Luận văn Tốt nghiệp Phương hướng nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp chế biến điều Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và giải pháp thực hiện

Luận văn tốt nghiệp Đề tài: Phương hướng nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp chế biến điều Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và giải pháp thực hiện 1 MUÏC LUÏC Trang MÔÛ ÑAÀU 1 1. Tính caàn thieát cuûa ñeà taøi 1 2. Muïc tieâu nghieân cöùu 2 3. Phöông phaùp nghieân cöùu 2 4. Phaïm vi nghieân cöùu 3 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA VIEÄC NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP CHEÁ BIEÁN ÑIEÀU 4 1.1. Naêng löïc caïnh tranh vaø nhöõng noäi dung cô baûn cuûa vieäc naâng cao naêng löïc caïnh tranh 4 1.. 1.. 1.. Khaùù ù ii nii ee äää m cc aïïï nh tt rr anh 4 1.. 1.. 2 Kh aùù ù ii nii ee äää m naêêê ng ll öïïï cc cc aïïï nh tt rr anh 4 1.. 1.. 3.. Quan ñii ee åå åm vv ee ààà naâââ ng cc ao naêêê ng ll öïïï cc cc aïïï nh tt rr anh 7 1..2 .. Xaùù ùcc ñòò nh heäää tt hoáá áng cc aùùù cc nhaâââ n tt oá áá cc aáuáá tt haønøø h naêêê ng ll öïïï cc cc aïïï nh tt rr anh cc uûû ûa cc aùù ùcc doanh nghii eää äp cc heááá bii eáá án ñii eààà u Vii eäää tt Nam 7 1.2.1. Ñaëc ñieåm caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 7 1.2.2. Heä thoáng caùc nhaân toá caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 9 Baøi hoïc kinh nghieäm töø quaù trình phaùt trieån, naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Aán Ñoä 13 1.. 3.. 1.. Quaùùù tt rr ìì nh phaùù ù tt tt rr ii ee åå ån,, naâââ ng cc ao naêê êng ll öïï ïcc cc aïï ïnh tt rr anh cc uûû ûa cc aùùù cc doanh nghii ee äää p cc hee áá á bii ee áá án ñii ee ààà u Aááá n Ñoäää 13 1.. 3.. 2.. Baøø ø ii hoïïï cc kk ii nh nghii ee ää äm cc ho V ii ee äää tt Nam 17 2 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP CHEÁ BIEÁN ÑIEÀU VIEÄT NAM 19 2.1. G iôùi thieäu sô löôïc veà coâng nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 19 2.2. Thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 20 2.. 2.. 1.. .. Naêê êng ll öïï ïcc cc oââ ângn ghee ä ää cc hee áá á bii ee áá án 20 2.. 2.. 2.. Naêê êng ll öïï ïcc xx aââ âyy döïïï ng tt höông hii ee ää äu 28 2.. 2.. 3.. Naêê êng ll öïï ïcc tt hu tt haäää p,, phaâââ n tt íí cc h vv aøøø döï ïï baùù ùo tt hòò tt rr öôøøø ng 35 2.. 2.. 4.. Naêêê ng ll öïïï cc kk haii tt haùù ùcc tt hòò tt rr öôøø øng 37 2.. 2.. 5.. Naêê êng ll öïï ïcc tt aøø ø ii cc híí nh 41 2.. 2.. 6.. Naêêê ng ll öïïï cc nguoààà n nhaâââ n ll öïï ïcc 47 2.. 2.. 7.. Naêêê ng ll öïïï cc tt hu mua nguoàà àn nguyy ee âââ n ll ii ee äuää ñii ee ààà u tt hoââ â 49 2.. 2.. 8.. Naêêê ng ll öïïï cc cc aïïï nh tt rr anh vv ee àà à gii aùùù vv aøøø gii aùù ù tt haøøø nh 51 2.3. Caùc nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng ñeán naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 54 2.3.1. Tieàm naêng phaùt trieån cuûa nguoàn nguyeân lieäu 54 2.. 3.. 2.. Nhu cc aàà àu tt hòò tt rr öôøøø ng 58 2.. 3.. 3.. Chíí nh ss aùùù cc h kk huyy ee ááá n kk híí cc h,, hoããã tt rr ôïï ï cc uûû ûa Nhaøøø nöôùùù cc 59 2.3.4. Taùc ñoäng chung töø xu höôùng hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa nöôùc ta 60 2.. 4.. Ñaùù ùnh gii aùùù cc hung naêê êng ll öïï ï cc cc aïï ïnh tt rr anh vaøø ø ll ôïï ï ii tt heááá cc aïïï nh tt rr anh cc uûû ûa cc aùù ùcc doanh ngh ii eäää p cc heáá á bii eáá án ñii eàà àu Vii eäää tt Nam 62 2.4.1. Ñaùnh giaù chung naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc DNCBÑ VN 62 2.4.2. Vaän duïng phöông phaùp Thompson – Strickland ñaùnh giaù so saùnh toång theå naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam vôùi caùc doanh nghieäp cuûa Aán Ñoä, Braxin 64 CHÖÔNG II II II :: GII AÛÛ Û II PHAÙÙ ÙP NA ÂNG CAO NAÊÊÊ NG LÖÏÏÏ C CAÏÏÏ NH TRANH CHO CAÙÙÙ C DOANH NGHII EÄÄÄ P CHEÁÁ Á BII EÁÁ ÁN HAÏÏ ÏT ÑII EÀÀ ÀU CUÛÛÛ A VII EÄÄÄ T NAM 65 Muïï ïcc tt ii eâ ââ u phaùùù tt tt rr ii eååå n cc aùù ùcc doanh nghii eää äp cc heááá bii eáá án ñii eààà u ñeáá án naêêê m 2010 65 3.. 1.. Phöông höôùùù ngp haùùù tt tt rr ii eååå n vaøøø naâââ ng cc ao naêêê ng ll öï ïï cc cc aïïï nh tt rr anh cc ho cc aùù ùcc DNCBÑ Vii eäää tt Nam 65 3 3.. 2.. 1.. .. Phöông höôùùù ng cc hung phaùù ù tt tt rr ii ee åå ån cc aùùù cc DNCBÑ Vii ee äää tt Nam 66 3.. 2.. 2.. Phö ông höôùùù ng naâââ ng cc ao naêêê ng ll öïïï cc cc aïïï nh tt rr anh cc ho cc aùùù cc DNCBÑ Vii ee äää tt Nam tt rr ong giiaii ñoaïïï n hii ee ää än nayy 66 3.. 2.. Gii aûûû ii phaùùù p naââ âng cc ao naêê êng ll öï ïï cc cc aïï ïnh tt rr anh cc ho cc aùùù cc donh nghii eää äp cc heááá bii eááá n ñii eààà u Vii eää ä tt Nam 67 3.. 3.. 1.. Xaùùù cc ñòò nh quyy moââ â doanh nghii ee äää p vv aøøø tt rr ìì nh ñoäää cc oâââ ng ngheeäää phuøø ø hôïïï p 67 3.. 3.. 2.. Naâââ ng cc ao naêêê ng ll öïïï cc cc oâââ ng nghee ää ä 69 3.. 3.. 3.. Naâââ ng cc ao naêêê ng ll öïïï cc tt aø øø ii cc híí nh 71 3.. 3.. 4.. Ñaåå åyy maïï ïnh xx aââ âyy döïïï ng vv aøø ø phaùù ù tt tt rr ii ee åå ån tt höông hii ee ää äu doanh nghii ee äää p 74 3.. 3.. 5.. Naâââ ng cc ao kk haûûû naêê êng tth u tt haää äp tt hoââ âng tt ii n,, phaââ ân tt íí cc h vv aøøø döïïï baùùù o tt hòò tt rr öôøø øng 75 3.. 3.. 6.. Naâââ ng cc ao kk haûûû naêê êng phaùùù tt tt rr iieeååå n tt hòò tt rr öôøø øng 76 3.. 3.. 7.. Naâââ ng cc ao kk haûûû naêêê ng tt hu mua nguyy ee ââ ân ll ii ee äää u ñaàà àu vv aøøø o 77 3.. 3.. 8.. Naâââ ng cc ao hii ee äää u quaûûû nguoààà n nhaâââ n ll öïï ïcc )) 79 3.. 3.. 9.. Naâââ ng cc ao kk haûûû naênêê g cc aïïï nh tt rr anh vv ee ààà gii aù,ùù , gii aùù ù tt haøøø nh ss aûûû n phaåå åm 81 KEÁÁ ÁT LUAÄÄ ÄN 84 TAØØ Ø II LII EÄÄ ÄU THAM KHAÛÛÛ O PHUÏÏÏ LUÏÏ ÏC Phuïï ï ll uïï ï cc II :: Tii eâââ u cch uaååå n aùù ùp duïï ïng cc ho nhaâââ n haïï ï tt ñii eààà u XK Phuïï ï ll uïï ï cc II II :: Baûûû ng cc aââ âu hoûûû ii phoûû ûng vaáá án Phuïï ï Luïïï cc II II II :: Toùmùù ll öôïï ïcc ss ô ñoàà à cc heáá á bii eááá n ñii eàà àu 4 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caàn thieát cuûa ñeà taøi Vieät Nam laø moät quoác gia ñang phaùt trieån coù trình ñoä phaùt trieån thaáp. Saûn phaåm noâng nghieäp coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân cuûa nöôùc ta. Nhìn laïi chaëng ñöôøng gaàn 20 naêm ñoåi môùi do Ñaûng ta khôûi xöôùng, coù theå thaáy neàn noâng nghieäp Vieät Nam ñaõ thu ñöôïc nhöõng thaønh töïu raát to lôùn. Ñaëc bieät, cuøng vôùi quaù trình CNH–HÑH ñaát nöôùc, caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñaõ phaùt trieån maïnh meõ vaø coù nhöõng ñoùng goùp lôùn cho phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc, trong ñoù cheá bieán ñieàu ñöôïc xem laø moät ngaønh coâng nghieäp non treû nhöng ngaøy caøng trôû neân cöïc kyø quan troïng trong neàn kinh teá nöôùc ta. Coâng nghieäp cheá bieán ñieàu coù vai troø quan troïng nhö vaäy khoâng nhöõng chæ vì noù ñaõ thu veà haøng traêm trieäu ñoâ la haøng naêm cho ñaát nöôùc töø vieäc xuaát khaåu maø coøn vì noù ñaõ giaûi quyeát vieäc laøm cho haøng traêm nghìn lao ñoäng dö thöøa ôû noâng thoân (moät phaàn laøm vieäc tröïc tieáp taïi nhöõng nhaø maùy cheá bieán vaø soá coøn laïi laøm vieäc ôû caùc noâng tröôøng saûn xuaát), vaø raát nhieàu lao ñoäng laøm vieäc ôû khaâu thu mua, vaän chuyeån. Neáu nhö vaøo naêm 1990, saûn löôïng ñieàu nhaân xuaát khaåu cuûa ta chæ ñaït khoaûng 290 taán thì ñeán naêm 2005 saûn löôïng xuaát khaåu ñaõ leân ñeán 110.000 taán; Löïc löôïng lao ñoäng töø khoaûng 2.500 ngöôøi (naêm 1990) ñaõ taêng leân khoaûng treân 300.000 ngöôøi vaøo naêm 2005. Hieän nay, ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu cuûa nöôùc ta ñaõ vöôn leân vò trí thöù hai treân theá giôùi veà xuaát khaåu vaø chæ ñöùng sau AÁn Ñoä. Sôû dó ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta coù toác ñoä phaùt trieån nhanh laø vì cô baûn Vieät Nam laø moät quoác gia coù tieàm naêng raát maïnh ñeå phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp naøy. Tuy nhieân, trong boái caûnh coù nhieàu bieán ñoäng vaø moät moâi tröôøng caïnh tranh gay gaét nhö hieän nay, ñeå giöõ vöõng vò trí cuûa mình treân thò tröôøng theá giôùi cuõng nhö tieáp tuïc ñoùng goùp cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá 5 cuûa ñaát nöôùc, caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN caàn phaûi xem xeùt vaø ñaùnh giaù laïi naêng löïc caïnh tranh cuûa mình ñeå töø ñoù coù theå ñöa ra caùc giaûi phaùp höõu hieäu nhaèm cuõng coá vaø phaùt trieån vò theá caïnh tranh cuûa mình treân thò tröôøng, nhaát laø khi VN ñang tieáp tuïc ñaåy maïnh quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. Tröôùc yeâu caàu ñaët ra, ñeà taøi naøy ñöôïc bieân soaïn vôùi muïc ñích phaân tích vaø ñaùnh giaù töøng nhaân toá cuï theå caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta, vaø töø ñoù seõ coù nhöõng ñaùnh giaù toaøn dieän veà naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta noùi chung. Sau cuøng, döïa vaøo caùc cô sôû treân, ñeà taøi seõ ñeà xuaát caùc giaûi phaùp coù tính khaû thi nhaèm naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN trong giai ñoaïn ñeán. Hieän nay, caùc coâng trình nghieân cöùu vieát veà naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN haàu nhö raát haïn höõu vaø thöôøng chæ ñeà caäp ñeán moät soá ít nhaân toá quen thuoäc nhö: voán, lao ñoäng – Coù theå noùi, vaãn chöa coù moät nghieân cöùu mang tính toaøn dieän. Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy, caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN seõ ñöôïc nghieân cöùu töông ñoái toaøn dieän, roäng raõi… 2. Muïc tieâu nghieân cöùu: Ñeà taøi khi thöïc hieän nghieân cöùu ñeå ñaït nhöõng muïc tieâu cô baûn sau: - Phaân tích vaø ñaùnh giaù töøng yeáu toá caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN noùi chung. - Phaân tích vaø ñaùnh giaù nhöõng taùc ñoäng töø caùc nhaân toá mang tính moâi tröôøng (khaùch quan) ñeán naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN noùi chung. 6 - Ñaùnh giaù, so saùnh naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN vôùi moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu cuûa caùc quoác gia khaùc thoâng qua phöông phaùp hoûi yù kieán chuyeân gia. - Treân cô sôû phöông höôùng, muïc tieâu phaùt trieån cho caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta, keát hôïp vôùi nhöõng keát quaû ñöôïc nghieân cöùu ñeå ñöa ra “Phöông höôùng naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN trong giai ñoaïn hieän nay vaø giaûi phaùp thöïc hieän” 3. Phöông phaùp nghieân cöùu - Duøng phöông phaùp phaân tích ñònh löôïng ñeå phaân tích caùc soá lieâu thöù caáp, sô caáp vaø ñoàng thôøi keát hôïp phaân tích ñònh tính ñeå töø ñoù ñöa ra nhöõng ñaùnh giaù, nhaän xeùt veà naêng löïc cuûa töøng yeáu toá caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN vaø nhöõng taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá khaùch quan ñeán naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN. - Vaän duïng phöông phaùp Thompson – Strickland vaø thoâng qua soá lieäu sô caáp (thu thaäp ñöôïc töø phöông phaùp hoûi yù kieán chuyeân gia) ñeå ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp cheá bieán ñieàu VN noùi chung. - Duøng phöông phaùp toång hôïp ñeå coù caùi nhìn toång quaùt veà naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta vaø töø ñoù ñöa ra phöông höôùng vaø giaûi phaùp ñeå naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho hoï. 4. Phaïm vi nghieân cöùu - Ñeà taøi thöïc hieän nghieân cöùu trong phaïm vi caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam. - Soá lieäu khaûo saùt sô caáp: döïa vaøo baûng caâu hoûi caùc yù kieán cuûa chuyeân gia trong ngaønh. - Soá lieäu thöù caáp coù nguoàn goác töø Vinacas, Icard, Vinanet, moät soá taïp chí…vaø caùc trang Web cuûa caùc toå chöùc khaùc. 