Luận văn Tốt nghiệp Thiết kế và thi công mô hình PAN TIVI màu

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT KHOA ÑIEÄN – ÑIEÄN TÖÛ Boä moân: Ñieän – Ñieän Töû  ÑEÀ TAØI: Sinh vieân thöïc hieän : Ñinh Cao Phöôùc MSSV : 95101114 Lôùp : 95 KÑÑ Giaùo vieân höôùng daãn : Haø A Thoài TP HOÀ CHÍ MINH thaùng 3- 2000 LÔØI CAÛM TAÏ  Em xin chaân thaønh caûm ôn taát caû quùy thaày coâ trong khoa ñieän, ñaëc bieät laø thaày HAØ A THOÀI, ñaõ taän tình höôùng daãn vaø taïo ñieàu kieän giuùp ñôõ em trong suoát quaù trình laøm luaän aùn. Xin chaân thaønh caûm ôn taát caû caùc baïn ñaõ ñoùng goùp yù kieán giuùp toâi hoøan thaønh taäp luaän vaên naøy. Sinh vieân thöïc hieän Ñinh Cao Phöôùc LÔØI MÔÛ ÑAÀU  Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, coâng ngheä kyõ thuaät ñieän töû ñaõ coù söï tieán boä vöôït baäc vaø ngaøy caøng trôû neân ña daïng, phong phuù. Caùc thieát bò ñieän töû ñaõ chöùng minh ñöôïc khaû naêng öu vieät trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, maø ñaëc bieät laø nöôùc ta, vieäc caäp nhaät caùc coâng ngheä tieân tieán ñoù ñeå giaûng daïy trong caùc tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng ... vaø öùng duïng vaøo thöïc teá laø moät vaeäc laøm raát caàn thieát. Do vaäy, vieäc thieát keá nhöõng moâ hình daøn traûi caùc thieát bò truyeàn thanh, ñaëc tröng cuûa kyõ thuaät ñieän töû, maø ñieån hình laø thieát bò Radio – Cassette phuïc vuï cho coâng taùc nghieân cöùu, thöïc taäp ño ñaïc vaø söûa chöõa laø vaán ñeà thieát thöïc. Caùc moâ hình cuï theå seõ taïo ñieàu kieän deã daøng cho caùn boä giaûng daïy truyeàn ñaït kieán thöùc moät caùch sinh ñoäng, ñoàng thôøi giuùp hoïc vieân thaáy moät caùch thöïc teá caùc thieát bò ñieän töû maø mình ñang hoïc. Trong khuynh höôùng ñoù, em ñaõ ñöôïc giao ñeà taøi: “THIEÁT KEÁ VAØ THI COÂNG MOÂ HÌNH RADIO – CASSETTE”. Vôùi nhöõng kieán thöùc ñaõ ñöôïc thaày coâ trang bò, keát hôïp vôùi söï noã löïc cuûa baûn thaân, em quyeát taâm phaán ñaáu hoøan thaønh nhieäm vuï ñeå keát quaû naøy coù yù nghóa nhaát. Vì khaû naêng vaø thôøi gian coù haïn, neân trong quaù trình laøm luaän aùn seõ khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt. Raát mong quùy thaày coâ vaø caùc baïn ñoùng goùp yù kieán. Thaùng 2 _ 2000 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP_HCM TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT ***** COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM ÑOÄC LAÄP – TÖÏ DO - HAÏNH PHUÙC ***** KHOA ÑIEÄN BOÄ MOÂN: ÑIEÄN - ÑIEÄN TÖÛ ***** NHIEÄM VUÏ LUAÄN AÙN - Teân ñeà taøi: Thieát keá vaø thi coâng moâ hình RADIO – CASSETTE. - Giaùo vieân höôùng daãn: Haø A Thoài. - Sinh vieân thöïc hieän: Ñinh Cao Phöôùc. - Noäi dung caùc phaàn thuyeát minh vaø tính toùan: ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ - Ngaøy giao ñeà taøi: .............................................................................................. - Ngaøy hoøan thaønh ñeà taøi: ................................................................................... Giaùo vieân höôùng daãn kyù teân (Kyù vaø ghi roõ hoï teân) Thoâng qua boä moân Ngaøy ........ thaùng ...... naêm 2000 Chuû nhieäm boä moân (Kyù vaø ghi roõ hoï teân) MUÏC ÑÍCH VAØ YÙ NGHÓA THÖÏC TIEÃN  Ngaøy nay, caùc tröôøng trung hoïc daïy ngheà vaø tröôøng kyõ thuaät ñang chieám ñöôïc söï quan taâm, chuù yù cuûa nhaø nöôùc. Ñeå naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc, taát caû caùc tröôøng naøy ñeàu coá gaéng trang bò ñaày ñuû nhöõng thieát bò caàn thieát. Beân caïnh nhöõng baøi hoïc lyù thuyeát, thì caùc moâ hình cuõng nhö hình veõ minh hoïa seõ gíup cho hoïc vieân thaáy ñöôïc thöïc teá. Caùc thieát bò naøy goùp phaàn raát quan troïng trong vieäc daãn daét caùc hoïc vieân töø lyù thuyeát ñeán thöïc haønh. Nhôø vaäy neân baøi giaûng ôû lôùp giuùp hoïc vieân tieáp thu mau choùng vaø khoâng bò ngôõ ngaøng khi thöïc haønh. Ñoù chính laø caàu noái giöõa vieäc daïy vaø hoïc. Sinh vieân thöïc hieän Ñinh Cao Phöôùc GIÔÙI HAÏN ÑEÀ TAØI  Ngaønh kyõ thuaät truyeàn thanh coù vò trí quan troïng trong ñôøi soáng haèng ngaøy. Noù truyeàn ñi nhöõng tin töùc, chöông trình thôøi söï, ca nhaïc...Radio – Cassette laø moät trong nhöõng öùng duïng cuûa kyõ thuaät truyeàn thanh. Ñeà taøi naøy raát phong phuù, ña daïng nhöng do kieán thöùc coøn nhieàu giôùi haïn vaø nhöõng baát lôïi khaùch quan naûy sinh neân em chæ coù theå laøm toát vieäc phaân tích moät Radio _ Cassette daïng ñôn giaûn. Sinh vieân thöïc hieän Ñinh Cao Phöôùc Nhaän xeùt cuûa giaùo vieân höôùng daãn ............................................................................................................................ ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Giaùo vieân höôùng daãn (kyù vaø ghi roõ hoï teân) Nhaän xeùt cuûa giaùo vieân duyeät ............................................................................................................................ ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... Giaùo vieân duyeät (kyù vaø ghi roõ hoï teân) PHAÀN I SÔ LÖÔÏC VEÀ RADIO – CASSETTE CHÖÔNG 1: KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ RADIO A. NGUYEÂN LYÙ THU PHAÙT SOÑNG VOÂ TUYEÁN: I. BÖÙC XAÏ ÑIEÄN TÖØ: Caùc soùng voâ tuyeán ñieän duøng trong kyõ thuaät thoâng tin, tia hoàng ngoïai maø chuùng ta caûm nhaän ñöôïc hieäu öùng nhieät treân da hoaëc aùnh saùng thaáy ñöôïc töø maøu tím -> ñoû, hay tia töû ngoïai, tia X, tia gamma phaùt töø caùc chaát phoùng xaï… ñeàu laø nhöõng soùng coù taàn soá khaùc nhau cuûa böùc xaï ñieän töø. Böùc xaï ñieän töø coøn goïi laø soùng ñieän töø, noù coù theå chuyeån ñoåi laãn nhau trong khoâng gian truyeàn daãn töø daïng ñieän tröôøng sang daïng töø tröôøng vaø ngöôïc laïi. Soùng ñieän töø lan truyeàn trong khoâng gian vôùi vaän toác 300.000 Km/s. Neáu goïi C laø vaän toác truyeàn soùng, f laø taàn soá vaø  laø böôùc soùng cuûa böùc xaï ta coù:  Cf  Taàn soá cuûa soùng ñieän töø laø hec (Hz). Trong kyõ thuaät thoâng tin soùng voâ tuyeán ñieän coù böôùc soùng  tính baèng (m) hay centimet (cm) coøn caùc böùc xaï khaùc nhö aùnh saùng, tia X, tia Gamma … coù böôùc soùng tính baèng A0 vôùi 1A0= 10-10 m. II. TÍN HIEÄU ÑIEÄN: Trong kyõ thuaät thoâng tin, aâm thanh hoaëc hình aûnh ñöôïc bieán ñoåi thaønh moät ñaïi löôïng ñieän döôùi daïng doøng ñieän hoaëc ñieän aùp. Doøng ñieän hoaëc ñieän aùp tín hieäu ñöôïc goïi laø tín hieäu ñieän. Tín hieäu ñieän thöôøng gaëp laø tín hieäu aâm taàn (AF) vaø tín hieäu hình (VF). 1.Tín hieäu aâm taàn: (AF: audio frequency) Tín hieäu aâm taàn laø tín hieäu coù taàn soá trong khoûang taàn soá aâm thanh nghe ñöôïc (20Hz- 20.000Hz) thieát bò thöôøng duøng ñeå chuyeån ñoåi aâm thanh ra tín hieäu aâm taàn laø micro. 2.Tín hieäu hình: (VF: video frequency) Tín hieäu hình laø tín hieäu ñieän coù cöôøng ñoä bieán thieân theo ñoä saùng cuûa caùc phaàn töû hình. Taàn soá toái ña cuûa tín hieäu hình tæ leä vôùi bình phöông soá ñöôøng phaân giaûi cuûa hình aûnh vaø noù coù trò soá tính baèng Mhz. III. ÑIEÀU CHEÁ TÍN HIEÄU ÑIEÄN: Tieáng noùi vaø aâm nhaïc sau khi ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh tín hieäu aâm taàn duø ñaõ ñöôïc naâng cao coâng suaát vaãn khoâng theå ñöa ra Antenna phaùt ñeå truyeàn tin döôùi daïng soùng ñieän töø laø vì: - Qua antenna phaùt soùng tín hieäu aâm taàn khoâng phaùt xa ñöôïc vì taàn soá khoâng ñuû cao (döôùi 20Khz). - Neáu taàn soá tín hieäu ñuû lôùn ñeå phaùt böùc xaï ñöôïc thì hieäu suaát cuûa coâng taùc thaáp, ñaøi phaùt soùng raát phöùc taïp, phaåm chaát cuûa tín hieäu thu ñöôïc raát keùm. Do vaäy, ñeå truyeàn tín hieäu aâm taàn döôùi daïng böùc xaï ñieän töø ngöôøi ta duøng kyõ thuaät ñieàu cheá. Duøng tín hieäu aâm taàn ñieàu cheá moät tín hieäu cao taàn ñeå ñöôïc moät tín hieäu khaùc, tín hieäu ñaõ ñieàu cheá vöøa chöùa tín hieäu aâm taàn truyeàn ñi vöøa coù taàn soá cao ñuû khaû naêng ñöa ra antenna phaùt deã daøng böùc xaï thaønh caùc soùng ñieän töø truyeàn lan trong khoâng gian. Quaù trình “ñieàu cheá” laø nhaèm loàng tín hieäu aâm taàn vaøo tín hieäu cao taàn, duøng soùng cao taàn “mang” soùng aâm taàn ñi. Soùng cao taàn goïi laø soùng mang. Taïi maùy thu, tín hieäu aâm taàn (chöùa tin töùc caàn truyeàn ñi) ñöôïc taùch khoûi tín hieäu cao taàn tieáp tuïc xöû lyù khueách ñaïi … ñöôïc chuyeån ra loa ñeå taùi taïo laïi tín hieäu aâm thanh. Trong kyõ thuaät bieán ñieäu, ta coù bieán ñieäu bieân ñoä (AM) vaø bieán ñieäu taàn soá (FM) ñöôïc söû duïng trong heä thoáng aâm thanh. 1. Bieán ñieäu tín hieäu AM: (Amptitude Modulation) Bieán ñieäu bieân ñoä coøn ñöôïc goïi laø ñieàu cheá bieân ñoä hay ñieàu bieân. Hình (1a) laø tín hieäu cao taàn (RF: Radio Frequency) chöa ñöôïc ñieàu cheá. Hình (1b) laø tín hieäu aâm taàn (AF) cuûa tin töùc caàn truyeàn ñi vaø hình (1c) laø keát quaû cuóa söï ñieàu bieán, tín hieäu ñieàu bieán hay coøn goïi laø soùng AM. Tín hieäu ñaõ ñöôïc ñieàu bieán bieân ñoä coù taàn soá baèng taàn soá tín hieäu cao taàn nhöng bieân ñoä thay ñoåi theo tín hieäu aâm taàn. Ngöôøi ta chöùng minh ñöôïc raèng neáu tín hieäu cao taàn RF coù taàn soá f0 ñöôïc ñieàu cheá bieân ñoä bôûi tín hieäu aâm taàn AF coù taàn soá f thì tín hieäu ñieàu bieân AM coù ba thaønh phaàn: soùng mang f0 vaø hai bieân taàn mang f0 – f vaø f0 + f (hình 2). Hieäu soá (f0 + f )- (f0 - f) = 2f = BW ñöôïc goïi laø baêng thoâng, daûi thoâng hoaëc phoå soùng. Caùc ñaøi phaùt thanh thöôøng coù BW = 10Khz. Hình a Hình b Hình 1: Bieán ñieäu bieân ñoä. a) Tín hieäu cao taàn RF b) Tín hieäu aâm taàn AF c) Tín hieäu ñieàu bieân AM Hình 2: Taàn phoå cuûa tín hieäu cao taàn ñieàu cheá bôûi tín hieäu aâm taàn. a) Bôûi moät ñôn aâm b) Bôûi moät daûi aâm taàn 2. Bieán ñieäu taàn soá FM: (Frequency Modulation) Bieán ñieäu taàn soá coøn ñöôïc goïi laø ñieàu taàn. Hình 3 cho ta thaáy daïng tín hieäu cao taàn ñaõ ñöôïc ñieàu cheá taàn soá bôûi tín hieäu aâm taàn. Tín hieäu aâm taàn laøm thay ñoåi taàn soá cuûa tín hieäu cao taàn (soùng mang) bieân ñoä giöõ nguyeân. Goïi f0 laø taàn soá tín hieäu cao taàn chöa ñieàu cheá, sau khi ñaõ bieán ñieäu thì ôû nöûa chu kyø döông taàn soá taêng leân f0 +f =f1 vaø ôû nöõa chu kyø aâm taàn soá giaûm xuoáng coøn f0 -f =f2 . Soùng FM phaùt ñi coù taàn soá laø f= f0  f. Trong ñoù f0 goïi laø taàn soá trung taâm, f goïi laø ñoä leäch taàn, di taàn hoaëc gia taàn. Baêng thoâng BW cuûa ñaøi phaùt soùng FM giôùi haïn ôû 150Khz. BW = 2f =150Khz. Hình c f0-f f0+f f0 f0 Hình 3: Soùng ñaõ bieán ñieäu aâm taàn. 3. So saùnh soùng bieán ñieäu FM vaø AM: So vôùi soùng bieán ñieäu AM soùng bieán ñieäu taàn soá FM coù nhöõng öu ñieåm sau: - Chaát löôïng aâm thanh toát, tính choáng nhieãu cao. - Maùy phaùt soùng FM cung caáp coâng suaát coá ñònh coù hieäu suaát coâng taùc cao. Tuy nhieân khuyeát ñieåm cuûa noù coù baêng thoâng quaù roâng neân chæ thích hôïp vôùi soùng ngaén vaø cöïc ngaén. Do ñoù cöï ly truyeàn xa chæ döôùi 100Km. Töø söï so saùnh treân, soùng FM thöôøng ñöôïc söû duïng phaùt thanh aâm nhaïc cho töøng ñaøi ñòa phöông vì noù coù chaát löôïng toát hôn soùng AM. IV. SOÙNG VOÂ TUYEÁN ÑIEÄN: Soùng voâ tuyeán ñieän goïi laø soùng ñieän töø. Tín hieäu cao taàn (soùng mang) sau khi ñöôïc ñieàu cheá (bieán ñieäu) bôûi tín hieäu aâm taàn vaø khueách ñaïi ñöôïc antenna phaùt böùc ra khoâng gian haiphaàn: ñieän tröôøng vaø töø tröôøng cuøng taàn soá naèm treân hai maët phaúng vuoâng goùc vôùi nhau vaø vuoâng goùc vôùi phöông truyeàn soùng. Cöôøng ñoä soùng lan truyeàn taïi moät ñieåm phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá: - Keát caáu antenna phaùt. - Coâng suaát ñaøi phaùt. - Moâi tröôøng truyeàn soùng. - Caùc yeáu toá veà thôøi tieát, ñòa lyù… 1. Phaân loïai baêng thoâng: Soùng voâ tuyeán ñieän ñöôïc chia laøm 8 loaïi ñeå tieän goïi teân vaø söï phaân chia naøy khoâng coù yù nghóa tuyeät ñoái. Loaïi taàn soá soùng Böôùc soùng Teân goïi Teân thoâng duïng Coâng duïng 1 10Khz- 30Khz 30km- 10km Sieâu haï taàn VLF Thoâng tin lieân laïc ñöôøng daøi. 2 30Khz- 10km- haï taàn LF Thoâng tin lieân laïc ñöôøng daøi haøng 300Khz 1km haûi. 3 300Khz – 3Mhz 1000m- 100m trung taàn MF Truyeàn tin haøng haûi. 4 3Mhz – 30Mhz 100m- 10m Cao taàn HF Thoâng tin lieân laïc ñöôøng daøi vaø trung bình. 5 30Mhz- 300Mh 10m- 1m Thöôïng cao taàn VHF Truyeàn hình, thoâng tin lieân laïc ñöôøng ngaén. 