Luận văn Tìm kiếm rủi ro trong thanh toán xuất khẩu theo phương thức tín dụng chứng từ tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

LÔØI CAM ÑOAN Toâi cam ñoan luaän vaên naøy laø do baûn thaân töï nghieân cöùu vaø thöïc hieän theo söï höôùng daãn khoa hoïc cuûa Tieán Só Leâ Thaønh Laân. Caùc thoâng tin, soá lieäu ñeå thöïc hieän ñeà taøi chuû yeáu laáy töø tö lieäu cuûa moät soá ngaân haøng, töø nguoàn Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø töø moät soá taïp chí chuyeân ngaønh. Toâi hoaøn toaøn chòu traùch nhieäm veà tính phaùp lyù quaù trình nghieân cöùu khoa hoïc cuûa luaän vaên naøy. Tp. Hoà Chí Minh, ngaøy 03 thaùng 02 naêm 2010 Ngöôøi cam ñoan Leâ Töôøng Vy MUÏC LUÏC DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, SÔ ÑOÀ & BIEÅU ÑOÀ DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT PHAÀN MÔÛ ÑAÀU CHÖÔNG 1: LYÙ LUAÄN CHUNG VEÀ PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ VAØ RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN XUAÁT KHAÅU THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ ............................................................................. 1 1.1 Giôùi thieäu veà phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø .......................... 1 1.1.1 Khaùi nieäm veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø ............................... 1 1.1.1.1 Xeùt töø goùc ñoä ngaân haøng: ............................................................... 1 1.1.1.2 Xeùt töø goùc ñoä thöông maïi quoác teá: ................................................ 2 1.1.1.3 Ñònh nghóa veà thö tín duïng (theo ñieàu 2 UCP 600) ....................... 3 1.1.2 Caùc beân tham gia giao dòch theo phöông thöùc Tín duïng chöùng töø . ......................................................................................................... 3 1.1.3 Nhöõng quy ñònh quoác teá ñieàu chænh phöông thöùc tín duïng chöùng töø ...................................................................................................... 5 1.1.4 Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn tín duïng chöùng töø ........................ 5 1.1.4.1 Giai ñoaïn môû L/C (Issuance phase) ............................................... 6 1.1.4.2 Giai ñoaïn thöïc hieän L/C (utilization phase) .................................. 7 1.2 Phaân loaïi L/C .................................................................................................... 8 1.2.1 Phaân loaïi theo nghóa vuï vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi môû L/C ......... 8 1.2.2 Phaân loaïi theo thôøi haïn thanh toaùn ................................................ 9 1.2.3 Phaân loaïi theo coâng duïng ............................................................... 9 1.3 Caùc ruûi ro trong nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ......................................................................................................... 13 1.3.1 Khaùi nieäm veà ruûi ro ...................................................................... 13 1.3.2 Rủi ro trong nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phương thức tín dụng chứng từ ........................................................................... 14 1.3.2.1 Ruûi ro quoác gia .............................................................................. 14 1.3.2.2 Rủi ro tín dụng ............................................................................... 16 1.3.2.3 Ruûi ro hoái ñoaùi .............................................................................. 16 1.3.2.4 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía nhaø xuaát khaåu .................................... 17 1.3.2.5 Ruûi ro do nhaø nhaäp khaåu .............................................................. 17 1.3.2.6 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng ........................................... 18 1.4 Caùc nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø: ........................................................................... 20 1.5 Baøi hoïc kinh nghieäm trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi ngaân haøng nöôùc ngoaøi ............................................................ 20 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN XUAÁT KHAÅU THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM ..................................................................... 26 2.1 Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu................................................................... 26 2.1.1 Tình hình chung cuûa caû nöôùc ........................................................ 26 2.1.2 Moät soá thaønh töïu trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ................................................ 29 2.1.3 Nhöõng maët haïn cheá trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ................................................. 30 2.2 Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc Ngaân Haøng Thöông Maïi Vieät Nam ............................... 32 2.2.1 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng thoâng baùo L/C .................. 33 2.2.2 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng xuaát trinh chöùng töø ........... 35 2.2.2.1 Ruûi ro ngay trong nhöõng ñieàu khoaûn, ñieàu kieän cuûa L/C ........... 35 2.2.2.2 Ruûi ro ngaân haøng phaùt haønh ......................................................... 38 2.2.2.3 Ruûi ro quoác gia, ruûi ro phaùp lyù ..................................................... 40 2.2.3 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng thanh toaùn ......................... 43 2.2.4 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng xaùc nhaän L/C .................... 44 2.2.5 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng chieát khaáu chöùng töø .......... 45 2.2.5.1 Nhöõng ruûi ro maø ngaân haøng chieát khaáu phaûi ñoái maët: ................ 45 2.2.5.2 Ruûi ro khi ngaân haøng xaùc nhaän hoaëc ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh thöïc hieän chieát khaáu/thanh toaùn chöùng töø baát hôïp leä hoaëc giaû maïo maø khoâng ñöôïc Ngaân haøng phaùt haønh/Ngöôøi môû L/C chaáp nhaän ............................................................................................... 46 2.3 Nguyeân nhaân gaây ruûi ro cho NHTM Vieät Nam trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø ....................................................................................................... 47 2.3.1 Do chính baûn thaân caùc NHTM Vieät Nam .................................... 47 2.3.2 Do caùc ñoanh nghieäp xuaát khaåu Vieät Nam ................................. 48 2.3.3 Do moâi tröôøng kinh teá chính trò .................................................... 49 2.3.4 Do söï ñoäc toân cuûa ñoàng Ñoâ la Myõ trong thanh toaùn xuaát khaåu ôû Vieät Nam ....................................................................................... 49 CHÖÔNG 3: MỘT SỐ GIAÛI PHAÙP HAÏN CHEÁ RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN XUAÁT KHAÅU THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TẠI CAÙC NHTM VIỆT NAM ....................................................................................... 53 3.1 Giaûi phaùp ñoái vôùi baûn thaân caùc ngaân haøng ................................................. 54 3.1.1 Laäp quyõ döï phoøng ruûi ro tín duïng cho nhöõng khoaûn taøi trôï xuaát khaåu: .............................................................................................. 54 3.1.2 Sang chuyeån ruûi ro ........................................................................ 55 3.1.3 Söû duïng caùc nghieäp vuï phaùi sinh ñeå haïn cheá ruûi ro tyû giaù ......... 57 3.1.4 Môû roäng quan heä ñaïi lyù ................................................................ 60 3.1.5 Thaét chaët quan heä khaùch haøng, höôùng daãn, tö vaán vaø hoã trôï nghieäp vuï nhaèm taêng cöôøng thu huùt khaùch haøng thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá thöïc hieän thanh toaùn ................................................ 60 3.1.6 Phaùt trieån coâng taùc thu thaäp, löu tröõ, phaân tích thoâng tin vaø döï baùo, phoøng ngöøa ruûi ro ................................................................. 63 3.1.7 Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï, thaùi ñoä laøm vieäc cuûa nhaân vieân .. 65 3.1.8 Ñoåi môùi coâng ngheä vaø hoaøn thieän quy trình nghieäp vuï .............. 66 3.1.8.1 Ñoåi môùi coâng ngheä ....................................................................... 66 3.1.8.2 Hoaøn thaønh quy trình nghieäp vuï................................................... 67 3.2 Những số kiến nghị tầm vĩ moâ ñeå phaùt trieån thanh toaùn xuaát khaåu qua ngaân haøng ................................................................................................................ 70 3.2.1 Nhöõng kieán nghò ñoái vôùi nhaø nöôùc ............................................... 70 3.2.2 Kieán nghò ñoái vôùi ngaân haøng nhaø nöôùc ........................................ 72 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG, SÔ ÑOÀ & BIEÅU ÑOÀ Trang Sô ñoà 1.1: Quy trình môû L/C 6 Sô ñoà 1.2: Quy trình thöïc hieän vaø thanh toaùn L/C 7 Baûng 2.1: Caùc ngaân haøng ñang hoaït ñoäng taïi Vieät Nam 30-31 Bieåu ñoà 2.1 : Kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam töø 2006-2009 26 Bieåu ñoà 2.2: Doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc NHTM Vieät Nam ôû TP. Hoà Chí Minh töø 2006-2009 28 Bieåu ñoà 2.3: Tyû leä ruûi ro trong quaù trình taùc nghieäp cuûa caùc NHTM Vieät Nam ôû TP. Hoà Chí Minh trong thanh toaùn xuaát khaåu 33 DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT B/L : Bill of lading – vaän ñôn ñöôøng bieån ICC : International Chamber of Commerce – Phoøng Thöông Maïi Quoác teá ISBP : International standard banking practice – Quy taéc thöïc haønh ngaân haøng chuaån quoác teá L/C : Letter of credit – tín duïng thö NH : Ngaân haøng NHTM : Ngaân haøng thöông maïi SWIFT : Society for Worldwide Interbank Finance Telecommunication – Heä thoáng truyeàn tin ñieän töû lieân ngaân haøng UCP : Uniform Customs and Practice for documentary credit – Quy taéc vaø thöïc haønh thoáng nhaát tín duïng chöùng töø XK : Xuaát khaåu XNK : Xuaát nhaäp khaåu i PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Ñoái vôùi theá giôùi, Vieät Nam laø moät nöôùc ñang phaùt trieån, do ñoù khoâng ngöøng ñoåi môùi vaø phaùt trieån laø haønh ñoäng caáp thieát ñeå ruùt ngaén khoaûng caùch tuït haäu. Naêm 1986, thôøi kyø ñoåi môùi cuûa Vieät Nam baét ñaàu, chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng. Trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia, xuaát nhaäp khaåu ñöôïc quan taâm haøng ñaàu, trong ñoù xuaát khaåu laø muïc tieâu cuûa taêng tröôûng. Töø khi ñoåi môùi ñeán nay, kinh teá Vieät Nam khoâng ngöøng phaùt trieån, kim ngaïch xuaát khaåu khoâng ngöøng gia taêng. Kim ngaïch xuaát khaåu gia taêng keùo doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi gia taêng theo. Caùc ngaân haøng khoâng chæ giuùp caùc doanh nghieäp xuaát khaåu hoaøn taát khaâu thanh toaùn, thöïc hieän giaù trò kinh doanh moät caùch thuaän lôïi maø coøn hoã trôï ñaéc löïc doanh nghieäp trong vieäc taøi trôï voán cuõng nhö haïn cheá ruûi ro trong kinh doanh. Hai beân mua baùn caàn coù nhöõng phöông thöùc thanh toaùn phuø hôïp, thuaän tieän cuõng nhö an toaøn. Coù raát nhieàu phöông thöùc thanh toaùn phoå bieán nhö: nhôø thu (collection), ñoåi chöùng töø traû tieàn (CAD), ghi soå (open-account), tín duïng chöùng töø,… Trong ñoù, phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø ñöôïc söû duïng roäng raõi, an toaøn vì coù söï cam keát traû tieàn cuûa moät ngaân haøng. Phöông thöùc thanh toaùn naøy ñaõ phoå bieán treân theá giôùi töø laâu nhöng ñoái vôùi ña soá caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam thì noù vaãn coøn töông ñoái môùi vì trong thôøi kyø keá hoaïch hoùa taäp trung thì nhieäm vuï thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu thuoäc veà ñoäc quyeàn cuaû ngaân haøng Ngoaïi Thöông Vieät Nam. Vì vaäy, khoâng ít ruûi ro ñaõ phaùt sinh do söï thieáu am töôøng veà thoâng leä quoác teá cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. ii Hôn nöõa, khi hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá theá giôùi, caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam phaûi ñoái ñaàu vôùi söï caïnh tranh cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi daøy daïn kinh nghieäm, coâng ngheä hieän ñaïi vaø dòch vuï ña daïng. Do ñoù, ñeå giaûm thieåu ruûi ro ñoàng thôøi naâng cao naêng löïc caïnh tranh, chaát löôïng dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu, caùc ngaân haøng thuông maïi caàn xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro coù theå gaëp vaø ñeà ra nhöõng giaûi phaùp xöû lyù thích hôïp. Ñoù chính laø lyù do ñeå toâi choïn ñeà taøi “Ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam” laøm luaän vaên Cao hoïc kinh teá cuûa mình. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu Vieäc nghieân cöùu ñeà taøi naøy nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu sau: Thöù nhaát, ñieàu tra veà thöïc traïng dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, nhöõng maët ñaït ñöôïc vaø nhöõng haïn cheá. Thöù hai, xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro trong thanh toaùn haøng xuaát theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Thöù ba, treân cô sôû xaùc ñònh vaø phaân tích nhöõng ruûi ro ñeå tìm ra nhöõng giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro vaø naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. 3. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi chæ taäp trung nghieân cöùu dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam trong thôøi kyø ñoåi môùi vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeå thöïc hieän muïc tieâu nghieân cöùu, luaän vaên naøy ñaõ söû duïng phöông phaùp duy vaät bieän chöùng duy vaät lòch söû ñeå luaän giaûi caùc vaán ñeà lieân quan. Beân caïnh ñoù, caùc phöông phaùp nghieân cöùu sau ñaõ ñöôïc söû duïng: iii Phöông phaùp thoáng keâ: Thu thaäp vaø xöû lyù thoâng tin qua hai nguoàn:  Duøng döõ lieäu baùo caùo noäi boä ngaønh ngaân haøng, chöùng töø cuûa Ngaân haøng nhaø nuôùc, moät soá ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam vaø moät soá taøi lieäu hoäi thaûo cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi.  Duøng döõ lieäu ngoaïi ngaønh thu thaäp töø taøi lieäu nghieäp vuï cuûa phoøng thöông maïi quoác teá (ICC), caùc nguoàn saùch baùo, caùc phöông tieän truyeàn thoâng, thoâng tin thöông maïi, caùc toå chöùc, hieäp hoäi. Phöông phaùp toång hôïp: Saøng loïc vaø ñuùc keát töø thöïc tieãn vaø lyù luaän ñeå ñeà ra giaûi phaùp vaø böôùc ñi nhaèm thöïc hieän muïc tieâu nghieân cöùu. 5. Keát caáu cuûa luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän thì luaän vaên bao goàm 3 chöông: Chöông 1: Lyù luaän chung veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø vaø ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø Chöông 2: Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. Chöông 3: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. 1 LYÙ LUAÄN CHUNG VEÀ PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ VAØ RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN XUAÁT KHAÅU THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ CHÖÔNG 1 1.1 Giôùi thieäu veà phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø 1.1.1 Khaùi nieäm veà phöông thöùc tín duïng chöùng töø 1.1.1.1 Xeùt töø goùc ñoä ngaân haøng: Tín duïng chöùng töø (Documentary credit) laø moät hình thöùc baûo laõnh thanh toaùn, moät daïng taøi trôï baèng “chöõ kyù”. Theo chuaån möïc nghieäp vuï ngaân haøng ôû caùc nöôùc tieân tieán, tín duïng chöùng töø ñöôïc xeáp vaøo “khoaûn nôï/nghóa vuï döï phoøng” (contingent liability) vaø thöôøng ñöôïc haïch toaùn ngoaïi baûng vì doøng tieàn chæ thöïc söï phaùt sinh vaøo cuoái quy trình nghieäp vuï. Tín duïng chöùng töø laø moät phöông thöùc thanh toaùn trong thöông maïi quoác teá. Ñoù laø moät cam keát thanh toaùn khi xuaát trình chöùng töø phuø hôïp quy ñònh, moät cam keát thanh toaùn chaéc chaén, khoâng huûy ngang vaø coù ñieàu kieän cuûa ngaân haøng döïa treân yeâu caàu cuûa khaùch haøng (beân mua) daønh cho ngöôøi thuï höôûng (beân baùn). Tính chaéc chaén theå hieän qua uy tín cao cuûa ngaân haøng ñuû khaû naêng thöïc hieän cam keát. Tính ñieàu kieän theå hieän qua moät loaït caùc ñieàu khoaûn baèng vaên baûn - maø ngöôøi thuï höôûng phaûi thöïc hieän ñeå ñöôïc thanh toaùn - ñöôïc cuï theå hoùa qua vieäc xuaát trình chöùng töø phuø hôïp. Trong tín duïng chöùng töø, khi ñöa ra cam keát coù ñieàu kieän, ngaân haøng tuy ñaûm baûo chaéc chaén seõ thöïc hieän nghóa vuï thanh toaùn cuûa mình nhöng beân thuï höôûng khoâng chaéc chaén ñaùp öùng ñöôïc ñieàu kieän quy ñònh. Do vaäy, cam keát cuûa 2 ngaân haøng seõ mang tính döï phoøng (contingent), hay coøn goïi laø moät khoaûn nôï (khoaûn phaûi traû döï phoøng). 1.1.1.2 Xeùt töø goùc ñoä thöông maïi quoác teá: Ngaøy nay tín duïng chöùng töø ñaõ trôû thaønh phöông thöùc thanh toaùn quoác teá thoâng duïng do coù nhöõng öu ñieåm so vôùi caùc phöông thöùc thanh toaùn khaùc nhö an toaøn hôn, tieän lôïi hôn vaø khaù thích hôïp vôùi moâi tröôøng kinh doanh quoác teá hieän nay, duø phöông thöùc naøy khoâng phuû ñònh caùc phöông thöùc khaùc. Ñeå hieåu ñöôïc baûn chaát vaø ích lôïi cuûa tín duïng chöùng töø, ta haõy nhìn nhöõng ruûi ro trong giao dòch ngoaïi thöông nhö söï thieáu tin caäy vaø khan hieám thoâng tin veà uy tín vaø quy moâ kinh doanh, naêng löïc taøi chính, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cuûa ñoái taùc, moâi tröôøng kinh doanh cuûa hoï, nhöõng hieåm nguy khi vaän chuyeån haøng hoùa ñi xa… Ñoù laø chöa keå nhöõng khaùc bieät veà taäp quaùn thöông maïi, veà luaät leä aùp duïng, veà ñoàng tieàn thanh toaùn vaø nhöng thay ñoåi baát thöôøng veà quy ñònh quaûn lyù ngoaïi hoái ôû moãi quoác gia trong töøng thôøi kyø. Caùc phöông thöùc thanh toaùn quoác teá khaùc nhö ÖÙng tröôùc, Ghi soå, Nhôø thu (trôn hoaëc keøm chöùng töø) ñeàu coù chung moät lo ngaïi caûn trôû giao dòch, ñoù laø loøng tin cuaû ngöôøi baùn vaøo cam keát thanh toaùn cuûa ngöôøi mua, vaø loøng tin cuûa ngöôøi mua vaøo vieäc ngöôøi baùn giao haøng ñuùng haïn vaø ñuùng theo yeâu caàu. Vì nghi ngôø nhau maø nhieàu giao dòch bò boû qua ñaùng tieác. Theo söï uûy nhieäm cuûa ngöôøi mua, ngaân haøng thöïc hieän phöông thöùc tín duïng chöùng töø yeâu caàu beân baùn xuaát trình cho ngaân haøng caùc giaáy tôø chöùng minh ñaõ giao haøng ñuùng quy ñònh, vaø khi ñoù beân baùn chaéc chaén seõ ñöôïc thanh toaùn. Nhöõng ñieàu kieän theå hieän thaønh chöùng töø coù theåõ ñöôïc thoaû thuaän tröôùc trong hôïp ñoàng thöông maïi quoác teá do caùc beân kyù keát vaø ñöôïc phaûn aûnh cuï theå trong vaên baûn cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng, ñöôïc goïi laø thö tín duïng. 3 Veà baûn chaát, thö tín duïng laø moät cam keát thanh toaùn coù ñieàu kieän cuûa ngaân haøng (Conditional Bank Undertaking of Payment). Baûn chaát naøy khaúng ñònh naêm ñaëc ñieåm quan troïng cuaû thö tín duïng, laø: - moät cam keát khoâng huûy ngang cuûa ngaân haøng - cam keát thanh toaùn. - cam keát nhaân danh ngöôøi uûy nhieäm. - cam keát cho beân thöù ba (khoâng phaûi cho ngöôøi uûy nhieäm) - cam keát coù ñieàu kieän, phuï thuoäc vaøo vieäc beân thöù ba ñaùp öùng ñuùng, ñaày ñuû caùc ñieàu kieän quy ñònh. 1.1.1.3 Ñònh nghóa veà thö tín duïng (theo ñieàu 2 UCP 600) Tín duïng (credit) laø baát cöù moät söï thoûa thuaän naøo, duø ñöôïc moâ taû hoaëc ñaët teân nhö theá naøo, khoâng theå huyû boû vaø theo ñoù laø moät söï cam keát cuûa Ngaân haøng phaùt haønh (issuing bank) ñeå thanh toaùn (honor) khi ngöôøi thuï höôûng cuûa tín duïng (beneficary) xuaát trình chöùng töø phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän vaø ñieàu khoaûn cuûa tín duïng, vôùi caùc ñieàu khoaûn coù theå aùp duïng cuûa boä quy taéc naøy vaø vôùi thöïc haønh ngaân haøng theo tieâu chuaån quoác teá. Thanh toaùn ôû ñaây coù nghóa laø: (i) traû tieàn ngay khi xuaát trình, (ii) traû tieàn theo cam keát traû sau vaøo ngaøy ñaùo haïn vaø (iii) chaáp nhaän hoái phieáu do ngöôøi thuï höôûng kyù phaùt vaø thanh toaùn vaøo ngaøy ñaùo haïn. Tín duïng chöùng töø laø phöông thöùc thanh toaùn döïa treân thö tín duïng (letter of credit – L/C) 1.1.2 Caùc beân tham gia giao dòch theo phöông thöùc Tín duïng chöùng töø Thoâng thöôøng thì coù boán beân lieân quan sau ñaây trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø: Ngöôøi xin môû thö tín duïng (applicant): laø nhaø nhaäp khaåu, ngöôøi mua haøng hoùa vaø coù nhu caàu thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø. 4 Ngaân haøng phaùt haønh thö tín duïng (Issuing bank): laø ngaân haøng phuïc vuï nhaø nhaäp khaåu, môû L/C vaø ñaûm nhaän vieäc thanh toaùn theo yeâu caàu cuûa nhaø nhaäp khaåu. Ngöôøi höôûng lôïi thö tín duïng (Beneficiary): laø nhaø xuaát khaåu, ngöôøi baùn haøng hoùa hoaëc coù theå laø ngöôøi khaùc do nhaø xuaát khaåu chæ ñònh – seõ nhaän tieàn thanh toaùn. Ngaân haøng thoâng baùo thö tín duïng (Advising bank): thöôøng laø ñaïi lyù hoaëc chi nhaùnh cuûa ngaân haøng môû thö tín duïng coù truï sôû taïi nöôùc xuaát khaåu. Ngaân haøng naøy coù nhieäm vuï xaùc thaät L/C vaø thoâng baùo L/C ñeán cho ngöôøi höôûng lôïi. Ngoaøi ra, coøn coù caùc ñoái töôïng lieân quan khaùc nhö: - Ngaân haøng xaùc nhaän (Confirming bank): laø ngaân haøng töï chòu traùch nhieäm lieân ñôùi cuøng ngaân haøng môû thö tín duïng baûo ñaûm vieäc traû tieàn cho ngöôøi xuaát khaåu trong tröôøng hôïp ngaân haøng môû thö tín duïng khoâng coù khaû naêng thanh toaùn, chæ xuaát hieän khi coù yeâu caàu cuûa nhaø xuaát khaåu. Ñaây thöôøng laø moät ngaân haøng lôùn, coù uy tín treân thò tröôøng quoác teá. - Ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh (Nominated bank): thuaät ngöõ chæ chung caùc ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh, phaân coâng trong thö tín duïng. Trong tín duïng chöùng töø, ngaân haøng phaùt haønh coù khi chæ ñònh vaø cho pheùp moät ngaân haøng ôû nöôùc ngöôøi thuï höôûng thöïc hieän vieäc thanh toaùn (honoring), chieát khaáu (negotiating) boä chöùng töø cuûa ngöôøi thuï höôûng phuø hôïp vôùi quy ñònh cuaû thö tín duïng. Tuøy theo nhieäm vuï ñöôïc chæ ñònh maø teân goïi ngaân haøng naøy seõ laø: ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh thanh toaùn, chieát khaáu, chaáp nhaän hoái phieáu traû chaäm… - Ngaân haøng hoaøn tieàn (Reimbursing bank): laø ngaân haøng ñöôïc ngaân haøng phaùt haønh chæ ñònh vaø uûy quyeàn thanh toaùn giaù trò thö tín duïng cho ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh. Thoâng thöôøng ngaân haøng naøy chæ xuaát hieän khi ngaân haøng phaùt haønh vaø ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh khoâng giöõ taøi khoaûn cuûa nhau. 5 1.1.3 Nhöõng quy ñònh quoác teá ñieàu chænh phöông thöùc tín duïng chöùng töø - Nhöõng thoâng leä vaø taäp quaùn thoáng nhaát cho phöông thöùc tín duïng chöùng töø (Uniform Customs and Practices for Documentary Credits - UCP): UCP ra ñôøi nhaèm phuïc vuï cho phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Ñaây laø moät tuyeån taäp thoâng leä vaø taäp quaùn quoác teá cuaû Phoøng Thöông maïi Quoác teá (ICC). UCP 600 ra ñôøi vaø ñöôïc aùp duïng töø giöõa naêm 2007, laø söï keá thöøa moät caùch khoa hoïc, logic vaø khaù hoaøn haûo cuaû caùc phieân baûn UCP tröôùc ñoù. - Quy taéc thoáng nhaát veà hoaøn tieàn ngaân haøng theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø (Uniform Rules for Bank – to – Bank Reimbursement Under Documentary Credits): ñöôïc xem nhö laø söï môû roäng vaø chi tieát hoaù ñieàu khoaûn 13 (thoûa thuaän veà hoaøn traû lieân haøng) cuûa UCP 600. Phieân baûn hieän haønh laø URR725 - Nhöõng thoâng leä tieâu chuaån quoác teá cuûa ngaân haøng khi xem xeùt chöùng töø theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø (International Standard Banking Practices for the examination of documents under documentary credit - ISBP): trôû thaønh vaên baûn chính thöùc cuûa ICC töø 10/2002, giaûi thích chi tieát hôn UCP, ñöôïc coi laø moät coâng cuï thöïc haønh UCP. 1.1.4 Quy trình nghieäp vuï thanh toaùn tín duïng chöùng töø Quy trình naøy ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn: giai ñoaïn môû L/C (Issuance phase) vaø giai ñoaïn thöïc hieän (utilization phase). 