7 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN CUÛA VIEÄC NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP CHEÁ BIEÁN ÑIEÀU 1.1. Naêng löïc caïnh tranh vaø nhöõng noäi dung cô baûn cuûa vieäc naâng cao naêng löïc caïnh tranh 1.1.1. Khaùi nieäm caïnh tranh Thuaät ngöõ caïnh tranh ñöôïc ñònh nghóa theo nhieàu caùch khaùc nhau. Theo Ñaïi Töø ñieån Tieáng Vieät thì caïnh tranh laø: “tranh ñua giöõa nhöõng caù nhaân, taäp theå coù chöùc naêng nhö nhau, nhaèm giaønh phaàn hôn, phaàn thaéng veà mình” [26]. Trong Töø ñieån Thuaät ngöõ Kinh teá hoïc, caïnh tranh ñöôïc ñònh nghóa laø: “söï ñaáu tranh ñoái laäp giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn hay quoác gia. Caïnh tranh naûy sinh khi hai beân hay nhieàu beân coá gaéng giaønh laáy thöù maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå giaønh ñöôïc” [33]. Ngoaøi ra, coøn coù raát nhieàu ñònh nghóa khoâng ñoàng nhaát veà caïnh tranh do xuaát phaùt töø caùch tieáp caän khaùc nhau, lieân quan tôùi noäi dung vaø caáp ñoä xem xeùt khaùc nhau. Caïnh tranh, xeùt veà baûn chaát luoân ñöôïc nhìn nhaän trong traïng thaùi ñoäng vaø raøng buoäc trong moái quan heä so saùnh töông ñoái. Vì vaäy, moïi quan heä giao tieáp maø caùc beân tham gia noã löïc tìm kieám vò theá coù lôïi cho mình ñeàu coù theå dieãn taû trong khaùi nieäm caïnh tranh. Trong xu theá hoäi nhaäp vaø traøo löu töï do hoùa thöông maïi, khaùi nieäm caïnh tranh ñöôïc söû duïng roäng raõi treân qui moâ toaøn caàu, vieäc tieáp caän nhöõng khaùi nieäm ñoù cuõng caàn ñöôïc xaây döïng treân cô sôû logíc, heä thoáng. Theo ñoù, khaùi nieäm caïnh tranh cuûa doanh nghieäp phaûi ñöôïc xem xeùt trong boái caûnh caïnh tranh cuûa ngaønh, quoác gia, khu vöïc. Ngoaøi ra, khaùi nieäm caïnh tranh phaûi ñöôïc xem xeùt ñaày ñuû treân caû hai maët cuûa noù: tích cöïc hoaït ñoäng vaø taïo ñoäng löïc ñeå höôùng tôùi moät keát quaû toát 8 nhaát; nhöng moät khi nhöõng kyõ naêng naøy ñöôïc theå hieän moät caùch cöïc ñoan, noù coù theå seõ daãn ñeán moät thöïc traïng tieâu cöïc vôùi keát quaû traùi ngöôïc. 1.1.2. Khaùi nieäm naêng löïc caïnh tranh Ñaõ coù raát nhieàu caùc nhaø kinh teá hoïc, caùc nhaø nghieân cöùu ñi tìm caâu traû lôøi cho nhöõng caâu hoûi nhö: Vì sao laïi coù nhöõng coâng ty naøy maïnh hôn nhöõng coâng ty khaùc? Vì sao laïi coù nhöõng quoác gia naøy giaøu coù hôn nhöõng quoác gia khaùc? Lieäu caùc coâng ty nhoû, môùi thaønh laäp coù khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc coâng ty lôùn maø danh tieáng ñaõ ñöôïc khaúng ñònh khoâng? Laøm theá naøo ñeå coù theå caïnh tranh ñöôïc? Trong nhöõng naêm thuoäc theá kyû 18, Adam Smith ñaõ coá gaéng lyù giaûi caâu hoûi caùi gì laøm cho moät quoác gia trôû neân giaøu coù vaø oâng ñaõ cho ra ñôøi lyù thuyeát veà lôïi theá tuyeät ñoái trong taùc phaåm Baûn chaát veà söï giaøu coù cuûa caùc quoác gia. Ñi xa hôn hoïc thuyeát cuûa Adam Smith, David Ricardo ñaõ xaây döïng lyù thuyeát lôïi theá so saùnh ñeå lyù giaûi veà nhöõng lôïi ích trong thöông maïi quoác teá vaø cuõng ñoàng thôøi lyù giaûi cho vieäc vì sao coù nhöõng nöôùc phaùt trieån hôn nhôø vaøo vieäc khai thaùc nhöõng lôïi theá töông ñoái cuûa mình. Nhöng nhöõng ñaëc ñieåm môùi cuûa caïnh tranh quoác teá, ñaëc bieät laø söï phaùt trieån cuûa caùc hình thöùc ñaàu tö nöôùc ngoaøi vôùi söï hình thaønh caùc taäp ñoaøn ña quoác gia maø hình thöùc caïnh tranh khoâng chæ giôùi haïn trong hoaït ñoäng XK maø coøn thoâng qua caùc coâng ty con ôû nöôùc ngoaøi, ñaõ laøm yeáu ñi caùc hoïc thuyeát coå ñieån. Treân cô sôû keá thöøa lyù thuyeát veà lôïi theá so saùnh, caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi ñaõ taäp trung phaân tích vaø daàn daàn hình thaønh neân moät heä thoáng khaùi nieäm môùi veà lôïi theá caïnh tranh, naêng löïc caïnh tranh noùi chung, naêng löïc caïnh tranh quoác teá noùi rieâng ñeå giaûi thích veà ñoäng löïc phaùt trieån cuûa caùc quoác gia cuõng nhö söï phaùt trieån cuûa caùc coâng ty, doanh nghieäp trong moâi tröôøng kinh doanh quoác teá. 9 Raát nhieàu hoïc thuyeát ñaõ ñöôïc xaây döïng ñeå phaân tích veà naêng löïc (lôïi theá) caïnh tranh cuûa caùc quoác gia cuõng nhö cuûa caùc coâng ty, caùc doanh nghieäp. Trong ñoù, tieâu bieåu coù lyù thuyeát veà caùc nhaân toá cuûa quaù trình saûn xuaát cuûa Heckscher vaø Ohlin, sau naøy ñaõ ñöôïc nhaø kinh teá hoïc noåi tieáng Paul Sammuelson boå sung neân coøn goïi laø moâ hình Heckscher-Ohlin-Sammuelson. Caùc lyù thuyeát veà lôïi theá qui moâ, khaùc bieät hoùa nhaèm taïo lôïi theá caïnh tranh trong thöông maïi quoác teá, veà caïnh tranh khoâng hoaøn haûo cuûa Krungman, Helpman… Coù quan ñieåm cho raèng: “Nhöõng doanh nghieäp coù khaû naêng caïnh tranh laø nhöõng doanh nghieäp ñaït ñöôïc möùc tieán boä cao hôn möùc trung bình veà chaát löôïng haøng hoùa vaø dòch vuï vaø/hoaëc coù khaû naêng caét giaûm caùc chi phí töông ñoái cho pheùp hoï taêng ñöôïc lôïi nhuaän (doanh thu – chi phí) vaø/hoaëc thò phaàn…”. Ñieàu naøy ñuùng, nhöng ngaøy nay haàu heát caùc öu theá khoâng maõi maõi thích ñaùng vaø ít laâu daøi. Caùc öu theá mang tính taïm thôøi. Daàn daø, moät coâng ty thaéng khoâng phaûi baèng moät öu theá ñôn leû nhöng baèng caùch xeáp taàng öu theá naøy leân öu theá khaùc qua thôøi gian. Ngöôøi Nhaät ñaõ laø baäc thaày veà vaán ñeà naøy, ñaàu tieân ñi vaøo vôùi giaù thaáp, sau ñoù vôùi caùc tính naêng toát hôn, roài ñeán chaát löôïng toát hôn, vaø sau ñoù vôùi khaû naêng vaän haønh nhanh hôn. Ngöôøi Nhaät ñaõ nhaän ra raèng caïnh tranh laø moät cuoäc ñua khoâng coù ñieåm cuoái cuøng [31]. Ñònh nghóa treân chæ ra ñöôïc muïc tieâu cuûa caïnh tranh vaø nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa vieäc caïnh tranh thaønh coâng. Nhöng nhöôïc ñieåm cuûa ñònh nghóa treân laø khoâng chæ ra ñöôïc ñoù laø do ñaâu maø coù. Vaø ñònh nghóa treân laøm cho khaùi nieäm naêng löïc caïnh tranh mang tính tónh. Nhöng thöïc teá, caïnh tranh vaø naêng löïc caïnh tranh laø nhöõng khaùi nieäm ñoäng. Moät doanh nghieäp luùc naøy coù lôïi theá caïnh tranh nhôø nhöõng öu theá nhö nguoàn lao ñoäng reû hay gaàn nguoàn nguyeân lieäu nhöng luùc khaùc coù theå maát lôïi theá caïnh tranh khi doanh nghieäp khaùc coù lôïi theá treân cô sôû nhöõng tieán boä cuûa khoa hoïc coâng ngheä hay nhôø öu theá veà 10 qui moâ, voán. Vì theá, moät doanh nghieäp ñöôïc coi laø coù khaû naêng caïnh tranh phaûi coù khaû naêng duy trì vaø lieân tuïc taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh cuûa mình. Caùc coâng ty coù theå xaây döïng lôïi theá caïnh tranh töø nhieàu nguoàn, chaúng haïn söï öu vieät veà chaát löôïng, toác ñoä, söï an toaøn, dòch vuï, thieát keá, ñoä tin caäy, cuøng vôùi chi phí thaáp hôn, giaù caû thaáp hôn…Thoâng thöôøng chính moät kieåu phoái hôïp ñoäc ñaùo naøo ñoù giöõa caùc yeáu toá naøy, thay vì moät vieân ñaïn baïc ñôn leû, ñaõ taïo neân öu theá [31]. Noåi baät nhaát trong caùc hoïc thuyeát veà naêng löïc caïnh tranh gaàn ñaây laø hoïc thuyeát cuûa Michael Porter (Giaùo sö noåi tieáng veà chieán löôïc kinh doanh cuûa tröôøng kinh doanh Harvard). Trong caùc taùc phaåm cuûa mình, Michael Porter ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu raát toaøn dieân veà naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp, coâng ty vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cuõng nhö cuûa quoác gia. Michael Porter cho raèng: “Ñeå coù theå caïnh tranh thaønh coâng, caùc doanh nghieäp phaûi coù ñöôïc lôïi theá caïnh tranh döôùi hình thöùc hoaëc laø coù ñöôïc chi phí saûn xuaát thaáp hôn hoaëc laø coù khaû naêng khaùc bieät hoùa saûn phaåm ñeå ñaït ñöôïc nhöõng möùc giaù cao hôn trung bình. Ñeå duy trì lôïi theá caïnh tranh, caùc doanh nghieäp caàn ngaøy caøng ñaït ñöôïc nhöõng lôïi theá caïnh tranh tinh vi hôn, qua ñoù coù theå cung caáp nhöõng haøng hoùa hay dòch vuï coù chaát löôïng cao hôn hoaëc saûn xuaát coù hieäu suaát cao hôn” [37]. Quan ñieåm cuûa Michael E.Porter vöøa ñeà caäp ñeán vaán ñeà naêng löïc caïnh tranh vaø bao haøm caû vieäc doanh nghieäp phaûi lieân tuïc duy trì lôïi theá caïnh tranh cuûa mình. Maëc duø coù raát nhieàu coâng trình nghueân cöùu veà naêng löïc hay lôïi theá caïnh tranh, song cho ñeán nay taát caû caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thoáng nhaát raèng khoù coù theå ñöa ra moät ñònh nghóa chuaån veà khaùi nieäm naêng löïc caïnh tranh ñuùng cho moïi tröôøng hôïp. 11 Tuy nhieân, ñoái vôùi töøng ñoái töôïng nghieân cöùu, phaïm vi nghieân cöùu, muïc ñích nghieân cöùu vaãn phaûi coá gaéng ñöa ra moät ñònh nghóa veà naêng löïc caïnh tranh vaø heä thoáng caùc chæ tieâu ño löôøng naêng löïc caïnh tranh (bao goàm caû vò theá caïnh tranh hieän taïi laãn khaû naêng duy trì vaø phaùt trieån vò theá ñoù trong töông lai) cho rieâng noù moät caùch chính xaùc, nhaèm laøm caên cöù khoa hoïc cho vieäc ñöa ra nhöõng chính saùch, nhöõng giaûi phaùp hôïp lyù vaø hieäu quaû. Xuaát phaùt töø yeâu caàu thöïc tieãn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu vaø cô sôû lyù luaän, khaùi nieäm veà naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc DNCBÑ coù theå ñöôïc hieåu nhö sau: “Naêng löïc caïnh tranh cuûa moät DNCBÑ laø moät hay nhieàu lôïi theá maø doanh nghieäp ñoù taïo ra nhaèm duy trì vaø phaùt trieån thò tröôøng, taêng tröôûng möùc lôïi nhuaän theo thôøi gian vaø ñaûm baûo ñöôïc phaùt trieån beàn vöõng” 1.1.3. Quan ñieåm veà naâng cao naêng löïc caïnh tranh Naâng cao naêng löïc caïnh tranh ñöôïc coi laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng goùp phaàn thuùc ñaåy taêng tröôûng xuaát khaåu oån ñònh vaø beàn vöõng. Trong ñoù naêng löïc caïnh tranh ñöôïc nhìn nhaän töø hai goùc ñoä, ñoù laø naêng löïc caïnh tranh cuûa haøng hoùa, saûn phaåm vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp. Ñeå xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù ñöôïc moät caùch toaøn dieän naêng löïc caïnh tranh treân taàm chieán löôïc quoác gia, caùc chuyeân gia kinh teá cho raèng, nhaát thieát caàn hoäi ñuû hai khaùi nieäm naøy. 1.2. Xaùc ñònh heä thoáng caùc nhaân toá caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 1.2.1. Ñaëc ñieåm caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam Ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu laø moät ngaønh coâng nghieäp gia coâng caàn nhieàu lao ñoäng phoå thoâng vaø ít voán ñaàu tö. Do haøng raøo hoäi nhaäp (tham gia vaøo ngaønh) thaáp, cho neân vôùi möùc lôïi nhuaän caän bieân cao ñaõ thu huùt nhieàu doanh nghieäp môùi tham gia vaøo ngaønh, cuõng nhö kích thích caùc doanh nghieäp hieän coù môû roäng qui moâ saûn xuaát. Thöïc teá ôû nöôùc ta cho thaáy, trong 12 naêm 1990 caû nöôùc môùi coù chæ 16 nhaø maùy cheá bieán ñieàu vôùi toång coâng suaát cheá bieán 14.000 taán haït ñieàu nguyeân lieäu/naêm, nhöng ñeán naêm 2005 caû nöôùc ñaõ coù hôn 100 nhaø maùy vôùi toång coâng suaát cheá bieán khoaûng 500.000 taán haït ñieàu nguyeân lieäu/naêm, nhieàu nhaø maùy trong soá ñoù môùi khai thaùc ñöôïc khoaûng 60% - 70% coâng suaát thieát keá. Do ñaëc ñieåm cuûa moâi tröôøng phaùt trieån, caùc DNCBÑ cuûa nöôùc ta thöôøng coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: ƒ Haït ñieàu nguyeân lieäu laø saûn phaåm cuûa ngaønh troàng troït, vaø saûn phaåm cuûa ngaønh naøy mang tính thôøi vuï, saûn löôïng deã bò thay ñoåi do nhöõng yeáu toá aûnh höôûng tôùi quaù trình troàng troït cuõng nhö chu trình sinh tröôûng cuûa caây. Vì vaäy, nguyeân lieäu ñaàu vaøo cuûa caùc DNCBÑ thöôøng khoâng oån ñònh vaø ngaøy caøng trôû neân thieáu huït. ƒ Möùc ñoä caïnh tranh ngaøy caøng cao trong ngaønh seõ ñaåy caùc doanh nghieäp cheá bieán haït ñieàu vaøo tình theá bò söùc eùp töø 2 phía: nhaø cung öùng haït ñieàu nguyeân lieäu vaø nhaø tieâu thuï haït ñieàu thaønh phaåm. ƒ Caùc DNCBÑ ñang chòu aùp löïc veà vaán ñeà nhaân coâng. Neáu nhö nhöõng naêm 80, ñaàu nhöõng naêm 90 cuûa theá kyû tröôùc, vieäc ra ñôøi cuûa haøng loaït nhaø maùy cheá bieán ñieàu XK ñaõ goùp phaàn giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho haøng chuïc ngaøn lao ñoäng dö thöøa, thì trong maáy naêm trôû laïi ñaây tình hình ñaõ khaùc haún. Do coâng vieäc cöïc nhoïc, thu nhaäp khoâng cao so vôùi nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc ñang phaùt trieån maïnh meõ, neân soá löôïng ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc ôû caùc nhaø maùy cheá bieán ñieàu ngaøy caøng giaûm, ñaëc bieät laø caùc nhaø maùy ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. ƒ Coâng ngheä cheá bieán ñieàu cuûa Vieät Nam coù theå noùi laø raát baøi baûn so vôùi caùc nöôùc khaùc, nhöng laïi thieáu söï hôïp lyù. Ngaønh cheá bieán ñieàu (nhaát laø ôû nöôùc ta, chuû yeáu laø xuaát khaåu ôû daïng baùn thaønh phaåm) laø ngaønh taän thu lao ñoäng dö thöøa, chæ neân laøm ôû vuøng noâng thoân , quy moâ nhoû döôùi 1000 13 taán/naêm, coâng ngheä vöøa phaûi ñeå giaûm chi phí saûn xuaát. Nhöng phaàn lôùn caùc nhaø maùy cheá bieán ñieàu cuûa nöôùc ta laïi ñöôïc xaây döïng ôû caùc ñoâ thò vôùi quy moâ lôùn vaø hieän ñaïi: töø vaøi ngaøn taán ñeán 15-20.000 taán, thaäm chí tôùi 25.000 taán/naêm, khieán cho chi phí saûn xuaát ngaøy moät taêng cao [23]. Ngoaøi ra, vì caùc phuï phaåm nhö voû haït ñieàu, thòt quaû ñieàu chöa ñöôïc taän duïng toát ñeå laøm ra caùc saûn phaån khaùc neân hieäu quaû