6 300Mhz- 3Ghz 1m- 10cm Toái cao taàn UHF Gioáng nhö VHF 7 3Ghz- 30Ghz 10cm- 1cm Sieâu cao taàn SHF Gioáng nhö VHF 8 30Ghz- 300Ghz 1cm- 1mm Cöïc cao taàn EHF Rada tieáp caän voâ tuyeán Baûng 1: Phaân loaïi baêng thoâng. Ghi chuù: Soùng coù taàn soá 2000Mhz trôû leân goïi laø soùng Viba. 2. Söï lan truyeàn cuûa soùng ñieän töø: Coù hai ñöôøng chính ñeå soùng voâ tuyeán ñieän töø ñi töø anten phaùt ñeán anten thu: - Soùng ñaát: soùng truyeàn lan gaàn maët ñaát töø nôi phaùt ñeán nôi thu soùng truyeàn lan tröïc tieáp. - Soùng trôøi: soùng truyeàn lan ñeán caùc taàng ñieän ly cuûa baàu khí quyeån phaûn xaï trôû veà nôi thu, soùng truyeàn lan giaùn tieáp. Hình 4: Söï truyeàn lan soùng voâ tuyeán a) Soùng ñaát b) Soùng trôøi Söï truyeàn lan cuûa soùng trôøi luoân thay ñoåi theo thôøi tieát nghóa laø luoân thay ñoåi theo söï bieán ñoäng cuûa hai lôùp khí quyeån bao quanh traùi ñaát. Coøn söï lan truyeàn cuûa soùng ñaát laïi bò haïn cheá bôûi ñòa hình (nuùi, bieån…) vaø taàm xa truyeàn lan khoù vöôït qua 100Km do ñoä cong cuûa traùi ñaát (hình 4). Anten phaùt Anten thu (a) Anten phaùt Anten thu Khuùc xaï taàng ñieän ly (b) Töø soùng VHF trôû leân (soùng cöïc ngaén) khoâng phaûn xaï ôû taàng ñieän ly neân vöôït ra ngoøai vuõ truï, do ñoù noù chæ truyeàn lan döôùi ñaát neân chæ thích hôïp vôùi thoâng tin gaàn. Töø soùng HF (soùng ngaén) chuû yeáu truyeàn lan döôùi daïng soùng trôøi, noù ñöôïc taàng ñieän ly phaûn xaï, neân cöï ly truyeàn raát xa, thích hôïp vôùi thoâng tin xa. Caàn löu yù raèng$ caøng xa antena phaùt naêng löôïng soùng caøng yeáu, tín hieäu thu ñöôïc yeáu. Möùc ñoä toån hao naêng löôïng cuûa soùng truyeàn lan phuï thuoäc vaøo khoûang caùch, taàn soá ñòa hình… V. SÔ LÖÔÏC VEÀ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN THANH: Muoán truyeàn caùc chöông trình thôøi söï, ca nhaïc… ñi khaép nôi, trong nöôùc vaø truyeàn ra nöôùc ngoøai thì phaûi duøng heä thoáng truyeàn thanh voâ tuyeán. Heä thoáng truyeàn thanh bao goàm ba boä phaän laø phoøng thu, ñaøi phaùt thanh vaø maùy voâ tuyeán thu thanh. Phoøng thu thanh coù chöùc naêng thu aâm thanh, chuyeån ñoåi tieáng noùi vaø aâm nhaïc thaønh tín hieäu aâm taàn, khueách ñaïi sô boä, vaø cung caáp tín hieäu aâm thanh cho ñaøi phaùt. Ñaøi phaùt thanh tieáp nhaän tín hieäu aâm taàn töø phoøng thu thanh truyeàn tôùi, khueách ñaïi, ñieàu cheá vôùi soùng cao taàn thaønh tín hieäu cuûa ñaøi phaùt roài ñöôïc ñöa ra anten phaùt, taïi anten phaùt tín hieäu cuûa ñaøi phaùt ñöôïc böùc xaï thaønh soùng voâ tuyeán ñieän vaø truyeàn lan trong khoâng gian. Hình 5: a: Sô ñoà khoái ñôn giaûn cuûa heä thoáng phaùt thanh b: Sô ñoà khoái ñôn giaûn cuûa heä thoáng thu thanh Taïo Dao Ñoäng Ñieàu Taàn Hay Ñieàu Bieân Khueách ñaïi coâng suaát Khueách ñaïi aâm thanh Micro anten Hình (a) Khueách ñaïi cao taàn Taùch soùng Khueách ñaïi aâm taàn Anten Loa Hình (b) Taïi maùy thu thanh, soùng voâ tuyeán ñieän cuûa ñaøi phaùt caûm öùng treân anten thu thaønh söùc ñieän ñoäng cuûa tín hieäu. Tín hieäu ñöôïc choïn loïc vaø ñöa ñeán taàng khueách ñaïi cao taàn, taùch soùng nhaèm loïai boû soùng mang cao taàn, laáy laïi tín hieäu aâm taàn maø ñaøi caàn truyeàn ñi. Khueách ñaïi naâng möùc coâng suaát tín hieäu aâm taàn ñuû maïnh ñeå chuyeån ra loa (hình5). B. CHÆ TIEÂU CHAÁT LÖÔÏNG: I. ÑOÄ NHAÏY: Ñoä nhaïy cuûa maùy thu thanh ñöôïc tính theo milivolt/met (mV/m) hoaëc V/m. Trò soá ñieän aùp tín hieäu caøng nhoû thì maùy thu coù ñoä nhaïy caøng cao vaø maùy thu coù theå thu ñöôïc nhöõng ñaøi caøng xa coù tín hieäu tôùi maùy yeáu. Trong thöïc teá baûn thaân maùy thu thanh coøn coù möùc taïp aâm noäi boä. Taïp aâm noäi boä naøy ra loa ñoàng thôøi vôùi tín hieäu cuûa ñaøi ñònh thu, neân yeâu caàu chung laø möùc tín hieäu ra loa phaûi lôùn hôn möùc taïp aâm töø 3 ñeán 4 laàn trôû leân, thì ñoä nhaïy ñoù môùi coù yù nghóa thöïc teá. Do vaäy, ñoä nhaïy ñöôïc xaùc ñònh keøm theo ñieàu kieän: tæ soá tín hieäu/taïp aâm (S/n) laø 3/1, 4/1. II. ÑOÄ CHOÏN LOÏC: Laøn soùng maø ñaøi chuyeån ñi bao goàm caû moät taàn phoå roäng ôû hai beân taàn soá soùng mang, maët khaùc, cuøng luùc ñoàng thôøi coù nhieàu laøn soùng phaùt thanh ôû sít lieàn nhau. Do vaäy, daûi taàn phoå cuûa laøn soùng naøy coù theå truøng moät phaàn leân daûi taàn phoå cuûa laøn soùng laân caän, deã gaây neân hieän töôïng laãn soùng khi thu thanh. Maùy thu thanh coù ñoä choïn loïc cao khi laøm vieäc ít bò laãn soùng. Ñoä choïn loïc ñöôïc tính theo ñoä suy giaûm (tính theo dexiben-dB) cuûa tín hieäu khi leäch coäng höôûng10Khz. Trò soá naøy caøng lôùn ñoä choïn loïc caøng cao. III. BAÊNG SOÙNG: Ñoái vôùi maùy thu, yeâu caàu chung laø coù theå ñieàu chænh coäng höôûng ôû baát kyø taàn soá naøo trong khoûang taàn soá coâng taùc maø vaãn ñaûm baûo ñöôïc caùc chæ tieâu cuûa maùy. Vì khoûang taàn soá coâng taùc cuûa baêng soùng ngaén raát roäng, neân ngöôøi ta chia nhoû ra nhieàu baêng soùng noái tieáp nhau, ñeå cho vieäc ñieàu chænh thu soùng ñöôïc deã daøng, maùy thu caøng coù nhieàu baêng soùng vaø baêng soùng ngaén caøng môû roäng caøng toát. IV. COÂNG SUAÁT DANH ÑÒNH: Coâng suaát ra danh ñònh laø möùc coâng suaát ñöa aâm taàn ra loa. Coâng suaát ra loa caøng lôùn thì aâm thanh phaùt ra loa caøng to. Caùc maùy thu thanh thöôøng coù coâng suaát ra danh ñònh töø 250mW ñeán 1vaøi W. V. NHIEÄT ÑÔÙI HOÙA: Ñaây laø chæ tieâu khaù quan troïng ñoái vôùi caùc maùt thu duøng ôû nhöõng nôi coù khí haäu noùng vaø aåm nhö nöôùc ta. Ñeå nhieät ñôùi hoùa ngöôøi ta coù theå phun lôùp nhöïa choáng aåm bao phuû leân maïch in vaø caùc linh kieän caùc bieán aùp ñöôïc taåm nhuùng vaø boïc kín ñeå baûo veä cho khoûi nhieãm aåm. Ngoøai caùc chæ tieâu treân, nguoàn cung caáp ñieän, soá löôïng caùc linh kieän keát caáu cô khí, hình thöùc maùy thu … cuõng laø caên cöù ñeå xem xeùt chaát löôïng cuûa maùy thu thanh. CHÖÔNG II : SÔ ÑOÀ KHOÁI MAÙY THU THANH I. MAÏCH VAØO: Maïch laø maïch noái giöõa anten vaø taàng ñaàu tieân cuûa maùy thu thanh. Tín hieäu cuûa ñaøi phaùt ñöôïc truyeàn lan trong khoâng gian döôùi daïng soùng ñieän töø, anten cuûa maùy thu seõ caûm öùng vaø phaùt sinh ñieän aùp tín hieäu, neáu maïch vaøo coù ñoä choïn loïc cao thì tín hieäu laân caän vaø caùc phaàn gaây nhieãu ôû ngoøai trôøi seõ bò gaït ra ngoaøi daûi thoâng cuûa maïch coäng höôûng vaøo neân chæ coù tín hieäu muoán thu qua ñöôïc maïch vaøo, ñöa sang khueách ñaïi cao taàn. Tín hieäu cao taàn ñieàu cheá ñöôïc taàng khueách ñaïi cao taàn khueách ñaïi leân laøm taêng ñoä nhaïy. Thöïc chaát caáu taïo cuûa maïch coäng höôûng ñieän aùp vaø noù phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu sau: + Coù heä soá truyeàn ñaït lôùn vaø ít cheânh leäch trong toøan baêng soùng ñeå taêng ñoä nhaïy. + Ñoä choïn loïc cao ñeå loaïi boû toát caùc tín hieäu cuûa ñaøi khoâng muoán thu. + Ít bò aûnh höôûng do bò trôû khaùng cuûa anten, vì trôû khaùng cuûa anten coù theå laøm giaûm ñoä choïn loïc vaø laøm leäch taàn soá coäng höôûng cuûa maïch vaøo + Ñaûm baûo ñuùng taàn coâng taùc cuûa baêng soùng. Sau ñaây laø nhöõng kieåu maïch thoâng duïng: Maïch vaøo Khueách ñaïi RF Troän soùng Dao ñoäng Khueách ñaïi RF Maïch vaøo Khueách ñaïi FM/IF vaø taùch soùng FM Khueách ñaïi AM/IF vaø taùch soùng AM Voøng khoùa pha Phaàn FM Phaàn AM Dao ñoäng Troän soùng AGC AFC Ñöôøng traùi Ñöôøng phaûi Hình 6: Sô ñoà khoái maùy thu thanh Hình 7: Caùc kieåu maïch vaøo a) Duøng ñieän dung gheùp Cgh b) Duøng ñieän caûm gheùp Lgh c) Gheùp nhôø ñieän caûm ñieän Maïch vaøo hình 7a laø gheùp vôùi anten baèng dieän dung loïai maïch naøy coù heä soá truyeàn ñaït khoâng ñoàng ñeàu trong baêng soùng, ôû khoûang taàn soá cao thì heä soá truyeàn ñaït cao hôn nhieàu so vôùi khoûang taàn soá thaáp. Thöôøng thì ñieän dung gheùp coù trò soá trong khoaûng töø 50 ñeán 200pF. Maïch vaøo ñöôïc gheùp sang taàng sau nhôø bieán aùp, vaø cuoän daây L2 coù soá voøng baèng 1/5 ñeán 1/10 soá voøng cuûa cuoän L1. Hình 7b laø kieåu maïch vaøo gheùp anten nhôø dieän caûm. Ngöôøi ta thöôøng choïn Lgh sao cho taàn soá coäng höôûng cuûa baûn thaân anten thaáp hôn taàn soá thaáp nhaát cuûa baêng soùng. Khi ñoù heä soá truyeàn ñaït cuûa maïch seõ giaûm khi taàn soá tín hieäu taêng. Nhöng Lgh coù nhieàu (a) (b) (c) voøng laøm giaûm heä soá truyeàn ñaït. Do vaäy phaûi choïn soá voøng hôïp lyù, thích hôïp öùng vôùitöøng baêng soùng seõ duøng moät cuoän ñieän caûm gheùp rieâng. Hình 7c laø kieåu gheùp hoãn hôïp, vöøa gheùp ñieän caûm vöøa gheùp ñieän dung vôùi anten. Loaïi maïch naøy coù öu ñieåm laø heä soá truyeàn ñaït khaù ñoàng ñeàu treân toøan baêng soùng. II. KHUEÁCH ÑAÏI CAO TAÀN: Ñieän aùp tín hieäu do maïch vaøo choïn loïc (maø ta muoán thu) coù trò soá raát beù, taàn soá raát cao, caàn phaûi khueách ñaïi tín hieäu tôùi möùc caàn thieát ñeå söû duïng ôû taàng sau. Taàng khueách ñaïi cao taàn khoâng nhöõng naâng ñoä nhaïy cuûa maùy thu, maø coøn naâng ñoä choïn loïc (neáu taûi cuûa taàng laø maïch coäng höôûng). Ngoaøi ra taàng khueách ñaïi cao taàn coøn laøm giaûm aûnh höôûng giöõa maïch vaøo vaø maïch ngoaïi sai, taïo thuaän lôïi hôn cho vieäc ñoåi taàn cuõng nhö giaûm ñoä nhaïy gheùp tín hieäu ngoaïi sai ra anten. Yeâu caàu cuûa maïch khueách ñaïi cao taàn: + Heä thoáng khueách ñaïi lôùn vaø ñoàng ñeàu treân toøan baêng soùng. + Khoâng gaây meùo tín hieäu. + Cuøng vôùi maïch vaøo ñaûm baûo tín hieäu ñöïôc ñoä choïn loïc taàn soá aûnh. + Ñoä oån ñònh laøm vieäc phaûi cao. + Khoâng bò dao ñoäng töï kích, taïp aâm raát nhoû. + Cheá taïo laép raùp ñieàu chænh phaûi deã daøng. III. TAÀNG TAÙCH SOÙNG: Nhieäm vuï cuûa taàng taùch soùng laø chuyeån tín hieäu cao taàn ñaõ ñöôïc ñieàu cheá thaønh tín hieäu aâm taàn. Tín hieäu aâm taàn coù ñöôïc do taùch soùng phaûi trung thöïc vôùi daïng tín hieäu aâm taàn ban ñaàu. (tin töùc maø ñaøi muoán phaùt ñi). Yeâu caàu cô baûn cuûa taàng taùch soùng laø khoâng ñöôïc gaây meùo daïng tín hieäu. Boä taùch soùng coøn phaûi ñaûm baûo heä thoáng taùch soùng toát vaø ít aûnh höôûng taàng tröôùc. Nguyeân lyù taùch soùng ñöôïc dieãn taû nhö hình 8: Ñeå naâng cao chaát löôïng taùch soùng ngöôøi ta coù theå maéc nhö hình 9, thaønh phaàn tín hieäu cao taàn ñöôïc loïc hình () neân maïch haïn cheá toát khaû naêng gaây nhieãu. Ñieän trôû R ñöôïc maéc ôû ngaõ ra cuûa taàng taùch soùng, tuy coù theå laøm giaûm moät phaàn tån hieäu ñieän aùp aâm taàn, nhöng laïi naâng cao trôû khaùng ñaàu vaøo ôû taàng sau. Ngoaøi ra, maïch taùch soùng naâng cao ñieän aùp cuõng ñöôïc söû duïng ôû maùy thu thanh. a u t Hình 8: Nguyeân lyù taùch soùng ôû maùy thu AM a) Diode loaïi boû baùn kyø aâmcuûa tín hieäu ñieàu bieân. b) Tuï C1 loaïi boû tín hieäu cao taàn ñeå loïc laáy tín hieäu aâm taàn. c) Tuï C2 giuùp thaønh phaàn moät chieàu ôû tín hieäu aâm taàn vaø R laø chieát aùp ñieàu chænh aâm