6 1.1.4.1 Giai ñoaïn môû L/C (Issuance phase) Sô ñoà 1.1 Böôùc 1: Ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn kyù keát hôïp ñoàng ngoaïi thöông trong ñoù coù quy ñònh thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø ( L/C ). : Quy trình môû L/C Böôùc 2: Caên cöù vaøo hôïp ñoàng mua baùn ñaõ kyù keát, ngöôøi mua laøm ñôn xin môû L/C vaø göûi cho ngaân haøng phuïc vuï mình yeâu caàu thöïc hieän. Böôùc 3: Caên cöù vaøo ñôn xin môû L/C, ngaân haøng tieán haønh thaåm ñònh roài môû L/C vaø thoâng baùo cho ngöôøi baùn bieát thoâng qua ngaân haøng thoâng baùo theo moät trong ba caùch: thö tín, ñieän Telex, ñieän Swift. Böôùc 4: Khi nhaän ñöôïc L/C töø ngaân haøng phaùt haønh, ngaân haøng thoâng baùo xaùc thaät L/C qua kyù hieäu maät. - Neáu L/C ñöôïc chuyeån baèng ñöôøng thö tín thì ngaân haøng thoâng baùo ñoái chieáu chöõ kyù treân L/C vôùi hoà sô löu tröõ cuûa mình. - Neáu L/C ñöôïc chuyeån baèng ñieän thì ngaân haøng thoâng baùo seõ kieåm tra maõ khoùa cuûa ngaân haøng phaùt haønh. (3) Ngaân haøng môû L/C (issuing bank) Ngöôøi mua (Applicant) Ngaân haøng thoâng baùo (advising bank) Ngöôøi baùn (Beneficiary) Hôïp ñoàng Ñôn xin môû L/C L/C L/C (1) (2) (4) 7 Sau ñoù, ngaân haøng thoâng baùo seõ chuyeån baûn chính L/C cho ngöôøi baùn (ngöôøi thuï höôûng L/C). Ngöôøi baùn kieåm tra L/C, neáu coù ñieåm naøo baát lôïi thì lieân heä vôùi ngöôøi mua ñeå tu chænh. Ngaân haøng thoâng baùo neáu ñöôïc yeâu caàu xaùc nhaän L/C thì hoï seõ xem xeùt vieäc xaùc nhaän naøy. Neáu töø choái xaùc nhaän, hoï phaûi baùo ngay cho Ngaân haøng phaùt haønh bieát. 1.1.4.2 Giai ñoaïn thöïc hieän L/C (utilization phase) Sô ñoà 1.2 Böôùc 5: Ngöôøi baùn giao haøng vaø laäp boä chöùng töø theo chæ daãn trong L/C. : Quy trình thöïc hieän vaø thanh toaùn L/C Böôùc 6: Ngöôøi baùn xuaát trình boä chöùng töø cho ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh theo L/C Böôùc 7: Ngaân haøng ñuôïc chæ ñònh tieáp nhaän boä chöùng töø vaø kieåm tra ñoái chieáu vôùi nhöõng ñieàu khoaûn quy ñònh trong L/C, neáu chöùng töø phuø hôïp thì seõ haønh ñoäng theo ñuùng höôùng daãn cuûa ngaân haøng phaùt haønh L/C , thöôøng laø chieát khaáu (8) Ngaân haøng môû L/C (issuing bank) Ngöôøi mua (Applicant) Ngaân haøng chæ ñònh (nominated bank) Ngöôøi baùn (Beneficiary) Boä chöùng töø Boä chöùng töø + Thö ñoøi tieàn Boä chöùng töø (5) (10) (6) Haøng hoùa (9) (9) Tieàn Tieàn (11) Tieàn (7) 8 boä chöùng töø, töùc laø mua laïi boä chöùng töø hay öùng tröôùc tieàn cho ngöôøi baùn (neáu coù nhu caàu). Böôùc 8: Ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh chuyeån boä chöùng töø keøm phieáu göûi (covering letter), ñoàng thôøi laø thö ñoøi tieàn ñeán ngaân haøng môû L/C. Ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh cuõng coù theå ñieän ñoøi tieàn ngay neáu L/C cho pheùp (telegraphic reimbursement claim allowed). Böôùc 9: Ngaân haøng môû L/C khi nhaän ñöôïc boä chöùng töø, kieåm tra caån thaän, ñoái chieáu vôùi nhöõng quy ñònh cuûa L/C; neáu chöùng töø phuø hôïp thì phaûi thanh toaùn ngay; neáu chöùng töø baát hôïp leä thì ñöôïc quyeàn töø choái thanh toaùn nhöng phaûi thoâng baùo baát hôïp leä cho ngaân haøng xuaát trình trong voøng 5 ngaøy laøm vieäc sau ngaøy nhaän chöùng töø ñoàng thôøi hoûi yù kieán cuûa ngöôøi mua xem coù chaáp nhaän caùc baát hôïp leä hay khoâng. Neáu ngöôøi mua chaáp nhaän thì ngaân haøng môû L/C seõ thanh toaùn. Khi nhaän ñöôïc tieàn töø ngaân haøng môû L/C, ngaân haøng xuaát trình traû cho ngöôøi baùn sau khi tröø caùc khoaûn phí lieân quan phaùt sinh nhö phí thöông löôïng, phí chuyeån chöùng töø, ñieän phí… Böôùc 10: Ngaân haøng môû L/C giao boä chöùng töø cho ngöôøi mua ñi nhaän haøng khi ñöôïc hoaøn traû ñuû tieàn. Böôùc 11: Ngöôøi mua duøng chöùng töø ñeå ñi nhaän haøng. 1.2 Phaân loaïi L/C Tuøy theo töøng tieâu chí maø ta coù nhieàu loaïi hình thö tín duïng khaùc nhau. 1.2.1 Phaân loaïi theo nghóa vuï vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi môû L/C - L/C coù theå huûy ngang (Revocable L/C) : Ñaây laø loaïi L/C maø beân môû tuøy tieän söûa ñoåi, huûy boû baát cöù luùc naøo tröôùc khi ngöôøi baùn giao haøng maø khoâng caàn baùo tröôùc. Loaïi L/C naøy ít ñöôïc söû duïng trong thanh toaùn quoác teá vì quaù ruûi ro ñoái vôùi ngöôøi baùn. - L/C khoâng huûy ngang (Irrevocable L/C) : 9 Laø loaïi L/C maø ngaân haøng môû L/C chæ coù theå söûa ñoåi, huûy boû khi coù söï ñoàng yù cuûa ngöôøi thuï höôûng. Theo ñieàu 2 UCP 600 töø nay trong giao dòch tín duïng chöùng töø, taát caû caùc thö tín duïng ñeàu maëc ñònh laø khoâng theå huûy ngang. - L/C xaùc nhaän (confirmed L/C): Laø L/C khoâng huûy ngang ñöôïc moät ngaân haøng uy tín ñaûm baûo vieäc traû tieàn lieân ñôùi cuøng ngaân haøng môû L/C. Loaïi L/C naøy ñöôïc yeâu caàu khi ngöôøi baùn khoâng tin töôûng vaøo khaû naêng thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû L/C. Theo taäp quaùn caùc nöôùc chaâu AÂu, ngaân haøng xaùc nhaän traû tieàn tröïc tieáp cho ngöôøi baùn. Do vaäy, ngöôøi baùn phaûi kyù phaùt hoái phieáu ñoøi tieàn cho ngaân haøng xaùc nhaän. 1.2.2 Phaân loaïi theo thôøi haïn thanh toaùn - L/C traû ngay (L/C At Sight): Laø thö tín duïng khoâng huûy ngang, trong ñoù ngaân haøng phaùt haønh cam keát thanh toaùn cho ngöôøi höôûng lôïi ngay khi hoï xuaát trình boä chöùng töø hoaøn haûo. - L/C traû chaäm (Usance L/C): Laø thö tín duïng khoâng huûy ngang, trong ñoù ngaân haøng phaùt haønh cam keát thanh toaùn cho ngöôøi höôûng lôïi theo thôøi haïn quy ñònh trong thö tín duïng ñoù sau khi nhaän ñöôïc chöùng töø hoaøn haûo. 1.2.3 Phaân loaïi theo coâng duïng  L/C tuaàn hoaøn (Revolving L/C): Laø L/C khoâng huûy ngang trong ñoù quy ñònh khi söû duïng heát haïn ngaïch thì L/C ñöôïc phuïc hoài giaù trò ban ñaàu vaø cöù tieáp dieãn cho ñeán khi naøo hoaøn taát trò giaù hôïp ñoàng. L/C naøy ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp hai beân xuaát vaø nhaäp khaåu giao dòch thöôøng xuyeân vôùi soá löôïng vaø giaù trò khoâng thay ñoåi, khoaûng caùch giao haøng ñeàu ñaën ñeå tieát kieäm ñöôïc coâng söùc môû nhieàu L/C. 10 L/C tuaàn hoaøn coù hai loaïi : + L/C tuaàn hoaøn coù tích luõy (cumulative revolving L/C): cho pheùp doàn giaù trò giao haøng thieáu ôû ñôït tröôùc vaøo ñôït giao haøng tieáp theo trong thôøi gian hieäu löïc cuûa L/C. + L/C tuaàn hoaøn khoâng tích luõy (non-cumulative L/C) : khoâng cho pheùp buø cho phaàn thieáu huït giao haøng töø ñôït tröôùc. Ngoaøi ra, L/C tuaàn hoaøn coøn coù theå chia laøm ba loaïi: + L/C tuaàn hoaøn töï ñoäng: khi ñôït giao haøng tröôùc keát thuùc, ñôït giao haøng sau töï ñoäng phuïc hoài giaù trò maø khoâng caàn ngaân haøng môû L/C thoâng baùo laïi. + L/C tuaàn hoaøn baùn töï ñoäng: trong thôøi gian hieäu löïc, giaù trò söû duïng heát ñöôïc phuïc hoài ñeå söû duïng tieáp neáu khoâng coù thoâng baùo naøo khaùc cuûa ngaân haøng môû L/C. + L/C tuaàn hoaøn khoâng töï ñoäng: Phaûi coù thoâng baùo cuûa ngaân haøng môû L/C phuïc hoài giaù trò ñeå söû duïng tieáp  L/C chuyeån nhöôïng (Transferable L/C) Laø loaïi L/C khoâng huûy ngang trong ñoù quy ñònh quyeàn ñöôïc chuyeån nhöôïng toaøn boä hay moät phaàn giaù trò cuûa L/C cho moät hay nhieàu ngöôøi theo leänh cuûa ngöôøi höôûng lôïi ñaàu tieân, caám taùi chuyeån nhöôïng töø ngöôøi höôûng lôïi thöù hai cho ngöôøi khaùc. Khi ngöôøi höôûng lôïi thöù hai khoâng giao haøng, giao haøng khoâng ñuùng hay chöùng töø khoâng hoaøn haûo thì ngöôøi höôûng lôïi thöù nhaát phaûi chòu traùch nhieäm vôùi beân nhaäp khaåu theo hôïp ñoàng ñaõ kyù. L/C naøy ñöôïc söû duïng khi mua haøng qua caùc moâi giôùi, trung gian hay ñeå tranh thuû cheá ñoä öu ñaõi thueá quan. L/C naøy giuùp nhaø xuaát khaåu thöïc hieän caùc giao dòch maø khoâng caàn ñeán voán rieâng cuûa mình. Hieän nay, L/C chuyeån nhöôïng ñöôïc aùp duïng roäng raõi vaø phoå bieán. 11  L/C giaùp löng (Back to back L/C) Laø L/C khoâng huûy ngang, ñöôïc môû treân cô sôû moät L/C khaùc laøm baûo ñaûm (goïi laø L/C goác – Master L/C). Sau khi nhaän ñöôïc L/C goác do ngöôøi mua môû, ngöôøi höôûng lôïi seõ yeâu caàu ngaân haøng cuûa mình môû moät L/C khaùc (döïa vaøo L/C goác ñoù) cho ngöôøi thöïc söï cung caáp haøng hoùa, L/C sau ñöôïc goïi laø L/C giaùp löng. L/C giaùp löng coù theå söû duïng loaïi tieàn khaùc vôùi loaïi tieàn trong L/C goác. Veà nguyeân taéc, L/C giaùp löng ñoäc laäp vôùi L/C goác.  L/C vôùi ñieàu khoaûn ñoû (Red clause L/C) hay L/C öùng tröôùc (Advance Clause L/C) : Laø L/C coù ñieàu khoaûn ñaëc bieät, tröôùc ñaây ñöôïc ghi baèng möïc ñoû, theo ñoù ngaân haøng môû L/C uûy quyeàn cho ngaân haøng thoâng baùo kieâm ngaân haøng chieát khaáu, öùng tröôùc moät khoaûn tieàn cho ngöôøi höôûng lôïi ñeå hoï coù theâm nguoàn voán saûn xuaát haøng theo L/C ñaõ môû. Nhö vaäy, ngöôøi höôûng lôïi ñaõ nhaän ñöôïc moät khoaûn tieàn nhaát ñònh cuûa L/C tröôùc khi giao haøng. Khi xuaát trình chöùng töø giao haøng tôùi ngaân haøng chieát khaáu, soá tieàn nhaän tröôùc seõ ñöôïc tröø vaøo tieàn thanh toaùn. L/C vôùi ñieàu khoaûn ñoû coù hai loaïi : + L/C khoâng ñaûm baûo: khoaûn tieàn öùng tröôùc khoâng ñöôïc ñaûm baûo ñoái vôùi ngaân haøng môû L/C, chæ ñöôïc thöïc hieän döïa treân cam keát cuûa chính ngöôøi xuaát khaåu. + L/C coù ñaûm baûo:ngöôøi xuaát khaåu coøn phaûi xuaát trình baûo laõnh tieàn öùng tröôùc cuûa ngan haøng phuïc vuï hoï.  