kinh teá cuûa caùc nhaø maùy chöa cao. ƒ Voán ñeå mua ñieàu nguyeân lieäu döï tröõ cuûa caùc doanh nghieäp haøng naêm thöôøng laø vaán ñeà nan giaûi. Moät trong nhöõng keânh huy ñoäng voán chính cuûa caùc doanh nghieäp laø caùc ngaân haøng, nhöng baûn thaân caùc ngaân haøng vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà voán cuûa hoï. [29] 1.2.2. Heä thoáng caùc nhaân toá caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam Vieäc xaây döïng danh muïc caùc nhaân toá, naêng löïc boä phaän caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa doanh nghieäp seõ thay ñoåi theo töøng ngaønh vaø saûn phaåm cuï theå. Hieän nay, trong lónh vöïc cheá bieán ñieàu vaãn chöa coù moät phöông phaùp luaän chung naøo ñeå ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh cuûa moät doanh nghieäp trong ngaønh. Vì vaäy, trong khuoân khoå ñeà taøi naøy thì heä thoáng caùc chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh cuûa moät DNCBÑ seõ ñöôïc ñöa ra döïa vaøo cô sôû laø: thöù nhaát,Khaùi nieäm naêng löïc caïnh tranh cuûa DNCBÑ (nhö ñaõ trình baøy ôû treân); thöù hai, trong nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây, caùc toà chöùc quoác teá vôùi söï hoã trôï chuyeân moân cuûa caùc kinh teá gia noåi tieáng cuõng ñaõ noå löïc ñaùnh giaù vaø tìm kieám caùc giaûi phaùp nhaèm löôïng hoùa lôïi theá caïnh tranh cuûa caùc cuûa caùc taäp ñoaøn vaø coâng ty. Theo ñoù, caùc chæ tieâu ñöôïc ñöa ra moät caùch toaøn dieän nhaèm ño ñeám moät caùch ñaày ñuû nhöõng yeáu toá then choát aûnh höôûng vaø quyeát ñònh naêng löïc caïnh tranh. NLCT cuûa doanh nghieäp chæ bao haøm caùc nhaân toá chuû quan, phaûn aùnh noäi löïc cuûa doanh nghieäp, khoâng bao haøm caùc nhaân toá khaùch quan, caùc yeáu toá 14 moâi tröôøng kinh doanh (nhöõng yeáu toá naøy raát quan troïng khi löôïng hoùa NLCT quoác gia) vaø cuõng khoâng bao goàm yeáu toá ngoaøi nöôùc. Nhöng vì caùc DNCBÑ cuõng chæ laø nhöõng boä phaän nhoû höõu cô trong moät moâi tröôøng kinh teá – xaõ hoäi chaèng chòt, ñan xen laãn nhau neân khi phaân tích NLCT cuûa noù chuùng ta khoâng theå taùch rôøi hoaït ñoäng cuûa noù ra khoûi nhöõng taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng chung quanh. Khi nhaän daïng ñöôïc möùc ñoä, chieàu höôùng aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng ñeán NLCT cuûa caùc DNCBÑ, chuùng ta seõ coù nhöõng giaûi phaùp ñeå naâng cao NLCT höõu hieäu hôn. Töø nhöõng cô sôû treân, cho chuùng ta nhaän daïng vaø xaây döïng ñöôïc heä thoáng caùc nhaân toá caáu thaønh vaø aûnh höôûng ñeán NLCT cuûa caùc DNCBÑ ôû Vieät Nam bao goàm hai boä phaän: ¾ Caùc nhaân toá chuû quan (noäi taïi) caáu thaønh NLCT cuûa caùc DNCBÑ VN ¾ Caùc nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng ñeán NLCT cuûa caùc DNCBÑ VN 1.2.2.1. Caùc nhaân toá chuû quan (noäi taïi) caáu thaønh naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 1.2.2.1.1.Coâng ngheä Trong lónh vöïc cheá bieán ñieàu, coâng ngheä ñoùng moät vai troø nhö moät nhaân toá coù theå thay ñoåi, quyeát ñònh quaù trình saûn xuaát, kinh doanh. Do vaäy, khi ñeà caäp ñeán NLCT cuûa caùc DN khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán tình traïng coâng ngheä cuûa hoï. 1.2.2.12. Xaây döïng thöông hieäu doanh nghieäp Vôùi xu theá toaøn caàu hoùa nhö hieän nay, coù theå noùi thöông hieäu ñaõ trôû thaønh vaán ñeà coát töû cuûa caùc DN vaø laø troïng taâm cuûa moïi chính saùch kinh teá coù lieân quan cuûa Nhaø nöôùc [17]. Chính vì vaäy, ñoái vôùi caùc DNCBÑ cuõng khoâng phaûi laø ngoaïi leä vaø noù coù taàm quan troïng to lôùn trong vieäc theå hieän NLCT cuûa moät DN. 1.2.2.1.3. Thu thaäp, xöû lyù thoâng tin vaø döï baùo thò tröôøng 15 Theo nhaän ñònh cuûa Philip Kotler, taùc giaû cuoán saùch Nhöõng hieåu bieát saâu saéc veà tieáp thò töø A ñeán Z, thì trong taát caû caùc traän chieán – quaân ñoäi, kinh doanh, voõ thuaät – chieán thaéng seõ ñeán vôùi beân coù thoâng tin toát hôn. Noùi nhö vaäy ñeå chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc thoâng tin coù vai troø quan troïng nhö theá naøo ñoái vôùi caùc DN vaø ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc DN XK. Xuaát phaùt töø vai troø cuûa noù ñoái vôùi quaù trình saûn xuaát kinh doanh, trong phaïm vi ñeà taøi naøy, khaû naêng thu thaäp, xöû lyù thoâng tin vaø döï baùo thò tröôøng ñöôïc xem nhö laø moät nhaân toá duøng ñeå ñaùnh giaù NLCT cuûa caùc DNCBÑ. 1.2.2.1.4. Khai thaùc thò tröôøng Ñaàu ra cuûa moät DN noùi chung laø vaán ñeà soáng coøn vaø coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán toaøn boä quaù trình kinh doanh tieáp theo cuûa DN. Khaû naêng caïnh tranh hieän taïi cuûa moät DN ñöôïc theå hieän roõ neùt ôû thò phaàn maø DN ñang naém giöõ treân thò tröôøng. Hay noùi caùch khaùc, khaû naêng khai thaùc thò tröôøng cuûa moät DN noùi leân phaàn naøo NLCT cuûa DN ñoù. Chính vì ñieàu ñoù, khaû naêng khai thaùc thò tröôøng cuûa caùc DNCBÑ cuõng ñöôïc lieät keâ trong nhoùm nhöõng nhaân toá caáu thaønh NLCT cuûa caùc DNCBÑ. 1.2.2.1.5. Taøi chính Moïi coá gaéng, noã löïc trong caùc hoaït ñoäng cuûa DN suy cho cuøng cuõng chæ ñeå ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu nhö: oån ñònh vaø phaùt trieån beàn vöõng. Söï oån ñònh vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa DN laïi ñöôïc theå hieän töông ñoái roõ raøng vaø ñaày ñuû thoâng qua caùc soá lieäu, chæ tieâu taøi chính cuûa DN. Vì theá, ñaùnh giaù naêng löïc taøi chính cuûa caùc DN cuõng laø caùch ñeå ñaùnh giaù NLCT cuûa chính hoï. Do ñaëc ñieåm cuûa caùc DNCBÑ neân khi xem xeùt yeáu toá taøi chính chæ xem xeùt ôû nhöõng khía caïnh nhö: Quy moâ voán; Khaû naêng huy ñoäng voán; Suaát sinh lôïi (ROE). 1.2.2.1.6. Nguoàn nhaân löïc Moät coâng ty hay moät toå chöùc naøo duø coù moät nguoàn taøi chính phong phuù, nguoàn taøi nguyeân (vaät tö) doài daøo vôùi heä thoáng maùy moùc thieát bò hieän ñaïi, 16 keøm theo caùc coâng thöùc khoa hoïc kyõ thuaät thaàn kyø ñi chaêng nöõa, cuõng seõ trôû neân voâ ích neáu khoâng coù ñuû moät nguoàn nhaân löïc coù phaåm chaát, trình ñoä vaø ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñeà ra [25]. Ñeå coù ñöôïc moät nguoàn nhaân löïc toát, caùc DN phaûi toán keùm raát nhieàu thôøi gian, coâng söùc vaø tieàn baïc ñeå xaây döïng neân. Vaø noù laø nhaân toá seõ daãn daét DN ñi ñeán thaát baïi hoaëc thaønh coâng trong hieän taïi laãn töông lai. 1.2.2.1.7. Vieäc thu mua ñieàu nguyeân lieäu Nguyeân lieäu ñaàu vaøo laø yeáu toá khôûi ñaàu cho moät quaù trình saûn xuaát, cheá bieán. Do vaäy, neáu nhö moät DN naøo ñoù khoâng coù khaû naêng hoaëc keùm coõi trong vieäc thu mua, chuaån bò nguyeân lieäu ñaàu vaøo thì nhaát ñònh seõ daãn ñeán tình traïng ngöng treä saûn xuaát vaø keát quaû seõ daãn ñeán haøng loaït vaán ñeà, nguy cô naûy sinh nhö: phaù vôõ hôïp ñoàng vôùi khaùch haøng, maát thò phaàn vaøo tay ñoái thuû caïnh tranh… Toùm laïi, NLCT cuûa DNCBÑ coøn ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua khaû naêng thu mua ñieàu nguyeân lieäu. 1.2.2.1.8. Veà giaù vaø giaù thaønh Cuõng nhö nhöõng DN khaùc, caùc DNCBÑ ñang hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng caïnh tranh ngaøy caøng gay gaét. Trong soá nhöõng nhaân toá noùi leân NLCT cuûa caùc DNCBÑ thì chi phí saûn xuaát hay giaù thaønh saûn phaåm seõ laø nhaân toá coù vai troø quyeát ñònh vaø laâu daøi ñeå caùc DNCBÑ phaùt huy NLCT cuûa mình. 1.2.2.2. Caùc nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng ñeán naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam Ñoái vôùi caùc DNCBÑ nöôùc ta, coù raát nhieàu yeáu toá moâi tröôøng khaùch quan coù nhöõng aûnh höôûng, taùc ñoäng nhaát ñònh leân caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh cuûa DN. Tuy nhieân, trong phaïm vi vaø ñieàu kieän thöïc hieän ñeà taøi naøy thì chuùng toâi chæ xin ñöôïc neâu ra vaø ñeà caäp ñeán moät soá yeáu toá coù nhöõng taùc ñoäng maïnh leân NLCT cuûa caùc DNCBÑ Vieät Nam: 17 1.2.2.2.1. Tieàm naêng phaùt trieån cuûa nguoàn nguyeân lieäu Nhö ñaõ trình baøy trong muïc “II.2.1.7. Vieäc thu mua nguyeân lieäu”, nguoàn nguyeân lieäu ñaàu vaøo laø cöïc kyø quan troïng ñoái vôùi caùc DNCBÑ. Do vaäy, tieàm naêng phaùt trieån cuûa nguoàn nguyeân lieäu seõ laø yeáu toá moâi tröôøng khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán khi tính ñeán vieäc ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå duy trì vaø naâng cao naêng löïc thu mua cho caùc DNCBÑ. 1.2.2.2.2. Nhu caàu thò tröôøng theá giôùi Khaû naêng khai thaùc thò tröôøng cuûa caùc DN phuï thuoäc vaø chòu söï chi phoái cuûa nhu caàu thò tröôøng laø raát lôùn. Nhu caàu caøng lôùn thì khaû naêng khai thaùc caøng maïnh vaø ngöôïc laïi. Ngoaøi ra, naém baét ñöôïc ñaëc ñieåm tieâu thuï cuûa thò tröôøng seõ giuùp cho DN deõ daøng hôn khi ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao khaû naêng khai thaùc thò tröôøng cuûa mình. Nhö vaäy, nhu caàu thò tröôøng cuõng laø moät yeáu toá caàn ñöôïc phaân tích vaø tìm hieåu kyõ. 1.2.2.2.3. Chính saùch khuyeán khích, hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc Caùc DNCBÑ nöôùc ta ñang hoaït ñoäng döôùi söï quaûn lyù vaø ñieàu chænh ôû taàm vó moâ cuûa Nhaø nöôùc, neân taát caû caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa DN seõ bò taùc ñoäng maïnh meõ bôûi nhöõng chính saùch cuûa Nhaø nöôùc. Ñeå ñöa ra ñöôïc nhöõng giaûi phaùp naâng cao NLCT cho caùc DNCBÑ moät caùch hieäu quaû, nhaát thieát phaûi tìm hieåu nhöõng chính saùch khuyeán khích, hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc ñoái vôùi hoï. 1.2.2.2.4. Taùc ñoäng chung töø xu höôùng hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuûa nöôùc ta “AÊn theo thuôû, ôû theo thôøi” laø caâu noùi cuûa cha oâng ta töø tröôùc, vaø noù cuõng neân ñöôïc caùc DN noùi chung vaø DNCBÑ nöôùc ta vaän duïng vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh cuûa mình trong xu theá hoäi nhaäp cuûa nöôùc ta vaøo neàn kinh teá theá giôùi. Nghóa laø, trong quaù trình ñöa ra caùc ñònh höôùng vaø giaûi phaùp ñeå naâng cao NLCT cho caùc DNCBÑ caàn phaûi nghieân cöùu nhöõng thaùch thöùc cuõng nhö cô hoäi maø caùc DNCBÑ coù ñöôïc töø quaù trình naøy. 18 1.3. Baøi hoïc kinh nghieäm töø quaù trình phaùt trieån, naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu AÁn Ñoä 1.3.1. Quaù trình phaùt trieån, naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu AÁn Ñoä Caây ñieàu, coù nguoàn goác töø Braxin, ñöôïc ñöa vaøo AÁn Ñoä bôûi ngöôøi Boà Ñaøo Nha vaøo theá kyû 16. Töø ñoù, caây ñieàu ñaõ thích nghi toát vôùi ñieàu kieän khí haäu, thoå nhöôõng cuûa AÁn Ñoä vaø ñöôïc troàng nhieàu ôû vuøng duyeân haûi phía Ñoâng vaø Taây ñaát nöôùc. Hieän nay, noù ñaõ ñöôïc troàng phoå bieán ôû haàu heát moïi mieàn ñaát nöôùc AÁn Ñoä. Cuøng vôùi quaù trình du nhaäp caây ñieàu töø Boà Ñaøo Nha vaøo AÁn Ñoä, coâng nghieäp cheá bieán ñieàu cuõng hình thaønh neân töø ñoù. Ban ñaàu, phöông phaùp cheá bieán maø ngöôøi AÁn Ñoä söû duïng laø: ñoát haït ñieàu cho chaùy bôùt daàu, roài duøng chaøy voà ñaäp laáy nhaân. Traûi qua nhieàu theá kyû, coâng ngheä cheá bieán ñieàu ngaøy nay cuûa AÁn Ñoä ñaõ coù nhöõng böôùc caûi tieán vaø phaùt trieån. Baûng 1-1: XK nhaân ñieàu vaø daàu voû ñieàu cuûa AÁn Ñoä töø nieân vuï 2002 – 2003 ñeán 2004 – 2005 Nhaân ñieàu Daàu voû ñieàu Kim ngaïch Kim ngaïch Nieân vuï Khoái löôïng (taán) (Trieäu Rupee) (Tyû ñoàng) Khoái löôïn g (taán) (Trieä u Rupe e) (Tyû ñoàng) 2002 – 2003 1041 37 1933,0 2 966,5 7215 9,2 6 4,6 3 2003 – 2004 1008 28 1804,4 3 902,2 6926 7,0 3 3,5 2 2004 – 2005 1266 67 2709,2 4 1.354 ,6 7474 7,9 1 Nguoàn: CEPC [36] (*) Tyû giaù quy ñoåi: 1Rupee = 500 VNÑ 3,9 6 19 Coâng nghieäp cheá bieán ñieàu cuûa AÁn Ñoä veà cô baûn cho ra 3 loaïi saûn phaåm chính töø traùi ñieàu, ñoù laø: nhaân ñieàu, daàu voû ñieàu (Cashew Nut Shell Liquid) vaø nöôùc quaû ñieàu (cashew apples). Trong soá nhöõng saûn phaåm ñoù, nhaân ñieàu laø saûn phaåm quan troïng nhaát bôûi noù chöùa ñöïng haøm löôïng protein cao vaø ít cabohydrates, coù theå laøm ra töø noù nhöõng thöïc phaåm yeâu thích, maët khaùc, noù cuõng mang veà cho AÁn Ñoä moät nguoàn thu ngoaïi teä khoång loà [36]. Ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu AÁn Ñoä gaàn traêm naêm nay ñaõ phaùt trieån theo nhöõng ñònh höôùng sau: - Caùc nhaø maùy cheá bieán ñieàu ñöôïc ñaët taïi nhöõng vuøng noâng thoân gaén lieàn vôùi vuøng nguyeân lieäu, vaø söû duïng caùc nguoàn löïc ñòa phöông nhö: naêng löôïng, nguoàn nhaân löïc. - Caùc nhaø maùy taïo ra nhieàu vieäc laøm cho thanh nieân noâng thoân, söû duïng raát nhieàu lao ñoäng vaø caùc coâng ñoaïn raát ít söû duïng maùy moùc. Lao ñoäng ñòa phöông thöôøng laø nhöõng lao ñoäng treû, lao ñoäng nöõ (phuï nöõ noâng thoân AÁn Ñoä laø löïc löôïng lao ñoäng chính), 85% lao ñoäng trong caùc nhaø maùy laø lao ñoäng nöõ. - Nguoàn naêng löôïng maø caùc nhaø maùy söû duïng thieân veà chaát ñoát, raát ít maùy moùc, raát ít duøng ñieän. Quy moâ saûn xuaát nhoû vôùi coâng suaát döôùi 1000 taán nguyeân lieäu/naêm. [35] - Laøm ra saûn phaåm coù chaát löôïng cao vaø coù giaù thaønh reû. Vôùi ñònh höôùng cheá bieán nhö vaäy, AÁn Ñoä hieän laø nöôùc cheá bieán haït ñieàu hieäu quaû nhaát treân theá giôùi. Thöïc teá cho thaáy, phöông höôùng muïc tieâu maø AÁn Ñoä löïa choïn ñaõ theå hieän tính toái öu vaø hieäu quaû cuûa noù trong ñieàu kieän cuûa AÁn Ñoä nhö: nguoàn lao ñoäng noâng thoân doài daøo, reû chaúng haïn. Coâng suaát cheá bieán cuûa caùc DNCBÑ AÁn Ñoä naêm 2005 ñaït khoaûng 1 trieäu taán ñieàu nguyeân lieäu. Haït ñieàu AÁn Ñoä hieän coù maët treân 60 quoác gia treân theá giôùi vaø ôû nhöõng thò tröôøng lôùn nhö Myõ, Anh, Nhaät, Haø Lan, UÙc, Canada, Ñöùc, Hoàng Koâng, 20 Singapore, New Zealand vaø caùc nöôùc Trung Ñoâng. Ñieàu nhaân cuûa AÁn Ñoä noåi tieáng vôùi chaát löôïng ngon, höông vò thôm vaø ñeïp maõ. Beân caïnh coù thò phaàn XK ñieàu nhaân lôùn nhaát theá giôùi, AÁn Ñoä coøn coù moät thò tröôøng noäi ñòa coù söùc tieâu thuï maïnh nhaát nhì theá giôùi vôùi möùc tieâu thuï khoaûng 70 – 80 nghìn taán ñieàu nhaân. Song song vôùi nhöõng thaønh töïu maø ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu AÁn Ñoä ñaõ ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua, ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu cuûa AÁn Ñoä cuõng ñaõ vaø ñang gaëp phaûi moät soá vaán ñeà khoù khaên: - Caùc DNCBÑ cuûa AÁn Ñoä hieän ñang raát thieáu nguyeân lieäu cheá bieán, thaäm chí coù nhieàu DN phaûi ñoùng cöûa do khoâng coù nguyeân lieäu ñeå tieáp tuïc hoaït ñoäng. Saûn löôïng thu hoaïch ñieàu thoâ cuûa AÁn Ñoä moãi naêm trung bình khoaûng 450 – 500 nghìn taán. Tuy nhieân, ñeå ñaùp öùng nhu caàu cheá bieán, trung bình haøng naêm caùc DN AÁn Ñoä cuõng phaûi nhaäp khaåu khoaûng töø 450 – 500 nghìn taán ñieàu thoâ töø caùc nöôùc mhö: Ivory Coast, Tanzania, Guinea-Bissau, Indonesia, Mozambique, Benin vaø Ghana [39]. Löôïng ñieàu thoâ maø AÁn Ñoä phaûi NK haøng naêm ñöôïc theå hieän trong baûng 1-2. Baûng 1-2: Khoái löôïng NK haït ñieàu thoâ cuûa Aán Ñoä nieân vuï 2000-2001 ñeán 2004-2005 Nieân vuï 2000- 2001 2001- 2002 2002- 2003 2003- 2004 2004- 2005 Khoái löôïng NK (Taán) 249.318 255.443 - 452.398 578.884 (Trieäu Rupe e) 9.608 9.442 - 14.009,3 21.832,6 Kim ngaï ch NK (Tyû ñoàng) 4.804 4.721 - 7.004,65 10.916,3 Nguoàn: www.cashewindia.org [36] (*) Tyû giaù quy ñoåi: 1Rupee = 500 VNÑ 21 Maëc duø phaùt trieån vôùi ñònh höôùng söû duïng nhieàu lao ñoäng thuû coâng taïi caùc vuøng noâng thoân, nhöng tröôùc tình traïng ñoâ thò hoùa cuõng nhö söï phaùt trieån maïnh cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc ñaõ loâi keùo ñi raát nhieàu lao ñoäng töø ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu. Ngoaøi ra, soá löôïng nhaø maùy cheá bieán ñieàu taêng maïnh vaø moïc leân ôû nhöõng khu vöïc khoâng phuø hôïp cuõng ñaõ goùp phaàn ñaåy nhieàu DN rôi vaøo tình traïng thieáu nhaân coâng traàm troïng. Tröôùc nhöõng khoù khaên treân, caùc chuyeân gia cuûa AÁn Ñoä nhaän ñònh caàn phaûi ñöôïc cô giôùi hoùa hoaøn toaøn trong nhöõng hoaït ñoäng nhö troàng, xöû lyù sau thu hoaïch vaø cheá bieán. AÁn Ñoä ñaõ ñöa ra nhieàu giaûi phaùp vaø bieän phaùp ñeå khaéc phuïc nhöõng khoù khaên treân vaø naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho caùc DNCBÑ. Döôùi ñaây laø moät soá giaûi phaùp vaø bieän phaùp maø hoï ñöa ra trong thôøi gian qua: - Moãi naêm, AÁn Ñoä saûn xuaát vaø troàng khoaûng 600.000 caây ñieàu gheùp nhaèm taêng maïnh dieän tích vaø chaát löôïng caây ñieàu trong töông lai vôùi mong muoán ñaùp öùng nhu caàu thieáu huït nguoàn nguyeân lieäu cuûa caùc DN. - Trong keá hoaïch thöù 10, ngaân saùch maø chính phuû AÁn Ñoä chi cho NRCC haøng naêm ñaõ taêng leân khoaûng 56,8 trieäu Rupee vaø daønh khoaûng 45,4 trieäu Rupee cho AICRP [21]. Muïc ñích cuûa chöông trình naøy laø nhaèm ñaåy maïnh coâng taùc nghieân cöùu ñieàu, ñaëc bieät laø caùc saûn phaåm coù giaù trò töø thòt quaû ñieàu. Theo caùc chuyeân gia, nhöõng saûn phaåm cheá bieán töø thòt ñieàu nhö möùt, töông, nöôùc quaû vaø syro raát giaøu vitamin C vaø tìm naêng aùp duïng khaùi nieäm “laøm giaøu töø pheá phaåm” trong ngaønh ñieàu laø raát lôùn. - AÁn Ñoä ñaõ quy hoaïch moät soá vuøng troàng ñieàu coù tìm naêng thaønh vuøng XK ñieàu nhö Maharashtra, Goa, Karnartaka, Kerala, Tamil Nadu vaø bang mieàn Ñoâng Orissa nhaèm taäp trung ñaàu tö ñeå taêng naêng suaát vaø chaát löôïng caây ñieàu. Ngoaøi ra, coøn coù muïc ñích höôùng taäp trung caùc DNCBÑ veà 22 caùc vuøng naøy, giuùp hoï coù ñieàu kieän thuaän lôïi hôn trong thu mua nguyeân lieäu vaø tuyeån duïng lao ñoäng noâng thoân taïi ñaây. - CEPC taùc ñoäng caùc coâng ty cho pheùp caùc ban ngaønh vaø nhöõng ngöôøi noâng daân gioûi ñöôïc thu hoaïch ñieàu taïi caùc ñoàn ñieàn cuûa coâng ty kinh doanh vaø neáu laøm ñöôïc ñieàu naøy, saûn löôïng döï kieán seõ taêng ít nhaát 50%. - Keå töø naêm 2002, Chính phuû AÁn Ñoä ñaõ noã löïc ñeå baõi boû thueá NK vaø thueá doanh thu cho caùc DN trong ngaønh ñieàu nhaèm ñaåy maïnh söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp cheá bieán haït ñieàu. Ngoaøi nhöõng thò tröôøng truyeàn thoáng lôùn nhö Myõ vaø chaâu AÂu, CEPC döï ñònh seõ phuïc hoài laïi nhöõng thò tröôøng ñaõ maát nhö ñieån hình laø thò tröôøng UÙc. AÁn Ñoä cuõng seõ taäp trung khai thaùc nhöõng thò tröôøng môùi, vaø chaâu AÙ ñöôïc xem laø thò tröôøng tieàm naêng phaùt trieån trong töông lai vôùi toác ñoä taêng tieâu thuï bình quaân ñaàu ngöôøi maïnh. Döï ñoaùn thò tröôøng XK ñieàu nhaân cuûa AÁn Ñoä trung bình 5 naêm tôùi seõ ñaït khoaûng 230.000 taán moãi naêm, vôùi toác ñoä töø 5 ñeán 8% moãi naêm. Tuy nhieân, vieäc loaïi boû (*) Keá hoaïch Saûn xuaát Ñaëc saûn Noâng nghieäp - VKUY ñöôïc ñöa ra nhaèm khuyeán khích XK rau, quaû, hoa vaø moät soá saûn phaåm noâng saûn khaùc. Song keå töø ngaøy 27/4/05, haït ñieàu ñaõ bò xoùa khoûi danh saùch nhöõng saûn phaåm naøy. ñieàu ra khoûi danh muïc VKUY(*) chaéc chaén seõ aûnh höôûng tieâu cöïc tôùi XK haït ñieàu cuûa nöôùc naøy. Ngaønh ñieàu AÁn Ñoä lo ngaïi ñaây laø seõ laø cô hoäi ñeå Vieät Nam giaønh laáy nhieàu thò phaàn cuûa AÁn Ñoä treân theá giôùi. 1.3.2. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam Tìm hieåu sô qua quaù trình phaùt trieån, naâng cao NLCT cuûa ngaønh CNCBÑ AÁn Ñoä, cho chuùng ta ruùt ra ñöôïc cho mình moät soá baøi hoïc ñeå vaän duïng vaøo vieäc xaây döïng ñònh höôùng phaùt trieån hay ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao NLCT cho caùc DNCBÑ nöôùc ta. Nhöõng ñieåm caàn löu yù töø baøi hoïc AÁn Ñoä coù theå ñöôïc neâu ra nhö sau: 23 ƒ AÁn Ñoä ñaõ trieät ñeå taän duïng löïc löôïng lao ñoäng doài daøo, reû taïi caùc vuøng noâng thoân. Neáu xeùt daân soá vaø trình ñoä nguoàn lao ñoäng trong ñieàu kieän nöôùc ta vôùi neàn kinh teá ñang phaùt trieån thì ñaây laø moät yeáu toá caàn xem xeùt vaø hoïc hoûi. Caàn quy hoaïch phaùt trieån ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu nöôùc ta gaén lieàn vôùi caùc vuøng noâng thoân, ñaëc bieät laø caùc vuøng nguyeân lieäu saün coù nhaèm taän duïng toát nguoàn lao ñoäng taïi ñaây cuõng nhö giaûi quyeát naïn dö thöøa lao ñoäng. ƒ Trong ñieàu kieän Vieät Nam, neáu ñaàu tö coâng ngheä quaù hieän ñaïi (Voán coá ñònh lôùn) trong khi khoâng taän duïng ñöôïc nguoàn lao ñoäng giaù reû voán coù seõ daãn ñeán keát quaû laø giaù thaønh saûn phaåm cao vaø löïc löôïng lao ñoäng thaát nghieäp taêng maïnh. Nhaø nöôùc vaø DN caàn xem xeùt kyõ ñieàu naøy tröôùc khi quyeát ñònh ñaàu tö, ñaëc bieät laø ñaàu tö coâng ngheä cheá bieán. Tuy nhieân, cuõng caàn phaûi noùi theâm, AÁn Ñoä vôùi löïc löôïng lao ñoäng huøng haäu nhö vaäy nhöng vaãn xaûy ra hieän töôïng thieáu huït lao ñoäng, do vaäy ngaønh CNCBÑ cuûa Vieät Nam cuõng caàn phaûi linh hoaït trong khaâu öùng duïng caùc thaønh töïu coâng ngheä nhaèm taêng tyû leä cô giôùi hoùa, töï ñoäng hoùa khi nguoàn lao ñoäng trôû neân khan hieám. ƒ Caùc DNNN thöôøng laø nhöõng DN coù quy moâ voán lôùn so vôùi caùc DN ngoaøi quoác doanh, tuy nhieân, tính hieäu quaû trong hoaït ñoäng thì thöôøng keùm hôn so vôùi DN ngoaøi quoác doanh. Ñieàu naøy coù nhieàu nguyeân nhaân, nhöng nguyeân nhaân deã thaáy nhaát ñoù laø bôûi söï ñaàu tö quaù möùc veà cô sôû vaät chaát maø khoâng tính ñeán tính hieäu quaû. Ñaëc bieät, trong ngaønh CNCBÑ, neáu caùc DNNN cuõng laøm nhö vaäy thì roõ raøng caàn phaûi xem xeùt laïi. Vieäc coå phaàn hoùa, saép xeáp laïi caùc DNNN neân ñöôïc chuù troïng nhaèm giuùp cho caùc DN naâng cao NLCT. ƒ Nhaø nöôùc neân coù nhöõng chính saùch hôïp lyù ñeå phaùt trieån vuøng nguyeân lieäu ñaùp öùng cho nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa caùc DN. Ñoàng thôøi quan taâm 24 ñeán nhöõng chính saùch hoã trôï cho caùc DN trong caùc hoaït ñoäng XNK, hoaït ñoäng saûn xuaát… ƒ Cuoái cuøng, Nhaø nöôùc caàn phaûi coù nhöõng bieän phaùp ñeå haïn cheá vaø kieåm soaùt tình traïng phaùt trieån traøn lan cuûa caùc DNCBÑ nhaèm giuùp cho ngaønh coâng nghieäp cheá bieán phaùt trieån beàn vöõng. CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG NAÊNG LÖÏC CAÏNH TRANH CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP CHEÁ BIEÁN ÑIEÀU VIEÄT NAM 2.1. Giôùi thieäu sô löôïc veà coâng nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam Vaøo nhöõng naêm 1980 trôû veà tröôùc, Vieät Nam ñöôïc bieát ñeán nhö moät quoác gia xuaát khaåu haït ñieàu thoâ. Vieäc ñaàu tö nghieân cöùu cheá bieán haït ñieàu xuaát khaåu ñöôïc ghi nhaän baét ñaàu töø naêm 1982, khi ñoù Hoäi Ñoàng Boä Tröôûng (nay laø Chính phuû) toå chöùc hoäi nghò caây ñieàu toaøn quoác taïi tænh Soâng Beù ( nay laø tænh Bình Döông ). Taïi hoäi nghò naøy Nhaø nöôùc chính thöùc xeáp ñieàu laø moät caây coâng nghieäp coù giaù trò kinh teá cao, ñaëc bieät laø XK. Baùo caùo cuûa Hieäp hoäi Caây ñieàu Vieät Nam neâu roõ: “Lòch söû phaùt trieån coâng nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam do nhoùm kyõ sö thuoäc Coâng ty Noâng saûn thöïc phaåm TP.HCM khôûi xöôùng vaøo naêm 1984. YÙ töôûng cheá bieán haït ñieàu XK baét nguoàn töø söï chæ ñaïo cuûa coá Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng Phaïm Huøng vaø moät soá nhaø laõnh ñaïo thaønh phoá tröôùc ñoù 1,2 naêm, sau ñoù naêm 1984 nhoùm kyõ sö treân goàm 1. oâng Nguyeãn Vaên Laõng, 2. oâng Leâ Ngoïc Meán, 3. oâng Leâ Coâng Thaønh, 4. oâng Nguyeãn Minh Sôn, ñaõ baét tay vaøo coâng vieäc söu taäp taøi lieäu, nghieân cöùu thò tröôøng, leân quy trình saûn xuaát vaø ñaõ tieán haønh saûn xuaát thöû thaønh coâng…”. Ñeán naêm 1985, loâ haøng nhaân ñieàu (gaàn 5 taán) ñaàu tieân cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc xuaát qua moät coâng ty taïi Phaùp do oâng Nguyeãn Vaên Laõng 25 thuoäc coâng ty Noâng saûn thöïc phaåm TP. Hoà Chí Minh toå chöùc thöïc hieän. Vaøbaét ñaàu töø ñoù, coâng ngheä naøy ñaõ ñöôïc chuyeån giao cho Long An (1989), Soâng Beù (1990), Ninh Thuaän, Khaùnh Hoøa, roài daàn lan ra khaép caû nöôùc. Hai möôi naêm sau, Vieät Nam hieän nay ñaõ coù moät ngaønh coâng nghieäp cheá bieán haït ñieàu huøng haäu vôùi coâng ngheä do chính ngöôøi Vieät Nam cheá taïo ra. Nhôø coù coâng ngheä cheá bieán naøy, Vieät Nam töø moät nöôùc XK thoâ töø nhöõng naêm 1990 ñaõ vöôn leân laø nöôùc cheá bieán vaø xuaát khaåu ñieàu lôùn thöù 2 theá giôùi vaøo naêm 2002 sau khi vöôït qua Braxin. Hieän nay, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh nöôùc XK coâng ngheä cheá bieán haït ñieàu vaø nhaäp khaåu ñieàu thoâ veà ñeå cheá bieán. [13] Keå töø naêm 1996, Vieät Nam ñaõ baét ñaàu ngöng XK haït ñieàu thoâ vaø thay vaøo ñoù laø XK ñieàu nhaân ñaõ qua cheá bieán. Nghóa laø, coâng nghieäp cheá bieán haït ñieàu cuûa Vieät Nam ñaõ thöïc söï phaùt trieån vaø hoäi nhaäp vôùi theá giôùi. Baûng 2-1: Khoái löôïng XK haït ñieàu vaø nhaân ñieàu cuûa Vieät Nam giai ñoaïn 1989 - 2005 Naêm Haït ñieàu (taán) Nhaân ñieàu (taán) Ghi chuù 1989 5.800 260 1990 24.700 290 1991 30.600 390 1992 51.700 1.400 1993 47.700 6.000 1994 49.000 9.500 1995 15.000 18.260 1996 0 16.500 Ngöng XK haït ñieàu thoâ 1997 0 33.300 1998 0 25.700 1999 0 20.400 2000 0 34.200 2001 0 43.600 2002 0 62.200 XK ñieàu nhaân 26 vöôït Braxin 2003 0 82.200 2004 0 105.500 