löôïng ôû maùy thu. Hình 9: a:Maïch taùch soùng coù maïch loïc hình  b: Maïch taùch soùng taêng ñoâi ñieän aùp IV. TAÀNG KHUEÁCH ÑAÏI AÂM TAÀN: Phaàn khueách ñaïi aâm taàn thöôøng coù 2, 3 taàng khueách ñaïi. Khueách ñaïi aâm taàn cuoái thöôøng goïi laø taàng khueách ñaïi coâng suaát. Caùc taàng khueách ñaïi aâm taàn tröôùc thöôøng laøm vieäc coù doøng ñieän cöïc nhoû (vaøi mA) ñeå haïn cheá taïp aâm vaø naâng cao trôû khaùng ñaàu vaøo nhôø ñieän trôû maéc ôû cöïc goác hoaëc coù maïch phaûn hoài aâm ñeå laøm giaûm aûnh höôûng ñeán taàng taùch soùng vaø taàn khueách ñaïi tröôùc taùch soùng. V. GIAÛI THÍCH SÔ ÑOÀ KHOÁI: b u t c u t d u t Radio cassette hieän coù keát caáu vaø hình daùng raát ña daïng do trong nhöõng naêm gaàn ñaây kyõ thuaät cheá taïo IC ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu neân caùc loïai maùy naøy ngaøy nay coù nhieàu chöùc naêng tieän duïng, chaát löôïng aâm thanh ñöôïc naâng cao vaø coù theå tích cuõng nhö troïng löôïng cuûa maùy thu cuõng ñöôïc thu nhoû vaø goïn nheï. 1. Phaàn thu FM: Tín hieäu FM (tín hieäu ñieàu taàn Frequency Modulation) ñöôïc phaùt treân daûi taàn töø 88Mhz ñeán 108 Mhz tín hieäu naøy ñöôïc thu vaøo maùy qua anten loaïi xoay (Telesopic) sau ñoù ñöôïc khueách ñaïi bôûi taàng khueách ñaïi RF ñeå laøm taêng tæ soùng (mixer) keát hôïp vôùi tín hieäu dao ñoäng ngoaïi sai (local oscillator) ñeå ñoåi tín hieäu cuûa ñaøi ra tín hieäu trung gian (IF =10.7Mhz) ñaëc tính cuûa tín hieäu FM-IF laø coù taàn soá trung taâm oån ñònh neân raát deã khueách ñaïi vôùi ñoä lôïi lôùn maø khoâng sinh ra dao ñoäng töï kích. Ñeå oån ñònh taàn soá IF, taàng dao ñoäng coøn chieäu söï taùc ñoäng maïnh cuûa maïch AFC (Automatic Frequency control). Tín hieäu IF ñöôïc khueách ñaïi töø 2 ñeán 3 taàng khueách ñaïi. Khi tín hieäu IF ñaõ coù bieân ñoä ñuû cao, tín hieäu ñöôïc ñöa vaøo maïch taùch soùng FM (FM detector! ñeå laáy ra tín hieäu aâm thanh AF. Ñoái vôùi ñaøi phaùt chöông trình FM stereo thì tín hieäu laáy ra ôû taàng taùch soùng thöôøng laø tín hieäu ôû daïng hoãn hôïp, trong tín hieäu coù: + Tín hieäu ñöôøng tieáng beân phaûi “coäng” tín hieäu ñöôøng tieáng beân traùi (R+L). +Tín hieäu nhaän daïng pha taàn soá 19Khz. + Tín hieäu ñöôøng tieáng beân phaûi “tröø” tín hieäu ñöôøng tieáng beân traùivaø ñöôïc ñieàu cheá caân baèng mang soùng 38Khz (R-L).  Khi tín hieäu hoãn hôïp vaøo maùy thu loaïi mono (loaïi maùy moät ñöôøng tieáng) thì chæ coù tín hieäu R+L ñöôïc khueách ñaïi vaø phaùt ra loa, caùc tín hieäu 19Khz vaø (R-L) 38 Khz ñöôïc loïc boû.  Khi tín hieäu hoãn hôïp vaøo maùy thu loaïi Stereo (loaïi maùy hai ñöôøng tieáng) thì tín hieäu hoãn hôïp seõ vaøo maïch giaûi maõ (PLL: Phase Lock Loop). Ñeå taùch ra hai ñöôøng loa phaûi vaø tín hieäu beân traùi seõ vaøo ñöôøng khueách ñaïi ñeå phaùt ra loa traùi. 2. Phaàn thu AM: Tín hieäu AM (tín hieäu ñieàu bieân Amplitude Modulation) ñöôïc phaùt treân daûi taàn soá 270Khz ñeán 22 Mhz. Ngöôøi ta thöôøng chia daûi naøy ra nhieàu ñoïan vaø moãi ñoïan ta thöôøng goïi laø moät baêng (Band). + Daûi taàn 270khz- 560Khz goïi laø baêng soùng daøi (LW: long wave). + Daûi taàn 560Khz – 1600Khz goïi laø baêng soùng trung (MW Midium Wave). + Daûi taàn 2Mhz – 22Mhz goïi laø baêng soùng ngaén (SW short Wave). Rieâng baêng soùng ngaén coøn ñöôïc chia laøm nhieàu ñoaïn SW1, SW2, SW3… Tín hieäu ñöôïc thu vaøo anten (coù loõi Ferrit) vaø khueách ñaïi bôûi taàng RF (RF Amplifier) ñeå laøm taêng ñoä nhaïy, keá ñoù tín hieäu vaøo taàng troän soùng (mixer) ñeå keát hôïp vôùi tín hieäu ngoaïi sai (Local Oscilltor) ra khoûi maïch troän soùng, tín hieäu RF ñaõ ñöôïc dôøi taàn xuoáng taàng trung gian IF-AM (IF=455Khz) ñaëc ñieåm cuûa tín hieäu IF laø taàn soá trung taâm oån ñònh neân tín hieäu deã khueách ñaïi vôùi ñoä lôùn maø khoâng gaây ra dao ñoäng töï kích. Ñeå oån ñònh cöôøng ñoä aâm löôïng ôû loa, taàng khueách ñaïi RF, IF coøn chòu taùc duïng cuûa maïch AGC (Automatic Gain Control). Tín hieäu IF (455khz) ñöôïc khueách ñaïi 2 taàng khueách ñaïi vaø tín hieäu coù bieân ñoä ñuû cao (khoûang 2v) vaø tín hieäu IF vaøo taàng taùch soùng AM (AM detector). Ra khoûi taàng taùch soùng laø tín hieäu aâm thanh AF, tín hieäu ñuôïc khueách ñaïi vaø phañt ra loa. CHÖÔNG III: KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ CASSETTE A. NGUYEÂN TAÉC GHI AÂM VAØ PHAÙT AÂM: I. BAÊNG TÖØ: Maëc duø baêng töø ñöôïc nhieàu nhaø saûn xuaát cheá taïo thaønh nhieàu loïai baêng töø coù tính chaát vaø coâng duïng theo caùc tieâu chuaån khaùc nhau tuy nhieân caùc loïai baêng töø ñoù ñeàu coù chung 1 keát caáu: ñoù laø moät lôùp töø tính ñöôïc troän vôùi keo keát dính phuû leân treân maøn chaàt deûo goïi laø keo keát. Hình 10: Caáu taïo baêng töø a) Baêng töø thöôøng : 1lôùp ñeá b) Baêng töø coù lôùp aùo : 2 lôùp töø tính c) Baêng töø coù 2 lôùp töø boät tính : 3 lôùp aùo 1. Phaân loïai baêng töø: Tuøy thuoäc chaát lieäu ñöôïc söû duïng laøm lôùp töø tính ngöôøi ta chia töø thaønh 6 loïai nhö sau: a. Baêng Oxit saét töø: (Fe2O3) Baêng Oxit saét thöôøng ñöôïc goïi laø baêng thoâng duïng (normal). Lôùp boät töø tính ñöôïc phuû leân lôùp ñeå raø haït oxit saét maøu naâu coù daïng hình kim daøi 0.6  1 m, roäng 0,1 m. Loïai baêng naøy coù caùc loïai sau: - Coâng ngheä cheá taïo ñôn giaûn, giaù thaønh reû. - Chaát löôïng töông ñoái oån ñònh. - Doøng ñieän ghi nhoû vaø coù theå ghi tôùi doøng coù taàn soá nhoû hôn 10kHz. b. Baêng ñioxit-crom (CrO2): Ñioxit crom ñöôïc choïn laøm lôùp boät töø tính, öu ñieåm cuûa noù laø doøng ghi ñöôïc coù taàn soá khaù cao (hôn 15kHz). Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm cuûa noù laø lôùp töø tính cöùng neân ñaàu töø mau moøn hôn so vôùi duøng baêng thoâng duïng (normal). c. Baêng oxit saét vaø Coban (Fe2O3 + Co): 2 1 3 2 2 1 2 1 Loïai baêng naøy hieän ñang ñöôïc söû duïng phoå bieán hôn loïai baêng töø ñioxit-crom, ñaëc ñieåm cuûa noù laø giaù thaønh reû hôn vaø ñoä nhaïy cao hôn trong khoûang taàn soá trung bình so vôùi baêng (CrO2) khoûang 15dB. d. Baêng 2 lôùp Fe2O3 vaø CrO2: Lôùp töø tính goàm 2 lôùp vaät lieäu töø: lôùp Fe2O3 vaø CrO2 ñöôïc phuû choàng leân nhau. Baêng 2 lôùp coù ñaëc ñieåm toång hôïp chung cuûa loïai baêng thoâng duïng vaø baêng ñioxit-crom. e. Baêng Metal: Loïai baêng naøy môùi ñöôïc saûn xuaát gaàn ñaây vaø ngaøy caøng trôû neân thoâng duïng. Vaät lieäu töø ñeå laøm lôùp töø tính ôû baêng Metal chuû yeáu laø caùc ion saét thuaàn. So vôùi caùc loïai baêng noùi treân, baêng Metal coù öu ñieåm: - Laøm vieäc toát vôùi doøng ñieän ghi ôû daûi roäng, nhaát laø ghi ñöôïc vôùi taàn soá cao, do ñoù coâng suaát ra lôùn ôû eoïi taàn soá, ñoàng thôøi chaát löôïng aâm thanh ôû taàn soá cao ñöôïc hoøan chænh. - Taïp aâm neàn nhoû, giaûm 1  3 dB (tuøy thuoäc taàn soá) vaø coâng suaát ra ñöôïc naâng leân 7  8 dB neân aâm thanh trong treûo. - Tuy nhieân, baêng Metal chæ neân duøng ôû maùy Cassette coù ñaàu töø ghi coù maät ñoä töø thoâng lôùn. Vôùi ñaàu töø thoâng thöôøng thì möùc ghi chöa ñaït maø ñaàu töø ñaõ baûo hoøa. Maëc khaùc vì maät ñoä töø ghi teân baêng raát cao neân ñaàu töø xoùa thoâng thöôøng seõ khoù xoùa heát. f. Baêng Angrom: Baêng kyõ thuaät boác hôi trong moâi tröôøng chaân khoâng, ngöôøi ta phuû tröïc tieáp moät lôùp kim loïai Coban (Co) leân lôùp ñeá, khoâng duøng vaät lieäu keo keát dính. Vì lôùp Coban raát moûng (taêng ñöôïc thôøi gian nhôø keo keát dính laø 3m) neân baêng trôû neân raát moûng (taêng ñöôïc thôøi gian) hôn nöõa do vaät lieäu töø ñöôïc phuû leân lôùp ñeá nhôø kyõ thuaät boác hôi neân coù ñoä thuaàn raát cao (taêng maät ñoä ghi). Do vaäy ñaëc ñieåm cuûa baêng Angrom laø: - Chieàu daøi cuoän baêfg daøi theâm 50% (töø 44m-> 66m). Toång coäng 2 maët ghi ñöôïc ôû baêng leân tôùi 3 giôø. - Maëc duø baêng moûng nhöng tính chaát cô hoïc cuûa baêng töông ñoái toát nhôø löïc lieân keát giöõa caùc haït töø coù ñöôïc baèng kyõ thuaät boác hôi cao so vôùi kqõ thuaät duøng keo keát dính. 2. Quy caùch baêng Cassette: Caùc loïai baêng töø noùi treân coù theå saûn xuaát vôùi caùc hình thöùc khaùc: baêng ñóa traàn, baêng hoäp lôùn (cartridge), baêng cassette baêng mini cassette. Nhôø hình thöùc goïn gaøng, söû duïng tieän lôïi neân baêng cassette ngaøy nay trôû neân thoâng duïng. Beà daøy (m) Côõ baêng Beà roäng (mm) Toång coäng Lôùp töø Chieàu daøi (m) Thôøi gian ghi baêng (phuùt) C 30 81 18 6 45 30 C 60 18 6 90 60 C 90 12 4 135 90 C 120 09 3 180 120 Baûng 2: kích thöôùc baêng töø cuûa baêng cassette 3.Töø hoùa baêng: Chuùng ta ñaõ bieát khi coù doøng ñieän (cöôøng ñoä I) chaïy qua moät cuoän daây (n voøng daây quaán) thì trong cuoän daây ñoù xuaát hieän moät töø tröôøng cöôøng ñoä töø tröøông (H) ñöôïc xaùc ñònh baèng bieåu thöùc: l In H   4.0 Trong ñoù, l laø chieàu daøi cuoän daây. Neáu taêng cöôøng ñoä doøng ñieän I thì caûm öùng töø B vaø cöôøng ñoä töø tröôøng H cuõng taêng theo. Hình 8 bieåu dieãn quan heä giöõa caûm öùng töø B vôñi cöôøng ñoä töø tröôøng H, vaø ñöôøng bieåu dieãn B = f(H) ñöôïc goïi laø ñöôøng töø tröôøng treã (OA). Hình 11: Quan heä giöõa caûm öùng töø B vôùi cöôøng ñoä töø tröôøng H Sau khi ñaït ñeán giai ñoïan baõo hoøa, neáu luùc naøy cöôøng ñoä töø tröôøng H giaûm thì caûm öùng töø B cuõng giaûm daàn, nhöng khoâng theo ñöôøng cuõ maø theo moät ñöøông khaùc. Khi cöôøng ñoä töø tröôøng H giaûm veà 0 thì caûm öùng töø B coøn coù trò soá Br, Br ñöôïc goïi laø caûm öùng töø tröôøng dö, hay ñoä töø hoùa dö hoaëc töø dö. Ñeå tieáp tuïc giaûm caûm öùng töø B, thì phaûi taêng cöôøng ñoä töø tröôøng H (theo chieàu ngöôïc laïi) cho ñeán trò soá Hc thì B = 0. Hc goïi laø cöôøng ñoä khöû töø. Tieáp tuïc hieän töôïng treân, ta coù ñöôøng chu trình töø hoùa vaø ñöôïc goïi laø ñöôøng chu trình töø treã. Lôùp töø tính treân baêng töø, thöïc chaát laø caùc nam chaâm nhoû li ti, ban ñaàu caùc nam chaâm naøy saép xeáp khoâng theo moät traät töï neân chuùng khöû töø laãn nhau. Nhöng khi baêng töø bò xoùa, döôùi taùc duïng cuûa töø tröôøng caùc nam chaâm treân seõ saép xeáp theo moät höùong nhaát ñònh. Veà maët naêng löôïng khi cöôøng ñoä töø tröôøng coøn yeáu, taát caû caùc nam chaâm chöa hoøan toøan coù cuøng höôùng neân möùc caûm öùng töø B khoâng taêng tuyeán tính theo ñoä taêng cuûa töø tröôøng H. Do ñoù ñöôøng töø hoùa luùc naøy coù daïng cong. Br B HC A H 0 Neáu cöôøng ñoä töø tröôøng H taêng ñeán möùc ñoä naøo ñoù, caùc nam chaâm cuõng quay moät höôùng vaø luùc naøy caûm öùng töø B cuõng taêng tæ leä thuaän vôùi cöôøng ñoä töø tröôøng H, ta coù ñöôøng töø hoùa luùc naøy laø ñoïan thaúng. Vaø neáu tieáp tuïc taêng cöôøng ñoä töø tröôøng H, caûm öùng töø B taêng chaäm vaø ñaït ñeán trò soá baõo hoøa. Caùc nam chaâm ñaõ ñöôïc töø hoùa hoøan toøan, ôû giai ñoïan naøy khi khoâng coù taùc ñoäng bôûi töø tröôøng H chuùng vaãn coøn giöõ ñöôïc töø dö. (Chieàu daøi cuoän baêng daøi theâm 50% (töø 44m --> 66m). Toång coäng 2 maët ghi ñöôïc ôû baêng leân ñeán 3 giôø). - Maëc duø baêng moûng nhöng tính chaát cô hoïc cuûa baêng töông ñoái toát, nhôø löïc lieân keát giöõa caùc haït töø coù ñöôïc baèng kyõ thuaät boác hôi cao so vôùi kyõ thuaät duøng keo keát dính. Möùc töø dö naøy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc “ghi aâm” treân baêng töø . Khoâng coù töø dö thì khoâng coù kyõ thuaät ghi aâm töø. Ngöôøi ta töø hoùa baêng töø bôûi doøng ñieän moät chieàu hoaëc doøng ñieän cao taàn (doøng sieâu aâm). 