L/C döï phoøng (Standby L/C) Ngaân haøng môû L/C cam keát vôùi ngöôøi höôûng seõ thanh toaùn cho hoï trong truôøng hôïp ñoái taùc cuûa hoï khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï nhö ñaõ höùa. 12 ÖÙng duïng quan troïng cuûa loaïi L/C naøy laø vieäc ñaûm baûo hoaøn laïi cho ngöôøi ñaët haøng soá tieàn öùng tröôùc khi ngöôøi saûn xuaát khoâng giao haøng nhö ñaõ cam keát. L/C döï phoøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán ôû Myõ, Nhaät trong quan heä moät beân laø ngöôøi ñaët haøng vaø moät beân laø ngöôøi saûn xuaát. Caùc khoaûn tín duïng thöông maïi maø ngöôøi ñaët haøng caáp cho ngöôøi saûn xuaát nhö tieàn coïc, tieàn öùng tröôùc, thöôøng chieám tyû troïng 10-15% toång giaù trò ñaët haøng. L/C döï phoøng laø moät vaên baûn do ngaân haøng phaùt haønh theo chæ thò cuûa ngöôøi môû thö tín duïng (Applicant) cam keát thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng trong thôøi haïn hieäu löïc cuûa tín duïng khi ngöôøi thuï höôûng xuaát trình: + Chöùng töø yeâu caàu thanh toaùn. + Chöùng töø chöùng minh vieäc khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng/ nghóa vuï cuûa ngöôøi yeâu caàu môû thö tín duïng. a. So saùnh L/C döï phoøng vaø L/C thoâng thöôøng :  L/C thoâng thöôøng: ngaân haøng thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng khi hoï xuaát trình nhöõng chöùng töø thöông maïi (commercial papers) chöùng minh ñaõ hoaøn thaønh nghóa vuï giao haøng.  L/C döï phoøng: ngaân haøng thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng khi hoï xuaát trình chöùng töø (certificate non-performance/Statement of Default) tuyeân boá laø ngöôøi yeâu caàu môû L/C khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng hay ñieàu kieän quy ñònh trong L/C. b. Phaân loaïi L/C döï phoøng : + L/C döï phoøng daïng baûo laõnh taøi chính (Financial guarantee – type standby L/C): trong ñoù ngaân haøng cam keát seõ hoaøn traû cho ngöôøi thuï höôûng nhöõng khoaûn tieàn öùng tröôùc, nhöõng khoaûn tieàn ñaõ cho vay . . . khi ngöôøi yeâu caàu môû L/C döï phoøng khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï ñoái vôùi ngöôøi thuï höôûng. 13 + L/C döï phoøng baûo laõnh vieäc thöïc hieän nghóa vuï (Performance – based standby L/C): trong ñoù ngaân haøng cam keát boài thöôøng cho ngöôøi thuï höôûng ñeán haïn möùc cuï theå khi ngöôøi yeâu caàu môû L/C döï phoøng khoâng hoaøn thaønh nghóa vuï cuûa hoï. c. Phaïm vi öùng duïng cuûa L/C döï phoøng: L/C döï phoøng ñöôïc söû duïng nhö moät baûo laõnh ngaân haøng ñeå ñaûm baûo cho nhöõng khoaûn tieàn vay, tieàn öùng tröôùc, baûo ñaûm vieäc thöïc hieän hôïp ñoàng kinh teá, hôïp ñoàng ñaàu tö lieân doanh, tham gia döï thaàu, baûo ñaûm thanh toaùn… L/C döï phoøng coøn coù theå ñöôïc duøng ñeå ñaûm baûo cho nhöõng nghóa vuï taøi chính theo phaùn quyeát cuûa toaø aùn, ñaûm baûo noäp thueá. 1.3 Caùc ruûi ro trong nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø 1.3.1 Khaùi nieäm veà ruûi ro Ruûi ro thöôøng ñöôïc hieåu laø nhöõng söï kieän xaûy ra daãn ñeán keát quaû khoâng nhö mong ñôïi vaø thöôøng ñem laïi haäu quaû xaáu. Tuøy theo quan ñieåm cuûa ngöôøi xem xeùt maø coù raát nhieàu khaùi nieäm veà ruûi ro. Theo töø ñieån Tieáng Vieät nhaø xuaát baûn Khoa hoïc vaø xaõ hoäi xuaát baûn naêm 1998, “ruûi ro” ñöôïc giaûi thích laø “ñieàu khoâng laønh, khoâng toát, baát ngôø xaûy ra”. Allan Willett ñònh nghóa: “ruûi ro laø söï baát traéc cuï theå lieân quan ñeán moät bieán coá khoâng mong ñôïiù”. Trong quyeån “Phöông phaùp maïo hieåm vaø phoøng ngöøa ruûi ro trong kinh doanh”, taùc giaû Nguyeãn Höõu Thaân cho raèng : “ruûi ro laø söï baát traéc gaây ra nhöõng thieät haïi”. Taùc giaû Ngoâ Quang Huaân cuûa quyeån “Quaûn trò ruûi ro” cho raèng: “Ruûi ro laø söï bieán ñoäng tieàm aån ôû keát quaû“. 14 Trong quyeån “Phaân tích taøi chính NHTM”, taùc giaû Hoà Dieäu cho raèng: “ruûi ro laø söï toån thaát veà taøi saûn hay laø söï giaûm suùt lôïi nhuaän thöïc teá so vôùi lôïi nhuaän döï kieán”. Theo taùc giaû Mark R.Green vaø Oscar N.Serbein [Mark R.Green-1983] ”Ruûi ro laø söï khoâng chaéc chaén cuûa vieäc xaûy ra nhöõng thieät haïi veà kinh teá”. Ñoù laø nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau veà ruûi ro. Tuy moãi ngöôøi söû duïng ngoân töø khaùc nhau nhöng ñeàu ñeà caäp ñeán thieät haïi laøm aûnh höôûng xaáu ñeán hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Nhieäm vuï cuûa caùc nhaø quaûn trò ruûi ro laø phaûi tieáp caän ruûi ro moät caùch khoa hoïc, toaøn dieän vaø coù heä thoáng nhaèm nhaän daïng ñöôïc nhöõng nhaân toá laøm phaùt sinh ruûi ro ñeå coù bieän phaùp phoøng choáng höõu hieäu vaø giaûm thieåu toån thaát, maát maùt cuøng nhöõng aûnh höôûng baát lôïi, ñoàng thôøi bieán ruûi ro thaønh cô hoäi laøm aên nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp. 1.3.2 Rủi ro trong nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phương thức tín dụng chứng từ Rủi ro haàu nhö coù maët trong töøng nghieäp vuï ngaân haøng neáu nhöõng nghieäp vuï ñoù khoâng ñuôïc quaûn lyù theo moät quy trình chaët cheõ. Hôn nöõa, ruûi ro chính laø maët ñoái laäp cuûa lôïi nhuaän theo phöông chaâm: “giao dòch caøng haøm chöùa nhieàu ruûi ro caøng coù lôøi cao ñeå buø ñaép” vì neáu ruûi ro khoâng xaûy ra, toaøn boä lôïi nhuaän seõ thuoäc veà ngöôøi bieát chaáp nhaän maïo hieåm. Trong nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phương thức thanh toaùn tín dụng chứng từ coù thể nhận dạng đuợc caùc rủi ro sau: 1.3.2.1 Ruûi ro quoác gia Ruûi ro quoác gia phaùt sinh töø bieán coá hoaøn toaøn khoâng lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng thöông maïi song phöông ôû taàm vi moâ, taùc ñoäng ñeán khaû naêng thanh toaùn cuûa beân mua hay khaû naêng giao haøng cuûa beân baùn. 15 Tröôùc kia, vieäc phoøng choáng ruûi ro chuû yeáu phuï thuoäc vaøo taøi thoaùt hieåm cuûa baûn thaân ngöôøi kinh doanh, xem nhö anh ta taøi gioûi vaø gaëp may. Trong kinh doanh hieän ñaïi, nhaø kinh doanh khoâng ñaùnh cöôïc vôùi vaän meänh nöõa maø chuû ñoäng nhaän daïng caùc nhaân toá gaây ra ruûi ro, taän löïc ngaên chaën khoâng cho caùc nhaân toá naøy hoäi tuï ñoàng thôøi trích moät phaàn lôïi nhuaän ñöôïc taïo ra, hình thaønh neân quyõ döï phoøng ñeå coù nguoàn töï khaéc phuïc thieät haïi khi xaûy ra. Moâi tröôøng kinh teá, xaõ hoäi, phaùp lyù vaø chính trò cuûa ñaát nöôùc coù theå aûnh höôûng xaáu ñeán ngöôøi mua trong vieäc thöïc hieän nghóa vuï thanh toaùn cuûa mình. Chaúng haïn nhö tình traïng maát caân ñoái trong caùn caân thanh toaùn quoác gia hoaëc chính saùch quaûn lyù ngoaïi hoái coù theå khieán cho ngöôøi mua khoâng mua ñöôïc ngoaïi teä, cho duø anh ta vaãn ñuû khaû naêng traû nôï baèng baûn teä. Nhöõng bieán coá thuoäc loaïi ruûi ro quoác gia thoâng thöôøng laø: - Quaù trình quoác höõu hoaù cuûa chính phuû, ñoät ngoät xoùa boû moïi cam keát tröôùc ñoù trong hoaït ñoäng kinh teá. - Quy cheá quaûn lyù ngoaïi hoái ngaên chaën vieäc chuyeån traû tieàn thanh toaùn ra nöôùc ngoaøi. - Leänh caám xuaát khaåu ñeå baûo veä taøi nguyeân quoác gia. - Chieán tranh, ñaûo chính, baïo ñoäng, caám vaän, tröøng phaït kinh teá, ñình coâng, chính trò khoâng oån ñònh ñeàu caûn trôû giao dòch ngoaïi thöông. Luaät phaùp loûng leûo khoâng gìn giöõ höõu hieäu kyû cöông trong giao dòch thöông maïi. Nhöõng ruûi ro naøy ñeàu ñöôïc löôïng hoùa thaønh heä soá gia taêng trong laõi suaát tín duïng quoác teá (margin) hay phuï phí dòch vuï (service charge). Ví duï vôí laõi suaát Libor USD laø 1.5 thì heä soá taêng coù theå laø 2 neáu quoác gia ñöôïc xeáp haïng BBB nhöng heä soá naøy phaûi laø 5 neáu xeáp haïng CCC. Laõi suaát seõ cao hôn ñeå buø ñaép ruûi ro quoác gia lôùn hôn. 16 1.3.2.2 Rủi ro tín dụng Ruûi ro tín duïng phaùt sinh trong quaù trình caáp tín duïng cuûa ngaân haøng, bieåu hieän treân thöïc teá qua vieäc khaùch haøng khoâng traû ñöôïc nôï hoaëc traû nôï khoâng ñuùng haïn cho ngaân haøng. Ñeå xuaát ñöôïc loâ haøng ñi nöôùc ngoaøi, ngaân haøng phaûi cho vay thu mua, cheá bieán, toàn tröõ… Neáu thöông vuï bò vôõ, ngaân haøng khoù thu hoài nôï khi khaùch haøng khoâng thu hoài ñöôïc voán kinh doanh. Coâng ty xuaát nhaäp khaåu Taân Thaønh Ñaït baùn haøng cho khaùch haøng Phaùp theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø, L/C do ngaân haøng Phaùp phaùt haønh. Coâng ty Taân Thaønh Ñaït xin chieát khaáu boä chöùng töø taïi ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh ôû Vieät Nam. Tröôùc khi thanh toaùn cho ngöôøi thuï höôûng, ngaân haøng phaùt haønh ñöôïc leänh cuûa toøa aùn phong toûa moät phaàn giaù trò cuûa L/C ñeå giaûi quyeát nôï phaùt sinh trong thöông vuï khaùc ñang thuï lyù. Ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh taïi Vieät Nam cho raèng mình ñaõ chieát khaáu chöùng töø theo uûy quyeàn cuûa ngaân haøng phaùt haønh, do vaäy soá tieàn ñoù laø cuûa ngaân haøng chieát khaáu. Ngaân haøng phaùt haønh traû lôøi hoï khoâng theå laøm traùi vôùi aùn toøa. Roõ raøng, Ngaân haøng taïi Vieät Nam ñaõ gaëp ruûi ro tín duïng ngoaøi yù muoán cuûa khaùch haøng khi khaùch haøng cuûa mình phaûi chòu haäu quaû töø nhöõng vuï vieäc maø baûn thaân mình khoâng heà lieân quan. 1.3.2.3 Ruûi ro hoái ñoaùi Ruûi ro hoái ñoaùi do söï bieán ñoäng veà tyû giaù gaây neân, ñöôïc hieåu moät caùch ñôn giaûn laø do söï cheânh leäch giöõa tyû giaù mua baùn ngoaïi teä qua caùc thôøi ñieåm. Khi nhaän haøng, neáu ngoaïi teä giaûm giaù laø toát, khi xuaát haøng laïi mong ngoaïi teä leân giaù; dieãn bieán ngöôïc laïi seõ gaây loã. Laõi laø vaän may cuûa nhaø kinh doanh, nhöng vaän may khoâng phaûi luùc naøo cuõng xuaát hieän maø thaäm chí, nguy cô loã phaù saûn luoân rình raäp. 17 Trong hoaït ñoäng xuaát khaåu, vì caïnh tranh vaø nhieàu lyù do khaùc, doanh nghieäp thöôøng xuyeân baùn traû chaäm trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Tyû giaù laø moät bieán soá khoù ñoaùn chính xaùc duø trong töông lai gaàn. Coâng ty Agrimex xin chieát khaáu taïi Ngaân haøng Ngoaïi Thöông Chi nhaùnh Phuù Thoï, boä chöùng töø xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø traû chaäm thôøi haïn laø 6 thaùng keå töø ngaøy giao haøng, trò giaù 3 trieäu USD, laõi suaát 3%/naêm. Tyû giaù vaøo thôøi ñieåm kyù hôïp ñoàng laø USD/VND = 17.200. Coâng ty thu ñöôïc 3,000,000x(100-1.5)%x17,200 = 50,826,000,000VND. Giaû söû 6 thaùng sau, tyû giaù VND/USD =17,800 vaø neáu tröôùc kia coâng ty khoâng chieát khaáu, coâng ty seõ thu ñöôïc 53,400,000,000VND, coâng ty thieät maát 2,574,000,000 do cheânh leäch tyû giaù keát hôïp vôùi laõi suaát chieát khaáu. 1.3.2.4 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía nhaø xuaát khaåu Khi nhaø xuaát khaåu xuaát trình boä chöùng töø khoâng phuø hôïp vôùi L/C, moïi khoaûn thanh toaùn /chaáp nhaän thanh toaùn ñeàu coù theå bò töø choái vaø nhaø xuaát khaåu seõ phaûi töï giaûi quyeát loâ haøng xuaát khaåu ñoù hoaëc phaûi chôû haøng quay veà nöôùc. Nhaø xuaát khaåu phaûi traû caùc khoaûn chi phí nhö löu taøu quaù haïn, löu kho baõi, mua baûo hieåm haøng hoaù… Nhaø xuaát khaåu seõ phaûi chòu ruûi ro veà heä soá tín nhieäm cuûa NH phaùt haønh cuõng nhö ruûi ro quoác gia do cô cheá chính saùch cuûa nhaø nöôùc thay ñoåi, luoân caû caùc haønh vi traû ñuõa, thuø ñòch…Khaû naêng ruûi ro ñöôïc löôïng hoùa thaønh caùc heä soá tín nhieäm ñoái vôùi quoác gia vaø töøng ngaân haøng, cuoái cuøng ñöôïc quy thaønh ñieåm gia taêng coäng vaøo laõi suaát cho vay vaø phí dòch vuï. 1.3.2.5 Ruûi ro do nhaø nhaäp khaåu Khaû naêng nhaø nhaäp khaåu trì hoaõn thanh toaùn hay khoâng muoán thanh toaùn do giaù haøng treân thò tröôøng xuoáng thaáp, do haøng hoùa khoâng ñaït chaát löôïng hay bò thaát thoaùt treân ñöôøng vaän chuyeån. 18 Ruûi ro khi nhaø nhaäp khaåu maát khaû naêng thanh toaùn hay bò phaù saûn. 1.3.2.6 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng  Ruûi ro ñoái vôùi NH thoâng baùo thö tín duïng (Advising bank): NH thoâng baùo ñöôïc NH phaùt haønh yeâu caàu thoâng baùo L/C cho ngöôøi baùn. NH thoâng baùo phaûi chòu traùch nhieäm veà tính chaân thaät, hôïp leä cuûa thö tín duïng (bao goàm caû vieäc xaùc minh chöõ kyù, khoaù maõ, maãu ñieän…) tröôùc khi chuyeån giao cho nhaø xuaát khaåu (ngöôøi höôûng) Ruûi ro ñoái vôùi NH thoâng baùo xaûy ra khi gaëp phaûi moät L/C giaû (hoaëc söûa ñoåi giaû) maø khoâng nhaän bieát (thöôøng xaûy ra ñoái vôùi L/C nhaän baèng thö hay baèng Telex). Theo thoâng leä quoác teá thì NH thoâng baùo phaûi chòu hoaøn toaøn traùch nhieäm vôùi caùc beân lieân quan. Nhöng caùc NH thoâng baùo thöôøng ghi chuù töø choái traùch nhieäm veà noäi dung L/C ngay trong thoâng baùo.  