2005 0 104.000 Nguoàn: www.undp.org.vn [43] Tuy nhieân, theo oâng Laõng (Toång thö kyù Hieäp hoäi Caây ñieàu Vieät Nam), thöïc teá ñeán baây giôø maùy moùc, thieát bò, coâng ngheä cheá bieán ñieàu ôû nöôùc ta vaãn theá, khoâng coù chuyeån bieán laø maáy. “Nguû queân treân chieán thaéng”, thoûa maõn vôùi nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc laø tình hình chung cuûa ngaønh ñieàu hieän nay. [19] 2.2. Thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán ñieàu Vieät Nam 2.2.1.Naêng löïc coâng ngheä cheá bieán 2.2.1.1 Trình ñoä coâng ngheä Nhìn chung, caùc cô sôû cheá bieán haït ñieàu hieän nay chæ chuû yeáu taäp trung ñaàu tö coâng ngheä vaøo khaâu saûn xuaát nhaân ñieàu sô cheá maø chöa ñaàu tö coâng ngheä ñeå ña daïng hoùa saûn phaåm töø nhaân ñieàu, cuï theå laø caùc coâng ngheä cheá bieán caùc saûn phaåm sau nhaân nhö baùnh keïo nhaân ñieàu, ñieàu rang muoái, boïc ñöôøng, chieân bô…hay ñeå taän duïng caùc phuï phaåm töø caây ñieàu nhö: thaân caây ñieàu laøm goã, voû haït ñieàu laøm vaùn eùp, traùi ñieàu laøm nöôùc eùp…Vì vaäy, giaù trò gia taêng cuûa nhöõng saûn phaåm töø ñieàu khoâng nhieàu vaø naêng löïc caïnh tranh giaù thaønh saûn phaåm ñieàu cuûa Vieät Nam thöôøng bò yeáu keùm so vôùi saûn phaåm cuûa caùc nöôùc (Aán Ñoä, Braxin…) treân thò tröôøng theá giôùi. Theo öôùc tính, coù tôùi khoaûng 91% löôïng ñieàu nhaân cuûa Vieät Nam môùi chæ cheá bieán thoâ chöa qua tinh cheá. 27 Baûng 2-2: Tyû troïng ñieàu nhaân vaø saûn phaåm töø ñieàu nhaân qua caùc naêm töø 1990 ñeán 2005 Naêm 1990 1999 2002 2005 Nhaân ñieàu sô cheá (%) 100 98,5 97 91 Saûn phaåm khaùc töø nhaân ñieàu (%) 0 1,5 3 9 Toång 100 100 100 100 Nguoàn: Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa ngaønh ñieàu giai ñoaïn 2003-2005, Vinacas [2] Caùc DNCBÑ cuûa Vieät Nam hieän ñang tieán haønh cheá bieán nhaân ñieàu döïa treân hai loaïi coâng ngheä chính sau: “coâng ngheä haáp ñieàu baèng hôi nöôùc baûo hoøa” vaø coâng ngheä “chao daàu”, hoï söû duïng nhöõng coâng ngheä do chính ngöôøi Vieät taïo ra. Maùy moùc thieát bò ñöôïc saûn xuaát trong nöôùc vôùi caùc ñaëc ñieåm nhö: giaù reû, deã thao taùc, phuø hôïp trình ñoä ngöôøi lao ñoäng, thôøi gian thu hoài voán nhanh. Coâng ngheä cheá bieán maø moät soá doanh nghieäp ñang söû duïng ñöôïc xem laø öu vieät nhaát hieän nay, thaäm chí neáu so caû vôùi coâng ngheä cuûa AÁn Ñoä, YÙ vaø cuõng ñöôïc xuaát khaåu ra thò tröôøng caùc nöôùc. Moät trong nhöõng öu ñieåm noåi baät cuûa coâng ngheä chao daàu nöôùc ta laø tyû leä nhaân bò beå raát ít, nhaân haït nguyeân ñaït töø 95 – 97%, cao hôn caû Aán Ñoä laø 90% vaø cuûa YÙ laø 80% [14]. Tuy nhieân,vaãn coøn ñoù nhöõng haïn cheá trong chính baûn thaân caùc coâng ngheä vaø khaû naêng öùng duïng coâng ngheä môùi. Theo soá lieäu khaûo saùt gaàn ñaây, 90% caùc nhaø maùy cheá bieán ñieàu ôû Vieät Nam hieän ñang aùp duïng coâng ngheä chao daàu, ñoàng nghóa vôùi vieäc haøng chuïc ngaøn coâng nhaân ñang phaûi soáng chung vôùi moâi tröôøng oâ nhieãm [8]. O nhieãm khoâng khí, oâ nhieãm nguoàn nöôùc vaø löôïng nöôùc khoång loà cung caáp cho caùc daây chuyeàn aùp duïng coâng ngheä naøy ñang laøm ñau ñaàu caùc nhaø saûn xuaát. 28 Coâng ngheä chao daàu ñaõ bò moät soá ngöôøi xem nhö laø moät coâng ngheä “huûy dieät” moâi tröôøng. Moät daãn chöùng giuùp chuùng ta nhìn thaáy söï khoù khaên vaø toán keùm cho chi phí phaùt sinh trong söû duïng coâng ngheâ chao daàu laø: vaøo luùc caùc tænh mieàn Trung vaãn ñang haïn haùn keùo daøi, thì moãi ngaøy nhaø maùy cheá bieán ñieàu Ninh Thuaän vaãn phaûi mua veà tôùi 300m3 nöôùc ñeå phuïc vuï coâng ñoaïn ngaâm – uû ñieàu (moät coâng ñoaïn quan troïng trong coâng ngheä chao daàu). Khoâng nhöõng theá, ngaâm – uû ñieàu coøn laø coâng ñoaïn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng traàm troïng. Nöôùc thaûi töø coâng ñoaïn naøy, coäng vôùi nöôùc daàu ñaëc töø quaù trình chao ñieàu thöôøng ñöôïc xaû thaúng ra caùc ao, keânh, hoà…thaûi ra moät haøm löôïng lôùn Phenol ñoäc toá cao vaø laø nguyeân nhaân cuûa moät soá beänh nguy hieåm. AÁn Ñoä hieän ñang laø nöôùc daãn ñaàu veà löôïng ñieàu xuaát khaåu. Moãi naêm, ngaønh ñieàu nöôùc naøy cheá bieán khoaûng 1 trieäu taán ñieàu thoâ. Ñi lieàn vôùi keát quaû naøy chính laø coâng ngheä cheá bieán ñieàu. Hôn 60 naêm tröôùc, AÁn Ñoä ñaõ saùng cheá vaø öùng duïng coâng ngheä haáp haït ñieàu baèng hôi baõo hoøa raát thaønh coâng. Ngay sau ñoù, moät soá nöôùc treân theá giôùi nhö Brazil, Indonesia cuõng ñaõ chuyeån sang coâng ngheä haáp baèng hôi baõo hoøa. Laø ngöôøi Vieät Nam ñi tieân phong trong vieäc tieáp nhaän nhöõng kinh nghieäm cheá bieán ñieàu baèng “coâng ngheä haáp baèng hôi baõo hoøa” cuûa AÁn Ñoä, caùch ñaây 4 naêm, oâng Nguyeãn Myõ – phuï traùch kyõ thuaät coâng ty coå phaàn cheá bieán thöïc phaåm Phuù Yeân – ñaõ öùng duïng thaønh coâng coâng ngheä naøy ngay taïi nhaø maùy cuûa mình. Theo oâng Myõ, öu ñieåm cuûa coâng ngheä naøy laø giaûm giaûi quyeát trieät ñeå vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, naêng suaát cao, chaát löôïng haït ñieàu ñaûm baûo, taêng ñoä traéng cuûa haït ñieàu sau khi ra loø…Vaø caùi chính laø nöôùc bieán thaønh hôi, khoâng coù nöôùc thaûi ra ngoaøi, vì vaäy khoâng coù oâ nhieãm moâi tröôøng. Vôùi nhöõng hieäu quaû thieát thöïc treân, coâng ngheä haáp ñieàu ñaõ ñöôïc chuyeån giao cho khoaûng 10 nhaø maùy cheá bieán ñieàu trong vaø ngoaøi nöôùc. Vôùi giaù thaønh ñaàu tö chæ khoaûng 500 trieäu ñoàng cho moät quy trình coâng ngheä, ñaây laø 29 khoaûn kinh phí hôïp lyù ñoái vôùi caùc DNCBÑ hieän nay. Tuy vaäy, môùi chæ coù 10 trong toång soá hôn 100 nhaø maùy cheá bieán ñieàu cuûa Vieät Nam ñang aùp duïng coâng ngheä tieân tieán naøy. Treân thöïc teá, caû hai coâng ngheä treân ñeàu coù nhöõng haïn cheá rieâng cuûa noù. Coâng ngheä haáp baõo hoøa baèng hôi nöôùc hieän ñang söû duïng laø nhöõng thieát bò haáp theo meû. Do ñoù, nguyeân lieäu khoâng ñeàu, haït soáng, haït chín vaø khi caét taùch laøm cho tyû leä beå vôõ cao. Haït ñieàu bò ngaäp nöôùc neân haït dai vaø deã bò vôû. Gaàn ñaây nhaát, naêm 2005, Coâng ty coå phaàn daàu thöïc vaät Bình Ñònh vöøa cheá taïo thaønh coâng thieát bò haáp haït ñieàu lieân tuïc. Vôùi thieát bò môùi naøy, naêng suaát, chaát löôïng saûn phaåm ñöôïc naâng cao. Theo caùch haáp môùi, haït ñieàu ñöôïc ñöa thaúng vaøo maùy khoâng qua ngaâm uû, laøm öôùt baèng hôi nöôùc baõo hoøa vaø xoay chuyeån lieân tuïc. Nhieät ñoä trong maùy ly taâm chæ khoaûng 1000 C (giaûm ½ so vôùi phöông phaùp cuõ. Thieát bò cheá bieán theo phöông phaùp haáp ñoäng ñaõ khaéc phuïc ñöôïc haàu heát caùc nhöôïc ñieåm cuûa thieát bò cheá bieán theo phöông phaùp chao daàu vaø haáp tónh tröôùc ñaây (tyû leä haït ñieàu meàm khoâng ñeàu, tyû leä haït nhieãm daàu vaø haït bò côõ cao…). Thieát bò haáp haït ñieàu lieân tuïc cuûa coâng ty ñaõ ñöôïc kieåm chöùng qua thöïc teá saûn xuaát vaø ñöôïc caùc DNCBÑ XK cuûa caùc tænh tín nheäm. Hieän coù nhieàu DN ñaõ ñaët mua nhö: Coâng ty Natimex (Ninh Thuaän), Coâng ty Centimex (Nha Trang), coâng ty TNHH Nam Long (Baø ròa – Vuõng Taøu)…[6] 2.2.1.2. Coâng suaát cheá bieán Kim ngaïch XK lôùn vaø taêng maïnh qua caùc naêm nhöng caùc DNCBÑN XK laïi gaëp khoâng ít khoù khaên do quy trình coâng ngheä cheá bieán coøn quaù yeáu vaø baát hôïp lyù. Coâng ngheä cheá bieán ñieàu coøn ôû möùc thuû coâng, ngöôøi lao ñoäng trong ngaønh coøn raát ñoâng, leân ñeán treân 300.000 ngöôøi vaøo thôøi ñieåm hieän nay. Theo nhaân ñònh cuûa TS. Traàn Doaõn Sôn: “Neáu khoâng thay theá caùch laøm thuû coâng, trong naêm naêm tôùi, caùc nhaø maùy cheá bieán coù nguy cô ñoùng cöûa do 30 khoâng theå coù ñuû lao ñoäng”. Nhaän ñònh treân laø coù cô sôû, bôûi nhu caàu lao ñoäng thì taêng maïnh töø 71.000 vaøo naêm 2002 taêng leân 300.000 vaøo naêm 2005, trong khi ñoù maëc duø nöôùc ta coù moät löïc löôïng lao ñoäng doài daøo nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù haïn vaø cuõng khoâng phaûi chæ daønh rieâng cho ngaønh coâng nghieäp cheá bieán ñieàu. Do vaäy, maëc duø coâng suaát cheá bieán cuûa caùc DN Vieät Nam taêng maïnh qua caùc naêm nhöng caùc DN Vieät Nam cuõng ñaõ gaëp khoâng ít khoù khaên trong hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa mình. Nguoàn: Vinacas [2] Toång coâng suaát cheá bieán vaøo naêm 1990 cuûa caùc DNCBÑ nöôùc ta öôùc ñaït 14.000 taán ñieàu nguyeân lieäu/naêm vaø ñeán naêm 2005 thì toång coâng suaát cheá bieán ñaõ taêng leân ñeán 500.000 taán haït ñieàu nguyeân lieäu/naêm. Nhöng chuùng ta caàn phaûi hieåu laø cuøng thôøi gian ñoù thì soá nhaø maùy cheá bieán haït ñieàu cuõng ñaõ taêng leân töø 16 nhaø maùy ñeán hôn 100 nhaø maùy. Ñoàng thôøi, soá löôïng coâng nhaân trong moãi doanh nghieäp cuõng taêng leân raát nhieàu. Ñeå daãn chöùng cho nhaän ñònh treân, ôû ñaây xin ñöôïc ñöa ra 2 bieåu ñoà veà taêng tröôûng vaø soá löôïng coâng nhaân qua caùc naêm cuûa coâng ty Nhaät Huy (moät DN coù kim ngaïch XK xeáp thöù baûy toaøn ngaønh naêm 2003) ñeå chuùng ta thaáy ñöôïc moái töông quan, phuï thuoäc cuûa naêng suaát vaøo löïc löôïng lao ñoäng. Sô ñoà 2-1: Coâng suaát cheá bieán cuûa caùc DNCBÑ VN qua caùc naêm töø 1990 ñeán 2005 14 150 250 300 350 500 0 200 400 600 1990 2000 2002 2003 2004 2005 Coâng suaát ÑVT: 1.000 taán/ naêm 31 Nguoàn: www.nhathuy.com.vn Sô ñoà 2-2: Moái lieân heä töông quan giöõa phaùt trieån vaø löïc löôïng lao ñoäng taïi cty Nhaät Huy Vaøi naêm nay, haøng loaït cô sôû cheá bieán vaø nhaø maùy ra ñôøi, thu huùt lao ñoäng raát lôùn. Do vaäy, khoâng chæ coù söï caïnh tranh lao ñoäng giöõa caùc nhaø maùy trong ngaønh maø coøn giöõa ngaønh ñieàu vôùi caùc ngaønh khaùc. Lao ñoäng khan hieám laøm cho nhieàu nhaø maùy lao ñao. Trong maáy naêm qua, vì thieáu nhaân coâng, neân nhieàu nhaø maùy cheá bieán ñieàu ñoùng treân ñòa baøn TP.HCM (nôi ngöôøi lao ñoäng ñang bò huùt maïnh vaøo caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc coù thu nhaäp vaø ñieàu kieän laøm vieäc toát hôn) nhö nhaø maùy cheá bieán ñieàu Thuû Ñöùc, nhaø maùy Sacafa, nhaø maùy cheá bieán haït ñieàu Phuù Myõ ñaõ phaûi ñoùng cöûa, nhaø maùy cheá bieán ñieàu cuûa coâng ty Naforimex naêm 2003 phaûi chuyeån ra khoûi ñòa baøn thaønh phoá. ÔÛ Long An, xí nghieäp cheá bieán haït ñieàu cuûa coâng ty Lafooco ñaõ phaûi dôøi leân Bình Phöôùc ñeå tìm kieám nguoàn nhaân coâng treân ñoù… Ñaõ ñeán luùc chuùng ta caàn xem laïi moät phaàn coâng ngheä cuûa Vieät Nam do söû duïng quaù nhieàu nhaân coâng, trong khi nhaân coâng khoâng coøn dö thöøa nhö möôøi maáy naêm veà tröôùc. Haàu heát moät soá khaâu trong soá 13 coâng ñoaïn cheá bieán ñeàu söû duïng nhieàu lao ñoäng phoå thoâng, ñaëc bieät laø giai ñoaïn caét taùch haït [19]. Vaán ñeà böùc xuùc nhaát cuûa caùc doanh nghieäp veà coâng ngheä cheá bieán ñieàu laø laøm sao ñeå taêng cao tyû leä cô giôùi hoùa töï ñoäng trong cheá bieán nhaèm giaûm 32 aùp löïc veà nhaân coâng lao ñoäng vaø naâng cao naêng suaát cheá bieán. Hieän taïi, 3 khaâu saûn xuaát vaãn caàn tôùi nhieàu nhaân coâng nhaát laø caét taùch nhaân khoûi voû, boùc taùch voû luïa vaø phaân loaïi. Khaâu caét taùch ñaõ ñöôïc thöïc hieän baèng cô khí (duøng dao ñònh hình), nhöng vaãn phaûi caàn nhieàu nhaân coâng, naêng suaát lao ñoäng vaãn thaáp: moãi coâng nhaân chæ caét ñöôïc trung bình 40 – 80 kg/ngaøy. Caùc khaâu boùc voû luïa vaø phaân loaïi haàu nhö vaãn ñöôïc thöïc hieän baèng phöông phaùp thuû coâng, naêng suaát cuõng raát thaáp. Neáu cô giôùi hoùa ñöôïc 3 khaâu naøy, caùc nhaø maùy cheá bieán ñieàu seõ khoâng coøn quaù lo laéng veà nhaân coâng nöõa. Theá nhöng, cho ñeán nay vaãn chöa coù moät ñôn vò, moät nhaø khoa hoïc naøo ñöa ra ñöôïc moät giaûi phaùp thieát thöïc cho vieäc cô giôùi hoùa 3 khaâu treân. Theo oâng Nguyeãn Vaên Laõng, moät chuyeân gia laâu naêm trong ngaønh cheá bieán ñieàu, ñaây khoâng chæ laø vaán ñeà cuûa rieâng ngaønh ñieàu nöôùc ta, maø ngay caû nöôùc cheá bieán ñieàu lôùn nhaát theá giôùi laø AÁn Ñoä cuõng chöa laøm ñöôïc vieäc naøy. 2.2.1.3. Khaû naêng nghieân cöùu, öùng duïng KH - CN vaøo khaâu cheá bieán cuûa doanh nghieäp Thöïc teá cho thaáy, khaû naêng tìm toøi, nghieân cöùu KH – CN cuûa caùc DNCBÑ nöôùc ta khoâng phaûi laø khoâng coù. Tuy nhieân, khaû naêng saùng taïo naøy khoâng mang tính lieân tuïc ñeå ñoåi môùi, hoaøn thieän trang thieát bò coâng ngheä maø thöôøng döøng laïi vaø chaáp nhaän nhöõng ñieàu kieän coâng ngheä hieän coù. Hôn 10 naêm tröôùc, khi ngaønh CNCBÑ môùi baét ñaàu hình thaønh, ñaõ coù moät soá DN nhaäp nguyeân daây chuyeàn giaù trò tôùi 3 trieäu USD cuûa YÙ veà nhöng khoâng laøm hieäu quaû, phaûi boû. Trong khi ñoù, kyõ sö Nguyeãn Vaên Laõng (coâng ty thöïc phaåm TP.HCM) vaø caùc coäng söï cuûa oâng ñaõ nghieân cöùu cheá taïo thaønh coâng coâng ngheä cheá bieán haït ñieàu baèng phöông phaùp chao daàu, giaù reû (chæ khoaûng 200 – 300 trieäu ñoàng), laïi raát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cheá bieán ñieàu trong nöôùc, coâng suaát vaø chaát löôïng toát. Vaø chính nhôø nhöõng öu theá ñoù cuûa 33 coâng ngheä noäi ñòa, maø trong hôn 10 naêm qua, ngaønh cheá bieán ñieàu Vieät Nam ñaõ lieân tuïc phaùt trieån maïnh vaø ñaõ ñöùng haøng thöù 2 treân theá giôùi veà giaù trò XK. Gaàn ñaây, caùch ñaây 4 naêm, oâng Nguyeãn Myõ thuoäc coâng ty coå phaàn cheá bieán thöïc phaåm Phuù Yeân, ñaõ nghieân cöùu thaønh coâng “coâng ngheä haáp baèng hôi baõo hoøa”. Ngoaøi ra, moät soá vieän, cô quan nghieân cöùu cuõng ñaõ cho ra ñôøi nhöõng coâng trình nghieân cöùu khaû thi nhö: Döï aùn “Hoaøn thieän coâng ngheä vaø thieát keá, cheá taïo daây chuyeàn thieát bò cheá bieán haït ñieàu baèng coâng ngheâ haáp söû duïng hôi baõo hoøa” cuûa boä moân Cheá taïo maùy (Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa TP.HCM) [5]; Nghieân cöùu cheá taïo heä thoáng thieát bò xöû lyù oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa coâng ngheä cheá bieán haït ñieàu, TS. Traàn Doaõn Sôn (ñöôïc trao giaûi ñeà taøi xuaát saéc) [7]. Tröôùc söï phaùt trieån cuûa KH – CN trong coâng ngheä cheá bieán ñieàu, maëc duø caùc DN vaãn yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa coâng ngheä cheá bieán, nhöng ña soá vaãn töø choái chuyeån ñoåi coâng ngheä. Ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích laø bôûi ña soá caùc nhaø maùy môùi ñöôïc xaây döïng neân chöa khaáu hao ñöôïc bao nhieâu tieàn ñaàu tö vaøo coâng ngheä, vì vaäy caùc DN khoâng muoán boû ñi coâng ngheä ñang duøng ñeå chuyeån ñoåi coâng ngheä môùi. Nhöng quan troïng hôn caû laø coâng ngheä haáp vaãn chöa chöùng minh ñöôïc tính toaøn dieän vaø taïo nieàm tin cho caùc nhaø cheá bieán haït ñieàu. Beân caïnh ñoù, caàn phaûi noùi theâm raèng coù tính baûo thuû trong öùng duïng KH – CN cuûa caùc DNCBÑ. Trôû laïi thôøi gian caùch ñaây vaøi naêm, moät vaøi ñôn vò kinh doanh cuûa Vieät Nam cuõng ñaõ baét ñaàu aùp duïng coâng ngheâ haáp cuûa AÁn Ñoä. Tuy nhieân, do khoâng ñuùng tieâu chuaån kyõ thuaät, taát caû ñaõ thaát baïi. Töø ñoù, nhieàu nhaø maùy ñaõ phaûn ñoái “coâng ngheä haáp” vaø khaêng khaêng giöõ nguyeân coâng ngheä chao daàu. 34 2.2.1.4. Hieän traïng coâng ngheä cuûa caùc DNCBÑ Vieät Nam: Döôùi ñaây laø keát quaû hieän traïng coâng ngheä cuûa caùc DNCBÑ Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän thoâng qua phöông phaùp hoûi yù kieán cuûa caùc chuyeân gia veà 4 yeáu toá caáu thaønh naêng löïc coâng ngheä: Thieát bò – T, con ngöôøi – H, thoâng tin – I vaø toå chöùc – O. Chæ soá coâng ngheä –TTC seõ laø cô sôû chung ñeå ñaùnh giaù hieän traïng coâng ngheä cuûa caùc DN. Thang ñieåm cho caùc yeáu toá vaø chæ soá coâng ngheä laø töø 0 ñeán 1. Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy, chæ cho pheùp chuùng ta löïa choïn caùch ñaùnh giaù chung cho toaøn boä caùc DNCBÑ Vieät Nam chöù khoâng theå ñaùnh giaù rieâng leû cho töøng DN roài sau ñoù keát hôïp vôùi tyû troïng doanh thu cuûa töøng DN maø tính chæ soá chung. Giaù trò caùc thaønh phaàn coâng ngheä 0.5 0.7 0.6 0.80 0.2 0.4 0.6 0.8 T H I O 0.65 0 0.2 0.4 0.6 0.8 TTC Chæ soá coâng ngheä Sô ñoà 2-3: Chæ soá coâng ngheä cuûa caùc DNCBÑ Vieät Nam hieän nay(*) Töø keát quaû ñaùnh giaù treân, xeùt theo thaønh phaàn coâng ngheä thì “thieát bò” vaø “nhaân löïc” ñaït trình ñoä khaù, coøn “toå chöùc” ñaït trình ñoä trung bình, “thoâng tin” ñaït trình ñoä thaáp. Do ñoù, chæ soá coâng ngheä chæ ñaït möùc trung bình. Haàu heát caùc DNCBÑ tieán haønh ñoåi môùi coâng ngheä moät caùch thuï ñoäng, mang tính tình huoáng, do nhu caàu khaùch quan naûy sinh trong quaù trình saûn xuaát chöù khoâng coù chieán löôïc cuï theå. Phöông thöùc ñoåi môùi coâng ngheä chuû yeáu chuù yù ñeán thieát bò, nhöng thoâng tin thì coøn 35 (*) Phöông phaùp hoûi yù kieán chuyeân gia sô saøi, thieát cheá quaûn lyù thì coøn loûng leûo, trong khi caùc yeáu toá naøy mang laïi hieäu quaû saûn xuaát cho DN khoâng keùm gì thieát bò. 2.2.2. Naêng löïc xaây döïng thöông hieäu 2.2.2.1. Quaûn lyù chaát löôïng Nhaèm giöõ uy tín thöông hieäu haït ñieàu Vieät Nam vôùi khaùch haøng, caùc nhaø maùy ñaëc bieät quan taâm ñeán coâng taùc an toaøn veä sinh thöïc phaåm, nhö caùc nhaø maùy Lafooco, Vinalimex, Domafoods, Coâng ty Noâng saûn XK Ninh Thuaän, Phuù Yeân vaø caùc nhaø maùy cheá bieán haït ñieàu ôû Bình Döông…ñaõ trang bò caùc maùy doø tìm kim loaïi, löôùi ñeøn, maùy khöû truøng, môû roäng maët baèng vaø cô sôû saûn xuaát khang trang saïch ñeïp… ñeå ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm theo yeâu caàu cuûa thò tröôøng. Ñôn vò ñaàu tieân trong ngaønh cheá bieán haït ñieàu nöôùc ta vaø laø ñôn vò thöù hai trong ngaønh ñieàu theá giôùi ñöôïc caáp chöùng chæ ISO 9001 laø coâng ty cheá bieán xuaát nhaäp khaåu noâng saûn thöïc phaåm Ñoàng Nai (Donafoods) - moät doanh nghieäp nhaø nöôùc cuûa tænh saûn xuaát nhaân ñieàu vaø caùc loaïi noâng saûn XK. Naêm 2001, coâng ty ñaõ thöïc hieän heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng saûn phaåm theo tieâu chuaån ISO 9001vaø ñöôïc toå chöùc quoác teá BVQI (Vöông quoác Anh) caáp giaáy chöùng nhaän heä thoáng quaûn lyù ñaït tieâu chuaån ISO 9001:2000. Tieáp sau ñoù, Donafoods ñaõ ñöa vaøo hoaït ñoäng phaân xöôûng saûn xuaát vaø cheá bieán haït ñieàu theo tieâu chuaån HACCP vaø caùc quy ñònh veà moâi tröôøng theo tieâu chuaån ISO 14000. Xöôûng cheá bieán ñöôïc ñaàu tö khoaûng 15 tyû ñoàng, xaây döïng theo quy trình cheá bieán cuûa UÙc roäng 4.000m2, coù coâng suaát cheá bieán 25 taán saûn phaåm/ngaøy. Ñieàu naøy ñöôïc xem nhö laø böôùc khôûi ñaàu vaø laø ñoäng löïc cho caùc doanh nghieäp khaùc trong ngaønh noi theo vaø phaán ñaáu. 36 Taïi Bình Döông, coâng ty TNHH Nhaät Huy, moät doanh nghieäp tieâu bieåu cuûa tænh, sau thôøi gian trieån khai, chuaån bò cuõng ñaõ nhaän ñöôïc giaáy chöùng nhaän heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng ISO 9001:2000 vaøo ngaøy 27/07/2004 do toå chöùc ANSI – RaB caáp, vaø giaáy chöùng nhaän heä thoáng HACCP do toå chöùc RvA caáp vaøo ngaøy 13/10/2004. Hieän nay, theo baùo caùo cuûa Hieäp hoäi Caây ñieàu Vieät Nam, toaøn ngaønh coù 9 ñôn vò ñaõ ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän ISO 9001:2000 GMP vaø HACCP. Baûng 2-3: Danh saùch hoäi vieân ñaït ISO 9001:2000 GMP vaø HACCP DANH SAÙCH HOÄI VIEÂN ÑAÏT ISO 9001:2000 GMP VAØ HACCP 1. Donafoods 2. Lafooco 3. Nhaät Huy 4. Nitagrex 5. Tanimex 6. Coâng ty TNHH BIMICO BIMICO LTD., CO 7. Coâng ty TNHH Thuaän Kieàu THUAN KIEU LTD., CO 8. Coâng ty CP Thöïc Phaåm Laâm Ñoàng Lam Dong food processing joint stock 9. Coâng ty CP Daàu Thöïc Vaät Bình Ñònh Binh Dinh Vegetable oil joint stock company Nguoàn: Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa ngaønh ñieàu giai ñoaïn 2003-2005, Vinacas [2] 37 Thaät söï maø noùi, ñaây chæ laø nhöõng böôùc ñi “sô khai” ban ñaàu treân con ñöôøng naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho caùc DNCBÑ XK. Bôûi leõ coøn raát nhieàu tieâu chuaån quan troïng cao hôn maø caùc doanh nghieäp phaûi trang bò ñaày ñuû cho mình cuõng nhö ñaùp öùng ôû ñieàu kieän toái ña neáu muoán gia taêng XK nhöõng naêm tôùi. Trong heä thoáng tieâu chuaån ISO, coøn raát nhieàu tieâu chuaån maø caùc doanh nghieäp trong ngaønh caàn vöôn tôùi, ñoù laø chöùng chæ tieâu chuaån chaát löôïng moâi tröôøng ISO 14000, ISO 14001, chöùng nhaän an toaøn veä sinh thöïc phaåm HACCP, hay cao hôn nöõa laø heä thoáng quaûn lyù chaát löôïng toaøn boä TQM, nhaõn sinh thaùi…Ñaây laø nhöõng heä thoáng tieâu chuaån quaûn lyù chaát löôïng toaøn caàu maø neáu muoán taêng soá löôïng cuõng nhö giaù trò ñieàu nhaân XK trong töông lai khoâng xa thì baét buoäc caùc doanh nghieäp ngaønh ñieàu phaûi ñaùp öùng ñöôïc ñaày ñuû. Vôùi 9 doanh nghieäp ñaõ ñaït ñöôïc moät soá tieâu chuaån treân thì laø sô khôûi ban ñaàu, coøn vôùi caùc doanh nghieäp coøn laïi thì roõ raøng laø phaûi caàn nhanh choùng nghieân cöùu, trieån khai caùc böôùc ñeå chuaån bò tieán haønh aùp duïng caùc tieâu chuaån treân neáu muoán toàn taïi vaø phaùt trieån laâu daøi. Coù nhieàu doanh nghieäp cuõng ñang phaán ñaáu ñeå ñöa heä thoáng tieâu chuaån chaát löôïng toaøn dieän vaøo hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, nhö coâng ty TNHH Myõ Leä taïi tænh Bình phöôùc, nhöng roõ raøng ñeå aùp duïng heä thoáng tieâu chuaån naøy ñoøi hoûi doanh nghieäp phaûi chi ra moät khoaûng ñaàu tö raát lôùn maø khoâng phaûi baát cöù doanh nghieäp naøo muoán cuõng laøm ñöôïc. Toùm laïi, yù thöùc veà taàm quan troïng trong vieäc aùp duïng heä thoáng tieâu chuaån chaát löôïng cuûa caùc DNCBÑ XK raát roõ, nhöng vieäc thöïc hieän noù phuï thuoäc raát nhieàu vaøo ñieàu kieän cuûa DN, cuï theå nhö: voán, coâng ngheä, trình ñoä cuûa nguoàn nhaân löïc…Do vaäy, caàn phaûi coù thôøi gian ñeå caùc doanh nghieäp chuyeån ñoåi. 38 2.2.2.2. Kieåm soaùt vaø naâng cao chaát löôïng nguoàn nguyeân lieäu Naêm 1994 2% 20% 78% Naêm 2000 1% 6% 18% 75% Naêm 2005 2% 8% 17% 73% DNNN DN thuoäc SHTN DN coù VÑTNN Ngoaøi thò tröôøng Nguoàn: Toång hôïp töø internet [40] & [41] Sô ñoà 2-4: Tyû troïng saûn löôïng ñieàu thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa caùc thaønh phaàn Coù moät thöïc teá maø chuùng ta phaûi nhaän thaáy, nguoàn ñieàu nguyeân lieäu maø caùc nhaø maùy cheá bieán söû duïng chuû yeáu laø töø thu mua ngoaøi thò tröôøng, do vaäy vieäc kieåm soaùt chaát löôïng ñaàu vaøo cuûa DN thöôøng phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá khaùch quan cuûa thò tröôøng, nghóa laø caùc DN coù raát ít chuû ñoäng trong vieäc löïa choïn chaát löôïng cuûa haït ñieàu. Soá coøn laïi laø löôïng ñieàu ñöôïc thu hoaïch bôûi chính töø caùc noâng tröôøng cuûa DN, caùc vuøng nguyeân lieäu ñöôïc ñôn vò ñaàu tö tröïc tieáp hay giaùn tieáp, hay töø caùc vuøng coù lieân keát vôùi caùc xí nghieäp. Nhöõng cuoäc khaûo saùt gaàn ñaây chæ ra, nhöõng DN sôû höõu vuøng saûn xuaát nguyeân lieäu saün coù haàu heát laø caùc DN quoác doanh vaø saûn löôïng chieám tyû leä nhoû so vôùi nhu caàu cheá bieán cuûa hoï. • Ñoái vôùi nguoàn nguyeân lieäu ñieàu ñöôïc thu mua töø thò tröôøng, vieäc kieåm soaùt chaát löôïng thöôøng raát khoù khaên bôûi moät soá nguyeân nhaân sau: - Tình traïng gian laän thöông maïi dieãn ra gay gaét. Theo baø Myõ Leä [9], giaùm ñoác Cty TNHH Myõ Leä, neáu tröôùc ñaây chæ coù hieän töôïng pha taïp chaát 39 vaøo ñieàu thoâ ñeå naâng troïng löôïng thì giôø ñaây, ngay caû ñieàu leùp (khoâng chìm trong nöôùc) cuõng ñaõ bò thöông laùi söû duïng hoùa chaát (löu huyønh, haøn the, caû muoái…) laøm cho haït ñieàu leùp chìm xuoáng nöôùc ñeå ñaùnh löøa ngöôøi mua. Ngöôøi thu mua khoâng theå kieåm soaùt heát tyû leä haït leùp, haït noåi. Chöa ngaên ñöôïc tình traïng moät soá thöông laùi chuyeân mua haït noåi vôùi giaù reû roài troän vaøo haït chaéc baùn cho caùc nhaø maùy. Ngoaøi ra, coøn coù nguoàn haøng töø Campuchia sang bò troän laãn nhieàu. Vieäc naøy khoâng chæ laøm cho DN vaø ngöôøi troàng ñieàu theâm khoù khaên maø coøn aûnh höôûng ñeán uy tín ñieàu nhaân Vieät Nam treân thò tröôøng theá giôùi. - Nhu caàu ñieàu nguyeân lieäu ngaøy caøng taêng maïnh trong khi nguoàn cung caáp khoâng ñuû ñaùp öùng, caùc DN Vieät Nam phaûi nhaäp ñieàu thoâ cuûa caùc nöôùc veà phuïc vuï cho vieäc cheá bieán XK. Chính vì lyù do naøy, neân neáu tröôùc ñaây caùc coâng ty thu mua raát khaét khe vôùi vaán ñeà taïp chaát trong ñieàu, thì nay toû ra deã daøng hôn, tyû leä ñieàu noåi 20 – 30% (tröôùc ñaây chæ khoaûng 14 – 15%), ñieàu chaùy, raùc… cuõng ñöôïc mua ñeå coù haøng giao theo ñuùng soá löôïng kyù keát hôïp ñoàng vôùi khaùch haøng. Tröôùc tình traïng naøy, BPCAS thöôøng ñöa ra nhöõng tieâu chí thu mua cho caùc DN. Gaàn ñaây nhaát, tieâu chí thu mua ñieàu naêm 2006 ñöôïc gaàn 80 DN thuoäc Hieäp hoäi thoáng nhaát nhö sau: Soá haït ñieàu cho 1kg töø 185 haït trôû xuoáng. Neáu soá haït töø 186 ñeán 190 haït/kg (ñieàu töôi) thì tröø 20 ñ/kg roài nhaân vôùi soá haït vöôït. Soá haït töø 196 ñeán 200 haït/kg thì tröø 309 ñ/kg roài nhaân vôùi soá haït vöôït; Tyû leä haït noåi khoâng quaù 15%. Neáu tyû leä noåi töø 16 – 18% thì tröø phaàn traêm troïng löôïng töng öùng; Tyû leä haït pheá (teo, leùp, saâu) khoâng quaù 5%; Taïp chaát (cuøi, cuoán vaø caùc taïp chaát khaùc) khoâng quaù 1%; Tyû leä nhaân thu hoài ñaït 