềm năng của mọi cá nhân, tập thể lao động và các cộng đồng dân tộc theo hướng hiện đại, phù hợp xu thế phát triển khoa học và công nghệ, thực hiện dân giầu nước mạnh – xã hội văn minh. Muốn vậy nhà nước cần hạn chế tối đa những mệnh lệnh hành chính để cho hoạt động thị trường được đưa ra chủ yếu trên sự hướng dẫn của các quy luật của kinh tế thị trường. Nhà nước xây dựng thị trường thống nhất trong các nước, có tính đến đặc thù và trình độ phát triển không đồng đều của các vùng từng bước tích cực xây dựng hệ thống thị trường đồng bộ, nhanh chóng tiếp cận thị trường quốc tế. Trong quá trình xây dựng thị trường cần phải tuân thủ nguyên tắc là tốt thì để cho thị trường tự điều tiết. Nhà chỉ can thiệp khi hoạt động vi mô ảnh hưởng đến toàn cục, khi thị trường có những biểu hiện tiêu cực cần ngăn chặn nhà nước lợi dụng các phương tiện và công cụ của thị trường, kể cả kinh nghiệm kinh doanh và phương thức quản lý tiến bộ của chủ nghĩa tư bản vào mục tiêu XHCN. Thứ hai: Nhà nước ở tầm vĩ mô trên cơ sở nắm vững thị trường để điều tiết kinh tế và hạn chế những mặt trái kinh tế thị trường, kinh tế thị trường luôn thể hiện tính hai mặt: Một là động lực cho sự phát triển, mặt khác là khuyết tật như khủng hoảng kinh tế, lãng phí tài nguyên, phân hoá giầu nghèo... Từ tính chất hai mặt của kinh tế thị trường, Nhà nước đóng vai trò rất quan trọng trong việc định hướng và điều tiết nền kinh tế thị trường nhằm ổn định và tăng trưởng ở nước ta. Nhà nước xây dựng các chính sách công cụ kinh tế vĩ mô để định hướng và điều tiết tổng thể nền kinh tế. Mục tiêu chính sách để công cụ kinh tế vĩ mô là hướng sức mạnh của thị trường đi đúng hướng, dựa vào luật pháp để tạo ra môi trường và hành lang năng động có trật tự cho các chủ thể kinh doanh, làm lành mạnh các quan hệ thị trường. Các chính sách công cụ kinh tế vĩ mô tác động vào kinh tế thị trường nước ta rất đa dạng trong đó có những chính sách công cụ lớn như luật pháp, tài chính,đầu tư... Thông qua chính sách công cụ nhà nước giảm đến mức thấp nhất mặt tiêu cực và hậu quả kinh tế xã hội do cạnh tranh gây ra nhằm đảm bảo phúc lợi cộng đồng cũng như công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. Nhà nước gắn kế hoạch vĩ mô định hướng với các chính sách và chương trình kinh tế tạo môi trường cho thị trường phát triển mạnh, đồng thời sử dụng các biện pháp hành chính cần thiết để hạn chế các mặt trái của kinh tế thị trường. Vây bằng các biện pháp và chính sách công cụ quản lý,điều tiết, nhà nước phục vụ mục tiêu xã hội, đây là nhiệm vụ trọng tâm và là tiền đề quan trọng để thực hiện mục tiêu dân giầu, nước mạnh, xã hội văn minh. Kinh tế thị trường luôn luôn vận động và phát triển do đó các chính sách kinh tế vĩ mô nhà nước phải thường xuyên được bổ sung hoàn thiện thì mới thực sự có hiệu quả. Thứ ba: Nhà nước điều tiết kinh tế và xây dựng thực hiện hệ thống chính sách xã hội sao cho bảo đảm sự thống nhất giữa tăng trưởng kinh tế và hiệu quả xã hội, khác với nền kinh tế thị trường ở nước ta, ngay từ đầu nhà nước đã tham gia điều tiết vừa hạn chế mặt tiêu cực tự phát vừa bảo vệ lợi ích của xã hội, của con người. Nhà nườc điều tiết nền kinh tế qua các quan hệ sản xuất và phân phối từ tư liện sản xuất đến vốn, kỹ thuật, công nghệ, lao động, tiền lương, phúc lợi xã hội... Để vừa phát triển kinh tế; vừa đảm bảo công bằng xã hội phù hợp với điều kiện xã hội ở nước ta. Sự điều tiết của nhà nước vừa nhằm tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, vừa nhằm đảm bảo lợi ích của người lao động, đảm bảo công bằng xã hội. Điều quan trọng là nhà nước cần xây dựng và thực hiện hệ thống chính sách