Ruûi ro ñoái vôùi NH ñöôïc chæ ñònh (Nominated bank) NH ñöôïc chæ ñònh khoâng coù traùch nhieäm phaûi thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu tröôùc khi nhaän ñöôïc tieàn töø NH phaùt haønh. Tuy nhieân trong thöïc teá, caùc NH ñöôïc chæ ñònh thöôøng öùng tröôùc tieàn cho nhaø xuaát khaåu vôùi ñieàu kieän truy ñoøi (with recourse) ñeå trôï giuùp cho nhaø xuaát khaåu. Do ñoù, NH naøy thöôøng phaûi töï chòu ruûi ro tín duïng ñoái khi NH phaùt haønh khoâng cho pheùp chieát khaáu.  Ruûi ro ñoái vôùi NH xaùc nhaän thö tín duïng (Confirming bank): NH xaùc nhaän thöôøng laø NH lôùn coù uy tín hoaëc NH coù quan heä tieàn göûi, tieàn vay vôùi NH phaùt haønh, ñöôïc NH phaùt haønh L/C yeâu caàu xaùc nhaän vaø cam keát traû tieàn cho ngöôøi baùn neáu nhö NH phaùt haønh khoâng thöïc hieän ñöôïc nghóa vuï cuûa mình. Ñoái vôùi NH xaùc nhaän, khi tham gia xaùc nhaän laø hoï ñaõ töï raøng buoäc traùch nhieäm cuûa mình vaøo nghóa vuï thanh toaùn L/C khi coù tranh chaáp giöõa hai beân. Ruûi ro ñoái vôùi NH xaùc nhaän xaûy ra khi hoï khoâng naém vöõng ñöôïc naêng löïc taøi chính cuûa NH phaùt haønh L/C maø xaùc nhaän theo yeâu caàu cuûa hoï ñeå roài khi xaûy 19 ra haäu quaû thì laïi phaûi chòu traùch nhieäm thanh toaùn thay cho NH phaùt haønh L/C do NH phaùt haønh L/C thieáu thieän chí hay maát khaû naêng thanh toaùn, thaäm chí bò phaù saûn, hoaëc do boû soùt loãi trong boä chöùng töø vì NH xaùc nhaän ñöôïc öu tieân kieåm chöùng töø tröôùc.  Ruûi ro ñoái vôùi NH chieát khaáu (negotiating bank): NH chieát khaáu laø NH ñöôïc chæ ñònh cuï theå hoaëc laø baát cöù NH naøo neáu L/C cho chieát khaáu töï do. Cuõng nhö NH phaùt haønh, NH chieát khaáu coù theå gaëp phaûi ruûi ro taùc nghieäp neáu nhö khoâng thöïc hieän chính xaùc nghieäp vuï cuõng nhö khoâng tuaân thuû caùc ñieàu khoaûn cuûa UCP600. Ruûi ro xaûy ra ñoái vôùi NH chieát khaáu phaàn nhieàu phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa NH phaùt haønh L/C vaø nhaø nhaäp khaåu, do nhaø nhaäp khaåu trì hoaõn thanh toaùn hay do NH phaùt haønh bò phaù saûn.  Caùc ruûi ro khaùc: Ngoaøi nhöõng ruûi ro ñaëc tröng cuûa hoaït ñoäng xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø, coøn nhöõng ruûi ro thoâng thöôøng maø baát cöù hoaït ñoäng kinh doanh naøo cuõng gaëp phaûi nhö: - Caùc bieán coá khaùch quan chuû quan laøm vôõ keá hoaïch cuûa nhaø xuaát khaåu khieán anh ta khoâng coù haøng ñeå giao hay khoâng giao haøng ñuùng haïn. - Nhöõng trôû ngaïi xaûy ra treân ñöôøng vaän chuyeån khieán haøng hoùa bò hö hoûng maát maùt - Nhöõng sai soùt xaûy ra trong quaù trình thanh toaùn cuûa nhaø nhaäp khaåu nhö: sai soùt cuûa ngöôøi laäp hay chuyeån leänh thanh toaùn khieán tieàn ñi laïc ñòa chæ phaûi maát thôøi gian cuøng chi phí tra soaùt; trôû ngaïi kyõ thuaät treân ñöôøng truyeàn tin ñoøi hoûi ñoái chieáu xaùc minh. Ñaây laø nhöõng ruûi ro taùc nghieäp thuaàn tuùy coù theå ñöôïc giaûm thieåu baèng nghieäp vuï toå chöùc keøm theo quyõ döï phoøng ñöôïc trích laäp boå sung qua töøng nieân ñoä. 20 1.4 Caùc nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø: Coù ba nhoùm nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro:  Nhöõng nguyeân nhaân thuoäc veà naêng löïc quaûn trò cuûa ngaân haøng: cô sôû haï taàng trang thieát bò chöa hieän ñaïi, caùn boä ngaân haøng thieáu ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, yeáu keùm veà trình ñoä nghieäp vuï, söï deã daõi trong quaù trình taùc nghieäp cuûa nhaân vieân ngaân haøng, maïng löôùi ñaïi lyù treân theá giôùi chöa ñöôïc môû roäng neân coøn haïn cheá trong vieäc naém roõ thoâng tin veà ngaân haøng môû cuõng nhö nhaø nhaäp khaåu vaø thò tröôøng nhaäp khaåu…  Nhöõng nguyeân nhaân thuoäc veà phía khaùch haøng: khoâng naém roõ nghieäp vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø, do ñoù, khoâng theå laäp ñöôïc boä chöùng töø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi L/C, khoâng tìm hieåu kyõ hoaëc quaù tin töôûng vaøo nhaø nhaäp khaåu vaø ngaân haøng môû.  Nguyeân nhaân khaùch quan coù lieân quan ñeán moâi tröôøng hoaït ñoäng kinh doanh: do thieân tai, hoûa hoaïn, do tình hình an ninh chính trò trong khu vöïc khoâng ñöôïc oån ñònh, moâi tröôøng phaùp lyù khoâng thuaän lôïi, loûng leõo trong quaûn lyù vó moâ… 1.5 Baøi hoïc kinh nghieäm trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi ngaân haøng nöôùc ngoaøi Pathenic, moät haõng kinh doanh löông thöïc lôùn ôû Taây Ban Nha, ñaõ baùn moät loâ saûn phaåm löông thöïc cho Carpen, moät coâng ty cuûa AÙo. Veà phaàn mình, Carpen ñaõ môû taïi ngaân haøng cuûa mình moät thö tín duïng khoâng huyû ngang L/C ñeå chuyeån nhöôïng soá tieàn haøng trò giaù 760.000 USD cho Pathenic qua moät ngaân haøng Taây Ban Nha. Theo thoaû thuaän giöõa hai beân, haøng seõ ñöôïc giao thaønh hai chuyeán, moãi chuyeán caùch nhau 20 ngaøy muoän nhaát. Tieàn haøng cuõng ñöôïc thanh toaùn laøm hai 21 laàn. Haøng giao theo giaù C&F vaø Quy taéc veà Thöïc haønh thoáng nhaát veà tín duïng chöùng töø cuûa ICC (baûn söûa ñoåi naêm 1974) seõ ñöôïc aùp duïng. Coù hai ñieàu kieän ñöôïc quy ñònh cho thö tín duïng. Thöù nhaát, ngaân haøng AÙo seõ tieán haønh thanh toaùn khi nhaän ñöôïc moät boä ñaày ñuû vaän ñôn ñöôøng bieån ñaõ xeáp haøng hoaøn haûo. Thöù hai, ngaân haøng Taây Ban Nha seõ phaûi ñôïi giaáy pheùp do ngaân haøng taïi AÙo cuûa Carpen caáp. Giaáy pheùp naøy seõ ñöôïc caáp sau khi coù thoâng baùo cuûa Carpen raèng hoï ñaõ nhaän ñöôïc haøng vaø haøng ñaõ ñöôïc cô quan y teá AÙo taïi caûng chaáp nhaän. Sau khi haøng ñeán AÙo, ngaân haøng Taây Ban Nha ñaõ göûi boä chöùng töø cuûa chuyeán haøng cho Carpen vaø ñaõ bò Carpen töø choái vôùi lyù do thôøi gian giöõa hai chuyeán giao haøng ñaõ vöôït quaù 20 ngaøy. Ngaân haøng Taây Ban Nha ñaõ khoâng chaáp nhaän ñieàu naøy vaø thuyeát phuïc Carpen chaáp nhaän ñieàu khoâng ñuùng nguyeân taéc treân. Carpen chaáp nhaän thôøi gian giao haøng quaù 20 ngaøy nhöng vaãn baûo löu yù kieán töø choái cuûa mình vôùi lyù do ñôïi söï chaáp nhaän loâ haøng cuûa Boä Y teá AÙo, cô quan maø coâng ty Carpen noäp ñôn xin kieåm tra haøng. Sau ñoù khoâng laâu, Carpen thoâng baùo raèng Carpen chính thöùc töø choái haøng cuûa Pathenic vì Cô quan Y teá AÙo taïi caûng ñaõ caáp moät giaáy chöùng nhaän raèng haøng seõ heát haïn söû duïng trong hai thaùng nöõa. Pathenic laäp luaän raèng giaáy chöùng nhaän cuûa Cô quan y teá ñaõ khoâng baùc boû haøng. Nhöng Carpen vaãn giöõ nguyeân quan ñieåm cuûa mình vaø laäp luaän raèng: loâ haøng vaãn chöa ñöôïc nhaän bôûi Carpen vaø ñieàu ñoù ñöôïc khaúng ñònh sau ñoù baèng tuyeân boá "theo thoâng leä, haøng thöïc phaåm phaûi ñuû ñoä tin caäy ñeå löu kho trong voøng 12 thaùng". Carpen cho raèng haøng ñaõ khoâng ñaûm baûo chaát löôïng vaø khoâng chaáp nhaän haøng. Pathenic ñaõ yeâu caàu trong ñôn kieän göûi cô quan chöùc naêng tuyeân boá raèng Carpen ñaõ töø choái khoâng ñuùng caùch boä chöùng töø vaø yeâu caàu ñöôïc thanh toaùn 22 khoaûn tieàn 38.122 USD coäng laõi suaát haøng naêm 13%. Tröôùc heát Uyû ban troïng taøi cho raèng lyù do duy nhaát maø haøng chöa thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Carpen, ngöôøi môû thö tín duïng, laø do hoï ñaõ töø choái loâ haøng ñoù khi haøng ñaõ ñeán nôi vaø giaáy chöùng nhaän y teá cuõng ñaõ ñöôïc caáp. Quyeát ñònh phaûi ñöa ra laø trong tình huoáng naøy lieäu ñieàu kieän "haøng hoaù ñaõ ñöôïc nhaän bôûi ngöôøi môû thö tín duïng" ñöôïc thoaû maõn hay chöa. Tieáp ñoù, Uyû ban troïng taøi ñònh nghóa baûn chaát cuûa thö tín duïng khoâng huyû ngang vaø caùch maø ngöôøi ta phaûi hieåu noù: “Moät thö tín duïng khoâng theå huyû ngang laø moät söï cam keát chaéc chaén cuûa ngaân haøng môû thö tín duïng thanh toaùn hoaëc seõ thanh toaùn neáu caùc ñieàu kieän cuûa thö tín duïng ñöôïc thoaû maõn, neáu thö tín duïng ñoù duøng ñeå thanh toaùn (Ñieàu 3 Quy taéc vaø Thöïc haønh thoáng nhaát tín duïng chöùng töø)”. Baûn chaát cuûa thö tín duïng khoâng huyû ngang laø ngöôøi baùn chaéc chaén seõ ñöôïc thanh toaùn neáu xuaát trình ñuùng boä chöùng töø. Moät ñaëc tính cô baûn cuûa tín duïng chöùng töø laø tính hình thöùc cuûa noù. Caùc chöùng töø ñöôïc xuaát trình chæ coù theå laø ñuùng hoaëc khoâng ñuùng. Söï maäp môø ôû ñaây khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Moät tín duïng chöùng töø khoâng ñöôïc hieåu theo baát cöù 1 luaät quoác gia naøo maø caùc beân khoâng coù thoaû thuaän maø phaûi ñöôïc hieåu theo caùc thoâng leä ñöôïc aùp duïng cho ñoái töôïng naøy trong thöông maïi quoác teá. Moät ñaëc tính nöõa cuûa thö tín duïng laø vieäc thanh toaùn baèng phöông thöùc tín duïng chöùng töø khoâng phuï thuoäc vaøo yù muoán chuû quan cuûa caùc beân. Chæ caàn caùc ñieàu kieän trong thö tín duïng ñöôïc thoaû maõn vaø ngöôøi höôûng lôïi xuaát trình ñuùng boä chöùng töø thì vieäc thanh toaùn seõ ñöôïc thöïc hieän. Carpen laäp luaän raèng trong tröôøng hôïp naøy, vôùi vieäc haøng giao khoâng ñöôïc ngöôøi môû thö tín duïng chaáp nhaän, ñieàu kieän "haøng ñaõ ñöôïc nhaän bôûi ngöôøi môû thö tín duïng" ñaõ khoâng ñöôïc thoaû maõn. Nhöng theo troïng taøi thì vieäc thö tín duïng coù 23 ñöôïc thanh toaùn hay khoâng phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa ngöôøi môû thö tín duïng (nguôøi mua). Vieäc hieåu ñieàu kieän "haøng ñaõ ñöôïc nhaän bôûi ngöôøi môû thö tín duïng" nhö vaäy maâu thuaãn vôùi muïc ñích cuûa thö tín duïng chöùng töø. Theo ñoù vieäc thanh toaùn khoâng ñöôïc phuï thuoäc vaøo thieän yù hay yù chí chuû quan cuûa Carpen. ÔÛ ñaây, haøng cuûa Pathenic khoâng coù baát cöù sai phaïm gì theo thoaû thuaän giöõa hai beân, maø vieäc haïn söû duïng cuûa haøng hoaù laø do Carpen suy luaän ra. Ñieàu ñoù coù nghóa laø thanh toaùn tín duïng chöùng töø kieåu naøy hoaøn toaøn khoâng an toaøn cho Pathenic. Bôûi vaäy Uyû ban troïng taøi ñoàng yù raèng ñieàu kieän "haøng ñöôïc nhaän bôûi ngöôøi môû thö tín duïng" cuõng caàn phaûi ñöôïc hieåu ôû caû nghóa laø Carpen ñaõ coù theå nhaän ñöôïc haøng neáu anh ta muoán (vì treân thöïc teá haøng ñaõ ñeán nôi vaø ngöôøi mua ñaõ coù ñuû caùc ñieàu kieän ñeå nhaän haøng). Nhö theá ñieàu kieän naøy môùi coù yù nghóa coù theå hieåu vaø chaáp nhaän ñöôïc trong thöông maïi quoác teá. Carpen leõ ra ñaõ phaûi caân nhaéc ñeán ñieàu ñoù khi ñaët ra ñieàu kieän. Nhö vaäy roõ raøng Carpen ñaõ sai khi töø choái vieäc thanh toaùn hoaëc vieäc cho pheùp thanh toaùn cho Ngaân haøng Taây Ban Nha. Bôûi vaäy, Uyû ban troïng taøi quyeát ñònh Pathenic ñöôïc höôûng soá tieàn laø 38.122 USD. Sau khi ñöa ra phaùn quyeát veà khieáu naïi chính, Uyû ban troïng taøi xeùt tieáp ñeán möùc laõi suaát haøng naêm. Pathenic yeâu caàu möùc laõi suaát laø 13%/naêm. Carpen khoâng phaûn ñoái yeâu caàu naøy vì vieäc thanh toaùn ñaõ khoâng ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy ñaõ ñònh vaø möùc laõi suaát maø Pathenic yeâu caàu trong thôøi haïn neâu treân cuõng khoâng coù gì laø phi lyù trong thöông maïi quoác teá. Vì theá, Uyû ban troïng taøi ñaõ ñoàng yù vôùi möùc laõi suaát neâu treân. Qua vuï vieäc giöõa Pathenic vaø Carpen ta coù theå thaáy vieäc thanh toaùn baèng thö tín duïng L/C raát tieän lôïi nhöng khoâng phaûi khoâng coù ruûi ro. Neáu doanh nghieäp khoâng hieåu roõ vaø kyõ veà baûn chaát cuûa