4. Söû duïng, baûo quaûn baêng töø: - Tín hieäu ghi laïi treân baêng töø döôùi daïng töø dö. Do ñoù neáu coù töø tröøông ñuû maïnh taùc ñoäng leân baêng töø ñaõ ghi, thì seõ laøm giaûm chaát löôïng tín hieäu ñaõ ñöôïc ghi. - Baêng töø coù theå bò ñöùt, daõn (nhaõo) trong quaù trình laøm vieäc, do löïc caêng baát thöôøng xaûy ra luùc khôûi ñoäng hoaëc luùc döøng baêng. Söùc beàn cuûa baêng töø phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo vaät lieäu laøm ñeá baêng. Baêng caøng daøy thì caøng khoù ñöùt. - Vì baêng laøm töø vaät lieäu thuoäc nhoùm plastic, khi coï saùt vôùi ñaàu töø vaø caùc boä phaän cuûa cô caáu chuyeån baêng neân noù seõ tích ñieän (tónh ñieän) do ñoù seõ gaây taùc haïi xaáu ñeán tín hieäu ñaõ ghi. - Khi chaïy, baêng aùp vaøo ñaàu töø vaø coù theå taïo ra tieáng rít. Tieáng rít naøy thöôøng gaëp khi baêng ñaõ quaù laâu, cuõ hoaëc do taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng ngoøai nhö nhieät ñoä, aåm ñoä cuûa moâi tröôøng cao. Toùm laïi: + Baêng töø khoâng ñeå gaàn caùc nguoàn gaây töø tröøông nhö: ñoäng cô ñieän, maùy bieán aùp, maùy phaùt ñieän ... + Neân choïn loïai baêng töø coù lôùp ñeá thuoäc loïai vaät lieäu polyester ñeå coù söùc beàn cô hoïc toát. + Löu tröõ baâng töø ôû nôi thoùang maùt vaø aåm ñoä khoûang döôùi 60%. + Löu tröõ baêng laâu ngaøy, thænh thoûang neân cho phaùt laïi baêng töø . II. ÑAÀU TÖØ: 1. Caáu taïo cuûa ñaàu töø: Ñaàu töø laø moät boä phaän quan troïng cuûa maùy ghi aâm. Ñaàu töø ghi, ñaàu töø ñoïc, ñaàu töø hoãn hôïp, ñaàu töø xoùa ñeàu gioáng nhau veà keát caáu cô baûn nhöng khaùc nhau veà vaät lieäu laøm loõi töø, veà kích thöôùc cuûa khe töø cuõng nhö veà soá voøng vaø loïai daây ñeå quaán cuoän daây. Ñaàu töø ghi coù nhieäm vuï bieán ñoåi nhöõng dao ñoäng ñieän ôû taàn soá aâm thanh trôû thaønh dao ñoäng töø trong khi moät baêng töø ñang chuyeån ñoäng vaø aùp saùt vaøo maët coâng taùc cuûa ñaàu töø. Ñaàu töø ñoïc khi baêng töø chuyeån ñoäng vaø aùp saùt vaøo maët coâng taùc cuûa ñaàu töø thì noù bieán ñoåi doøng töø thaønh nhöõng dao ñoäng ñieän, gioáng nhö nhöõng dao ñoäng ñieän khi ghi vaøo baêng töø. Ñaàu töø xoùa coù nhieäm vuï bieán ñoåi doøng sieâu aâm cuûa boä dao ñoäng sieâu aâm thaønh töø naêng trong khi baêng töø chuyeån ñoäng theo maët coâng taùc cuûa ñaàu töø nhaèm xoùa boû nhöõng tín hieäu ñaõ ghi treân maët baêng. Caáu taïo chính cuûa ñaàu töø nhö hình veõ: Hì nh 12: Caáu taïo cuûa ñaàu töø Ñaàu töø goàm moät loõi laøm baèng vaät lieäu töø tính, treân ñoù coù hai cuoän daây soá 2. Hai cuoän daây naøy ñöôïc cuoän ñoái xöùng vaø chieàu ngöôïc nhau nhaèm giaûi nhoû nhieãu aâm beân ngoøai. Loõi töø phía tröôùc coù khe coâng taùc (3) cuûa ñaàu töø. Chính giöõa nhöõng khe ngöôøi ta ñaët moät maøng moûng baèng vaät lieäu khoâng töø tính, do ñoù phaàn lôùn ñöôøng söùc töø ñeàu ñi qua baêng töø. Khe (4) naèm sau loõi töø nhaèm naâng cao töø treã cuûa loõi töø . ÔÛ giöõa khe sau coù ñaët moät baêng giaáy ñeå traùnh hieän töôïng taïp aâm ngoøai moät caùch hieäu quaû, ñaàu töø ñöôïc boïc kim loïai caån thaän baèng voû (5). Voû boïc kim thöôøng laøm baèng pamaloi hoaëc kim loïai coù ñoä daøy khoûang 1 mm. Taát caû caùc ñaàu töø nhö ñaàu töø xoùa, ghi, hoãn hôïp ñeàu coù keát caáu cô baûn nhö moâ taû treân ñaây nhöng khaùc nhau ôû caùc phaàn sau: + Vaät lieäu laøm ñaàu töø vaø hình daïng cuûa loõi töø. + Soá voøng vaø côõ daây daãn. Ñaàu töø ghi, ñaàu töø ñoïc, ñaàu töø hoãn hôïp coù khe coâng taùc naém trong giôùi haïn töø 2  10m. Ñaàu töø xoùa laø 100  200m. Khe töø phía sau coù ñgä roäng 50  300m. Ñaàu töø xoùa ñöôïc boïc baèng vaät lieäu daãn ñieän toát nhö ñoàng hoaëc thau. Loõi töø laø nhöõng laù moûng côõ 0.1  0.2 mm, giöõa caùc laù coù caùch ñieän. Ñoái vôùi caùc ñaàu töø ghi, ñaàu töø ñoïc hay ñaàu töø hoãn hôïp duøng vôùi caùc vaät lieäu töø coù ñoä töø thaåm cao vaø ñoä baõo hoøa töø khoâng lôùn. Thoâng thöôøng duøng hôïp kim saét keàm, caùc vaät lieäu naøy seõ cho ta nhöõng ñaàu töø coù ñoä nhaïy cao giaûm ñöôïc doøng ghi. Khi ñoïc cho söùc ñieän ñoäng lôùn cuõng nhö ñaùp tuyeán taàn soá raát toát ôû taàn soá cao. Chieàu cao cuûa ñaàu töø ñöôïc xaùc ñònh bôûi beà roäng cuûa baêng töø vaø soá ñöôøng treân baêng. Chieàu cao cuûa khe töø hoãn hôïp trong maùy ghi aâm coù hai ñöôøng aâm thanh laø 2,2mm, vôùi 4 2 5 1 3 2 4 1. Loõi ñaàu töø 2. Cuoän daây 3. Khe coâng taùc 4. Khe sau 5. Voû boïc ñöôøng aâm thanh laø 1 mm. Ñoä cao cuûa khe töø xoùa ñoái vôùi loïai 2 ñöôøng laø 3mm vaø loïai 4 ñöôøng laø 1,5mm. Loõi töø cuûa ñaàu töø xoùa hieän nay laø duøng vaät lieäu Ferit, coù toån hao thaáp, duøng vaät lieäu ferit coù theå giaûm coâng suaát toån hao so vôùi loçai thoâng thöôøng. Soá voøng daây cuûa ñaàu töø phuï thuoäc vaøo kieåu ñaàu töø coù trôû khaùng thaáp hay trôû khaùng cao. Ñaàu töø trôû khaùng cao thöôøng ñöôïc duøng cho maùy ghi aâm khueách ñaïi baèng ñeøn ñieän töû, coøn loïai trôû khaùng thaáp thích `ôïp cho maùy cho maùy ghi aâm duøng transistor vaø chuyeân duøng. Daây quaán cuoän daây thöôøng duøng daây ñoàng caùch ñieän baèng lôùp sôn caùch ñieän. Soá voøng ñöôïc xaùc ñònh theo ñieän caûm cuûa ñaàu töø, ñaàu töø hoãn hôïp uûa maùy ghi aâm duøng ñeøn ñieän töû coù ñieän caûm khoûang 1H. Maùy ghi aâm duøng transistor ñieän caûm cuûa ñaàu töø hoãn hôïp khoûang 50  100 mH. Cuoän daây cuûa ñaàu töø xoùa coù soá voøng khoâng nhieàu vaø phuï thuoäc vaøo boä phaùt soùng sieâu aâm. Keát caáu ñaàu töø coù theà goàm hai cuoän daây noái lieân tieáp nhau hoaëc chæ coù moät cuoän. Loïai coù hai cuoän daây quaán ngöôïc chieàu nhau giaûm ñöôïc nhieãu töø beân ngoøai aûnh höôûng ñeán ñaàu töø ñöôïc boïc baèng voû kim loïai. Ñaàu töø xoùa duøng voû ñoàng hoaëc ñoàng thau. Coøn caùc ñaàu töø khaùc duøng voû panaloâi daøy 13 mm. Ñaàu töø hoãn hôïp thöôøng coù hai lôùp boïc. Ñaàu töø cuûa maùy ghi aâm stereo ñeå giaûm nhoû ñieän caûm vaø ñieän dung aûnh höôûng giöõa hai keânh giöõa chuùng coù maøn chaén. Hình 13: Ñaàu töø chung 2 keânh 1. Ñaàu töø chung treân; 2. Voû boïc trong cuûa ñaàu töø treân; 3. Voû boïc trong cuûa ñaàu töø döôùi; 4. Ñaàu töø chung döôùi; 5. Voû chaân giöõa hai ñaàu töø; 6. 2 ñaàu töø naèm trong moät voû chaén Ñaàu töø xoùa 2 keânh cuõng goàm 2 ñaàu töø xoùa, 2 ñaàu töø ñaët cuøng 1 voû, khe töø coâng taùc naèm treân moät ñöôøng thaúng ñöùng. Hình 14: Ñaàu töø xoùa hai keânh 1. Ñaàu töø xoùa treân; 2. Ñaàu töø xoùa döôùi; 3. Hai ñaàu töø gheùp chung Ñaàu töø cuûa maùy ghi aâm cassette chæ khaùc laø coù kích thöôùc nhoû ñeå vöøa vôùi cöûa soå cuûa baêng cassette. Ñoä cao cuûa loõi ñaàu töø hoãn hôïp cuûa maùy coù 2 ñöôøng mono laø 1,5mm, coøn ñoái vôùi khe ghi cuûa maùy ghi aâm stereo laø 0,66mm. Voû cuûa ñaåu töø cassettecuõng bò giôùi haïn bôûi ñoä cao cuûa baêng chuyeàn. Ñeå cho baêng chuyeàn chuyeån ñoäng qua ñaàu töø theo ñuùng chieàu vaø ñoä roäng, ngöôøi ta thieát keá theâm 2 ngaïnh ñeå giôùi haïn. Hình 15: Ñaàu töø hoãn hoïp cuûa ghi aâm cassette Coù theå noùi ñaàu töø laø moät nam chaâm cöïc nhaïy, goàm coù moät cuoän daây quaán treân moät loõi laøm vaät lieäu töø. 2. Phaân loïai ñaàu töø: - Caên cöù vaøo nhieäm vuï laøm vieäc, ngöôøi ta chia ñaàu töø laøm 3 loïai: ñaàu ghi, ñaàu phaùt vaø ñaàu xoùa. Caùc maùy coù chaát löôïng cao coù 3 ñaàu töø rieâng bieät, tuy nhieân ôû caùc maùy cassette thoâng thöôøng, ngöôøi ta cheá taïo ñaàu töø “hoãn hôïp” ghi phaùt chung ôû moät ñaàu töø. Caên cöù theo vaät lieäu ñöôïc söû duïng laøm ñaàu töø, ta coù: + Ñaàu töø hôïp kim (permalog): hôïp kim goàm coù Ni, Mo, Fe. Loïai naøy deã cheá taïo, giaù thaønh haï, nhöng mau moøn khoâng thích hôïp neáu duøng baêng töø Metal. + Ñaàu töø MX: hôïp kim goàm coù Ni, Mo, Si. Loïai naøy deã cheá taïo giaù thaønh khoâng cao, coù theå duøng vôùi baêng töø Metal. + Ñaàu töø HPF: hôïp kim goàm coù Fe2O3, MnO, ZnO. Loïai naøy raát cöùng, deã beå, nöùt, khoâng thích hôïp vôùi baêng töø Metal. + Ñaàu töø SX: hôïp kim goàm coù Al, Si, Fe. Loïai ñaàu töø naøy raát beàn, ñaëc tính baõo hoøa toát. Thích hôïp khi duøng baêng Metal. + Ñaàu töø AX: hôïp kim goàm coù Fe, Co, Bi. Loïai ñaàu töø naøy raát beàn hieäu suaát phaân cöïc cao. Thích hôïp vôùi baêng Metal. + Ñaàu töø Ferit: loïai ñaàu töø naøy chuû yeáu duøng laøm ñaàu töø xoùa. 3. Khe töø: Moãi loïai ñaàu töø ghi, phaùt$ xoùa coù khe töø vôùi nhöõng ñaëc ñieåm sau: - Ñaàu ghi: khe töø roäng 5  10m. Neàu khe töø quaù roäng, khi ghi seõ meùo tieáng, ngöôïc laïi neáu khe töø quaù heïp hieäu suaát ghi seõ giaûm. - Ñaàu phaùt: khe töø caøng heïp caøng toát (thöôøng vaøo khoûang 1m). Neáu khe töø quaù roäng, caùc tín hieäu taàn soá cao seõ giaûm nhieàu. - Ñaàu ghi phaùt chung: deå ñaùp öùng ñuû hai yeâu caøu, khe töø roäng trong khoûang 2  5m vaø do ñoù chaát löông laøm vieäc khoâng cao. - Ñaàu xoùa: khe roäng töø 0,1 1mm. Ñoái vôùi caùc maùy cassette stereo, ñaàu töø ghi phaùt coù hai khe töø, moãi löôït ghi thaønh 2 ñöôøng xen keõ nhau, trong baêng töø coù taát caû 4 tín hieäu. ÔÛ cassette mono, ñaàu töø seõ ghi leân baêng moãi phía 1 ñöôøng tín hieäu. Nhö vaäy, neáu ñem baêng ghi stereo ñaët vaøo hoäc baêng mono, ñaàu töø naøy ôû maùy chæ laøm vieäc vôùi ñöôøng tín hieäu 1 hoaëc 4 neân aâm thanh chæ coù moät keânh traùi hoaëc phaûi. 2 ñöôøng ghi (Mono) 4 ñöôøng ghi (Stereo) 1 2 3 4 Hình 16: Ñaàu töø ghi – phaùt vaø caùc ñöôøng tín hieäu treân baêng töø 4. Hö hoûng ôû ñaàu töø: Do quaù trình laøm vieäc, ñaàu töø tieáp xuùc chaët vôùi baêng töø neân ñaàu töø bò maøi moøn. Giai ñoïan ñaàu beà daøy cuûa loõi töø bò maøi moøn, giai ñoïan sau loõi tieáp tuïc bò moøn vaø khe töø seõ roäng ra (hình 17). Nhöõng yeáu toá aûn` höôûng ñeán söï maøi moøn: vaät lieäu duøng laøm maët ñaàu töø, loïai loõi töø, löïc eùp baêng vaøo ñaàu töø, löïc giöõ baêng vaø vaän toác di chuyeån cuûa baêng. Hình 17: Quaù trình maøi moøn Vôùi ñaàu töø ghi phaùt chung, khi bò maøi moøn ôû giai ñoïan ñaàu, ñoä nhaïy cuûa chöùc naêng phaùt seõ toát hôn vaø chöùc naêng ghi khoâng bò aûnh höôûng. Tuy nhieân, ñaàu töø khoâng bò maøi moøn ñeàu maø bò leäch veà moät beân, khieán cho baêng töø khoâng tieáp xuùc toát vôùi ñaàu töø, chaát löôïng aâm thanh giaûm suùt. Tieáp tuïc quaù trình maøi moøn ñaàu töø, khe töø roäng daàn, chaát löôïng aâm thanh seõ xaáu hôn taàn soá cao bò maát. III. NGUYEÂN TAÉC GHI-PHAÙT-XOÙA: Khi ghi aâm thanh ñöôïc Micro chuyeån thaønh tín hieäu ñieän. Tín hieäu ñieän naøy raát yeáu, seõ ñöôïc khueách ñaïi vaø ñi ñeán ñaàu töø ñeå taïo ra töø tröôøng. Töø tröôøng caûm öùng leân baêng töø vaø nhö theá baêng ñaõ ñöôïc ghi. Khi phaùt, baêng töø ñaõ ghi ñöôïc keùo qua vaø aùp saùt vôùi ñaàu töø. Töø tröôøng cuûa baêng töø taïo neân doøng ñieän caûm öùng cuûa cuoän daây ôû ñaàu töø. Doøng ñieän naøy ñöôïc khueách ñaïi ra loa taïo neân aâm thanh. 