xã hội nhằm kích thích được con người sáng tạo không ngừng sử lý được sự phân hoá giầu nghèo quá đáng, thực hiện được các vấn đề xã hội, phúc lợi xã hội và y tế xã hội, văn hoá phù hợp với trình độ phát triển của nền kinh tế.Thông qua ngân sách, Nhà nước thực hiện điều tiết và tái phân phối hợp lý để vừa khuyến khích mọi người làm giầu chính đáng, vừa có nguồn để thực hiện các chính sách xã hội. Thứ tư: Nhà nước phải xây dựng được hệ thống kinh tế quốc doanh mạnh vì kinh tế quốc doanh là nhân tố kinh tế quy định và đảm bảo tính định hướng xã hội chủ nghĩa: Thể hiện đầy đủ nhất tính ưu việt của chủ nghĩa cộng sản đảm bảo sự thống nhất giữa tăng trưởng kinh tế với công bắng xã hội, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, thống nhất chính sách kinh tế với chính sách xã hội. Nhà nước vừa phải tôn trọng tính bình đẳng của các chủ thể kinh tế không kể họ ở thành phần nào, vừa phải có ý thức đầy đủ đến việc phát triển kinh tế quốc doanh để nó thực sự giữ vai trò chủ đạo.Nhà nước bằng các chính sách, biện pháp kinh tế để sao cho: - Kinh tế quốc doanh phải chiếm được các vị trí kinh tế then chốt có liên quan đến hoạt động của toàn nền kinh tế cũng như an ninh, quốc phòng và các hoạt động cần thiết mà các thành phần kinh tế khác không có điều kiện hoặc không muốn đầu tư vì không sinh lãi hoặc ít lãi. Kinh tế quốc doanh phải chiếm được các ngành kinh tế có kỹ thuật và công nghệ hiện đại, tạo ra kiểu mẫu về năng suất, chất lượng, hiệu quả để lôi cuốn các thành phần kinh tế khác theo quỹ đạo của chủ nghĩa xã hội. - Kinh tế quốc doanh phải tạo ra kết cấu hạ tầng đáp ứng được yêu cầu phát triển của nền kinh tế thị trường, có giá trị tổng sản lượng và tỷ trọng hàng hoá ngày càng t ăng, đóng góp tỷ lệ cao trong ngân sách nhà nước không ngừng nâng cao trình độ và đời sống của người lao động. - Kinh tế quốc doanh phải tạo ra môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, bảo đảm tăng trưởng kinh tế nhanh, bền vững có hiệu quả và công bằng. Vởy là kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã đặt ra những nhiệm vụ cụ thể cho nhà nước mới hoàn thành được nhiệm vụ định hướng xã hội chủ nghiã nền kinh tế thị trường nước ta. C. Thực trạng nền kinh tế ở Việt Nam những năm qua và giải pháp cho nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. I. Thực trạng của nền kinh tế Việt Nam những năm qua ( khi chuyển sang kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ). Khi chuyển sang kinh tế thị trường, chúng ta đứng trước một thực trạng là: đất nước đã và đang từng bước quá độ lên CNXH từ một xã hội vốn là thuộc địa nửa phong kiến với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất xã hội rất thấp đất nước lại trải qua hàng chục năm chiến tranh, hậu quả để lại còn nặng nề. Những tàn dư thực dân, phong kiến còn nhiều, lại chịu ảnh hưởng nặng nề của cơ chế tập chung quan liêu bao cấp. Với những đặc điểm xuất phát như trên, có thể nhân xét rằng. Nền kinh tế nước ta không hoàn toàn là kinh tế tự nhiên tự cấp tự túc, nhưng cũng chưa phải là kinh tế hàng hoá theo nghĩa đầy đủ. Mặt khác,do đó có sự đổi mới về mặt kinh tế nước ta cũng không còn là nền kinh tế chỉ huy.Có thể nói thực trạng nền kinh tế nước ta khi chuyển sang kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hoá kém phát triển,còn mang nặng tính tự cấp tự túc và chịu ảnh hưởng nặng nề của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp . Thực trạng đó được biểu hiện ở các mặt sau đây: 1. Kinh tế hàng hoá kém phát triển, nền kinh tế còn mang nặng tính tự cấp tự túc. Sự yếu kém củakinh tế hàng hoá nước ta được thể hiện ở những dấu hiệu có