30% trôû leân vaø ñoä aåm khoâng quaù 17%. Khuyeán caùo tuyeät ñoái khoâng mua ñieàu ngaâm nöôùc, ñieàu troän taïp chaát, ñieàu chìm, ñieàu loø, ñieàu löïa, ñieàu non vaø ñieàu coù soá löôïng haït hôn 200 haït/kg. Tuy nhieân, vieäc “xeù raøo” vaãn thöôøng 40 dieãn ra ôû moät soá DN trong nhöõng naêm tröôùc, neân söï cam keát cuûa caùc DN veà kieåm soaùt chaát löôïng nguyeân lieäu chöa theå noùi tröôùc ñöôïc ñieàu gì. ƒ Ñoái vôùi nguoàn ñieàu nguyeân lieäu ñöôïc thu vaøo töø caùc noâng tröôøng cuûa DN, caùc vuøng nguyeân lieäu ñöôïc ñôn vò ñaàu tö tröïc tieáp hay giaùn tieáp, hay töø caùc vuøng coù lieân keát vôùi caùc xí nghieäp, vieäc kieåm soaùt vaø naâng cao chaát löôïng ñaàu vaøo cuûa DN töông ñoái toát. Haàu heát caùc nhaø maùy cheá bieán ñeàu coù noâng tröôøng rieâng saûn xuaát haït ñieàu nguyeân lieäu, hoaëc caùc vuøng nguyeân lieäu ñöôïc ñôn vò ñaàu tö tröïc tieáp. Soá lieäu 27% saûn löôïng haït ñieàu naêm 2005 thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa caùc DN noùi leân phaàn naøo naêng löïc kieåm soaùt cuûa hoï. Ngoaøi ra, ñoái vôùi nguoàn nguyeân lieäu naøy caùc DN hoaøn toaøn coù theå chuû ñoäng naâng cao naêng suaát, chaát löôïng thoâng qua caùc chöông trình hoã trôï, chuyeån giao khoa hoïc kyõ thuaät cho noâng daân hoaëc baèng caùc hình thöùc lieân keát vôùi caùc vieän khoa hoïc ñeå lai taïo, ñöa vaøo söû duïng caùc loaïi gioáng coù chaát löôïng cao. Döôùi ñaây laø soá lieäu khaûo saùt veà chi phí ñaàu tö trong nghieân cöùu, phaùt trieån ñieàu nguyeân lieäu taïi caùc DN: Baûng 2-4: Tyû leä Chi phí ñaàu tö nghieân cöùu caây ñieàu / Doanh thu phaân theo thaønh phaàn kinh teá töø 1990 ñeán 2005 Tyû leä Chi phí ñaàu tö nghieân cöùu caây ñieàu / Doanh thu phaân theo thaønh phaàn kinh teá (%) Naêm DNNN DN thuoäc SHTN DN coù VÑTNN Trung bình 1990 3,1(*) - - 3,1 1994 4,5 3,3 - 3,9 2000 6,9 5,2 1,1 4,4 2005 9,8 5,4 3,5 6,16 Nguoàn: Vinacas [2] (*) Soá lieäu ñöôïc thu thaäp rieâng töø Icard Tyû leä trung bình chi phí ñaàu tö nghieân cöùu caây ñieàu / Doanh thu taêng leân qua moät soá naêm, ñaëc bieät laø giai ñoaïn 2000 - 2005, töø 3,1% (naêm 1990) leân gaáp ñoâi laø 6,16% vaøo naêm 2005, ñieàu naøy cho thaáy söï quan taâm ñeán chaát 41 löôïng nguoàn ñieàu nguyeân lieäu cuûa caùc DN ngaøy caøng nhieàu, raát phuø hôïp vôùi xu höôùng phaùt trieån cuûa caùc DN trong giai ñoaïn hieän nay. Möùc ñoä ñaàu tö cuûa moãi DN vaøo vuøng ñieàu nguyeân lieäu laø khaùc nhau, coù nhöõng DN chöa thöïc söï gaén keát vôùi vuøng nguyeân lieäu. Caù bieät coù moät soá DN thaønh laäp haún caùc phoøng chuyeån ñoåi, khaûo nghieäm, lai taïo gioáng phuïc vuï cho coâng taùc kieåm soaùt, naâng cao chaát löôïng haït ñieàu. Ñieån hình cho coâng taùc kieåm soaùt vaø naâng cao chaát löôïng ñieàu nguyeân lieäu laø coâng ty Donafoods. Töø naêm 1995, Coâng ty Donafoods thöïc hieän böôùc ñoät phaù caûi taïo gioáng ñieàu baèng caùch cöû caùn boä kyõ thuaät xuoáng caùc vöôøn ñieàu tuyeån choïn caùc caây ñieàu naêng suaát cao laøm caây ñaàu doøng vaø toå chöùc laáy choài gheùp saûn xuaát caây gioáng cao saûn phuïc vuï noâng daân caûi taïo vöôøn ñieàu vaø troàng môùi. Song song ñoù, coâng ty coøn phoái hôïp vôùi Hoäi noâng daân caùc caáp toå chöùc nhieàu lôùp taäp huaán höôùng daãn kyõ thuaät chaêm soùc, baûo veä caây ñieàu. Coâng ty cuõng ñaõ xaây döïng 60 vöôøn maãu vaø 400 moâ hình trình dieãn ñeå ngöôøi troàng ñieàu tham quan hoïc taäp kinh nghieäm; toå chöùc bieân soaïn, in aán vaø caáp phaùt hôn 45.000 cuoán taøi lieäu höôùng daãn kyõ thuaät lai gheùp caây gioáng vaø thaâm canh caây ñieàu. Nhôø nhöõng hoaït ñoäng treân, coâng ty ñaõ ñöa naêng suaát cuûa vuøng nguyeân lieäu töø 2 – 3 taï/ha vaøo nhöõng naêm ñaàu 90 leân ñeán khoaûng 17 taï/ha hieän nay, ñaëc bieät nhöõng loaïi gioáng cao saûn leân ñeán 3 taán/ha. Phaàn lôùn caùc DN coøn laïi thöôøng hay hoã trôï khoa hoïc kyõ thuaät cho noâng daân thoâng qua vieäc lieân keát vôùi caùc nhaø khoa hoïc, Vieän khoa hoïc, tröôøng Ñaïi hoïc. 2.2.2.3. Hình aûnh, uy tín doanh nghieäp Do ñaëc thuø cuûa ngaønh ñieàu, caùc hôïp ñoàng XK cuûa caùc DNCBÑ phuï thuoäc raát lôùn vaøo tình hình bieán ñoäng cuûa thò tröôøng ñieàu nguyeân lieäu, neân coù raát nhieàu DN XK rôi vaøo nhöõng tình huoáng voâ cuøng khoù khaên vaø nguy hieåm khi ñaõ kyù keát hôïp ñoàng vôùi ñoái taùc, khaùch haøng nöôùc ngoaøi. Trong nhöõng 42 tröôøng hôïp nhö vaäy, nhöõng DN nhoû thöôøng hay ñôn phöông phaù vôõ hôïp ñoàng, thaäm chí ngay caû nhöõng DN lôùn cuõng “boäi tín” vôùi khaùch haøng. Keát quaû laø hình aûnh, uy tín cuûa moät soá DNCBÑ XK trong maét khaùch haøng, nhaø nhaäp khaåu nöôùc ngoaøi bò giaûm suùt roõ reät. Trong nhöõng naêm qua, coù haøng traêm vuï kieän lôùn nhoû töø phía caùc DN nöôùc ngoaøi ñoái vôùi DN Vieät Nam, laøm cho uy tín caùc DN nöôùc ta bò aûnh höôûng naëng neà, daãn ñeán haäu quaû laø nhieàu ñoái taùc nöôùc ngoaøi töø choái nhaäp haøng cuûa DN Vieät Nam. Ví duï: naêm 2005, coâng ty Haøm Long (Taây Ninh) bò coâng ty Ultra Trading International cuûa Myõ kieän vaø phong toûa 2 container haït ñieàu trò giaù treân 125.000 USD khi xuaát khaåu sang thò tröôøng naøy, ñoàng thôøi buoäc Haøm Long phaûi boài thöôøng cho hoï 165.500 USD. Theo coâng ty Ultra Trading International, trong naêm 2004 hoï coù kyù hôïp ñoàng mua ñieàu nhaân vôùi coâng ty Haøm Long, haøng ñöôïc giao trong thaùng 7/2004. Tuy nhieân, ñeán thôøi ñieåm giao haøng, do giaù theá giôùi taêng, Haøm Long khoâng giao haøng theo hôïp ñoàng maø mang haøng baùn cho DN khaùc, vi phaïm hôïp ñoàng mua baùn. Cuõng thôøi ñieåm naøy, Coâng ty Ninh Sôn (Bình Döông) cuõng bò khaùch haøng nöôùc ngoaøi kieän buoäc phaûi boài thöôøng hôn 100.000 USD vaø nhieàu DN khaùc cuõng phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng tröôøng hôïp töông töï. [16] DNCBÑ XK cuûa Vieät Nam thì nhieàu, nhöng soá DN laøm aên coù uy tín chæ ñeám treân ñaàu ngoùn tay. Cuï theå, tröôùc tình traïng “boäi tín” cuûa nhieàu DN Vieät Nam, Hieäp hoäi Kinh doanh haït aên ñöôïc cuûa chaâu AÂu ñaõ coù coâng vaên gôûi Vinacas vaø khaúng ñònh: “Raát nhieàu thaønh vieân cuûa Vinacas khoâng thöïc hieän caùc hôïp ñoàng ñaõ kyù maø laïi baùn cho caùc nhaø NK khaùc ñeå thu ñöôïc nguoàn sieâu lôïi nhuaän… Cö xöû nhö vaäy laø ñi ngöôïc laïi caùc tieâu chuaån thöông maïi quoác teá…”. Haøng loaït khaùch haøng nöôùc ngoaøi ñaõ töø choái khoâng laáy nhaân ñieàu cuûa DN Vieät Nam, duø ñaõ ñeán heïn giao haøng theo thoûa thuaän giao haøng trong hôïp 43 ñoàng, thaäm chí, coù theå hoï coøn ngöøng luoân, khoâng laáy haøng nöõa. Vì sao hoï laïi laøm theá? Ñaây laø söï traû ñuõa cuûa hoï veà cung caùch laøm aên cuûa nhieàu DNCBÑ Vieät Nam trong nhöõng naêm qua. 2.2.2.4. Quaûng baù thöông hieäu saûn phaåm Ñoái vôùi caùc DNCBÑ XK, vieäc xaây döïng vaø quaûng baù thöông hieäu saûn phaåm cuøa mình laø vieäc laøm heát söùc caàn thieát. Tuy nhieân, nhìn chung caùc DNCBÑ vaãn chöa chuù troïng ñeán vieäc naøy. Lyù giaûi cho ñieàu naøy laø: moät phaàn vì saûn phaåm ñieàu XK cuûa ta coøn quaù ñôn ñieäu (chuû yeáu laø nhaân ñieàu) vaø thöôøng baùn qua caùc nhaø moâi giôùi, moät phaàn vì caùc DN cuûa ta ñaõ quen vôùi caùch mua baùn laâu nay - khoâng maáy chuù troïng ñeán thöông hieäu. Ngöôïc laïi vôùi caùc DNCBÑ nöôùc ta, caùc DNCBÑ AÁn Ñoä, Braxin thöïc hieän vieäc quaûng baù thöông hieäu raát maïnh meõ, baøi baûn vaø hieäu quaû. Chính vì vaäy, maëc duø chaát löôïng ñieàu nhaân cuûa chuùng ta cuõng khoâng thua keùm gì so vôùi hoï, nhöng treân thò tröôøng ñieàu theá giôùi thì hoï vaãn ñöôïc nhöõng nhaø NK, ngöôøi tieâu duøng ñaùnh giaù cao hôn, tin caäy hôn vaø bieát ñeán nhieàu hôn. Maëc duø coøn yeáu keùm trong vieäc quaûng baù thöông hieäu, nhöng trong nhöõng naêm gaàn ñaây chuùng ta ñaõ baét ñaàu baét gaëp moät soá thöông hieäu baùnh keïo töø nhaân ñieàu cuûa caùc DN nhö Myõ Leä, Donafoods taïi caùc sieâu thò trong nöôùc. Coù theå noùi, Donafoods laø ñôn vò tieân phong trong ngaønh ñieàu Vieät Nam xaâm nhaäp thò tröôøng Myõ: “Ñeå xaây döïng thöông hieäu ñieàu VN treân ñaát Myõ, Ban laõnh ñaïo coâng ty quyeát taâm ñöa thöông hieäu Donafoods vaøo thò tröôøng Myõ duø khoâng coù laõi, thaäm chí loã ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñoù. Ñeán nay vôùi saûn löôïng cheá bieán toaøn ngaønh lôùn gaáp 5 laàn so vôùi naêm 1995 nhöng 40% saûn löôïng nhaân ñieàu VN ñaõ coù maët taïi thò tröôøng Myõ”. 2.2.3. Naêng löïc thu thaäp, phaân tích vaø döï baùo thò tröôøng 2.2.3.1. Khaû naêng thu thaäp thoâng tin thò tröôøng 44 Ñeå ñaûm baûo thaønh coâng cho chieán löôïc kinh doanh vaø caïnh tranh, caùc DN caàn coù thoâng tin ñaày ñuû, tin caäy vaø kòp thôøi veà thò tröôøng, saûn phaåm, caùc ñieàu kieän veà thöông maïi, veà caùc dòch vuï hoã trôï thöông maïi. Tuy nhieân, nhìn chung, hieän nay caùc DNCB XK cuûa Vieät Nam coøn thieáu vaø chöa tieáp caän ñöôïc vôùi nhieàu thoâng tin caàn thieát veà thò tröôøng ñieàu theá giôùi vaø trong nöôùc. Nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy do: - Thöù nhaát, caùc nhaø cung caáp thoâng tin chöa höôùng tôùi cung caáp nhöõng thoâng tin maø DN caàn. Thoâng tin coøn taûn maïn, chung chung, thieáu cuï theå, thieáu chuyeân saâu. - Thöù hai, do nhöõng haïn cheá veà voán, caùc DNCBÑ cuûa nöôùc ta khoâng theå ñuû ñieàu kieän ñeå ñaàu tö cho coâng taùc thoâng tin nhö ñaøo taïo caùn boä, ñaàu tö thieát bò thu thaäp, xöû lyù thoâng tin. - Thöù ba, Chính phuû vaãn chöa coù chính saùch, cô cheá thaät hieäu quaû vaø hôïp lyù ñeå hoã trôï DN nhöõng thoâng tin caàn thieát. Hieäp hoäi vaãn chöa theå hieän ñöôïc vai troø laø ñaàu moái cung caáp thoâng tin thò tröôøng cho hoäi vieân. Phaàn lôùn thoâng tin veà thò tröôøng XK maø caùc DNCBÑ XK thu thaäp ñöôïc laø thoâng qua moät soá trang WEB cuûa caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi (khoaûng 70%). Nhöõng trang WEB maø caùc DN thöôøng hay vaøo ñeå tìm hieåu thoâng tin veà XK, giaùcaû nhö: www.commodityindia.com, www.blonet.com, www.ipdgroup.com, Plantersnet.com, www.amberwoodtrading.com … 2.2.3.2. Khaû naêng phaân tích vaø döï baùo thò tröôøng XK Vôùi 90% saûn löôïng cheá bieán ñöôïc XK ra thò tröôøng theá giôùi, nhöng coâng taùc nghieân cöùu, döï baùo thò tröôøng cuûa caùc DNCBÑ Vieät Nam coøn raát thoâ sô, mang tính caûm quan ñôn thuaàn qua vieäc ñaùnh giaù tónh qua thoáng keâ veà taêng, giaûm doanh thu, lôïi nhuaän cuûa saûn phaåm. Caùc DN vaãn chöa chuù troïng tìm hieåu kyõ caùc thoâng tin veà khaùch haøng, thò tröôøng, ñoái thuû caïnh tranh (caùc DN nöôùc ngoaøi vaø trong nöôùc) qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. 45 ÔÛ moät soá ít DN, vieäc nghieân cöùu vaø döï baùo thò tröôøng XK ñöôïc thöïc hieän töông ñoái baøi baûn, khoa hoïc thoâng qua Phoøng Kinh doanh – xuaát nhaäp khaåu. Nhöng vôùi phaàn coøn laïi, nhöõng quyeát ñònh chuû yeáu ñöôïc ñöa ra töø söï hieåu bieát vaø döï baùo chuû quan cuûa caùc chuû DN. Raát nhieàu DN chöa quan taâm ñuùng möùc ñeán hoaït ñoäng nghieân cöùu thò tröôøng, thieáu nhanh nhaïy vaø naêng ñoäng ñeå naém baét kòp thôøi nhöõng cô hoäi khi phía baïn coù nhöõng ñieàu chænh veà chính saùch xuaát nhaäp khaåu. Vì vaäy, vieäc döï baùo thò tröôøng cuûa caùc DN thöôøng hay thieáu chính xaùc, thaäm chí ñöa ra keát quaû traùi ngöôïc vôùi thöïc teá dieãn ra. Chính töø thöïc traïng naøy maø ñoâi khi ñaõ ñaåy raát nhieàu DN ñi tôùi bôø vöïc phaù saûn, hoaëc trôû thaønh nhöõng DN laøm aên boäi tín. Ñoái vôùi caùc DNCBÑ XK, vieäc kyù keát hôïp ñoàng vôùi caùc nhaø nhaäp khaåu nöôùc ngoaøi thöôøng ñöôïc thöïc hieän vaøo cuoái naêm tröôùc ñoù, do ñoù neáu caùc DNCBÑ döï baùo khoâng chính xaùc veà thò tröôøng ôû thôøi ñieåm giao haøng thì seõ daãn ñeán hai tröôøng hôïp: hoaëc laø caùc DN ñaït ñöôïc lôïi nhuaän cao khi giaù ñieàu nhaân theá giôùi giaûm maïnh, vaø ngöôïc laïi caùc DN seõ loã lôùn moät khi giaù ñieàu nhaân theá giôùi taêng cao (ñieàu naøy seõ caøng ñuùng vôùi caùc DN khoâng coù kho nguyeân lieäu döï tröõ ñuû lôùn hoaëc thieáu voán thu mua). Coù theå noùi, söï aên neân laøm ra hay suïp ñoå cuûa DN phuï thuoäc raát nhieàu vaøo tính chính xaùc cuûa coâng taùc döï ñoaùn thò tröôøng. Chuùng ta coù theå xaùc minh ñieàu ñoù qua daãn chöùng sau: - Ngay töø giöõa naêm 2004, caùc DN ñaõ voäi kyù hôïp ñoàng baùn haøng cho caû naêm vôùi giaù cao nhaát cuõng chæ 4USD/kg, nhöng ñeán thôøi ñieåm giao haøng giaù ñaõ taêng voït leân treân 5 USD/kg. Vì vaäy, theo öôùc tính moãi ngaøy caùc DNCBÑ XK gaàn nhö ñaùnh rôi 300.000 USD. Ngoaøi ra, coøn coù DN phaûi chòu loã do khoâng coù nguyeân lieäu döï tröõ, giôø phaûi mua vôùi giaù cao, 