1. Ñaàu xoùa vaø nguyeân lyù xoùa: a. Nguyeân lyù xoùa: Ñeå xoùa baêng, ta cho doøng ñieän cao taàn coù taàn soá trong khoûang 40kHz – 100kHz (tín hieäu cao taàn naøy thöôøng ñöôïc goïi laø soùng sieâu aâm) chaïy qua cuoän daây cuûa ñaàu töø xoùa. Do taàn soá cuûa doøng cao taàn khaù lôùn neân böôùc soùng cuûa noù khaù nhoû. Böôùc soùng cao taàn naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi: f V V: vaän toác chuyeån baêng f: taàn soá doøng ñieän cao taàn. Do böôùc soùng doøng cao taàn raát nhoû so vôùi ñoä roäng khe töø, neân khi baêng töø ñi töø meùp traùi sang meùp phaûi cuûa khe töø thì doøng ñieän cao taàn ñaõ bieán ñoåi ñöôïc vaøi chu kyø. Bieân ñoä cuûa töø tröôøng doøng cao taàn taêng daàn töø 0 ñeán cöïc ñaïi khi ñi töø meùp traùi ñeán trung taâm cuûa khe töø, roài giaûm daàn töø cöïc ñaïi veà 0 khi ñi töø trung taâm tôùi meùp phaûi. Bieân ñoä phía treân vaø döôùi hoøan toøan ñoái xöùng. Do ñoù ta coù 2 giai ñoïan bieán thieân: + Ban ñaàu, baêng töø ñi töø ngoøai vaøo töø tröôøng cuûa doøng cao taàn, cöôøng ñoä töø tröôøng taêng daàn töø 0 ñeán trò soá cöïc ñaïi (taïi ñieåm trung taâm cuûa khe). Do ñoù töø tröôøng cuûa ñaàu xoùa taïo neân seõ che laáp toøan boä töø tính ban ñaàu. + Keá tieáp, baêng töø qua ñöôøng tring taâm lieân tuïc nhaän ñöïôïc taùc ñoäng cuûa töø tröôøng cuûa doøng cao taàn, cöôøng ñoä töø tröôøng giaûm daàn töø trò soá cöïc ñaïi ñeán 0. Do ñoù, khi baêng töø qua khe ñaàu xoùa töø dö treân baêng töø baèng 0. b. Caùc hình thöùc xoùa: Ñaàu xoùa (Eraser) coù hình daùng vaø keát caáu gaàn gioáng nhö ñaàu ghi-phaùt. ÔÛ ñaàu xoùa khe hôû thöôøng roäng hôn (ñoä roäng khe khoûang 0,15 0,3mm) nhôø coù khe roäng neân taêng ñöôïc vuøng laøm vieäc cuûa ñaàu xoùa treân baêng töø. Ñaàu xoùa thöôøng khoâng coù voû boïc choáng nhieãu toát nhö ñaàu ghi-phaùt. Ngaøy nay ngöôøi ta thöôøng duøng 3 caùch xoùa baêng thoâng duïng sau ñaây: b.1 Xoùa baêng baèng 1 nam chaâm vónh cöûu: Trong caùc maùy goïn nheï ngöôøi ta thöôøng xoùa baêng töø baèng moät nam chaâm vónh cöûu. Khi maùy ghi, ñaàu xoùa ñöôïc heä truyeàn cô ñaët ñaàu chaïm vaøo baêng ñeå xoùa caùc veát töø treân baêng. Luùc maùy phaùt, ñaàu xoùa ñöôïc ñaët caùch xa khoûi baêng töø. Nam chaâm vónh cöûu Luùc thu Luùc phaùt Baêng töø Baêng töø Nam chaâm vónh cöûu b.2 Xoùa baèng moät ñaàu töø laøm vieäc vôùi doøng DC: Do doøng DC chaûy qua cuoän daây daãn treân goâng töø seõ taïo ra töø tröøông, neân ngöôøi ta duøng nguyeân taéc naøy ñeå xoùa baêng. Khi maùy ñöôïc duøng ñeå ghi khoùa RP ñaët ôû vò trå R, ñaàu xoùa nhaän ñöôïc doøng ñieän cuûa nguoàn qua moät ñieän trôû haïn doøng ñeå taïo ra töø tröôøng xoùa baêng. Luùc maùy phaùt, do cuoän daây ñaõ bò ngaét doøng neân cho duø ñaàu xoùa vaàn coøn tieáp xuùc vôùi baêng tín hieäu treân baêng vaãn khoâng bò xoùa. b.3 Xoùa baêng baèng moät ñaàu töø laøm vieäc vôùi doøng AC: Ngöôøi ta coù theå duøng doøng AC coù taàn soá cao (thöôøng quen goïi laø taàn soá sieâu aâm) ñöa vaøo ñaàu töø ñeå xoùa baêng. Ñaây laø caùch ñöôïc duøng raát phoå bieán vì öu ñieåm cuûa caùch xoùa naøy laøm maát veát töø hoøan toøan treân baêng töø, töø caûm treân baêng trôû laïi möùc 0. Do ñoù chaát löôïng tín hieäu ghi aâm vaøo seõ ít bò meùo hôn. 2. Boä khueách ñaïi ghi vaø nguyeân lyù ghi: a. Nhieäm vuï vaø tính chaát cô baûn: Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa taàng khueách ñaïi ghi laø söûa meùo tröôùc cho ñaëc tuyeán ñaàu ghi vaø caáp tín hieäu cho noù. Ñeå thöïc hieän ñöôïc nhieäm vuï naøy boä khueách ñaïi caàn coù caùc tính sau: - Taàng ra laøm vieäc vôùi phuï taûi ñieän caûm laø ñaàu ghi. - Coù maïch söûa ñaùp tuyeán taàn soá trong taàng khueách ñaïi. - Treân tín hieäu vôùi doøng töø thieân sieâu aâm ñeå töø hoùa doøng tín hieäu leân baêng töø. Khi ghi vôùi microphon thì ñaàu vaøo cuûa noù ñöôïc noái vôùi ñaàu ra cuûa taêng aâm micro, coøn khi ghi vôùi ñöôøng tuyeán tín hieäu (line) thì ñaàu vaøo noái qua bieán aùp ñoái xöùng, heä soá bieán aùp töø 8 ñeán 10. Trong taàng khueách ñaïi ghi cuûa maùy chuyeân duøng thöôøng coù ñieàu chænh möùc ghi baèng chieát aùp. Rieâng caùc maùy daân duïng thöôøng duøng möùc ghi coá ñònh vaø coù maïch ñieàu löôïng ALC (Automatic level control). Taêng aâm ghi thöôøng ñöôïc hoïat ñoäng chung vôùi boä taïo soùng sieâu aâm vaø töø thieân seõ laøm cho taàng naøy laøm vieäc keùm oån ñònh ôû taàn soá cao. Ñeå traùnh hieän töôïng naøy phaûi caùch ly Vcc Vcc OSCi Ñaàu xoùa Ñaàu ghi/ph ùt taàng khueách ñaïi vôùi boä taïo soùng baèng caùch boïc kín choáng nhieãu caùc linh kieän vaø ñi daây ñuùng caùch. Coâng suaát tín hieäu ñaët leân ñaàu töø raát nhoû (2%w) neân ñoä meùo nhoû (<0,5%) gaàn nhö lyù töôûng. Muoán vaäy caàn duøng ñieän aùp cao, phaûn hoài sau luùc phaùt baêng laïi phaûi caàn trung thöïc nhö chaát löôïng luùc ghi vaø khoâng coù tieáng oàn neàn. Muoán vaäy caàn phaûi ngaét ñaàu ghi ra khoûi maùy taêng aâm hoaëc ngaét nguoàn ñieän cung caáp cho taêng aâm ghi trong luùc phaùt laïi. b. Ñaëc tính taàn soá cuûa taêng ghi aâm: Neáu nhö doøng tín hieäu treân ñaàu ghi taùc duïng leân baêng töø ñoàng ñeàu trong caû daûi taàn thì töø dö coøn laïi treân baêng laïi khoâng gioáng nhau. Taàn soá caøng taêng möùc töø hoùa treân baêng caøng giaûm. Ñaëc tính taàn soá cuûa töø dö seõ bò suy giaûm ôû taàn soá cao. Möùc suy giaûm phuï thuoäc vaøo lôùp boät töø cuûa baêng, toác ñoä chuyeån baêng, ñoä roäng khe töø vaø chaát löôïng mieáng ñeäm khe ñaàu töø, vaät lieäu loõi ñaàu töø vaø cheá ñoä ghi. Neáu buø hoøan toøan möùc suy giaûm naøy trong taêng aâm phaùt baèng caùch naâng ñoä khueách ñaïi ôû vuøng taàn soá cao thì taïp aâm ôû taàn soá cao seõ taêng leân. Ñeå giaûm taïp aâm cho taêng aâm phaùt, hôïp lyù nhaát laø neân coù maïch söûa meùo tröôùc ôû taàn soá cao ñaët trong taêng aâm ghi. Maëc duø ñaõ coù söï phaân vuøng hieäu chænh ñaët tíinh giöõa taàng ghi vaø phaùt, nhöng khoâng giaûi quyeát ñuôïc caùc yeâu caàu treân, neân ngöôøi ta quy öôùc cho tröôùc ñaëc tuyeán taàn soá chuaån nhö ôû taêng aâm phaùt. Hình 18: Ñaëc tuyeán taàn soá cuûa taêng aâm ghi (1) ñaàu töø coù khe hôû laø 19 m toác ñoä 38 cm/s. (2) ñaàu töø coù khe hôû 7 m toác ñoä 19 cm/s. Vaán ñeà laø neân choïn ñaëc tuyeán taàn soá, ñaëc tuyeán ôû taêng aâm ghi nhö theá naøo thì ñeå khi phaùt laïi thì ñaëc tuyeán taàn soá cuûa maùy coù daïng baèng phaúng naèm ngang vì ñaëc tuyeán taêng aâm ghi vaø phaùt buø cho caùc toån hao treân ñaàu vaø baêng töø. Nhö vaäy ñaëc tuyeán taàn soá cuûa taêng aâm ghi phaûi coù daïng nhö ñaëc tuyeán taàn soá cuûa doøng tín hieäu chaïy qua ñaàu töø hoùa leân baêng. Ñaëc tuyeán coù daïng nhö hình veõ treân, theo ñôn vò laø logarit theo quy luaät. 1000 lg20 i i K f  if doøng tín hieäu chaïy qua ñaàu töø vôùi taàn soá f. i1000: doøng tín hieäu chaïy qua ñaàu töø vôùi taàn soá 1khz. 20 15 10 5 0 -5 0 0.1 1 2 1.0 Khz (f) dB k (2) (1) c. Sô ñoà khoái maùy cassette daïng ghi: Giaûi thích sô ñoà khoái: Micro ñoåi caùc chaán ñoäng aâm ra daïng ñieän aùp tín hieäu (e), tín hieäu ñöôïc khueách ñaïi baèng taàng khueách ñaïi laøm phaúng ñöôøng cong bieân taàn. Sau ñoù, tín hieäu laïi ñöôïc khueách ñaïi ñeå coâng suaát ñuû maïnh, tín hieäu naøy ñöôïc caáp cho ñaàu töø ñeå töø hoùa vaø löu laïi. Caùc veát töø treân baêng, tröôùc khi vaøo ñaàu ghi ñaõ phaûi qua ñaàu xoùa (Erase Head) ñeå ñöôïc xoùa saïch. Ñeå xoùa caùc veát töø cuõ, nhaø thieát keá coù nhieàu caùch, tuy nhieân trong caùc maùy cassette môùi, caùch thoâng duïng laø caáp tín hieäu coù taàn soá sieâu aâm cho ñaàu xoùa, tín hieäu laáy töø maïch dao ñoäng sieâu aâm (AC Bias OSC) ngoøai ra tín hieäu naøy coøn duøng phaân cöïc AC cho ñaàu ghi ñeå giaûm hieän töôïng meùo taïi giao ñieåm cuûa tín hieäu. Trong khi ghi, möùc ghi coù theå ñieàu chænh töï ñoäng bôûi maïch ALC (Automatic Level Control) hay chænh baèng nuùt REC_LEVEL. d. Nguyeân lyù ghi: Töø ñaëc ñieåm cuûa töø tröôøng treã coù ñoïan khoâng tuyeán tính neân töø tröôøng ghi aâm khoâng quan heä vôùi tæ leä doøng tín hieäu caàn ghi, ñieàu naøy gaây meùo tín hieäu, phaùt sinh nhieàu taïp aâm. Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng naøy, ngöôøi ta duøng phöông phaùp ghi nhôø doøng cao taàn taïo thieân töø. Vôùi phöông phaùp naøy, khi ghi baêng töø qua ñaàu töø xoùa nhôø doøng cao taàn roài tieáp tuïc qua ñaàu ghi. Taïi ñaàu ghi ta coù töø tröôøng toång hôïp bôûi doøng cao taàn taïo thieân töø (sau naøy goïi laø doøng thieân töø) vaø doøng tín hieäu aâm taàn caàn ghi. Ngöôøi ta nhaän thaáy söï phaân boå töø tröôøng taïi khe xoùa ñaàu ghi coù ñaëc ñieåm sau: bieân ñoä töø tröôøng taêng daàn töø meùp traùi khe töø ñeán ñöôøng trung taâm khe töø vaø giaûm daàn töø ñöôøng trung taâm ñeán meùp phaûi khe töø. Bieân ñoä töø tröôøng khoâng coøn ñoái xöùng (do söï hieän dieän cuûa doøng aâm taàn). Doøng aâm taàn coù bieân ñoä caøng lôùn thì söï maát ñoái xöùng caøng nhieàu. Do vaäy, khi baêng töø qua ñaàu ghi taïi moät ñoïan nhoû cuûa baêng töø seõ bò taùc ñoäng bôûi töø tröôøng toång hôïp coù bieân ñoä taêng daàn ñeán cöïc ñaïi (taïi ñöôøng trung taâm) vaø giaûm daàn töø cöïc ñaïi ñeán 0 (nhö ôû quaù trình xoùa). Nhöng do bieân ñoä töø tröôøng khoâng ñoái xöùng neân ñoïan nhoû naøy cuûa baêng töø qua ñaàu xoùa seõ bò löu laïi 1 ñoä töø dö. Töø dö caøng lôùn neáu töø tröôøng phaân boá caøng khoâng ñoái xöùng nghóa laø noù phuï thuoäc vaøo cöôøng ñoä doøng aâm taàn caàn ghi. Phöông phaùp ghi doøng thieân töø coù öu ñieåm sau: - Doøng ñieän toång hôïp coù trò soá khaù lôùn neân töø tröôøng toång hôïp khaù maïnh, haïn cheá ñöôïc taïp aâm. - Khi khoâng coù doøng aâm taàn, ñaàu töø ghi chæ cung caáp bôûi doøng cao taàn taïo thieân töø, bieân ñoä töø tröôøng luùc naøy seõ ñoái xöùng baêng töø qua qua khe coù töø dö baèng 0, do vaäy ñaõ khöû ñöôïc caùc taïp aâm. 3. Boä khueách ñaïi phaùt vaø nguyeân lyù phaùt: Khueách ñaïi laøm phaúng bieân taàn Khueách ñaïi coâng suaát Chæ thò möùc ghi Dao ñoäng ñeå phaân cöïc ñaàu ghi (ALC) Erase / Head Reccod /Head a. Nhieäm vuï vaø tính naêng cô baûn: Taêng aâm phaùt coù 2 nhieäm vuï chính: - Khueách ñaïi tín hieäu raát nhoû ñöôïc caûm öùng treân ñaàu töø treân ñaàu töø ñeán möùc ñuû lôùn cho vieäc kieåm tra, ñeå nghe hoaëc ñöa ñeán ñaàu vaøo taàng khueách ñaïi coâng suaát ra loa. - Söûa laïi ñaëc tuyeán cho ñaàu phaùt. Hoøan thaønh ñöôïc hai nhieäm vuï raát khoù vaø caàn coù maïch ñaëc bieät trong taàng khueách ñaïi naøy. Söùc ñieän ñoäng caûm öùng ôû vuøng taàn soá cuûa ñaàu töø raát nhoû, ngay vôùi ñaàu töø coù trôû khaùng cao, söùc ñieän ñoäng caûm öùng cuõng khoâng quaù 100 150V. Nhö vaäy ñieàu khoù khaên nhaát laø laøm suy giaûm taïp aâm ngay ôû taêng aâm phaùt. Möùc hieäu chænh taàn soá ôû taêng aâm phaùt thoâng thöôøng phaûi ñöôïc naâng töø 20 25dB. Ñoä meùo khoâng ñöôøng thaúng do soùng haøi cuõng nhö meùo toång hôïp ôû taàn soá cao khoâng vöôït quaù 0,5%. Ñoái vôùi caùc maùy ñôøi môùi, ngöôøi ta coøn duøng theâm boä neùn taïp aâm Dolby, meùo toång hôïp ñaït tôùi 0,06%. Do vaäy ñoä meùo khoâng ñöôøng thaúng ôû taêng aâm phaùt phaûi ñöôïc khoáng cheá chaët cheõ. b. Ñaëc tính taàn soá vaø vieäc hieäu chænh taàn soá: Vieäc buø meùo taàn soá xaûy ra trong quaù trình ghi phaùt seõ ñöôïc phaân boá giöõa hai keânh ghi vaø phaùt. Ñeå ñaûm baûo khaû naêng trao ñoåi chöông trình giöõa caùc maùy ghi aâm, ñoøi hoûi nghieâm ngaët taàn soá quy chuaån cuûa ñöôøng phaùt coøn ñaëc tuyeán taàn soá cuûa ñöôøng ghi trong thöïc teá ñöôïc choïn sao cho treân ñöôøng ghi phaùt coù ñaëc tuyeán baèng phaúng theo tieâu chuaån toøan maùy ñaõ cho. Ñaëc tuyeán taàn soá cuûa moãi taàng khueách ñaïi raát khaùc nhau neân raát khoù xaùc ñònh ñaëc tuyeán cuûa ñaàu töø, bôûi vaäy ngöôøi ta phaûi duøng khaùi nieäm ñaàu töø lyù töôûng ñeå quy chuaån hoùa. Khi ghi vôùi doøng töø dö treân baêng khoâng ñoåi, suaát ñieän ñoäng ñöôïc caûm öùng treân ñaàu phaùt tæ leä thuaän vôùi taàn soá vaø ñaëc tính taàn soá lyù töôûng seõ coù daïng ñöôøng thaúng. Ñöôøng phaùt quy chuaån bao goàm ñaëc tuyeán taàn soá ñaàu phaùt lyù töôûng vaø ñaëc tuyeán taàn soá taêng aâm phaùt lyù töôûng ôû caùc toác ñoä keùo baêng khaùc nhau. Q = 140S (4,75 cm/s) = 70S (9,5 cm/s) = 35S (19cm/s) (38 vaø 76cm/s) (khz) k(dB) 30 20 10 0 0.1 1 10 f Hình 19: Ñaëc tính taàn soá tieâu chuaån cuûa taêng aâm phaùt K ôû ñaây khoâng phaûi laø tæ soá Uout / Uin thoâng thöôøng, maø Uin laø söùc ñieän ñoäng taùc duïng leân cuoän daây ñaàu töø gheùp ñieän caûm hoaëc qua boä phaân aùp ñöa ñeán taàng khueách ñaïi phaùt. Neáu ñaàu phaùt