tính điển hình dưới đây: - Trình độ cơ sở vật chất – kỹ thuật và công nghệ sản xuất còn thấp kém. - Hệ thống cơ cấu hạ tầng, dịch vụ sản xuất và dịch vụ xã hội chưa đủ để phát triển kinh tế thị trường ở trong nước và chưa có khả năng để mở rộng giao lưu với thị trường quốc tế. - Cơ cấu kinh tế còn mất cân đối và kém hiệu quả. - Chưa có thị trường đúng nghĩa của nó. - Năng suất lao động xã hội và thu nhập quốc dân tính theo đầu người còn thấp. Phần này phản ánh tổng hợp thực trạng kinh tế hàng hoá còn kém phát triển. Do trình độ cơ sở vật chất kỹ thuật và công nghệ thấp, kết cấu hạ tầng dịch vụ sản xuất và dịch vụ xã hội còn kém: cơ cấu kinh tế còn mất cân đối; Thị trường trong nước chưa phát triển... cho nên năng xuất lao động và thu nhập bình quân tính theo đầu người ở nước ta tất yếu vẫn còn thấp kém. Tình hình này được phản ánh qua các số liệu sau đây: Theo giá hiện hành ( tỷ đồng ) 1998 1989 1990 1991 1992 GNP 13.266 2.308 2.308 69.959 101.870 Tổng đầu tư Tiêu dùng (C ) Tiết kiệm (S ) 1.906 13.291 - 25 2.817 24.358 - 50 2.817 24.356 - 10 66.610 3.349 94.883 6.987 ( Nguồn : Tình hình kinh tế Việt Nam 1986- 1991. Niên giám thống kê - 92) Theo số liệu thống kê của ngân hàng thế giới năm 1991 thì mức thu nhập bình quân tính theo đầu ngươì của nước ta so với các nước đang phát triển ở đông nam ắ vào loại thấp nhất. Theo sự tính toán của các nhà kinh tế Việt Nam thì mức CNP, người mua của nước ta hiện nay là 200 USD. Trong khi đó GNO/ người vào năm 1990 của trung quốc là 370 USD, Iindonesia là 570 USD ấn độ là 350 USD, philippin 730 USD. Thái lan là 1420 USD, Malayxia là 2320 USD, Nam triều tiên là 5400 USD. 2. ảnh hưởng của mô hình kinh tế chỉ huy với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Do nhận thức chủ quan duy ý trí về nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cho nên trong nhiều thập kỷ vừa qua ở nước ta đã tồn tại mô hình kinh tế chỉ huy với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Thực tiễn hoạt động kinh tế đã chứng minh mô hình này có nhiều nhược điểm. Nó gần như đối lập với kinh tế hàng hoá vận động theo cơ chế thị trường. Hai cơ chế cũ và mới ( cơ chế tập trung quan liêu bao cấp được gọi là cơ chế cũ, còn cơ chế thị trường được gọi là cơ chế mới ) có nhiều điểm khác nhau, trong đó có điểm khác nhau căn bản là ở chỗ. Cơ chế cũ hình thành trên cơ sở thu hẹp hoặc gần như xoá bỏ quan hệ hàng hoá tiền tệ làm cho nền kinh tế bị “ hiện vật hoá ”. Cơ chế mới hình thành trên cơ sở mở rộng quan hệ hàng hoá, tiền tệ. ậ cơ chế cũ đó là cơ chế lệnh kế hoạch, kèm theo lệnh giá cả kinh doanh tài chính kinh doanh, tín dụng kinh doanh, tín dụng kinh doanh phục vụ nhu cầu mua bán của các chủ thể sản xuất theo nguyên tắc hoạch toán kinh tế. Như vây, trong cơ chế cũ phạm trù giá cả, tài chính, lưu thông tiền tệ là phạm trù vốn, có cửa kinh tế hàng hoá mặc dù có được sử dụng như chỉ là hình thức. Việc mở rộng sản xuất và lưu thông hàng hoá là một tất yếu lịch sử, cho nên sự hạn chế quan hệ hàng hoá tiền tệ và quy luật giá trị trở thành sự cản trở tiến bộ kinh tế, kìm hãm nhân tố mới, do đó làm cho nhà nước không thể làm chủ những quá trình kinh tế khách quan mặc dù trong tay nhà nước có thực lực kinh tế to lớn. Vì vậy, Đại hội lần thứ VII của Đảng ta khẳng định “ xoá bỏ chiệt để cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp, hình thành cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước bằng pháp luật kế hoạch chính sách và các công cụ khác. Xây dựng và phát triển đồng bộ các thị trường hàng tiêu dùng, vật tư, dịch vụ, tiền vốn, sức lao động... thực hiện giao lưu kinh tế thông suốt trong cả nước và với thị trường thế giới ” (1). 