thö tín duïng cuøng nhöõng quy ñònh phaùp lyù cuûa noù thì raát coù theå caùc beân tham gia seõ maéc phaûi nhöõng sô soùt daãn ñeán vieäc khoâng nhaän ñöôïc thanh toaùn töø phía beân ñoái taùc kinh doanh. Vaäy laøm theá naøo ñeå haïn 24 cheá ruûi ro trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø luoân laø moät trong nhöõng vaán ñeà quan taâm haøng ñaàu cuûa caùc ngaân haøng. Nhaän daïng ñaày ñuû vaø ñuùng möùc ruûi ro laø moät vieäc khoù do chuû quan cuûa nhöõng ngöôøi laøm nghieäp vuï chuyeân moân trong ngaân haøng. Töø cöông vò phaûn bieän, boä phaän quaûn lyù ruûi ro trong ngaân haøng/chi nhaùnh baét buoäc caùn boä nghieäp vuï phaûi baùo caùo chi tieát ñeå phaân loaïi vaø coù bieän phaùp ñoái phoù höõu hieäu. Ruûi ro quoác gia ñöôïc löôïng hoùa thaønh möùc haïng tín nhieäm roài quy thaønh heä soá bieân ñoä gia giaûm trong laõi suaát cuøng tyû leä phí dòch vuï. Ruûi ro hoái ñoaùi ñöôïc phoøng choáng vôùi caùc nghieäp vuï phaùi sinh nhö kyø haïn, hoaùn ñoåi, quyeàn choïn, giao sau… Ruûi ro vaän chuyeån caàn ñöôïc baûo hieåm vaø taùi baûo hieåm ñoâi khi keøm theo nhöõng cam keát khoâng löu thoâng ngang qua caùc vuøng chieán söï hay khuûng boá noùng boûng. Khaâu tuyeån choïn, ñaøo taïo kyõ nhaân vieân giuùp haïn cheá nhieàu loãi taùc nghieäp khoâng ñaùng coù, nhaát laø khi ngaân haøng xaây döïng ñöôïc quy trình nghieäp vuï khoa hoïc vaø khoâng ngöøng ñöôïc chuaån hoùa. Thaät ra, nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá noùi chung taïo ra nhieàu ruûi ro nhöng ñeàu töï khaéc phuïc baèng nhöõng kyõ thuaät rieâng coù ñeå mang laïi cho Ngaân haøng nguoàn lôïi khoâng nhoû trong söï an toaøn cao. 25 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Nhöõng kieán thöùc trình baøy trong chöông 1 cho chuùng ta naém ñöôïc nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà tín duïng thö, phaân loaïi tín duïng thö, quy trình thanh toaùn tín duïng chöùng töø trong xuaát khaåu. Beân caïnh ñoù, chöông 1 cuõng ñeà caäp ñeán khaùi nieäm ruûi ro vaø moät soá ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø. Chuùng ta tieáp tuïc tìm hieåu nhöõng ruûi ro thöïc teá xaûy ra ôû caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam trong chöông 2. 26 THÖÏC TRAÏNG RUÛI RO TRONG THANH TOAÙN XUAÁT KHAÅU THEO PHÖÔNG THÖÙC TÍN DUÏNG CHÖÙNG TÖØ TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM CHÖÔNG 2 2.1 Tình hình thanh toaùn xuaát khaåu 2.1.1 Tình hình chung cuûa caû nöôùc Vôùi chuû tröông ñaåy maïnh xuaát khaåu cuûa nhaø nöôùc tình hình xuaát khaåu cuûa Vieät Nam khoâng ngöøng gia taêng. Sau ñaây laø kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam trong nhöõng naêm qua [Bieåu ñoà 2.1] 39.6 48 63 57 0 10 20 30 40 50 60 70 Tyû USD 2006 2007 2008 2009 Naêm Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ 2006-2009 (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp caùc hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa Boä Taøi Chính) 27 Naêm 2007, kim ngaïch xuaát khaåu laø 48 tyû USD caùc maët haøng ñaït kim ngaïch xuaát khaåu treân 1 tyû USD laø daàu thoâ, deät may, giaøy deùp, thuyû saûn, saûn phaåm goã, ñieän töû maùy tính, caø pheâ, gaïo vaø cao su vôùi kim ngaïch ñaït 33 tyû USD, chieám 68,2% toång kim ngaïch xuaát khaåu cuûa caû nöôùc. Theo baùo caùo cuûa Toång cuïc Thoáng keâ, tính chung 9 thaùng ñaàu naêm, kim ngaïch haøng hoùa xuaát khaåu naêm 2009 öôùc ñaït 37,255 tyû USD, giaûm 14,2% so vôùi cuøng kyø naêm 2008. Ñaùng chuù yù laø xuaát khaåu cuûa caùc doanh nghieäp trong nöôùc vaø caû doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñeàu giaûm so vôùi cuøng kyø naêm ngoaùi. Trong ñoù, khoái doanh nghieäp coù voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) giaûm kim ngaïch xuaát khaåu tôùi 21,1% - keå caû daàu thoâ. Khoái doanh nghieäp trong nöôùc coù möùc giaûm ít hôn, chæ 5,9%. Nhieàu maët haøng xuaát khaåu chuû löïc cuûa Vieät Nam coù kim ngaïch giaûm saâu. Tính rieâng 10 maët haøng coù kim ngaïch xuaát khaåu treân 1 tyû USD cho ñeán thôøi ñieåm naøy, chæ coù hai maët haøng taêng kim ngaïch laø ñaù quyù, kim loaïi quyù vaø saûn phaåm; maùy moùc, thieát bò, duïng cuï phuï tuøng. Sau khi hoài phuïc nheï vaøo thaùng 7/2009, taêng tröôûng xuaát khaåu cuûa haàu heát caùc maët haøng trong thaùng 8/2009 laïi quay ñaàu giaûm maïnh, khieán kim ngaïch xuaát khaåu 8 thaùng ñaàu naêm 2009 tieáp tuïc ñaø ñi xuoáng. Daàu thoâ – moät trong nhöõng maët haøng chieám tæ troïng lôùn trong kim ngaïch xuaát khaåu - maëc duø giaù treân thò tröôøng quoác teá nhích leân nhöng kim ngaïch xuaát khaåu laïi giaûm saâu nhaát, tôùi treân 48%, tieáp ñeán laø cao su treân 41%, than ñaù treân 21%, caø pheâ 17,7% vaø haït ñieàu 13,5%. Nhoùm haøng deät may cuõng ñaõ giaûm 1,4% so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc sau nhieàu thaùng taêng tröôûng döông, ñaït kim ngaïch treân 5,9 tyû USD trong 8 thaùng. 28 Vôùi toác ñoä xuaát khaåu taêng maïnh qua caùc naêm dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi cuõng phaùt trieån ñeå ñaùp öùng nhu caàu vaø hoã trôï doanh nghieäp trong hoaït ñoäng kinh doanh. Sau ñaây laø doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh trong 4 naêm qua [Bieåu ñoà 2.2] 6,487.44 7,299.25 9,900.60 5,199.37 0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 Trieäu USD 2006 2007 2008 2009 Naêm Doanh soá thanh toaùn XK của caùc NHTM VN tại TP.HCM töø 2006-2009 (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp caùc hoaït ñoäng ngoaïi hoái toaøn heä thoáng caùc ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn Tp.HCM) Qua ñoù ta thaáy toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm laø 12,1%. Naêm 2009 toác ñoä coù giaûm 4,2% coøn hai naêm 2007 vaø 2008 coù toác ñoä taêng khaù, nhaát laø naêm 2008 taêng 26,5%. Beân caïnh ñoù, cuoäc khuûng hoaûng kinh teá ñaõ laøm giaûm uy tín, xeáp haïng tín nhieäm cuûa nhieàu toå chöùc taøi chính lôùn treân theá giôùi. Ñieàu naøy aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá cuûa caùc ngaân haøng Vieät Nam treân hai phöông dieän: Thöù nhaát, soá löôïng ngaân haøng ñaïi lyù coù quan heä taøi khoaûn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam giaûm xuoáng. Thöù hai, nhieàu ngaân haøng trong nöôùc ñaõ ruùt tieàn veà hoaëc caét giaûm nhieàu taøi khoaûn tieàn göûi thanh toaùn taïi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi 29 do laõi suaát thaáp vaø uy tín cuûa caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi bò giaûm suùt. Heä quaû taát yeáu laø vieäc thanh toaùn xuaát khaåu cuûa doanh nghieäp seõ maát nhieàu thôøi gian hôn, vôùi chi phí cao hôn vaø ruûi ro lôùn hôn tröôùc. 2.1.2 Moät soá thaønh töïu trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Kim ngaïch thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu taïi caùc NHTM ngaøy caøng gia taêng veà doanh soá. Chieán löôïc cuûa moät soá NHTM trong giai ñoaïn hieän taïi laø xem hoaït ñoäng thanh toaùn quoác teá nhö hoaït ñoäng troïng taâm. Do vaäy, hoï ñaõ khuyeán khích caùc doanh nghieäp gom doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu veà caùc NH naøy baèng nhöõng chính saùch öu ñaõi nhö : öu ñaõi tín duïng vôùi laõi suaát thaáp, naâng tyû leä chieát khaáu leân 100%, öu tieân baùn ngoaïi teä ñeå thanh toaùn nhaäp khaåu. Caùc bieän phaùp naøy laøm gia taêng vöôït baäc doanh soá thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu. Coâng taùc tö vaán cho khaùch haøng trong lónh vöïc XNK (tö vaán veà caùc ñieàu khoaûn trong thö tín duïng, tö vaán veà vieäc taïo laäp boä chöùng töø) cuõng ñöôïc moät soá NHTM nhö Eximbank, ACB, Ñoâng AÙ quan taâm vaø thöïc hieän khaù hieäu quaû. Nhôø vaäy, hoï loâi keùo ñöôïc nhieàu khaùch haøng giao dòch XNK, hieäu quaû kinh doanh cuûa khaùch haøng ñöôïc naâng cao, giaûm thieåu ruûi ro cho ngaân haøng. Maïng löôùi ñaïi lyù cuûa caùc NHTM ngaøy caøng môû roäng, taïo ñieàu kieän thöïc hieän toát coâng taùc thanh toaùn xuaát khaåu. Ví duï: NH Ngoaïi thöông coù quan heä ñaïi lyù vôùi hôn 1400 ngaân haøng taïi 85 nöôùc treân theá giôùi, NH Saøi Goøn Coâng thöông ñaõ quan heä ñöôïc vôùí 467 ñaïi lyù ôû 62 quoác gia treân theá giôùi, NH AÙ Chaâu coù giao dòch vôùi 351 ñaïi lyù taïi 54 quoác gia, NH Sacombank vôùi 560 ñaïi lyù ôû 67 quoác gia, NH Ñaàu tö vaø Phaùt trieån coù hôn 800 ñaïi lyù,… chöùng toû uy tín vaø chaát löôïng thanh toaùn cuûa caùc NHTM ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. Haàu heát caùc NHTM ñöôïc pheùp thanh toaùn XNK ñeàu tham gia maïng SWIFT (Society for Worldwide Interbank Finances Telecommunications). Nhôø ñoù, caùc nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá ñöôïc 30 thöïc hieän an toaøn vaø nhanh choùng, naâng cao daàn chaát löôïng phuïc vuï vaø uy tín cuûa caùc NHTM Vieät Nam. 2.1.3 Nhöõng maët haïn cheá trong dòch vuï thanh toaùn xuaát khaåu taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Hoäi nhaäp kinh teá quoác teá cuõng ñem laïi cho caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam nhieàu khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc phaùt trieån hoaït ñoäng thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu, xuaát phaùt töø nhöõng haïn cheá cuûa heä thoáng NHTM Vieät Nam: - Tieàm löïc taøi chính yeáu, voán ñieàu leä vaø toång taøi saûn thaáp, ngaân haøng thöông maïi lôùn ôû Vieät Nam cuõng chæ coù quy moâ töông öùng vôùi ngaân haøng côõ trung bình cuûa khu vöïc. Vì vaäy, quy moâ ñaàu tö vaøo neàn kinh teá cuõng nhö vieäc ñaàu tö vaøo coâng ngheä hieän ñaïi gaëp nhieàu khoù khaên. Baûng 2.1 CAÙC NGAÂN HAØNG ÑANG HOAÏT ÑOÄNG TAÏI VIEÄT NAM (Nguoàn: Ngaân haøng Nhaø nöôùc) (*) Caùc ngaân haøng coù voán treân 3.000 tæ ñoàng tính ñeán thaùng 12.2009 Khoái NH Nhaø nöôùc:  Chính saùch Xaõ hoäi Vieät Nam  Phaùt trieån Vieät Nam  Ñaàu tö & Phaùt trieån Vieät Nam  Phaùt trieån Nhaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long  Noâng nghieäp & Phaùt trieån Noâng thoân Vieät Nam Khoái NH Thöông maïi Coå phaàn Vieät Nam:  ACB*  ABBank  Baéc AÙ  Baûo Vieät  Ñaïi AÙ  Ñaïi Döông  Ñaïi Tín  Ñeä Nhaát  Ñoâng AÙ  EximBank*  Gia Ñònh  GP Bank  Haøng Haûi  Phöông Nam  Quaân Ñoäi (MB)*  Sacombank*  Saøi Goøn – Haø Noäi (SHB)  Saøi Goøn (SCB)  Saøi Goøn Coâng Thöông (Saigon Bank)  SeA Bank*  Techcombank*  Tieân Phong  VIB Bank  Vieät AÙ  VietBank  Vieät Nam Tín Nghóa  Vietcombank*  VietinBank*  VPBank Khoái NH Lieân doanh:  Indovina (lieân doanh Ñaøi Loan)  Vieät – Nga  Shinhan Vina (lieân doanh Haøn 31  Kieân Long  Lieân Vieät*  Mieàn Taây  Myõ Xuyeân  Nam AÙ  Nam Vieät  Nhaø Haø Noäi (Habubank)  PG Bank  Phaùt trieån Nhaø TP.HCM (HD Bank)  Phöông Ñoâng Quoác)  VID Public (lieân doanh Malaysia)  Vieät – Thaùi Khoái NH 100% voán nöôùc ngoaøi  ANZ Vieät Nam  Hong Leong Vieät Nam  Standard Chartered Vieät Nam  HSBC Vieät Nam*  Shinhan Vieät Nam - Quaûn trò ngaân haøng coøn yeáu keùm (Moãi ngaân haøng thöông maïi chæ theo ñuoåi muïc tieâu rieâng cuûa mình nhö phaùt trieån khaùch haøng, taêng tröôûng tín duïng, dòch vuï… maø khoâng coù söï lieân keát thoáng nhaát trong vieäc xaây döïng moät heä thoáng quaûn lyù ruûi ro, chia seû thoâng tin giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi. Nhöõng chuaån möïc keá toaùn kieåm toaùn, caùc tieâu chí ñaùnh giaù vaø ño löôøng ñoä ruûi ro theo Uûy ban Basel chöa ñöôïc caùc ngaân haøng thöông maïi aùp duïng moät caùch hoaøn chænh. - Caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam chöa coù coâng cuï hieän ñaïi ñeå phaân tích ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng theo saûn phaåm dòch vuï, theo keânh phaân phoái vaø theo khaùch haøng, khoâng xaùc ñònh ñöôïc möùc ñoä loã, laõi maø moãi khaùch haøng mang laïi cho ngaân haøng… vì vaäy, chieán löôïc saûn phaåm, chieán löôïc khaùch haøng coøn ñaäm tính chuû quan, vieäc ñieàu haønh coøn döïa treân kinh nghieäm caûm tính. - Caùc saûn phaåm dòch vuï chöa ña daïng, chaát löôïng chöa cao, chuû yeáu laø ñoäc canh tín duïng. Caùc saûn phaåm taøi trôï xuaát khaåu coøn ngheøo naøn, chuû yeáu laø cho chieát khaáu chöùng töø haøng xuaát. Nhieàu saûn phaåm taøi trôï xuaát nhaäp khaåu ñaõ ñöôïc aùp duïng töø laâu taïi caùc nöôùc nhöng ôû Vieät Nam vaãn coøn ôû daïng thöû nghieäm nhö saûn phaåm bao thanh toaùn (Factoring). - Uy tín vaø thöông hieäu cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam treân thò tröôøng quoác teá chöa cao. 32 - Keå töø 01/04/2007, nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp thaønh laäp ngaân haøng 100% voán nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam; ñeán 2010, caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi ñöôïc hoaït ñoäng bình ñaúng nhö caùc ngaân haøng Vieät Nam. Ñoù laø thaùch thöùc raát lôùn ñoái vôùi ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, bôûi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi vôùi lôïi theá quy moâ hoaït ñoäng roäng lôùn treân phaïm vi toaøn caàu, heä thoáng coâng ngheä hieän ñaïi, trình ñoä quaûn trò ngaân haøng cao vaø nhieàu kinh nghieäm seõ laø ñoái thuû caïnh tranh ñaùng keå ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi trong nöôùc, ñaët bieät laø trong thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu. 2.2 Thöïc traïng ruûi ro trong thanh toaùn xuaát khaåu theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø taïi caùc Ngaân Haøng Thöông Maïi Vieät Nam Phöông thöùc thanh toaùn tín duïng chöùng töø khaù an toaøn cho nhaø xuaát khaåu. Tuy nhieân, phöông thöùc naøy khoâng phaûi laø khoâng coù ruûi ro. Khi phuïc vuï cho nhaø xuaát khaåu, caùc NHTM Vieät Nam giöõ vai troø sau: ngaân haøng thoâng baùo L/C, ngaân haøng xaùc nhaän L/C, ngaân haøng thöông löôïng, ngaân haøng chieát khaáu, ngaân haøng xuaát trình chöùng töø. Sau ñaây laø tyû leä ruûi ro trong quaù trình taùc nghieäp cuûa caùc NHTM Vieät Nam ôû TP. Hoà Chí Minh trong thanh toaùn xuaát khaåu [Bieåu ñoà 2.3] 33 Tyû leä ruûi ro trong quaù trình taùc nghieäp 65% 11% 24% Kieåm chöùng töø Thanh toaùn Chieát khaåu (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp caùc hoaït ñoäng xuaát khaåu toaøn heä thoáng caùc ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn Tp.HCM) Vôùi nhöõng vai troø ñoù thì caùc NHTM Vieät Nam phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng ruûi ro trong quaù trình taùc nghieäp seõ ñöôïc ñeà caäp sau ñaây. 2.2.1 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng thoâng baùo L/C L/C do ngaân haøng phaùt haønh thöôøng ñöôïc thoâng baùo ñeán nhaø xuaát khaåu Vieät Nam qua caùc ngaân haøng thoâng baùo ôû Vieät Nam. L/C coù theå baèng thö hay baèng ñieän. Do ñoù, nhieäm vuï cuûa ngaân haøng thoâng baùo laø phaûi xaùc thöïc ñöôïc tính chaân thaät cuûa L/C tröôùc khi chuyeån cho nhaø xuaát khaåu (ngöôøi thuï höôûng) baèng caùch kieåm tra maãu chöõ kyù (ñoái vôùi L/C baèng thö) vaø kieåm tra maãu ñieän vaø maõ khoùa (ñoái vôùi L/C môû baèng ñieän Swift hay telex). 34 Ñoái vôùi L/C ñöôïc môû baèng thö thì ruûi ro khoâng xaùc thöïc ñöôïc tính chaân thaät cuûa L/C laø khoâng xaùc ñònh ñöôïc chöõ kyù treân L/C laø thaät hay giaû. Neáu ngaân haøng môû coù quan heä ñaïi lyù vôùi ngaân haøng thoâng baùo ôû Vieät Nam thì taïi ngaân haøng Vieät Nam coù löu hoà sô chöõ kyù cuûa nhöõng ngöôøi coù thaåm quyeàn kyù L/C cuûa ngaân haøng môû. Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo hoà sô löu chöõ kyù cuõng ñöôïc caäp nhaät ñaày ñuû, chính xaùc. Coù tröôøng hôïp ngöôøi coù chöõ kyù ñoù ñaõ nghæ vieäc hay thay ñoåi chöõ kyù khaùc maø ngaân haøng Vieät Nam khoâng nhaän ñöôïc thoâng baùo veà vieäc naøy töø ngaân haøng môû do ngaân haøng môû queân thoâng baùo hay do thoâng baùo ñoù bò thaát laïc. Ñoái vôùi L/C môû baèng ñieän thì ngaân haøng Vieät Nam phaûi xaùc thöïc ñöôïc maõ khoùa ñieän vaø maãu ñieän phuø hôïp (MT 700, MT701 cho baûn thaân L/C , MT705 cho sô baùo L/C, MT710 cho L/C chuyeån tieáp töø moät ngaân haøng khaùc, MT720 cho L/C chuyeån nhöôïng, MT707 cho tu chænh L/C). Nhieàu NHTM Vieät Nam nhaát laø nhöõng ngaân haøng coå phaàn chöa thieát laäp ñöôïc quan heä ñaïi lyù vôùi nhieàu ngaân haøng neân chöa xaùc thöïc ñöôïc maõ khoùa cuûa ngaân haøng môû, do ñoù phaûi nhaän ñieän qua nhieàu ngaân haøng trung gian laøm taêng chi phí cho ngöôøi nhaän. Khi khoâng theå xaùc thöïc ñöôïc L/C, ngaân haøng thoâng baùo phaûi maát thôøi gian lieân laïc vôùi ngaân haøng môû ñeå xaùc nhaän laïi chöõ kyù (ñoái vôùi tröôøng hôïp 2 ngaân haøng coù thieát laäp quan heä ñaïi lyù) hay ñeå yeâu caàu ngaân haøng môû nhôø moät ngaân haøng maø ngaân haøng môû coù quan heä ñaïi lyù ñeå xaùc thöïc L/C. Söï haïn cheá trong thieát laäp quan heä ñaïi lyù vôùi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi cuûa nhieàu NHTM Vieät Nam cuõng phaàn naøo aûnh höôûng ñeán quaù trình thoâng baùo L/C, laøm cho vieäc xaùc thöïc L/C phaûi maát nhieàu thôøi gian (vì phaûi thoâng qua nhieàu ngaân haøng thoâng baùo), keùo daøi thôøi gian thoâng baùo L/C ñeán cho nhaø xuaát khaåu, aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa hoï (cuï theå laø nhaø xuaát khaåu chöa coù ñöôïc ñaûm baûo vaø höôùng daãn ñeå giao haøng cuõng nhö laäp boä chöùng töø ñoøi tieàn). Ñieàu naøy laøm aûnh höôûng ñeán uy tín cuûa caùc NHTM naøy, khieán cho caùc nhaø xuaát 35 khaåu seõ choïn nhöõng ngaân haøng thoâng baùo lôùn coù nhieàu ñaïi lyù, aûnh höôûng ñeán thu dòch vuï cuûa caùc NHTM naøy. Tuy nhieân hieän nay, taát caû caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ñeàu tham gia vaøo heä thoáng Swift neân tyû leä ruûi ro trong quaù trình thoâng baùo L/C cuûa caùc ngaân haøng Vieät Nam laø 0% vì maïng Swift coù ñoä baûo maät cao, ñöôïc ñaùnh giaù khaù an toaøn, chöa thaáy xuaát hieän L/C giaû maïo. Ruûi ro duy nhaát laø tröôøng hôïp NH nhaän ñieän coøn non keùm, khoâng phaùt hieän L/C do caùc toå chöùc phi NH phaùt haønh ñeå kòp thôøi caûnh baùo cho ngöôøi höôûng theo ñuùng quy ñònh. Theo ñuùng chöùc naêng, NH thoâng baùo phaûi ñaûm baûo tính chaân thaät cuûa L/C töùc laø L/C ñoù laø moät thöïc theå do moät ngaân haøng coù thaät phaùt haønh vaø ñaûm baûo ngöôøi ta coù theå ñoïc ñöôïc toaøn vaên L/C ñoù. Neáu coù ñoaïn vaên bò maát do loãi cuûa ñöôøng truyeàn hay cuûa phaàn in, NH thoâng baùo phaûi baùo NH phaùt haønh truyeàn laïi böùc ñieän khaùc. Vieäc töôûng chöøng ñôn giaûn, trong thöïc teá laïi raát phöùc taïp vì NH phaùt haønh phaûi xöû lyù sao cho L/C ñaõ môû khoâng bieán thaønh hai hay ba L/C song haønh roài bò lôïi duïng vaøo muïc ñích baát chính. NH thoâng baùo khoâng chòu traùch nhieäm veà noäi dung cuûa L/C cuõng nhö khoâng ñöôïc töï yù dieãn giaûi baát cöù ñieàu khoaûn naøo trong aáy. Nhöng NH thoâng baùo phaûi saün saøng chuyeån tieáp moïi thaéc maéc cuûa ngöôøi höôûng ñeán NH phaùt haønh cuõng nhö caùc hoài ñaùp lieân quan. 2.2.2 Ruûi ro taùc nghieäp veà phía ngaân haøng xuaát trình chöùng töø 2.2.2.1 Ruûi ro ngay trong nhöõng ñieàu khoaûn, ñieàu kieän cuûa L/C Cô sôû duy nhaát ñeå thanh toaùn L/C laø boä chöùng töø. Tuy nhieân, ñeå laäp ñöôïc moät boä chöùng töø hoaøn haûo khoâng phaûi laø chuyeän ñôn giaûn ñoái vôùi nhieàu nhaø xuaát khaåu. Trong thöïc teá, raát nhieàu L/C ñöôïc môû vôùi nhöõng chi tieát phöùc taïp, caùc ñieàu khoaûn maâu thuaãn, thieáu logic, ñieän bò nhieãu hoaëc thieáu, gaây khoù khaên cho nhaø xuaát khaåu trong vieäc laäp chöùng töø (laäp chöùng töø kieåu naøo cuõng bò baát hôïp leä). 36 Ña soá L/C haøng deät may xuaát ñi Myõ raát daøi, yeâu caàu nhieàu loaïi chöùng töø vôùi nhieàu chi tieát veà noäi dung cuõng nhö moâ taû haøng hoùa, lòch giao haøng, ñieàu naøy gaây khoù khaên raát nhieàu cho caùc doanh nghieäp deät may trong vieäc laäp boä chöùng töø. Hôn nöõa, soá löôïng haøng deät may xuaát khaåu raát lôùn laøm haøng xuaát ñi lieân tuïc neân vieäc laäp chöùng töø kòp thôøi haïn xuaát trình ôû ngaân haøng cuõng laø moät vaán ñeà nan giaûi cho doanh nghieäp. Do ñoù, phaàn lôùn boä chöùng töø haøng deät may xuaát trình qua caùc NHTM Vieät Nam ñeàu baát hôïp leä. Tröôøng hôïp L/C môû chöùa nhöõng ñieàu khoaûn maâu thuaãn nhö: giaù FOB nhöng laïi quy ñònh B/L theå hieän “Freight Prepaid” hay giaù CFR nhöng quy ñònh B/L theå hieän “Freight Collect”, ñôn giaù sai, soá lieäu tính toaùn trong phaàn moâ taû chi tieát haøng hoùa sai, teân caûng boác, caûng dôõ sai chính taû, yeâu caàu ngöôøi vaän chuyeån ñích danh nhöng laïi ñaùnh khoâng chính xaùc teân, yeâu caàu chöùng töø chöùng nhaän kieåm dòch do Nafiquaved nhöng teân ñuùng cuûa cô quan naøy laø Nafiqaved … Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, nhieàu nhaø xuaát khaåu neáu khoâng caån thaän vaø kòp thôøi tu chænh L/C sau naøy seõ xuaát trình boä chöùng töø khoâng phuø hôïp vôùi L/C. Thoâng thöôøng ngöôøi höôûng boû qua vì phí tu chænh khaù cao laïi luoân ñöôïc quy cho hoï gaùnh chòu. Nhaø xuaát khaåu cuõng neân löu yù khi L/C yeâu caàu giaáy chöùng nhaän kieåm tra (Inspection Certificate). Neáu khoâng coù loaïi chöùng töø naøy ñuùng theo yeâu caàu cuûa L/C thì boä chöùng töø seõ bò töø choái thanh toaùn. Vieäc thanh toaùn qua thö tín duïng raát tieän lôïi nhöng coù ruûi ro. Neáu doanh nghieäp khoâng hieåu roõ vaø kyõ veà baûn chaát cuûa thö tín duïng cuøng nhöõng raøng buoäc phaùp lyù cuûa noù, doanh nghieäp seõ maéc phaûi nhöõng sô soùt daãn ñeán vieäc khoâng ñöôïc thanh toaùn töùc laø bò leä thuoäc hoaøn toaøn vaøo ñoái taùc kinh doanh. Ruûi ro boä chöùng töø baát hôïp leä do giao haøng treã, xuaát trình treã, L/C heát haïn hieäu löïc cuõng hay xaûy ra. 37 Khi L/C quy ñònh giao haøng nhieàu laàn theo lòch, neáu coù moät loâ haøng giao treã, L/C seõ khoâng coøn giaù trò ñoái vôùi laàn giao haøng ñoù vaø luoân caû nhöõng laàn giao haøng coøn laïi. Haøng thuûy saûn nhaäp vaøo thò tröôøng Baéc Myõ vaø Chaâu Aâu phaûi qua söï kieåm tra nghieâm ngaët veà chaát löôïng cuûa caùc cô quan chöùc naêng, ví duï nhö cô quan kieåm ñònh thöõc phaåm vaø döôïc phaåm Myõ (US FDA – US Food and Drugs Administration), cô quan kieåm tra thöïc phaåm Canada (CFIA – Canada Food Inspection Agency),… Ñaõ coù nhieàu truôøng hôïp haøng thuûy saûn cuûa Vieät Nam khoâng ñaït chaát löôïng bò tieâu huûy hay bò göûi traû veà. Thoâng thöôøng, nhaø nhaäp khaåu phaûi thanh toaùn hoaëc chaáp nhaän thanh toaùn treân cô sôû chöùng töø xuaát trình phuø hôïp, ñoåi laáy boä chöùng töø nhaän haøng veà ñeå kieåm tra chaát löôïng. Nhöõng L/C gaøi ñieàu kieän thanh toaùn nhö sau: Ngaân haøng phaùt haønh L/C seõ giao boä chöùng töø ñaõ ñöôïc xuaát trình cho nhaø nhaäp khaåu ñeå nhaän haøng mang ñi kieåm tra chaát löôïng treân cô sôû cam keát cuûa nhaø nhaäp khaåu veà vieäc seõ thoâng baùo cho ngaân haøng phaùt haønh L/C keát quaû kieåm tra cuûa cô quan chöùc naêng. Khi nhaän ñöôïc thoâng baùo haøng ñaõ qua khaâu kieåm tra vaø ñöôïc nhaäp vaøo thò tröôøng nöôùc nhaäp khaåu thì ngaân haøng phaùt haønh môùi thanh toaùn tieàn cho nhaø xuaát khaåu. Ngaân haøng phaùt haønh L/C ñöôïc mieãn tröø traùch nhieäm thanh toaùn cho nhaø xuaát khaåu neáu nhaän ñöôïc thoâng baùo haøng khoâng ñaït chaát löôïng, khoâng cho nhaäp khaåu haøng hoùa cuûa cô quan chöùc naêng. Ñieàu khoaûn