thöïc teá coù taàn soá khoâng phuø hôïp vôùi ñaàu phaùt lyù töôûng thì coù theå söûa ñaùp tuyeán taàn soá cuûa taêng aâm phaùt ñeå phuø hôïp vôùi ñaëc tuyeán quy chuaån chung. Choïn vaät lieäu laøm loõi ñaàu töø sao cho toån hao nhoû nhaát. Choïn ñaàu töø coù ñaëc tính taàn soá gaàn nhö ñaàu töø lyù töôûng vaø taêng aâm phaùt coù ñaëc tính ñuùng quy chuaån seõ cho ta keânh phaùt quy chuaån. Nhôø ñaëc tuyeán ñöôøng ghi baêng phaúng seõ cho ñieän aùp ñoàng ñeàu trong caû daûi taàn. Baêng töø ñöôïc ghi nhö vaäy goïi laø baêng töø chuaån. Nhôø baêng ño chuaån ta coù theå so saùnh söï khaùc bieät giöõa taêng aâm thöïc teá vôùi taêng aâm quy chuaån ñeå hieäu chuaån taàn soá cho thích hôïp. * Caùc maïch hieäu chænh: Coù caùc loïai sau: - Maïch hieäu chænh kieåu phaân aùp. - Maïch hieäu chænh kieåu phaûn hoài. Maïch hieäu chænh kieåu phaân aùp nhö hình veõ sau: Maïch hieäu chænh kieåu phaân aùp: Hình 20: Ñaëc tính taàn soá cuûa taêng aâm phaùt coù maïch hieäu chænh Tín hieäu sau khi ñöôïc ñöa ñeán cöïc base cuûa Q1, ñieän aùp tín hieäu laáy treân ñieän trôû R3 cuûa Q1 qua caàu phaân aùp R5, C3, C4, L1, R6, R7 ñeán cöïc base cuûa Q2. Maïch voøng L1C3 ñöôïc hieäu chænh ôû taàn soá cao cuûa daûi taàn. R6 duøng ñeå hieäu chænh ñaëc tuyeán taàn soá cao. Ñeå cho maïch ñöôïc laøm vieäc bình thöôøng thì caàn phaûi thoûa maõn ñieàu kieän Rin >> p vôùi p laø trôû khaùng ñaëc tính cuûa maïch voøng L1C5, p coù gía trò C L p  coøn Rin laø trôû khaùng ñaëc tính cuûa Q2. Ñeå naâng cao trôû khaùng vaøo cuûa Q2 thì caàn phaûi duøng phaûn hoài noái tieáp baèng caùch theâm vaøo ñieän trôû R10 ôû cöïc Emiter cuûa Q2, hoaëc Q2 maéc theâm kieåu collector chung. Khuyeát ñieåm chính cuûa maïch naøy laø khoâng naâng ñöôïc ñaëc tính taàn soá leân quaù 20dB ôû vuøng taàn soá thaáp bôûi vì maïch Q2. Maët khaùc, vì tín hieäu bò giaûm nhieàu treân caàu phaân aùp do ñoù phaûi taêng heä soá khueách ñaïi Q1 maø tín hieäu ñaët vaøo base Q2 vaãn coøn nhoû. Nhö vaäy taïp aâm ôû taàn soá naøy do coù taïp aâm rieâng cuûa Q1 coäng vôùi taïp aâm rieâng cuûa Q2. Ñoái vôùi caùc maùy ghi aâm coù nhieàu toác ñoä thì maïch hieäu chænh taàn soá ôû töøng toác ñoä seõ ñaáu qua rôle hay caùc galet. Hieäu chænh lôùn nhaát k 0 f Hieäu chænh nhoû nhaát Q1 Q2 Maïch hieäu chænh taàn soá taêng aâm phaùt coù 3 toác ñoä. Maïch hieäu chænh phaûn hoài song song. Maïch hieäu chænh loïai naøy, caùc phaàn töû R4, C2, L1, R1, C3 duøng ñeå hieäu chænh taàn soá. Khi taàn soá taêng thì trôû khaùng fC Xc 2 1  giaûm laøm taêng möùc phaûn hoài aâm, keùo theo giaûm heä soá khueách ñaïi vaø daïng ñaëc tuyeán ñi xuoáng. ÔÛ vuøng taàn soá coäng höôûng cuûa maïch voøng L1C3 löôïng coäng höôûng giaûm do coäng höôûng song song, neân ñaëc tuyeán seõ ñöôïc naâng leân. Möùc hieäu chænh seõ phuï thuoäc vaøo heä soá khueách ñaïi T1. Trong caùc maùy ghi aâm daân duïng maïch hieäu chænh nhö hình veõ: Maïch hieäu chænh kieåu phaûn hoài theo voøng xoay chieàu vaø 1 chieàu. Maïch duøng 3 taàng khueách ñaïi maéc tröïc tieáp coù phaûn hoài doøng moät chieàu vaø xoay chieàu. Doøng moät chieàu phaûn hoài haï treân phaân aùp R8 vaø R9 qua R9 ñaët treân cöïc base T1 ñeå oån ñònh ñieåm laøm vieäc cuûa T1 vaø T2. Ñieän aùp phaûn hoài song song laáy treân taûi R7 cuûa T2 qua phaân aùp C5, R5, R3, L1, C2 ñaët leân Emiter cuûa T1 ñeå taïo neân daïng ñaëc tuyeán taàn soá maø boä khueách ñaïi yeâu caàu. Ñeå ñaït ñöôïc hieäu suaát phaûn hoài lôùn, maïch ra T3 maéc theo colecter chung. Öu ñieåm cuûa maïch naøylaø ñôn giaûn, khoâng bò suy hao taàn soá thaáp, heä soá khueách ñaïi dö lôùn, duøng ñöôïc vôùi nguoàn ñieän aùp thaáp vaø ñaëc tuyeán taàn soá ít bò bieán daïng khi thay ñoåi transistor vì coù ñoä oån ñònh nhieät cao. c. Sô ñoà khoái cuûa maùy Cassette daïng phaùt: Giaûi thích sô ñoà khoái: Treân baêng töø coù caùc veát töø, do ñoù khi baêng töø löôùt ñeàu qua khe hôû cuûa ñaàu töø phaùt (play/head, P/H) thì ôû cuoän daây cuoán treân loõi töø seõ phaùt ra ñieän aùp tín hieäu (töø thoâng qua cuoän daây thay ñoåi seõ laøm phaùt sinh ra ñieän aùp caûm öùng theo ñònh luaät Faraday). Tín hieäu ra coù bieân ñoä raát yeáu neân caàn ñöôïc khueách ñaïi. Do tín hieäu laáy ra khoâng ñoàng ñeàu, tín hieäu thöôøng coù bieân ñoä yeáu ôû taàn soá thaáp vaø ôû vuøng taàn soá cao thì bieân ñoä cuõng raát cao, ñieàu naøy gaây ra caûm giaùc choùi tai, ñeå khaéc phuïc ñöôïc hieän töôïng naøy, nhaø thieát keá duøng taàng khueách ñaïi coù ñöôøng hoài tieáp ñeå laøm phaúng ñöôøng cong bieân taàn (quen goïi laø khueách ñaïi Equalizer hay Equalizer Amplifier). Maïch khueách ñaïi naøy thöôøng coù 2 transistor coù ñöôøng hoài tieáp ñeå chænh laïi ñoä lôïi theo taàn soá tín hieäu. Khi coù tín hieäu vaøo ôû vuøng coù taàn soá cao thì heä soá hoài tieáp lôùn seõ laøm giaûm ñoä lôïi cuûa taàng khueách ñaïi vaø khi tín hieäu vaøo ôû vuøng taàn soá SP = Loa Khueách ñaïi laøm phaúng bieân taàn Khueách ñaïi choïn ñöôøng cong bieân taàn Khueách ñaïi ñoäng löïc Khueách ñaïi ñoäng löïc Play/head Vol B aê n g tö ø T1 T3 T2 thaáp thì heä soá hoài tieáp giaûm, maïch khueách ñaïi seõ cho ñoä lôïi lôùn, taùc ñoäng naøy buø ñöôïc ñoä khoâng phaúng cuûa ñöôøng cong bieân taàn gaây ra do ñaëc tính cuûa ñaàu töø. Sau ñoù tín hieäu ñöôïc ñöa vaøo taàng khueách ñaïi coù nhieàu nuùt chænh ñeå cho ngöôøi nghe töï ñieàu chænh ñöôøng cong bieân taàn (quen goïi laø Graphic Equal Amplifier). Maïch coù theå taêng giaûm ñöôïc bieân ñoä ôû vuøng taàn soá thaáp soá heïp ñaõ ñöôïc qui ñònh, do ñoù ñeå phuø hôïp vôùi caûm thuï cuûa ngöôøi nghe. Sau cuøng, tín hieäu vaøo vuøng khueách ñaïi ñoäng löïc (quen goïi laø khueách ñaïi coâng suaát, Power Amplifier). Tín hieäu ñöôïc laøm taêng coâng suaát leân ñeå laøm rung maøn loa, phaùt ra caùc chaán ñoäng aâm lan truyeàn trong khoâng gian. Ngoøai ra, ñeå chæ thò cöôøng ñoä aâm löôïng, nhaø thieát keá thöôøng duøng ñieän keá kim hay ñoä chôùp cuûa caùc Diode phaùt quang. d. Nguyeân lyù phaùt: Khi baêng töø ñaõ ñöôïc ghi (töø hoùa lôùp töø tính bôûi doøng aâm taàn caàn ghi) ñi qua khe töø, töø thoâng töø baêng töø caûm öùng leân cuoän daây ñaàu phaùt söùc ñieän ñoäng caûm öùng, ñieän aùp tín hieäu naøy ñöôïc khueách ñaïi nhieàu laàn vaø chuyeån ñeán loa taùi taïo aâm thanh ban ñaàu. Gæa söû tín hieäu aâm taàn ñaõ ñöôïc ghi leân baêng töø coù daïng hình sin, baêng töø qua khe töø coù vaän toác khoâng ñoåi thì töø thoâng qua ñaàu phaùt cuõng bieán ñoåi theo quy luaät sin. Ta coù:  =  m . sint Neân: tEtmn dt d e   cos.cos.  Trong ñoù n laø soá voøng daây quaán cuûa daây ôû ñaàu phaùt. Do vaäy bieân ñoä söùc ñieän ñoäng aâm taàn laø: E = n.m.. = 2.fn. .m Nghóa laø bieân ñoä söùc ñieän ñoäng aâm taàn coù ñöôïc taïi ñaàu phaùt phuï thuoäc vaøo taàn soá tín hieäu, taàn soá caøng lôùn thì bieân ñoä söùc ñieän ñoäng caøng lôùn. Tuy nhieân, do toån hao ôû taàn soá cao neân keát quaû treân khoâng ñaït ñöôïc vaø ñaây laø vaán ñeà ñöôïc nghieân cöùu ñaëc bieät ñeå ñaûm baûo chaát löôïng aâm thanh caàn coù. d.1.Toån hao do ñoä roäng cuûa khe töø ñaàu phaùt: Nhö ta ñaõ bieát, quaù trình phaùt döïa vaøo bieán ñoåi töø thieân töø baêng töø ñi qua khe töø ñaàu phaùt sinh ra söùc ñieän ñoäng tín hieäu. Böôùc soùng ghi aâm Böôùc soùng  ñöôïc xaùc ñònh bôûi: f V  Hình veõ cho ta thaáy khi ghi aâm nöûa böôùc soùng (1/2 ) thì treân baêng töø tröôøng ghi töông ñöông vôùi 1 nam chaâm cô baûn. - ÔÛ khu vöïc taàn soá thaáp, böôùc soùng ghi aâm khaù daøi vaø neáu böôùc soùng naøy raát lôùn so vôùi khoaûng roäng khe hôû töø thì löôïng töø thoâng cuûa baêng töø phaùt hoaøn toaøn qua loõi cuûa töø phaùt. Söùc ñieän ñoäng caûm öùng lôùn nhaát (hình 21a). - Neáu tín hieäu taàn soá taêng daàn, böôùc soùng ghi aâm giaûm daàn, löôïng töø thoâng cuûa baêng taàn vaãn coøn qua loõi ñaàu töø, söùc ñieän ñoäng caûm öùng lôùn, chöa coù toån hao (hình 21b). - Neáu taàn soá tieáp tuïc taêng theâm nöõa, böôùc soùng ghi aâm quaù nhoû, moät phaàn töø thoâng bò ñieåm maïch khoâng qua ñaàu töø, toån hao caøng lôùn, söùc ñieän ñoäng caûm öùng caøng giaûm (hình 14c). Do vaäy ñoä roäng khe töø gaây toån hao ôû taàn soá cao, töø ñoù muoán môû roäng khaû naêng laøm vieäc ôû taàn soá cao thì ñoä roäng khe töø phaûi thaät nhoû. Hình 21: Toån hao do ñoä roäng khe ñaàu töø ôû ñaàu phaùt N N S S  N S N S N S N S /2 /2 /2 (b) (c) (a) d.2. Toån hao do eùp baêng khoâng chaët: Neáu baêng töø khoâng eùp chaët vaøo ñaàu töø, nghóa laø giöõa baêng vaø ñaàu töø coù khoaûng hôû, khi ñoù: - ÔÛ taàn soá thaáp, böôùc soùng ghi aâm daøi, ñöôøng söùc töø phaân boá daøy, do ñoù töø thoâng ñi vaøo ñaàu töø nhieàu. - ÔÛ taàn soá cao, böôùc soùng ghi aâm ngaén, ñöôøng söùc töø chæ phaân boá gaàn beân maët baêng töø, do ñoù töø thoâng ñi vaøo loõi töø ít. Do vaäy, keá hoïach baêng töø thoâng ñöôïc eùp chaët vaøo ñaàu töø taàn soá caøng cao caøng toån hao nhieàu. IV. CÔ CAÁU CHUYEÅN BAÊNG: Boä phaän chuyeån baêng ôû maùy cassette coù yeâu caàu raát cao veà maët cô khí, maùy coù chaát löôïng caøng cao thì boä phaän chuuyeån baêng coù cô caáu caøng phöùc taïp. Söûa chöõa maùy cassette chuû yeáu laø tìm hö hoûng treân cô caáu chuyeån baêng, vì neáu hoûng trong phaàn maïch ñieän thì caùch söûa chöõa gioáng nhö maùy taêng aâm bò hoûng. 1.Yeâu caàu ñoái vôùi boä phaän chuyeån baêng: Phaûi ñaûm baûo baêng caêng vaø dòch chuyeån baêng theo beà maët laøm vieäc cuûa caùc ñaàu töø, baêng töø dòch chuyeån phaûi tieáp xuùc nhieàu vaø saùt. Phaûi ñaûm baûo toác ñoä chuyeån baêng ñeàu vaø ñuùng toác ñoä quy ñònh trong suoát chieàu daøi cuoän baêng. Phaûi ñaûm baûo quaán baêng nhanh sang phaûi, sang traùi toác ñoä chuyeån baêng lôùn hôn nhieàu so vôùi toác ñoä chuyeàn baêng khi phaùt (playblack) vaø phaûi taùch baêng ra khoûi ñaàu töø vaø boä phaän caêng baêng. Khi khôûi ñoäng hoaëc khi döøng baêng, löïc caêng baêng khoâng quaù 10 newton ñeå traùnh cho baêng töø bieán daïng cô daãn ñeán ñöùt. Phaûi thuaän tieän trong trong söû duïng khôûi ñoäng nhanh khi haõm phaûi döøng laïi mau. 2. Cô caáu chuyeån baêng: Hình 22: Caùc thaønh phaàn chuû yeáu trong cô caáu chuyeån baêng 1. Ñoäng cô 2. Roøng roïc 3. Maâm quaán baêng 4. Voâ laêng 5. Baùnh xe ñeø 6. Truïc daãn ñoäng 7. Ñaàu töø ghi phaùt 8. Ñaàu töø xoùa 9. Daây curoa 10. Maâm cung caáp baêng Chuyeån ñoäng quay töø ñoäng cô (1) töø daây curoa (9) truyeàn ñeán baùnh raêng (4) laøm quay truïc daãn ñoäng (6) vaø maâm baêng (3), (10) hieän nay coù nhieàu haõng maùy khoâng duøng heä thoáng truyeàn ñoäng nhôø daây curoa, maø nhôø heä thoáng caùc baùnh raêng, hoaëc truïc ñoäng cô laøm truïc daãn ñoäng quay tröïc tieáp. Heä thoáng truïc daãn ñoäng goàm truïc daãn ñoäng (6) baùnh eùp baêng (11) vaø baùnh ñaø (4) noù coù nhieäm vuï keùo baêng qua ñaàu töø. Truïc daãn ñoäng quay laøm quay baùnh xe eùp baêng. Baêng töø ñöôïc eùp giöõa hai boä phaän naøy vaø ñöôïc keùo ñi. Vaän toác keùo baêng phuï thuoäc vaøo ñöôøng kính cuûa truïc daãn ñoäng (6) truïc coù ñöôøng kính baêng töø di chuyeån caøng nhanh. ÔÛ maùy casstte hieän nay, ngöôøi ta thöôøng quy ñònh vaän toác thöôøng laø 4,76 cm/s rieâng caùc maùy ghi aâm duøng baêng ñóa traàn coù caùc ñònh möùc vaän toác 30 – 15 – 71/2 – 33/4 inch/giaây, ôû maùy minicasstte coù vaän toác 15/16, 15/32 inch/giaây. Ngöôøi ta caàn phaûi coù vaän toác di chuyeån cuûa baêng thöïc söï oån ñònh ñeå aâm thanh trung thöïc. Rieâng ôû cô caáu truyeàn baêng, truïc daãn ñoäng phaûi raát troøn, ñoäng cô coù vaän toác quay oån ñònh daây curoa khoâng bò tröôït, baùnh xe eùp baêng phaûi eùp leân truïc daãn ñoäng vôùi moä aùp löïc thích hôïp. Truïc daãn ñoäng phaûi thöïc söï song song vôùi baùnh xe eùp baêng, neáu nghieâng thì baêng töø chæ ñöôïc keùo moät beân cuûa caïnh baêng, vaø ñaây cuõng laø nguyeân nhaân gaây roái baêng vaø cuoán gaäp baêng. 