3. Thực chất quá trình chuyển nền kinh tế Việt Nam sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN. (1) Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên CNXH, NXB sự thật 1991. 3.1. Từ sự phân tích thực trạng của nền kinh tế nước ta khi chuyển sang kinh tế thị trường có thể rút ra kết luận thực chất của quá trình chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN là quá trình kết hợp giữa chuyển nền kinh tế còn mang tính tự cấp tự túc sang nền kinh tế hàng hóa tiến tới nền kinh tế thị trường và quá trình chuyển cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Lịch sử đã chứng minh rằng không thể chuyển nền kinh tế nhỏ sang nền kinh tế lớn nếu thiếu “ đòn xeo ” là kinh tế hàng hoá. Chính C. Mac đã coi sự phát triển của kinh tế hàng hoá là xuất phát điểm và điều kiện quan trọng nhất không thể thiếu được đối với sự ra đời và sự phát triển của nền sản xuất lớn TBCN. Nội chiến kết thúc, Lênin cũng chủ trương thi hành chính sách kinh tế mới ( NEP ) về thực chất, đó là sự phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần nhằm khơi dậy sự sống động của nền kinh tế, mở rộng giao lưu hàng hóa giữa thành thị và nông thôn, thực hiện các quan hệ kinh tế bằng hình thức quan hệ hàng hóa tiền tệ trên thị trường. Quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở nước ta có đặc điểm khác với các nước đông âu và Liên xô ( cũ ). Những nước này đã có nền kinh tế phát triển. Nền kinh tế đã được cơ khí hoá, không có tính tự nhiên, tự cấp tự túc như nền kinh tế nước ta, vì vậy quá trình hình thành nền kinh tế thị trường ở nước ta trước hết là quá trình chuyển nền kinh tế kém phát triển mang nặng tính tự cấp, tự túc sang kinh tế hàng hoá nhiều thành phần. Mặt khác, ở nước ta cũng đã tồn tại mô hình kinh tế chỉ huy với cơ chế hoạch hoá tập trung. Cơ chế này đã được phân tích ở phần trên,Nó gần như đối lập với thị trường vận động theo cơ chế thị trường. Thị trường được coi là trung tâm sản xuất và toàn bộ quá trình tái sản xuất xã hội. Vì vậy, quá trình chuyển nền kinh tế nước ta sang kinh tế thị trường là quá trình xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, hình thành đồng bộ cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. 3.2. Quá trình chuyển nền kinh tế nước ta sang nền kinh tế thị trường đồng thời cũng là quá trình thực hiện nền kinh tế mở, kinh tế “ đóng”, “ khép kín ” thường gắn với nền kinh tế sáng kiến gắn với sản xuất nhỏ mang nặng tính cục bộ, địa phương chủ nghĩa và với tình trạng “ bế quan toả cảng ”. Chíh sự xuất hiện và phát triển của sản xuất hàng hoá đã phá vỡ các quan hệ kinh tế khép kín. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản đã khẳng định. Kinh tế hàng hoá đã làm cho thị trường dân tộc gắn bó và hoà nhập với thị trường thế giới. Chính giao lưu hàng hoá đã làm cho các quan hệ kinh tế được mở rộng khỏi phạm vi quốc gia, đã thúc đẩy nền kinh tế phát triển nhanh chóng. Kinh tế là đặc điểm và là xu thế của thời đại ngày nay mà bất kỳ một quốc gia nào cũng phải coi trọng. Trong điều kiện của nước ta, bài học về sự kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh của thời đại trong cuộc đấu tranh giành độc lập tự do trước đây, một lần nữa lại sống động trong công cuộc phát triển đất nước với bối cảnh và điều kiện mới. Trong quan hệ kinh tế quốc tế chúng ta đã có nhiều đổi mới quan hệ kinh tế quốc tế từ đơn phương sang đa phương, quan hệ với tất cả các nước không phân biệt chế độ chính trị, theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi và không can thiệp và công việc nội bộ của nhau. Trong những năm gần