15.000-16.000 ñoàng/kg. - Môùi ñaây, Coâng ty coå phaàn cheá bieán haøng XK Long An (Lafooco) ñaõ coù vaên baûn giaûi trình cuøng nhaø ñaàu tö nguyeân nhaân quí 1-2006 loã 6,2 tyû 46 ñoàng. Theo coâng ty, do aûnh höôûng cuûa naêm 2005 laø naêm nghieät ngaõ nhaát cuûa ngaønh ñieàu VN, sau khi caùc coâng ty ñaõ mua ñuû nguyeân lieäu thì giaù nhaân ñieàu giaûm lieân tuïc laøm caùc DN loã naêng. Traùi vôùi döï ñoaùn ban ñaàu cuûa DN vaø toaøn ngaønh ñieàu, raèng giaù nhaân ñieàu theá giôùi seõ taêng maïnh vaøo cuoái nieân vuï 2005- 2006, vì vaäy caùc DN ñaõ tranh thuû mua nguyeân lieäu ñaày ñuû vôùi giaù cao nhöng sau ñoù thì giaù nhaân ñieàu laïi giaûm lieân tuïc neân vieäc kyù keát hôïp ñoàng vaøo cuoái naêm 2005 ñaõ khoâng ñem laïi keát quaû nhö mong ñôïi, maø ngöôïc laïi ñaõ daãn ñeán tình traïng thua loã naëng neà ôû caùc DNCBÑ XK. Cuõng caàn phaûi noùi roõ, coù khoâng ít DN thuoäc ngaønh ñieàu Vieät Nam ñang saûn xuaát kinh doanh theo “quy trình ngöôïc” maø “boû queân” coâng taùc döï baùo cuûa mình. Moät nhaø kinh doanh haït ñieàu côõ lôùn töø nöôùc ngoaøi sang laøm vieäc taïi Vieät Nam thaáy thöïc traïng treân ñaõ phaûi thoát leân “Caùc oâng ñang ñi theo moät quy trình ngöôïc. Bình thöôøng trong kinh doanh ngöôøi ta laáy ñaàu ra ñeå ñieàu chænh ñaàu vaøo, coøn ôû ñaây cöù ñeán muøa vuï laø tranh nhau mua, giaù naøo cuõng mua, khoâng caàn bieát ñaàu ra coù baùn ñöôïc hay khoâng, lôøi loã theá naøo!” [15] 2.2.4. Naêng löïc khai thaùc thò tröôøng 2.2.4.1. Thò tröôøng theá giôùi Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngaønh ñieàu noùi chung vaø caùc DN XK ñieàu Vieät Nam noùi rieâng ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån raát ñaùng khích leä. So saùnh vôùi “hai ñoái thuû tröïc tieáp” cuûa Vieät Nam laø AÁn Ñoä vaø Braxin, cho thaáy saûn löôïng ñieàu nhaân XK cuûa nöôùc ta lieân tuïc taêng vaø coù toác ñoä phaùt trieån trong nhöõng naêm gaàn ñaây cao hôn hoï raát nhieàu. Ñaønh raèng noù laø keát quaû cuûa nhieàu yeáu toá, nhöng chuùng ta cuõng phaûi nhìn nhaän khaû naêng khai thaùc vaø môû roäng thò tröôøng cuûa caùc DNCBÑ nöôùc ta laø töông ñoái toát. 47 87.7 32.1 34.2 115.7 34.6 43.6 100.7 30.3 62.2 96.1 33.8 82.2 127 49.9 105.5 120 47.1 110 0 20 40 60 80 100 120 140 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Aán Ñoä Braxin Vieät Nam ÑVT: 1000 taán Nguoàn: Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa ngaønh ñieàu giai ñoaïn 2003- 2005, Vinacas [2] Sô ñoà 2-5: Ñieàu nhaân XK cuûa Aán Ñoä, Braxin, Vieät Nam Töø moät quoác gia chæ XK ñieàu thoâ vaøo nhöõng naêm tröôùc 1990, sau moät thôøi gian ngaén VN vôùi naêng löïc cheá bieán vaø khai thaùc thò tröôøng cuûa mình ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït baät veà thò phaàn trong toång khoái löôïng ñieàu nhaân XK cuûa theá giôùi. Vieät Nam cuõng ñaõ chieám ñöôïc thò phaàn thò tröôøng haït ñieàu khaù lôùn töø Aán Ñoä. Baûng 2-5: Thò phaàn ñieàu nhaân XK cuûa Vieät Nam vaø Aán Ñoä treân theá giôùi giai ñoaïn 1990 - 2005 Naêm Thò phaàn cuûa Vieät Nam (%) Thò phaàn cuûa Aán Ñoä (%)ä 1990 4 60 2000 20 55 2005 38 44 Nguoàn: Vinanet [34] Saûn phaåm ñieàu nhaân nöôùc ta ñaõ ñöôïc ñöa sang thò tröôøng cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi maø trong ñoù hôn 70% saûn löôïng xuaát vaøo caùc nöôùc phaùt trieån, 48 nhu caàu ñoøi hoûi cao, khaét khe nhö Myõ, UÙc, Haø Lan, Nhaät…Tuy nhieân, soá thò tröôøng caùc nöôùc coù söï bieán ñoäng leân xuoáng qua caùc naêm, ñieàu naøy cho thaáy naêng löïc khai thaùc vaø giöõ vöõng thò tröôøng cuûa caùc DNCBÑ VN chöa oån ñònh. Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Boä Thöông maïi, soá löôïng caùc quoác gia NK ñieàu cuûa VN coù nhöõng thôøi ñieåm taêng maïnh ñeán 43 quoác gia, nhöng cuõng coù thôøi ñieåm laïi giaûm suùt roõ reät. Baûng 2-6: soá löôïng caùc quoác gia NK ñieàu cuûa VN giai ñoaïn 1990 – 2005 Naê m 199 0(*) 19 95 200 0 20 01 200 2 20 03 200 4 2005 (**) Soá löôïn g 1 7 15 27 28 43 36 39 Nguoàn: www.mot.gov.vn [41] (*) Soá lieäu ñöôïc thu thaäp rieâng töø www.agroviet.gov.vn (**) Soá lieäu döï kieán Trong soá nhöõng thò tröôøng XK, thò tröôøng Myõ ñaõ ñöôïc caùc DN nöôùc ta khai thaùc raát maïnh. Tröôùc naêm 2002, khi noùi tôùi XK nhaân ñieàu laø ngöôøi ta nghó ngay ñeán thò tröôøng Trung Quoác, vì phaàn lôùn nhaân ñieàu Vieät Nam baùn cho thò tröôøng naøy. Nhöng töø naêm 2002, thò tröôøng Myõ ñaõ vöôït qua Trung Quoác vaø caøng ngaøy caøng chieám tyû troïng cao. Döôùi ñaây laø bieåu ñoà minh hoïa cho söï taêng tröôûng veà thò phaàn XK nhaân ñieàu Vieät Nam taïi thò tröôøng Myõ. 49 33 41 20 22 21 20 26 17 18 32 25 25 0% 20% 40% 60% 80% 100% Naêm 2001 Naêm 2003 Naêm 2005 Thò tröôøng khaùc EU Trung Quoác Hoa Kyø Nguoàn: Vinacas [2] Sô ñoà 2-6: Thò phaàn XK nhaân ñieàu VN taïi caùc quoác gia qua caùc naêm 2001, 2003 vaø 2005 Tuy nhieân, theo nhaän ñònh cuûa Hieäp hoäi Caây ñieàu Vieät Nam, ngaønh ñieàu Vieät Nam ñang vaø seõ gaëp nhöõng khoù khaên trong vieäc phaùt trieån thò tröôøng, ñaåy maïnh XK vì nhöõng lyù do sau: - Thöù nhaát, khaùch haøng ôû caùc nöôùc phaùt trieån ngaøy caøng ñoøi hoûi khaét khe veà chaát löôïng, ñaëc bieät laø veä sinh an toaøn thöïc phaåm... Hoï ñaõ vaø seõ quan taâm “taän goác” vieäc saûn xuaát haït ñieàu nhö nhaø xöôûng, coâng ngheä, thieát bò, heä thoáng quaûn lyù toaøn dieän cuûa DNCBÑ. - Thöù hai, ôû caùc nöôùc NK ñieàu Vieät Nam, caùc hieäp hoäi, DN ñang döïng leân haøng raøo kyõ thuaät vaø caùc luaät leä raát khaét khe nhaèm baûo hoä hoï vaø gaây baát lôïi cho vieäc XK cuûa ta veà soá löôïng vaø giaù caû haøng hoùa. - Thöù ba, vôùi toác ñoä phaùt trieån quaù nhanh veà saûn löôïng ñieàu cuûa Vieät Nam vaø moät soá nöôùc chaâu Phi seõ coù theå gaây ra tình traïng cung vöôït caàu treân thò tröôøng caùc nöôùc baéc Myõ vaø chaâu AÂu. - Thöù tö, 90% ñieàu cuûa Vieät Nam ñöôïc daønh cho XK, chæ nhöõng saûn phaåm khoâng ñuû tieâu chuaån XK môùi tieâu thuï noäi ñòa. Nhö vaäy söï soáng coøn cuûa 50 hôn 100 DN Vieät Nam vaø ngöôøi troàng ñieàu hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo thò tröôøng ñieàu theá giôùi, neân khoâng theå coù söï oån ñònh. Veà phía caùc DN, soá DN aùp duïng thöông maïi ñieän töû coøn quaù ít, hieän chæ coù khoaûng 16% DN coù website, trong ñoù 9% tham gia coù tính chaát phong traøo, coøn laïi 84% DN chöa tham gia, chöa bieát söû duïng (trong khi coâng ngheä thoâng tin vaø thöông maïi ñieän töû laø coâng cuï giuùp cho chi phí gia nhaäp thò tröôøng theá giôùi ngaøy caøng giaûm). Caùc DNCBÑ nöôùc ta thöôøng löïa choïn thò tröôøng XK saûn phaåm theo caùch phaûn öùng laïi vôùi thò tröôøng, thaáy cô hoäi cuûa thò tröôøng naøo haáp daãn thì taäp trung vaøo thò tröôøng ñoù. Tình traïng phoå bieán dieãn ra laø caùc DN khoâng chuû ñoäng tham gia vaø ñaàu tö vaøo caùc hoaït ñoäng xuùc tieán thöông maïi, tieáp caän vôùi thò tröôøng ñeå choïn ra cho mình moät thò tröôøng phuø hôïp, ñeå töø ñoù coù keá hoaïch thaâm nhaäp, giöõ vöõng hay môû roäng thò tröôøng. Ña soá caùc nhaø maùy cheá bieán haït ñieàu cuûa Vieät Nam coù quy moâ vöøa vaø nhoû neân ñaõ haïn cheá taàm hoaït ñoäng vaø maïng löôùi phaân phoái. Nhieàu DN vaãn baùn saûn phaåm cuûa mình thoâng qua caùc nhaø moâi giôùi, caùc trung gian thöông maïi maø chöa baùn saûn phaåm tröïc tieáp ñeán khaùch haøng. 2.2.4.2. Thò tröôøng trong nöôùc Nhieàu naêm qua, Caùc DNCBÑ VN gaàn nhö chæ laøm moãi moät vieäc laø boùc taùch töø haït ñieàu thoâ ra nhaân ñeå ñoùng thuøng XK maø queân ñi thò tröôøng roäng lôùn trong nöôùc vôùi 80 trieäu daân1. Gaàn ñaây, xu höôùng quay trôû laïi thò tröôøng noäi ñòa cuûa caùc DN ñaõ coù daáu hieäu taêng leân. Thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm töø nhaân ñieàu trong nöôùc ñöôïc caûi thieän roõ reät, söùc mua taêng nhanh vaø hieän phaàn lôùn caùc sieâu thò coù baùn caùc saûn phaåm cheá bieán töø nhaân haït ñieàu. Theo öôùc tính, coù khoaûng 7% ñieàu nhaân ñöôïc cheá bieán ñeán saûn phaåm cuoái cuøng ñöôïc tieâu thuï taïi thò tröôøng noäi ñòa, vaø muïc tieâu saép tôùi cuûa ngaønh cheá 51 bieán ñieàu laø ñöa tyû troïng saûn phaåm cheá bieán töø ñieàu nhaân tieâu thuï trong nöôùc leân ít nhaát 10% [20], khoaûng 1.000 – 1.200 taán ñieàu nhaân moãi naêm. Heä thoáng keânh phaân phoái cuûa caùc DNCBÑ nöôùc ta vaãn chöa ñöôïc thieát laäp baøi baûn vaø chuû yeáu laø vaãn baùn saûn phaåm ñieàu cuûa moät soá ít DN thoâng qua caùc sieâu thò. Tuy thò tröôøng noäi ñòa haáp daãn caùc DNCBÑ nhöng khoâng phaûi DN naøo cuõng laøm ñöôïc. Hieän nay, phaàn lôùn caùc nhaø maùy cheá bieán haït ñieàu cuûa VN coù quy moâ voán nhoû, saûn xuaát keát hôïp giöõa cô khí vaø thuû coâng, neân haàu heát chæ laøm coâng vieäc cheû haït ñieàu thoâ ra ñeå laáy nhaân vaø XK. Coù raát ít DN ñaàu tö vaøo vieäc ña daïng hoaù caùc saûn phaåm ñieàu vì hai lyù do sau: saûn phaåm nhaân ñieàu vaø coù nhu caàu raát lôùn treân thò tröôøng caùc nöôùc vaø khaû naêng mang laïi lôïi nhuaän ñoät bieán laø lôùn; ñeå ña daïng hoaù saûn phaåm caàn phaûi ñaàu tö voán nhieàu nhöng lôïi nhuaän mang laïi thì ít bieán ñoäng maïnh. 2.2.5. Naêng löïc taøi chính “Maïnh vì gaïo, baïo vì tieàn”. Noùi ñeán kinh doanh, khoâng theå khoâng noùi ñeán voán. Rieâng ñoái vôùi caùc DNCBÑ XK thì voán döï tröõ ñeå thu mua ñieàu vaøo moãi muøa vuï (töø thaùng 3 ñeán thaùng 6 haøng naêm) laø yeáu toá quyeát ñònh ñeán hoaït ñoäng cuûa DN trong caû naêm. Vì vaäy, trong phaïm vi ñeà taøi naøy xin ñöôïc ñeà caäp ñeán hai boä phaän cô baûn cuûa voán, ñoù laø: Quy moâ voán vaø Voán huy ñoäng. Sau cuøng, ñeå ñaùnh giaù veà hieäu quaû hoaït ñoäng saûn xuaát - kinh doanh cuûa caùc DNCBÑ, chæ soá ROE vaø ROS seõ ñöôïc ñem ra ñeå phaân tích. 2.2.5.1. Quy moâ voán Cho tôùi hieän nay vaãn chöa coù söï khaûo saùt hay thoáng keâ cuï theå naøo veà quy moâ voán cuûa caùc DNCBÑ, neân raát khoù ñeå ñöa ra soá lieäu cuï theå veà quy moâ voán cuûa caùc DN naøy. Tuy nhieân, treân cô sôû danh saùch 20 DN XK ñieàu nhaân lôùn nhaát Vieät Nam naêm 2005 cuûa Vinacas ñöa ra, ñeà taøi seõ lieät keâ soá lieäu veà voán 52 ñieàu leä cuûa nhöõng DN naøy nhaèm giuùp chuùng ta coù caùi nhìn töông ñoái veà thöïc traïng voán cuûa caùc DNCBÑ nöôùc ta. Baûng 2-7: Voán ñieàu leä cuûa 20 DNCBÑ XK lôùn nhaát VN naêm 2005 ST T Teân Doanh nghieäp Saûn löôïng cheá bieán (1000 taán) Kim ngaïch XK (Trieäu USD) Voán ñieàu leä (*) (Tyû ñoàng) 1 Cty XK NS Ninh Thuaän(a) 40 43 - 2 Cty Donafoods(a) 40 41 54 3 Cty TNHH Olam Vieät Nam(c) 20 50 35 4 Cty Lafooco(a) 20 46 38 5 Cty vaät tö toång hôïp Phuù Yeân(a) 30 38 27 6 Cty CB & XK Bình Thuaän (a) 18 20 - 7 Cty NSTP XK Taân An (b) 12 25 29 8 Cty TNHH Nhaät Huy (b) 13 20 27,5 9 Cty Vinalimex(a) 12 20 25 10 Cty TNHH Myõ Leä (b) 10 11 25 11 Cty BIMICO Taây Ninh (b) 10 10 - 12 Cty VINAFIMEX Bình Phöôùc (a) 07 10 27 13 Cty TNHH Thuaän Kieàu (b) 08 09 15 14 Cty Toaøn Lôïi (b) 03 09 18 15 Cty TNHH Thaéng Lôïi (b) 06 08 15 16 Cty CP XNK NS 722 (a) 07 06 - 17 Xí nghieäp CB Ñieàu Dieân Phuù (a) 05 06 - 18 Cty CP Laïng Sôn (b) 03 08 13,5 53 19 Cty CP TP Laâm Ñoàng (a) 05 05 12 20 Cty Daàu Thöïc Vaät Caùt Laân (a) 04 03 - 21 Toång soá 273 388 Trong ñoù: (a) laø thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc hoaëc coù voán ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc (b) laø thuoäc sôû höõu tö nhaân (c) laø thuoäc sôû höõu nöôùc ngoaøi (*) Soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø caùc WEBSITE cuûa DN, caùc nguoàn khaùc vaø ñöôïc laøm troøn soá Theo baùo caùo tình hình hoaït ñoäng ngaønh ñieàu (giai ñoaïn 2003 – 2005) cuûa Vinacas, tính ñeán ngaøy 01/01/2006, caû nöôùc coù khoaûng 102 DNCBÑ XK vaø raát nhieàu cô sôû cheá bieán nhoû thuoäc quaûn lyù cuûa hoä gia ñình. Neáu caên cöù vaøo baûng soá lieäu treân thì quy moâ voán trung bình cuûa moãi DN trong soá 20 DN treân laø 25,4 tyû ñoàng, coù theå noùi ñaây laø soá voán töông ñoái yeáu neáu ñöôïc tính cho nhöõng DN ñöôïc xem laø ñaàu ñaøn cuûa ngaønh vôùi coâng suaát cheá bieán trung bình khoaûng 13,65 nghìn taán nguyeân lieäu / naêm. Söï yeáu keùm treân seõ deã daøng nhaän thaáy neáu chuùng ta laøm pheùp so saùnh töông ñoái veà qui moâ voán so vôùi caùc DNCBÑ cuûa AÁn Ñoä, caùc DNCBÑ AÁn Ñoä chæ coù coâng suaát cheá bieán trung bình khoaûng 1000 taán nguyeân lieäu / naêm (nghóa laø moãi DNCBÑ nöôùc ta coù coâng suaát cheá bieán gaáp hôn 10 laàn moãi DNCBÑ AÁn Ñoä), nhöng qui moâ voán trung bình cuûa caùc DNCBÑ AÁn Ñoä laø khoaûng 7 trieäu Rupee (töông ñöông 3,15 tyû ñoàng). Neáu caên cöù theo Nghò ñònh cuûa Chính phuû soá 90/2001/NÑ-CP ban haønh ngaøy 23-11-2001ñeà caäp ñeán khaù