3. Cô caáu quaán baêng: Khi ghi, phaùt baêng töø ñöôïc truïc daãn ñoäng vaø baùnh xe eùp baêng keùo vôùi vaän toác khoâng ñoåi vaø do ñoù maâm quaán baêng cuõng ñöôïc quay vôùi vaän toác töông öùng. Tuy nhieân neáu coù cuøng vaän toác quay luùc ñaàu khi baêng ñöôïc quaán gaàn truïc quay, chieàu daøi baêng quaán ñöôïc ít. Sau ñoù cuoän baêng töø coù ñöôøng kính taêng daàn, thì chieàu daøi baêng töø quaán ñöôïc seõ taêng leân. Do vaäy, ngöôøi ta phaûi laøm caùch naøo ñeå maâm quaán baêng coù vaän toác giaûm daàn khi ñöôøng kính cuoän baêng töø taêng daàn (hình 16). Hình 23: Quaù trình quaán baêng a) Baét ñaàu quaán baêng bình thöôøng b) Baêng töø ñöôïc quaán gaàn ñaày 4,14 cm/s 4,14 cm/s 4,76 cm/s 4,76 cm/s Ñeå thöïc hieän yeâu caàu giaûm vaän toác maâm baêng khi baêng ñöôïc quaán ñaày chuyeån ñoäng quay truyeàn ñeán maâm quaán baêng nhôø 1 lôùp næ ñeäm khi cuoän baêng gaàn ñaày, söùc naëng seõ taêng leân, söc naëng naøy ñeø leân lôùp ñeäm laøm 1 phaàn chuyeån ñoäng quay bò tröôït, soá voøng quay cuûa maâm baùnh xe bò giaûm. Neáu baêng töø ñöôïc quaán coù maâm quaán baêng quay nhanh hôn toác ñoä keùo baêng do truïc daãn ñöôøng, baêng töø seõ bò caêng quaù möùc, mau nhaõo baêng aên ngöôïc laïi, neáu baêng quaán ñöôïc chaäm hôn, noù bò loõng vaø roái baêng. Khi khoâng ghi hay phaùt, quaán baêng nhanh caùc baùnh xe trung gian seõ tieáp xuùc tröïc tieáp ñeå giuùp cho maâm quaán baêng vôùi toác ñoä cao. Ñeå cho baêng quaán ñöôïc chaët cheõ vaø khi khôûi ñoäng hay khi döøng baêng ñöôïc oån ñònh toát, ngöôøi ta taïo moät löïc caûn nhoû, ngöôïc laïi vôùi chieàu quay baêng töø nhôø moät loøxo keùo ñaët döôùi maâm quaán baêng. Ñeå döøng baêng töùc thì, ngöôøi ta coù heä thoáng haõm maâm baêng. 4. Hö hoûng ôû cô caáu chuyeån baêng: Neáu hö hoûng xaûy ra ôû baát kyø caùc boä phaän naøo trong cô caáu chuyeån baêng cuõng ñeàu laøm baêng töø ñieän chuyeån khoâng bình thöôøng, vaän toác baêng khoâng ñuùng quy ñònh, chaát löôïng aâm thanh keùm vaø meùo ñi. Moät vaøi hö hoûng ñôn giaûn do cô caáu chuyeån baêng taïo neân nhö: - Baêng di chuyeån sai vaän toác quy ñònh vaø roái baêng + Daây curoa bò daõn quaù roäng. + Truïc quay bò keït. + Roøng roïc treân truïc ñoäng cô bò tröôït. - Baêng chaïy doïc theo truïc daãn ñoäng, baêng bò gaáp neáp, roái baêng. + Baùnh eùp baêng töø khoâng tieáp xuùc vôùi truïc daãn ñoäng (baùnh eùp bò moøn, meùo leäch). + Ñöôøng daãn baêng bò leäch. - Baêng ñieän chuyeån coù vaän toác khoâng oån ñònh. + Baêng vaø ñaàu töø khoâng tieáp xuùc toát. + Baùnh eùp baêng töø bò khoâ, nhaùm, khoâng ñeàu. + Vò trí baùnh ñaø khoâng ñuùng caàn chænh laïi. + Daây curoa bò moøn khuyeát. B. ÑOÄNG CÔ VAØ HEÄ THOÁNG OÅN ÑÒNH TOÁC ÑOÄ: I. SÔ LÖÔÏC VEÀ ÑOÄNG CÔ ÔÛ MAÙY CASSETTE: ÔÛ maùy cassette, ñoäng cô ñieän moät chieàu ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå laøm nguoàn quay. Thoâng qua cô caáu chuyeån baêng, chuyeån ñoäng quay cuûa rotor laøm baêng töø di chuyeån qua ñaàu töø trong quaù trình ghi, phaùt. Ñoäng cô moät chieàu ñöôïc söû duïng trong maùy, vì noù coù caùc öu ñieåm sau: kích thöôùc vaø khoái löôïng nhoû goïn, laøm vieäc vôùi nguoàn aùp moät chieàu nhoû deå phoái hôïp vôùi maïch ngoaøi ñeå oån ñònh toác ñoä quay. Duø vaäy ñoäng cô ñieän moät chieàu coù nhöôïc ñieåm noåi baät laø quaù trình laøm vieäc ñoäng cô phaùt ra tieáng oàn ñaùng keå, tuy nhieân vôùi maïch loïc höõu hieäu, seõ khaéc phuïc coù hieäu quaû nhöôïc ñieåm naøy. Veà caáu taïo, ñoäng cô ñieän moät chieàu coù phaàn caûm (stator) laø moät nam chaâm vónh cöûu, phaàn öùng (rotor) coù caùc khung daây quaán treân caùc raõnh cuûa loõi saét töø. Caùc khung daây quaán ñöôïc cung caáp doøng ñieän 1 chieàu thoâng qua coå goùp ñieän. II. OÅN ÑÒNH TOÁC ÑOÄ ÑOÄNG CÔ: Chæ tieâu quan troïng ôû maùy cassette laø vaän toác di chuyeån cuûa baêng töø phaûi thöïc söï oån ñònh nhôø cô caáu chuyeån ñoåi baêng töø, toác ñoä quay cuûa ñoäng cô ñoùng vai troø khaù quan troïng, aûnh höôûng ñeán vaän toác di chuyeån cuûa baêng. Do ñoù phaûi oån toác cho ñoäng cô. ÔÛ maùy cassette cuõ vieäc oån ñònh cho toác ñoä cuûa ñoäng cô ñöôïc thöïc hieän nhôø vit li taâm, nghóa laø duøng löïc li taâm do rotor quay ñeå ñieàu chænh laïi toác ñoä quay cuûa noù. Khi rotor quay nhanh maët vit li taâm bung ra, söùc caûm öùng ñieän bò giaûm neân rotor ñoäng cô quay chaäm laïi. Ngöôïc laïi khi rotor quay chaäm, maët vit li taâm bung ra ít söùc caûm öùng ñieän taêng leân, rotor ñoäng cô quay nhanh hôn. Ñeå kieåm tra vit li taâm coù oån ñònh toát hay khoâng, ta coù theå taêng roài giaûm 20% ñieän aùp cung caáp, so vôùi ñieän aùp laøm vieäc chuaån cuûa ñoäng cô, neáu phaùt baêng töø aâm thanh vaãn nghe ñöôïc bình thöôøng thì vit li taâm laøm vieäc coù hieäu quaû, ñoäng cô coøn toát. Ngöôïc laïi, ta phaûi ñieàu chænh laïi ñoäng cô ôû vit li taâm. Ñoäng cô duøng nguoàn DC seõ phaùt xung taïp aâm do coå goùp ñieän. Song vôùi caùc maùy phaùt daân duïng coù yeâu caàu möùc tín hieäu taïp aâm khoâng cao (50 60 dB) vaø vôùi caùc maïch loïc höõu hieäu baèng transistor, IC neân khoâng gaây moái quan taâm laém. Ñoäng cô coù maïch oån toác baèng transistor vaø IC ñöôïc ñaët chung trong voû choáng nhieãu. Ñoäng cô DC vaø boä oån toác a) Coù vit ly taâm oån toác ngoaøi. b) Ñoäng cô coù hoaëc khoâng coù boä oån toác ngoøai. c) Coù maïch oån toác DC beân trong. 1. Maïch oån toác baêng Transistor: Sô ñoà khoái hình 24, nguyeân lyù laøm vieäc nhö sau: Hình 24: Sô ñoà oån toác ñoäng cô DC Transistor Q2 coi nhö ñieän trôû ñoäng (Rñ). Khi daãn yeáu Rñ lôùn, khi daãn maïch Rñ giaûm (Rñ laø ñieän trôû tieáp giaùp C_E cuûa transistor). Q1 ñieàu khieån Q2 laøm Rñ cuûa noù thay ñoåi. Maïch caàu coù 4 caïnh ACDE bao goàm caùc linh kieän thuï ñoäng vaø tích cöïc. Noù seõ maát caân baèng khi doøng ñoäng cô Im thay ñoåi, seõ laøm thay ñoåi ñieän aùp ñieåm C thay ñoåi kích Q1 daãn maïnh hay yeáu ñeå ñieàu khieån Q2. Thaät vaäy, khi ñoäng cô keùo naëng, doøng Im taêng ñieän aùp suït treân R1 taêng (VR1 = Im . R1) laøm cho ñieän aùp dieåm B giaûm (VB=VA-VR1). Nhôø diode oån ñònh Dz ghim ñieän aùp (vò trí ôû 1,2v) seõ laøm ñieän aùp ñieåm C giaûm theo [VC = VA – (VR1 +VZ), trong ñoù VZ = const, VR1 taêng neân VC giaûm] coi taêng phaân cöïc base cuûa Q1 theo chieàu döông laøm Q1 daãn maïnh, kích c Q2 daãn maïnh, noäi trôû Rñ giaûm laøm taêng ñieän aùp ñieåm A (VA = VCC-VRñ), giöõ vöõng toác ñoä quay. Tröôøng hôïp taûi nheï, doøng Im giaûm vaø maïch ñieän laøm vieäc ngöôïc vôùi nhöõng ñieàu ñaõ ñöôïc phaân tích ôû treân. Maïch ñieän thöïc cuûa maùy Philip nhö hình 25. Caùc linh kieän trong maïch goàm nhö sau: - Maïch goàm R1//R2 (4,7) ñeå thoâng doøng ñoäng cô Im, diode D1D2 coù taùc duïng ghim ñieän aùp. Khi phaân cöïc thuaän ñieän aùp A_K luoân duy trì ôû möùc 0,6V. R3 (270) ôû emiter leân Q1. Ñieän trôû R4 (1,5k), Rv (500), R5 (3,9k) laø hai nhaùnh caàu ñeå phaân cöïc base Q1. Chieát aùp Rv ñeå ñieàu chænh toác ñoä ban ñaàu cuûa ñoäng cô luùc khoâng taûi. Ñieän trôû Rf coù taùc duïng thoâng doøng moài cho Q1 phaân nhaùnh doøng khôûi ñoäng ñoäng cô cho Q2 luùc môû nguoàn VCUNG CAÁP. Tuï C3 (3,3F), R6 (1,8k) coù taùc duïng loïc xung khôûi ñoäng laø loïc nhieãu, R8 (1,8k) ñeå phaân cöïc cho Q2. Tuï C1C2 (1000pF) ñeå loïc nhieãu do coå goùp cuûa ñoäng cô gaây ra. Nguyeân lyù laøm vieäc nhö ñaõ phaân tích ôû phaàn treân. Hình 25: Maïch oån ñònh ñoäng cô trong maùy ghi aâm hieäu Philip Maïch oån ñònh ñoäng cô trong maùy ghi aâm Sango nhö hình 26. Caùch ñaáu caùc linh kieän trong maïch veà nguyeân taéc gioáng nhö hình 25. Chæ khaùc ôû choã duøng 2 ñieän moài 220 tuï loïc C1C2 thay baèng cuoän caûm L1L2. Coù theâm TH ñeå oån ñònh nhieät cho base cuûa Q1. Hình 26: Maïch oån ñònh ñoäng cô trong maùy Sanyo 2. Maïch oån toác duøng IC: Caùc maïch oån toác duøng IC coù kích thöôùc nhoû neân ñöôïc laép luoân trong voû cuøng vôùi ñoäng cô. Ñaõ coù nhieàu loïai vi maïch chuyeân duøng töø 4  8 chaân ra, ñöôïc duøng vôùi möùc ñieän aùp nguoàn 4,5  12 V ñeå caáp nguoàn 3v cho ñoäng cô. Heä soá oån ñònh K = 50. Ví duï haõng SANYO ñaõ cheá taïo ra caùc IC cho ñoäng cô nhö: LA5511, LA5512 (4 chaân): VCC = 3  4,5v; VZ = 1,16v; K=50 LA5521D _M (8 chaân): VCC = 3  4,5v; VZ = 0,2v; K=50 LA5536, LA5537 (5 chaân): VCC = 6, 9, 12, 15v; VZ = 1,2v. Maïch nguyeân lyù hình 27: Hình 27: Maïch oån toác ñoäng cô duøng IC LA511 a) Sô ñoà keát caáu. b) Sô ñoà nguyeân lyù (VZ ñieän aùp chuaån, comp, so saùnh). Ñieän trôû R1R2 laøm phaân aùp cho maïch ñieàu khieån. RT haïn doøng khi khôûi ñoäng, tuï C = 2200pF loïc xung nhieãu töø cöïc goùp cuûa ñoäng cô cho maïch so saùnh (comp). Ñoäng cô M: ñaàu döông (+) ñaáu vôùi +VCC, ñaàu aâm (-) noái vôùi chaân 3 laø ngoõ ra cuûa IC. Transistor Q2 cuûa IC coù cöïc C noái chaân 3, cöïc E noái vôùi chaân 2 ñöa xuoáng mass, laøm chöùc naêng ñieàu chænh ñieän aùp treân hia cöïc cuûa ñoäng cô, duy trì möùc ñieän aùp luùc naøy cuõng oån ñònh. Möùc ñieän aùp phuï thuoäc vaøo ñoäng cô cho tröôùc. ÔÛ cheá ñoä tónh, luùc ñoäng cô coù taûi (keùo baêng), doøng chaïy qua ñoäng cô seõ thay ñoåi tuøy theo taûi naêng hay nheï, vaø luùc naøy maïch hieäu chænh môùi laøm vieäc duy trì ñieän aùp oån ñònh treân hai cöïc cuûa ñoäng cô. Ví duï: khi ñoäng cô bò naêng taûi, doøng Im chaïy qua ñoäng cô taêng, doøng collector Q2 taêng, laøm aùp V0 ôû chaân 3 giaûm, aùp ôû ñieåm phaân cöïc R1R2 taêng laøm taêng e2 ôû ñaàu ñaûo cuûa maïch so saùnh. Luùc naøy ngoõ ra comp giaûm laøm cho Q1, Q2 daãn yeáu, noäi trôû Q2 taêng laøm taêng V0 buø laïi möùc giaûm aùp ban ñaàu oån ñònh aùp treân hai cöïc cuûa ñoäng cô. Coøn tröôøng hôïp khi taûi nheï, doøng Im nhoû Q2 daãn yeáu, V0 taêng, VA = e2 giaûm, laøm Q1Q2 daãn maïch khieán V0 giaûm moät löôïng buø tröø möùc taêng ban ñaàu ñeå oån aùp cho ñoäng cô. Vi maïch oån toác hai ñoäng cô cuûa maùy Sharp GE575 coù hai hoäc baêng nhö hình 28. Hình 28: Maïch oån ñònh toác ñoä trong maùy GE – 575 Vi maïch ñöôïc ñaët chung trong hoäp boïc ñoäng cô. Caùc trò soá ñieän aùp treân cöïc transistor naèm trong ngoaëc () chæ cheá ñoä laøm vieäc ôû traïng thaùi ñoäng cuûa maïch. Doøng ñoäng cô chaïy qua colletor – emitter xuoáng mass. Cöïc P1 vaø P2 ñeå nhaän tín hieäu ñieàu khieån laøm transistor npn daãn maïnh hay yeáu theo doøng taûi cuûa ñoäng cô duy trì toác ñoä ñoäng cô luoân oån ñònh. Loïai ñoäng cô coù cuoän daây phuï ñeå thay toác ñoä coù 4 ñaàu daây hay 3 ñaàu daây (2 ñaàu noái chung) cuõng duøng transistor ñieàu khieån nhö trong maùy Sharp GF9696, GF560, GF800. 3. Maïch oån toác kieåu caûm öùng theo nguyeân lyù Servo (trôï ñoäng): Trong moät soá maùy ghi aâm coøn duøng maïch oån toác gaây trôï ñoäng. ÔÛ servomotor, khi ñoäng cô quay laøm cho nam chaâm vónh cöûu seõ caûm öùng qua cuoän daây 1 söùc ñieän ñoäng ñeå ñöa qua maïch ñieàu khieån taùc ñoäng trôû laïi ñoäng cô. Khi ñoäng cô quay nhanh söùc ñieän ñoäng caûm öùng caøng lôùn, quay chaäm söùc ñieän ñoäng caûm öùng caøng nhoû. Nguyeân lyù ñieàu khieån cuûa maïch ñaõ phaân tích ôû phaàn treân. Loïai maïch naøy coù ñoä oån ñònh vaø coù ñaùp öùng nhanh vì khoâng bò löïc quaùn tính cuûa baùnh ñaø chi phoái. 