đây, thực hiện quan điểm về kinh tế đối ngoại nói trên, hoạt động kinh tế quốc tế của nước ta đã có những tiến bộ hơn. Xuất khẩu hàng hoá,tăng nhanh với nhịp độ trên dưới 20% hàng năm ( 1986- 1992 ) bảo đảm nhập khẩu các loại vật tư và công nghệ chủ yếu cải thiện dần cán cân thanh toán quốc tế, chúng ta đã nhanh chóng điều chỉnh và khắc phục được những hẫng hụt về nguồn vốn và thị trường từ các nước SNG và Đông âu. Hàng hoá xuất khẩu của nước ta đã tìm được những thị trường mới trong khu vực đông nam ắ và Tây âu. Nguồn vốn nước ngoài đầu tư vào Việt Nam cũng tăng nhanh./ Trong khi hòa nhập vào thị trường thế giới và đẩy mạnh hoạt động ngoại thương cần áp dụng có hiệu quả nguyên tắc lợi thế so sanhs. Từ đó cân nhắc và quyết định cụ thể xem nên sản xuất loại hàng hoá nào, với số lượng bao nhiêu,từ đó xác định rõ quy mô sản xuất cho thích hợp. ở nước ta, lợi thế so sánh bắt đầu được phát huy cần khẳng định bản sắc dân tộc và xác định khu vực mới tạo điều kiện tốt để hội nhập. Lợi thế so sánh của nước ta được thể hiện ở các mặt sau đây: nguồn tài nguyên thiên nhiên khá phong phú, nguồn nhân lực rồi rào với tiền công thấp, vị trí lãnh thổ thuận lợi, Đồng thời nhà nước đã có chính sách đầu tư hấp dẫn tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư nước ngoài. Chúng ta tiếp tục coi trọng các thị trường chuyền thống, nhanh chóng thâm nhập vào thị trường mới mở rộng thị trường khu vực, cải tiến cơ cấu xuất khẩu theo hướng tăng tỷ trọng xuất khẩu nguyên liệu, tạo ra các sản phẩm xuất khẩu chủ lực như dầu mỏ, nông – lâm – thuỷ sản... chú ý phát triển dịch vụ, vận tải hàng không, thông tin bưu điện quốc tế... Xuất phát từ lợi thế và khả năng thực tế trong nước, phương hướng mở rộng kinh tế quốc tế nền tập trung vào những vấn đề cơ bản: Nhà nước cần có chính sách bảo hộ mậu dịch hợp lý nhằm khuyến khích các ngành kinh tế phát triển, thu hút những sản phẩm quý hiếm và sản phẩm khoa học từ bên ngoài, ngăn chặn việc nhập khẩu những hàng hoá trong nước có khả năng sản xuất. Nhà nước cần duy trì sự ổn định về mặt chính trị, kinh tế và xã hội nhằm tạo ra môi trường và hành lang cần thiết cho tất cả các doanh nghiệp trong các thành phần kinh tế hoạt động, qua đó thúc đẩy hàng hoá phát triển. II Phương hướng và giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. 1. Nhận thức về cơ cấu kinh tế mới ở nước ta: Đại hội lần thứ VIII Đảng cộng sản Việt Nam đã khẳng định những nhận thức cơ bản về cơ chế kinh tế mới ở nước ta là: - Sản xuất hàng hoá không đối lập với CNXH mà là thành tịu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan cần thiết cho công cuộc xây dựng CNXH và cả khi CNXH đã được xây dựng - Nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường theo định hướng XHCN ở nước ta là một thể thống nhất với nhiều lực lượng tham gia sản xuất lưu thông trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo thị trường trong nước gắn với thị trường thế giới. - Thị trường vừa là căn cứ vừa là đối tượng của kế hoạch, kế hoạch chủ yếu mang tính định hướng và đặc biệt quan trọng trên bình diện vĩ mô. Thị trường có vai trò trực tiếp hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa chọn lĩnh vực hoạt động và phương án tổ chức sản xuất kinh doanh. - Vận dụng cơ chế thị trườn đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý vĩ mô của nhà nước, đồng thời xác lập đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh doanh nhằm phat huy tác động tích cực đi đôi với ngăn ngừa, hạn chế và khắc phục những mặt tiêu cực của thị trường bằng pháp luật kế hoạch, cơ chế chính sách, các công cụ đòn bẩy kinh tế và bằng các nguồn lực của kinh tế nhà nước. 2. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế nước ta. Mục tiêu của việc đổi mới cơ chế kinh tế đến năm 2000 nhà Đại hội Đảng lần thứ VIII, Đảng cộng sản Việt Nam đã xác định là xoá bỏ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp hình thành tương đối đồng bộ cơ chế thị trường có sự quản lý nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Để đạt được mục tiêu đó cần phải giải quyết tốt một số vấn đề sau đây: Trước tiên chúng ta phải chủ động tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường, phát huy những ưu thế và động lực của thị trường, đồng thời hạn chế các mặt tiêu cực của thị trường. Cụ thể hơn, chúng ta phải phát triển mạnh thị trường hàng hoá và dịch vụ; tổ chức quản lý và hướng dẫn việc thuê và sử dụng lao động; quản lý chặt chẽ đất đai và thị trường bất động sản;xây dựng thị trường vốn và từng bước hình thành thị trường chứng khoán. Thứ hai phải hoàn chỉnh hệ thống pháp luật về kinh tế để thể chế hoá cương lĩnh, chiến lược và các chủ trương chính sách của đảng,hình thành khuôn khổ pháp lý đồng bộ cần thiết cho các hoạt động kinh tế. Kinh tế thị trường là một nền kinh t ế còn mang tính tự phát và cạnh tranh, thậm chí còn khốc liệt với những đặc trưng đó, nó cần được kiểm soát bởi một hành lang pháp lý đó là hệ thống pháp luật. Bắt nguồn từ đó, việc xây dựng một hệ thống pháp luật hàm chứa các yếu tố: hướng dẫn,kiểm soát và định hướng sẽ gây ra tác động biến chứng của thượng tầng kiến trúc đến cơ sở hạ tầng trong quá trình vận động của cơ chế thị trường theo định hướng XHCN. Ba là hoàn thiện và đổi mới đồng thời tăng cường vận dụng các chính sách tài chính và tiền tệ nhằm tạo nguồn vốn và thực hiện việc đầu tư vốn theo mục tiêu phát triển; sau đó cần nhanh chóng hình thành thị trường tiền vốn. Chính sách tài chính phải nhằm mục tiêu thúc đẩy sản xuất phát triển:huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực. Tăng cường tích luỹ để tạo vốn đầu tư phát triển, đáp ứng những nhu cầu thật sự cần thiết cấp bách, đảm bảo quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia; giảm bội chi ngân sách, góp phần khống chế và kiểm soát lạm phát. Chuyển mạnh chính sách tiền tệ và hoạt động ngân hàng phù hợp với cơ chế thị trường, góp phần ổn định sức mua của đồng tiền Việt Nam, kìm chế lạm phát ở mức thấp, huy động và cho vay vốn có hiệu quả; đồng thời tiếp tục hoàn thiện hệ thống giá cả và đổi mới công tác quản lý giá. Thứ tư là phát triển cơ cấu kinh tế mở nhằm hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân, đây là giải pháp có tính thời đại cần lựa chọn các dự án đầu tư nước ngoài trên các mặt; kinh tế, môi trường, công nghệ theo hướng đảm bảo lợi thế so sánh và chủ quyền nước ta. Do vậy cần có chính sách cởi mở trong quan hệ quốc tế và đầu tư theo nguyên tắc đa phương hoá và đa dạng hoá các bên cùng có lợi. Đối với Việt Nam đây là con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất để tiếp cận công nghệ mới phát triển lực lượng sản xuất, đặc biệt các ngành mũi nhọn của tiến bộ khoa học công nghệ, tạo cơ hội cho những bước “ đột biến ” trong phát triển kinh tế. Nếu chúng ta đóng cửa hoặc chỉ hé mở, thì những cơ hội nhập, nắm bắt đón đầu các vận hội cho chuyển hoá về chất của nền kinh tế sẽ bị xoá bỏ qua và rõ ràng không thể tránh khỏi tụt hậu được cảnh báo. Điều đó cúng có nghĩa là khó thực hiện được cuộc cách mạng về quan hệ sản xuất như định hướng. Do đó cần phải có một chiến lược kinh tế đối ngoại thích ứng, hội nhập và mang tính thời đại, nhằm nhanh chóng hiện đại hoá LLSX và đẩy nhanh quá trình xã hội hoá các quan hệ sở hữu. Năm là, nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý kinh tế của nhà nước. Quản lý nhà nước.Quản lý nhà nước về kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường có nhiều khác biệt so với cơ chế kế hoạch hoá tập trung. Quản lý nhà nước về kinh tế trong thời kỳ này ngoài hoạch định chiến lược, chính sách, chế độ và sử dụng hệ thống pháp luật phải lấy phương pháp kinh tế làm chính. Thực chất của phương pháp này là sử dụng các công cụ kinh tế ở tầm vĩ mô ( nội dung chủ yếu của cơ chế kinh tế quản lý ) để điều tiết các quan hệ kinh tế theo định hướng của nhà nước. Phương pháp này được coi như đặc tính vốn dĩ đầy hiêu lực trong điều hành kinh tế thị trường. Do vậy, việc xây dựng một cơ chế quản lý kinh tế đồng bộ thực hiện đồng thời ba chức năng: kích thích điều tiết, kiểm soát các quan hệ kinh tế có ý nghĩa tích cực trong việc thúc đẩy LLSX nhìn theo góc độ về sự thích ứng của nó với quan hệ sản xuất. Để thực hiện giải pháp này, văn kiện đại hội VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: Nhà nước phải thực hiện tốt nhiệm vụ định hướng sự phát triển; trực tếp đầu tư vào một số lĩnh vực cần thiết, thiết lập khuôn khổ lập pháp, hệ thống chính sách nhất quán, hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, thực hiện tốt các chính sách xã hội, quản lý tài sản công và kiểm kê, kiểm soát toàn bộ hoạt động kinh tế xã hội. Cán bộ và các cấp chính quyền không can thiệp vào chức năng quản trị kinh doanh và quyền tự chủ hoạch toán của doanh nghiệp. Những giải pháp trên đòi hỏi phải có một đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật đông đảo và tài năng, tận tuỵ với sự nghiệp xây dựng đất nước. Phần III: Kết luận Quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở nước ta là một quan hệ phức tạp, có nhiều khó khăn, không nên quan niệm giản đơn và nóng vội, Tài liệu tham khảo 1. Giáo trình kinh tế chính trị I & II. 2. Giáo trình kinh tế vĩ mô. 3. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII. Mục lục Phần I: Phần mở đầu 1 Phần II: Nội dung chính của đề tài 2 A. Cơ sở lý luận về vấn đề 2 I. Sự hình thành và phát triển của kinh tế thị trường 2 1. Quá trình chuyển từ kinh tế tự nhiên lên kinh tế hàng hoá 2 2. Bước chuyển từ kinh tế hàng hoá giản đơn sang nền kinh tế thị trường 3 3. Những đặc trưng của kinh tế thị trường 3 II. Khái quát thị trường và cơ chế thị trường 4 1. Thị trường 4 2. Cơ chế thị trường 5 B. kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. 7 I. Các giai đoạn hình thành kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở VN 7 1. Định hướng XHCN của kinh tế thị trường Việt Nam. 7 2. Các giai đoạn và biện pháp hình thành nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam 8 II. Vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam. 10 1. Nhà nước 10 2. tính tất yếu khách quan của sự quản lý nhà nước ........ 11 3. Vai trò kinh tế của nhà nước 12 C. Thực trạng nền kinh tế ở Việt Nam những năm qua và giải pháp cho nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa 13 I. Thực trạng của nền kinh tế Việt Nam những năm qua 13 1. Kinh tế hàng hoá kém phát triển, nền kinh tế còn mang nặng tính tự cấp tự túc 14 2. ảnh hưởng của mô hình kinh tế chỉ huy với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp 15 3. Thực chất quá trình chuyển nền kinh tế Việt Nam sang nền KTTT theo định hướng XHCN. 15 II Phương hướng và giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế ở nước ta. 17 1. Nhận thức về cơ cấu kinh tế mới ở nước ta 17 2. Những giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới cơ chế kinh tế nước ta 18 Phần III: Kết luận 20 Tài liệu tham khảo 21