4. Maïch oån toác cho ñoäng cô DC loïai ñaëc bieät: Trong moät soá maùy ghi aâm xaùch tay chuyeân duøng, ngöôøi ta duøng loïai ñoäng cô 1 chieàu coù caáu taïo ñaëc bieät ñeå duøng chung vôùi doøng xoay chieàu ôû taàn soá 50  400hz. Rotor coù phaàn öùng laø 3 cuoän daâyñ caáp doøng leäch pha 120o, statro phaàn caûm coù theå baèng cuoän daây hay nam chaâm vónh cöûu. Coù kieåu rotor laøm theo kieåu cuoän daây, coù loïai laøm theo kieåu loàng soùc. Rotor kieåu loàng soùc khoâng coù nhieãu vì khoâng coù coå goùp ñieän seõ laøm giaûm taïp aâm ñaùnh keå cho maùy ghi aâm. Nguyeân lyù maïch ñieän cuûa maïch oån toác cho loïai ñoäng cô naøy noùi chung laø gioáng nhau. Noù goàm 2 chöùc naêng: - OÅn ñònh toác ñoä ñoäng cô khi coù ñieän nguoàn DC bieán ñoåi. - OÅn ñònh toác ñoä ñoäng cô khi taûi thay ñoåi (löïc ghì truïc ñoäng cô). Sau ñaây giôùi thieäu 2 maïch oån toác trong maùy UHER-4000 cuûa Ñöùc vaø trong maùy AKAI cuûa Nhaät ôû hình 29 vaø 30. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hai daïng maïch naøy nhö sau: maïch ñieän goàm 3 phaàn - Cuoän daây phaàn öùng cuûa rotor 1, 2, 3. - Ba boä dao ñoäng cuøng moät taàn soá, theo kieåu xoay pha 1200 hay 1/3 chu kyø goàm T10, T11, T12, T13, T14, T15 vaø caùc linh kieän thuï ñoängtrong maïch RC. Trong ñoù: T10, T12, T14 laø taàng ñeäm, R_C (10k_1F) laø maïch xoay pha. D1, D2, D3: AA118; Dz; 9734 (2F39) T10, T12, T14: AC 151-VII T11, T13, T15: AC 153-VII T16, T17: BFY39 III (BC 108) Hình 29: Maïch oån toác ñoäng cô DC ba pha trong maùy UHER-4000 - Boä cung caáp nguoàn DCv cho ñoäng cô coù ñieàu khieån töï ñoäng, goàm T16, T17 – D1,D2, D3, DZ, C37 vaø caùc linh kieän boå trôï. a. OÅn ñònh toác ñoä ñoäng cô khi ñieän aùp nguoàn thay ñoåi: Giaû söû ñieän aùp nguoàn taêng, seõ taêng ñieän aùp phaân cöïc cuûa cöïc base T17 laøm noù daãn maïnh, ñieän trôû tieáp giaùp C-E cuûa T17 giaûm, laøm giaûm VCE cuûa noù. Tieáp ñoù giaûm phaân cöïc base T16, T16 daãn yeáu ñi, RCE taêng, taêng ñieän aùp suït qua T16, laøm giaûm ñieän aùp (-VCC) caáp cho taàng ñaàu boä dao ñoäng, doøng dao ñoäng chaïy qua phaàn öùng yeáu, giaûm löïc ñaåy (moment quay) laøm ñoäng cô quay chaäm laïi. Khi ñieän aùp nguoàn giaûm quaù trình seõ xaûy ra ngöôïc laïi. b. OÅn ñònh toác ñoä ñoäng cô khi taûi thay ñoåi: Giaû söû löïc ghi baêng yeáu, truïc ñoäng cô taûi nheï, ñoäng cô baét ñaàu quay nhanh taêng söùc ñieän ñoäng caûm öùng treân cuoän öùng 1, 2, 3, C37 (20F) ñöôïc naïp ½ chu kyø laàn löôït xoay 1200 qua D1D2D3 ñeå laøm thoâng diode DZ. Luùc naøy ñieän aùp aâm treân C37 ñaët leân base T16 laøm T16 daãn yeáu, giaûm ñieän aùp (-VCC) caáp cho boä dao ñoäng, doøng dao ñoäng chaïy qua 1, 2, 3 giaûm, laøm giaûm löïc ñaåy (moment) laøm ñoäng cô quay chaäm laïi. Khi truïc ñoäng cô quaù taûi, quaù trình seõ xaûy ra ngöôïc laïi. Bieán trôû R53 (5k) ñieàu chænh cheá ñoä ban ñaàu cuûa maïch oån aùp ñeå xaùc laäp doøng tónh cuûa ñoäng cô. Maïch oån toác motor trong maùy AKAI coù taàn soá dao ñoäng khaùc vôùi maùy UHER laø do maïch xoay pha 1200 cuûa R (10k) vaø C (1F) maéc ôû base Q3, Q5, Q7. Cuõng nhö maïch oån toác cuûa UHER noù ñöôïc bao bôûi doøng hoài tieáp döông töø ngoõ ra trôû veà ngoõ vaøo sau khi ñöôïc xoay pha 3600. Doøng ñieän laøm vieäc ban ñaàu cuõng ñöôïc hieäu chænh baèng bieán trôû 5k ñaët ôû maïch base Q1. Hình 30: Maïch oån toác ñoäng cô 3 pha trong maùy AKAI cuûa Nhaät C. BOÄ TAÏO SOÙNG SIEÂU AÂM: Maïch ñieän cuûa boä taïo soùng sieâu aâm tuy ñôn giaûn nhöng hieän töôïng vaät lyù xaûy ra trong quaù trình xoùa töø dö ôû baêng töø cuõng nhö söû duïng doøng töø bieán thieân ñeå söû meùo daïng ñaëc tuyeán ñoäng cuûa ñöôøng töø hoùa ôû baêng töø. Vì vaäy caàn phaûi xem xeùt hieän töôïng vaät lyù tröôùc khi tìm hieåu maïch ñieän. I. HIEÄN TÖÔÏNG VAÄY LYÙ CUÛA QUAÙ TRÌNH XOÙA: Nhôø vieäc xoùa ñöôïc töø dö Br ôû baêng töø neân noù ñöôïc söû duïng ñeå ghi laïi nhieàu laàn caùc chöông trình khaùc nhau. Quùa trình xoùa coù theå thöïc hieän baèng 2 caùch: laø duøng doøng moät chieàu baõo hoøa do ñaàu töø laøm baèng nam chaâm vónh cöûu coù töø xoùa ñuû maïnh ñöôïc duøng trong caùc maùy cassette coù daûi taàn aâm thanh heïp, caùch thöù hai laø duøng doøng sieâu aâm. (a) baèng doøng moät chieàu (b) baèng doøng sieâu aâm Hình 31: Hieän töôïng vaät lyù quaù trình xoùa Doøng töø bieán thieân chaïy qua ñaàu ghi taïo neân töø tröôøng H ôû truïc hoøanh, töø dö Br ôû baêng naèm treân truïc tung B. Xeùt moät ñoïan baêng di chuyeån qua ñaàu xoùa theo truïc thôøi gian t. ñoïan baêng ñi töø ñaàu meùp khe ñaàu töø xoùa ñeán giöõa khe, töø tröôøng xoùa seõ taêng leân cöïc ñaïi vaø giaûm daàn veà 0 khi ñeán meùp khe beân kia. Trong khoûang thôøi gian ñoù, doøng sieâu aâm seõ ñöa möùc töø dö Br cuûa baêng töø baét ñaàu töø ñieåm 1, 2, 3...10 . Taïi ñieåm 10 töø dö cuûa ñoïan baêng vöøa ñi qua ñaàu xoùa ñöôïc ñöa veà 0, luùc naøy caùc veát ghi ñaõ ñöôïc xoùa. Muoán xoùa heát caùc veát ghi teân ñoïan baêng ñi qua khe töø thì taàn soá xoùa phaûi ñoái chieáu trong khe ít nhaát khoûang 10 laàn. Trong thöïc teá, taàn soá xoùa phaûi choïn cao hôn ñeå caùch xa daûi taàn cao aâm thanh töø 30  90khz. II. ÑAËC TUYEÁN THIEÂN TÖØ: Bmax B Mmax H 0 K he h ie äu d u ïn g K he ñ aà u tö ø t Bmax (a) (b) 6 2 t C hie àu b aêng B 8 Töø tröôøng ôû khe ñaàu xoùa 0 1 9 10 4 8 5 3 7 5 7 3 2 4 6 10 8 9 H BR Trong quaù trình töø hoùa seõ söû duïng ñöôøng töø treã ñeå giaûi thích hieän töôïng vaät lyù, coøn trong tính toùan thì phaûi duøng ñaëc tuyeán ñoäng. Döïa treân ñöôøng töø treã ñeå veõ ñaëc tuyeán ñoäng nhö hình veõ sau: Hình 32: Ñaëc tuyeán thieân töø Ñaëc tuyeán ñoäng cuõng moâ taû quan heä giöõa ñieän töø tröôøng H cuûa tín hieäu ôû ñaàu ghi vôùi töø dö Br coøn laïi ôû baêng töø. Khi taêng ñieän tröôøng H töø 0 --> H1 thì baêng ñöôïc töø hoùa töø 0 --> Br1. Ngaét H1, B1 coøn löu tröû töø dö ôû möùc Br1, tieáp tuïc taêng ñieän tröôøng H töø H1 --> H2 thì Br1 --> Br2. Cöù tieáp tuïc nhö vaäy, roài keùo caùc ñöôøng song song vôùi H vaø B ta seõ coù caùc giao ñieåm r1, r2, r3, r4. Noái caùc giao ñieåm laïi vôùi nhau ta seõ coù ñaëc tuyeán ñoäng. Neáu ñoåi chieàu H vaø tieáp tuïc nhö treân ta seõ coù ñaëc tuyeán veà phía aâm. Ñöôøng ñaëc tuyeán ñoäng coù daïng uoán ôû ñieåm giöõa vaø gaây ra meùo daïng aâm thanh. Br1 B Hmin H - H Hmax r1 H2 H3 H4 H1 Br2 Br3 Br4 Br r2 r3 r4 1 2 H X 5 3 4 1’ 2’ 5’ 3’ 4’ Hình 33: Ghi vôùi doøng thieân töø sieâu aâm 1 2 3 4 5 1 ’ 2 ’ 3 ’ 4 ’ 5 ’ Ngöôøi ta doøng sieâu aâm ñeå laøm thieân töø cho ñaëc tuyeán ñoäng cuûa baêng töø nhö ñaõ neâu nhö treân. ÔÛ ñaây doøng sieâu aâm mang doøng tín hieäu aâm taàn (phöông phaùp xeáp choàng) khaùc haún vôùi daïng soùng ñieàu cheá tín hieäu cuûa maùy phaùt. Nhôø doøng sieâu aâm laøm thieân töø neân ñaõ dòch chuyeån doøng aâm taàn veà hai ñoïan thaúng cuûa ñaëc tuyeán ñoäng trong quaù trình ghi ñeå giöõ laïi töø dö Br treân baêng theo daïng soùng aâm taàn toång hôïp giöõa truïc X. III. NHIEÄM VUÏ VAØ CAÙC TÍNH NAÊNG RIEÂNG: Boä taïo soùng sieâu aâm coù nhieäm vuï cung caáp naêng löôïng cho ñaàu xoùa vaø doøng töø thieân cho ñaàu ghi vôùi taàn soá thích hôïp. Veà maïch ñieän noù gioáng nhö trong kyõ thuaät radio, nhöng laïi mang moät soá tính chaát rieâng cuûa kyõ thuaät ghi aâm laø theo nguyeân lyù xeáp choàng 2 doøng tín hieäu vaø töø thieân. Trong caùc maùy ghi aâm ñôn giaûn vaø thoâng duïng, thöôøng duøng moät boä taïo soùng chung cho ñaàu xoùa vaø ñaàu ghi vôùi taàn soá khoûang 60 khz. Trong caùc maùy ghi aâm duøng trong caùc studio ñoøi hoûi chaát löôïng aâm thanh luùc ghi raát cao, vì vaäy caàn taêng doøng töø thieân leân khoûang 120  180Khz nhaèm muïc ñích giaûm taïp aâm neàn vaø laøm suy giaûm caùc hoãn hôïp ôû daûi taàn cao. Neáu duøng chung moät boä taïo soùng ôû ñaàu ghi vaø ñaàu xoùa seõ khoâng thoûa maõn yeâu caàu ñaët ra. Ñeå traùnh hieän töôïng giao thoa giöõa hai taàn soá dao ñoäng vaø soùng haøi cuûa chuùng trong luùc ghi, caàn choïn rieân hai taàn soá xoùa töø thieân ñeå thoûa maõn ñieàu kieän: 203  xH ff (hz) Naêng löôïng cuûa boä taïo soùng sieâu aâm seõ böùc xaï ra khoûang khoâng bao quanh noù vaø nhieãu vaøo löôùi ñieän seõ gaây nhieãu cho caùc radio ñaët gaàn, do ñoù phaûi boïc töø caån thaän trong maùy ghi aâm. IV. BOÄ TAÏO SOÙNG SIEÂU AÂM: Trong caùc Radio cassette chaát löôïng thaáp ngaøy naøy thöôøng duøng caùc ñaàu xoùa baèng nam chaâm ñeå ñôn giaûm maïch ñieän. Trong caùc maùy chuyeân duøng cassette coù chaát löôïng cao vaãn duøng ñaàu xoùa baèng doøng sieâu aâm. Boä taïo soùng sieâu aâm ñôn giaûn nhö hình döôùi. Maïch taïo soùng chæ duøng cho doøng thieân töø kieåu CC. Choïn giaù trò R1, R2 ñeå xaùc ñònh cheá ñoä laøm vieäc cho thích hôïp. Boä taïo soùng sieâu aâm töø Ñeå laøm toát daïng soùng, maïch ñieän ôû ñaàu ghi phaûi coäng höôûng ôû taàn soá sieâu aâm. Thay ñoåi ñoä gheùp baèng caùch choïn hay thay ñoåi soá voøng daây cuoän caûm ñöôïc quaán treân loõi Perit. Tuy nhieân maïch ñöôïc duøng phoå bieán laø boä taïo soùng hai taàn keùp. Doøng xoùa vaø thieân töø duøng chung moät taàn soá vaø khoâng coù haøi baäc chaún ôû ñaàu ra. Cuoän daây quaán treân loõi perit hình xuyeán, caùc ñaàu ra phaûi coù soá voøng thaät caân xöùng. Hai transistor phaûi choïn cuøng thoâng soá vôùi nhau. Trong maùy ghi aâm coù 1 vaøi ñaàu ghi, ñaàu xoùa nhö ghi aâm stereo boä taïo soùng coù nhieàu taàng. Trong ñoù moät taàng laø maïch dao ñoäng, caùc taàng khaùc duøng ñeå khueách ñaïi cho moãi loïai ñaàu töø. Ñeå traùnh aûnh höôûng gheùp laãn nhau, neân duøng caùc cuoän rieâng reõ cho moãi ñaàu töø. Ñaàu töø ghi duøng transistor coù trôû khaùng nhoû 200  300 vì vaäy soá voøng seõ ít. Ñeå ñaûm baøo ñuû naêng löôïng xoùa vaø töø hoùa treân baêng caàn phaûi taêng doøng ñieän chaïy qua noù. * CAÙC CAÙCH MAÉC ÑAÀU TÖØ GHI VAØ XOÙA VAØO BOÄ TAÏO SOÙNG SIEÂU AÂM: Tuøy theo caáu taïo maïch ra cuûa boä taïo soùng maø maéc ñaàu töø ghi vaø xoùa cho thích hôïp. Sau ñaây giôùi thieäu moät soá maïch thoâng duïng: - Hình (a) laø maïch gheùp bieán aùp, cuoän gheùp ñöôïc quaán chung vaøo cuoän dao ñoäng. Tuï tinh chænh C1 ñeå ñieàu chænh doøng töø thieân cho ñaàu töø ghi. Tuï C2 laøm suy giaûm phoå taàn thaáp (50, 100, 150hz) do töø tröôøng ngoøai xaâm nhaäp qua cuoän gheùp hoïaêc do noäi trôû nguoàn. Choïn giaù trò C2 sao cho noù cuøng vôùi cuoän caûm ñaàu xoùa taïo thaønh maïch voøng coäng höôûng khaùc xa taàn soá xoùa. Neáu taàn soá maïch voøng coäng höôûng ñuùng baèng taàn soá xoùa thì ñieän aùp treân ñaàu xoùa seõ thay ñoåi nhieàu, khi thay theá ñaàu xoùa trong quaù trình khai thaùc do coù söï khaùc nhau veà ñieän caûm vaø ñieän trôû cuûa ñaàu töø. Neáu taàn soá coäng höôûng lôùn hôn taàn soá xoùa thì phaàn lôùn ñieän aùp ôû cuoän caûm seõ ñaët leân C2. Bôûi vaäy caàn phaûi choïn taàn soá coäng höôûng nhoû hôn taàn soá xoùa. Neáu ñieän aùp cung caáp cho ñaàu xoùa lôùn hôn ñaàu ghi nhieàu laàn thì seõ laáy töø ñaåu daây cuaän caûm gheùp coù ñieän thích hôïp. - Hình (b) laø gheùp bieán aùp töø ngaãu, khoâng qua cuoän daây neân ñôn gæan hôn veà caáu taïo. Ñaàu xoùa ñöôïc noái vaøo moät phaàn cuoän daây coäng höôûng qua C2, ñaàu ghi ñöôïc noái qua cuoän tinh chænh C1. YÙ nghóa vaø giaù trò caùc tuï gioáng nhö hình (a). - Hình (c) maïch naøy ñöôïc duøng trong caùc maùy ghi aâm cuûa stereo. Ñieän aùp sieâu aâm laáy töø cuoän caûm qua C1 ñaët leân ñaàu xoùa. Ñieän aùp töø thieân laáy töø C1, thoâng qua C2 ñeán ñaàu ghi. Tuï C2 coù trò soá ñuû lôùn ñeå cho doøng töø thieân qua deã daøng, laïi vöøa ñuû ñeà ngaên doøng aâm taàn ñi qua boä soùng. Duøng chieát aùp RP ñeå ñieàu chænh doøng töø thieân ñöa ñeán ñaàu ghi. Lôïi ñieåm cuûa maïch naøy laø C1 coù taùc duïng loïc haøi baäc cao ôû taàn soá sieâu aâm. Trong caùc maùy ghi aâm stereo, caùch maéc ñaàu töø vôùi boä soùng nhö hình a, b. Chæ khaùc laø chæ moät ñaàu ghi