naøy coù lôïi cho nhaø nhaäp khaåu nhöng laïi heát söùc baát lôïi cho nhaø xuaát khaåu. Cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû khoâng coøn laø moät nghóa vuï ñoäc laäp maø phuï thuoäc vaøo moät beân thöù ba (ngöôøi môû L/C). Ñieàu naøy hoaøn toaøn traùi vôùi tinh thaàn cuûa UCP 600 vaø laøm maát ñi yù nghóa cuûa L/C nhö laø moät phöông thöùc thanh toaùn ñaûm baûo quyeàn lôïi cho caû ngöôøi höôûng vaø ngöôøi môû. Vai troø trung 38 gian ñoäc laäp ñaûm baûo cho giao dòch cuûa ngaân haøng môû khoâng coøn nöõa vì quyeàn lôïi toái thöôïng cuûa quoác gia laø ñaûm baûo söùc khoûe cuûa coäng ñoàng. Nghóa vuï thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû khoâng chæ phuï thuoäc vaøo vieäc xuaát trình chöùng töø maø coøn phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa ngöôøi mua (ngöôøi môû L/C). Ngöôøi mua coù theå laøm voâ hieäu nghóa vuï thanh toaùn cuûa ngaân haøng môû chæ vôùi lyù do ñôn giaûn laø khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu. Khoâng coù ñieàu kieän naøo raøng buoäc ngöôøi mua phaûi thoâng baùo cho ngaân haøng môû ngay sau khi haøng hoùa ñaõ hoaøn thaønh thuû tuïc kieåm tra chaát löôïng vaø ñöôïc pheùp nhaäp caûng. Ngöôøi mua thöôøng lôïi duïng ñieàu kieän naøy ñeå trì hoaõn thanh toaùn, thaäm chí gaây söùc eùp ñoøi giaûm giaù cho duø treân thöïc teá ngöôøi mua ñaõ ñöôïc cô quan kieåm tra caáp pheùp vaø nhaän haøng. Do ñoù, caùc NHTM Vieät Nam neáu ñoùng vai troø ngaân haøng thanh toaùn cuõng seõ gaëp ruûi ro neáu boä chöùng töø phuø hôïp nhöng haøng hoùa khoâng qua ñöôïc khaâu kieåm dòch. 2.2.2.2 Ruûi ro do ngaân haøng phaùt haønh Hieän nay, treân theá giôùi coù raát nhieàu ngaân haøng; nhieàu ngaân haøng chöa coù naêng löïc taøi chính vöõng maïnh cuõng nhö kinh nghieäm trong nghieäp vuï thanh toaùn quoác teá. Ruûi ro veà phía ngaân haøng laø ñieàu taát yeáu. L/C laø moät cam keát thanh toaùn cuûa ngaân haøng phaùt haønh. Do ñoù, uy tín, kinh nghieäm, trình ñoä chuyeân moân vaø tình hình taøi chính cuûa ngaân haøng môû laø ñieàu ñaùng quan taâm. Ngoaøi ruûi ro ngaân haøng phaù saûn coøn coù ruûi ro chöùng töø bò töø choái khi ngaân haøng môû ñöùng veà phía nhaø nhaäp khaåu vaø coá tình neâu ra nhöõng loãi nhoû ñeå giuùp nhaø nhaäp khaåu töø choái hay trì hoaõn thanh toaùn vaø thu phí baát hôïp leä. Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng khoâng thoáng nhaát quan ñieåm vôùi nhau trong vieäc kieåm tra chöùng töø cuõng gaây ra ruûi ro chöùng töø bò töø choái thanh toaùn. 39 Ví duï, nhöõng boä chöùng töø cuûa coâng ty Haprosimex Hoà Chí Minh göûi ñeán ngaân haøng môû laø Bank Alfalah Ltd chi nhaùnh Jodia Bazar ñeàu bò ngaân haøng môû baét baát hôïp leä laø khoâng xuaát trình master B/L theo yeâu caàu cuûa L/C. Xem phuï luïc soá 3, ta thaáy ôû tröôøng 46A cuûa L/C yeâu caàu Vaän ñôn ñöôøng bieån (marine B/L) vaø ôû tröôøng 47A ñieàu kieän phuï coù theâm caâu: Only original master B/L acceptable. Haprosimex xuaát trình vaän ñôn do RCL (Vietnam) Co.,Ltd (ñaïi lyù cho ngöôøi chuyeân chôû laø Regional Container Lines) laäp. Theo quan ñieåm cuûa ngaân haøng môû thì master B/L laø B/L do master (thuyeàn tröôûng) kyù. Ngaân haøng cuûa nhaø xuaát khaåu laø Vietcombank ñaõ coù ñieän khoâng ñoàng yù baát hôïp leä naøy vì master B/L laø vaän ñôn do ngöôøi chuyeân chôû chính thöùc (effective carrier) phaùt haønh, ñeå phaân bieät vôùi house B/L laø vaän ñôn do ngöôøi giao nhaän phaùt haønh treân cô sôû master B/L, chöù khoâng phaûi master B/L phaûi laø vaän ñôn do master phaùt haønh. Ngaân haøng môû sau ñoù thanh toaùn nhöng tröø phí baát hôïp leä. Moät soá ngaân haøng khoâng hieåu caên cöù vaøo ñaâu maø cöù cho raèng “shipping company” phaûi laø “carrier”. Do ñoù, coù truôøng hôïp L/C yeâu caàu Vaän ñôn ñöôïc phaùt haønh bôûi “shipping company” maø nhaø xuaát khaåu xuaát trình vaän ñôn do ñaïi lyù cuûa “carrier” laäp bò baét baát hôïp leä. Do ñoù, söï thieáu hieåu bieát cuûa ngaân haøng môû daãn ñeán vieäc töø choái thanh toaùn cuõng gaây ruûi ro cho phía Vieät Nam khi caùc ngaân haøng Vieät Nam chöa ñuû khaû naêng tranh caõi vaø khôûi kieän tröôùc caùc cô quan taøi phaùn quoác teá ñeå baûo veä quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa ngöôøi Vieät Nam. Khi NH phaùt haønh L/C thoâng baùo baát hôïp leä, hoï luoân raát baûo thuû trong quan ñieåm, coøn caùc NH xuaát trình coù uy tín luoân tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñaáu tranh vì vaán ñeà nguyeân taéc. Hoï saün saøng vaø coù ñuû khaû naêng ñöa vuï vieäc ra tröôùc Troïng taøi Quoác teá vì leõ phaûi nhieàu hôn laø vì thu nhaäp – chi phí, ñieàu maø caùc NHTM Vieät Nam yeáu söùc ñaønh chòu leùp veá thua thieät. 40 2.2.2.3 Ruûi ro quoác gia, ruûi ro phaùp lyù Vôùi vai troø laø ngaân haøng cuûa nhaø xuaát khaåu, caùc NHTM Vieät Nam cuõng caàn löu yù nhöõng ruûi ro khi giao dòch vôùi nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån, nhöõng quoác gia bò caám vaän hay coù neàn kinh teá chính trò khoâng oån ñònh. Nhöõng baát oån veà chính trò coù theå daãn ñeán: - Vieäc khoâng thanh toaùn. Ngaân haøng môû hay ngaân haøng xaùc nhaän coù theå ngöng hoaït ñoäng vì chieán tranh, ñaûo chính, roái loaïn vaø trong nhöõng tröôøng hôïp naøy chöùng töø duø coù phuø hôïp vôùi L/C cuõng khoâng ñöôïc thanh toaùn. - Vieäc ngaên caám chuyeån tieàn. Ngaân haøng môû coù theå thuoäc caùc quoác gia bò caám vaän nhö Syria, Baéc Trieàu Tieân, Burma (Myanmar), Cuba, Iraq, … hay coù lieân quan ñeán toå chöùc Al-Qaeda hay lieân quan ñeán vieäc röûa tieàn. L/C laø moät trong nhöõng coâng cuï maø boïn toäi phaïm röûa tieàn thích söû duïng nhaát vì caùc giao dòch “ma” thanh toaùn baèng phöông thöùc naøy ít bò nghi ngôø neân deã qua maët ngaân haøng vaø caû cô quan phaùp luaät. Moät trong nhöõng yeáu toá haáp daãn cuûa phöông thöùc tín duïng chöùng töø laø caùc beân giao dòch chæ caên cöù vaøo chöùng töø chöù khoâng caên cöù vaøo haøng hoùa thöïc teá vì theo UCP 600, ngaân haøng seõ thanh toaùn hay chieát khaáu khi nhaän ñöôïc chöùng töø phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän vaø ñieàu khoaûn cuûa L/C, cuûa UCP vaø cuûa caùc vaên baûn coù lieân quan khaùc. Neáu giao dòch bò phaùt hieän coù lieân quan ñeán caùc toå chöùc röûa tieàn, khuûng boá, bò caám vaän thì taøi khoaûn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam seõ bò phong toûa vaø coù theå bò phaït raát naëng. Nhöõng tröôøng hôïp nhö theá raát ñaùng lo ngaïi cho phía xuaát khaåu, vì tuaân theo nhöõng hieäp öôùc quoác teá, tieàn thanh toaùn coù theå seõ khoâng ñöôïc chuyeån veà cho nhaø xuaát khaåu. - Vieäc quoác höõu hoùa, tòch thu haøng hoùa. - Söï thay ñoåi luaät phaùp cuõng coù theå ngaên caûn vieäc giao nhaän haøng. 41 Ñoái vôùi nhöõng thò tröôøng xa xoâi hay nhöõng quoác gia ñang phaùt trieån, khi xuaát haøng vaøo ñoù, Vieät Nam gaëp nhieàu khoù khaên nhö cöôùc vaän chuyeån cao, khoâng an toaøn; caùc ngaân haøng môû chöa coù quan heä ñaïi lyù neân khoâng ñaûm baûo veà khaû naêng thanh toaùn; ngöôøi mua chöa coù doä tin caäy cao vì ít coù giao dòch; chöùng töø chuyeån ñi maát nhieàu thôøi gian vaø deã bò thaát laïc,… Ngoaøi ruûi ro quoác gia, caùc NHTM Vieät Nam cuõng thöôøng gaëp ruûi ro phaùp lyù. Giao dòch tín duïng chöùng töø ñoøi hoûi phaûi coù haønh lang phaùp lyù ñeå caùc ngaân haøng thöïc hieän. Baûn Quy taéc thoáng nhaát veà tín duïng chöùng töø (UCP 600) theå hieän ñaày ñuû thoâng leä vaø taäp quaùn quoác teá vaø ñöôïc caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi chaáp nhaän vaø aùp duïng. Nhöng tín duïng chöùng töø coøn laø caùc giao dòch trong nöôùc phaùt sinh töø moái quan heä giöõa ngaân haøng - ngöôøi môû, ngaân haøng - ngöôøi höôûng. Noù coøn bò luaät phaùp quoác gia chi phoái. Nhö vaäy, giao dòch tín duïng chöùng töø ñöôïc tieán haønh treân haønh lang phaùp lyù cuûa quoác teá vaø quoác gia. UCP chæ laø thoâng leä quoác teá khoâng ñöùng treân luaät phaùp sôû taïi. Möùc ñoä vaän duïng UCP vaøo thöïc tieãn tuøy thuoäc vaøo heä thoáng phaùp luaät cuûa töøng quoác gia. Do tín duïng chöùng töø bò lôïi duïng ñeå gian laän vaø löøa ñaûo neân moät soá quoác gia ñaõ ban haønh luaät theo höôùng baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi bò haïi. Luaät cuûa moät soá nöôùc cho pheùp Toøa aùn cuûa hoï aùp duïng bieän phaùp cöôõng cheá nhaèm ñaûm baûo söï coâng baèng trong buoân baùn quoác teá, baát keå söï traùi ngöôïc vôùi UCP. Sau ñaây laø ví duï cuï theå gaàn ñaây nhaát lieân quan ñeán luaät phaùp quoác gia maø phaàn thieät haïi thuoäc veà phía Vieät Nam. Coâng ty Nam Thaùi Bình Döông xuaát trình boä chöùng töø xuaát khaåu caù côø kieám ñoâng laïnh ñi YÙ theo L/C do ngaân haøng Banca Intesia SPA môû, L/C naøy ñöôïc ngaân haøng Banca Carige SPA chuyeån nhöôïng. Chöùng töø ñaõ ñöôïc Vietcombank chieát khaáu vaø xaùc nhaän phuø hôïp. Ngaân haøng Banca Carige cuõng ñoàng yù laø chöùng töø phuø hôïp vaø giao chöùng töø. Tuy nhieân, haøng hoùa bò cô quan y teá cuûa YÙ töø choái vì ñaõ nhieãm thuûy ngaân vöôït möùc cho pheùp, daãn ñeán toøa aùn daân 42 söï cuûa YÙ ra leänh cho ngaân haøng YÙ taïm döøng thanh toaùn tieàn haøng chôø phaùn quyeát cuoái cuøng. Coâng ty Nam Thaùi Bình Döông vaãn ñang tieáp tuïc hoái thuùc ngaân haøng Vietcombank laøm vieäc vôùi nöôùc ngoaøi ñeå sôùm thu ñöôïc tieàn haøng nhöng ngaân haøng YÙ cuõng khoâng giuùp ñöôïc gì vì khoâng theå traùi aùn toaø. Ñaõ coù raát nhieàu ngaân haøng treân theá giôùi hoûi yù kieán Phoøng Thöông maïi quoác teá (ICC) veà nhöõng tröôøng hôïp toøa aùn ñòa phöông coù quyeát ñònh gaây toån thaát cho hoï. Caâu traû lôøi cuûa ICC laø: “Toøa aùn quyeát ñònh moïi vaán ñeà treân cô sôû luaät phaùp Quoác gia vaø UCP. Neáu coù söï caùch bieät giöõa hai heä thoáng phaùp luaät thì quyeát ñònh cuûa Toøa coù theå vöôït leân taát caû, keå caû UCP”. Moät ví duï khaùc veà quy ñònh taïi nöôùc nhaäp khaåu aûnh höôûng ñeán vieäc ñaûm baûo thöïc hieän quy trình nghieäp vuï tín duïng chöùng töø. Theo thoâng tin töø Sôû Noâng nghieäp & Phaùt trieån Noâng thoân Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, baét ñaàu töø ngaøy 29/9/2009, vieäc kieåm dòch caùc loâ haøng caù cheùp, caù taøu laøm caûnh xuaát khaåu sang thò tröôøng Myõ phaûi ñöôïc thöïc hieän theo quy ñònh môùi cuûa cô quan kieåm dòch nhaäp khaåu Myõ. Theo ñoù, taát caû caùc loâ haøng caù cheùp, caù traøu nhaäp vaøo Myõ ñeàu phaûi ñöôïc cô quan kieåm dòch nöôùc xuaát khaåu kieåm tra virus gaây beänh xuaát huyeát ôû caù cheùp (Spring Viraemia of Carp - SVC). Ngoaøi ra, Boä Noâng nghieäp Myõ coøn quy ñònh veà vieäc chöùng nhaän kieåm dòch cho 8 loaøi caù coù vaûy vaø giao töû cuûa chuùng (caù cheùp, vaøng, traém coû...) nhaäp khaåu vaøo thò tröôøng naøy. Yeâu caàu giaáy chöùng nhaän kieåm dòch phaûi xaùc nhaän caùc noäi dung nhö: khu vöïc nuoâi hoaëc nôi nuoâi khoâng coù loaøi virus treân; vôùi nhöõng ñaøn coù theå bò nhieãm beänh trong khu vöïc thì haøng naêm phaûi laáy maãu xeùt nghieäm ít nhaát 2 laàn; xaùc nhaän quy trình laáy maãu, khöû tröøng tieâu ñoäc vaø thöïc hieän phöông phaùp kieåm tra, xeùt nghieäm theo quy ñònh. Tuy nhieân, ñieàu khoù khaên cho vieäc xuaát khaåu caù caûnh sang thò tröôøng nöôùc naøy laø phoøng thí nghieäm cuûa Chi cuïc Baûo veä nguoàn lôïi Thuûy saûn TP.HCM cuõng nhö caùc ñôn vò chuyeân ngaønh thuûy saûn khaùc treân ñòa 43 baøn Thaønh phoá chöa xeùt nghieäm ñöôïc loaøi virus naøy. Do vaäy, caùc doanh nghieäp xuaát khaåu caù caûnh sang thò tröôøng naøy ñang gaëp khoù khaên veà vieäc thöïc hieän quy ñònh cuûa cô quan kieåm dòch Myõ. 2.2.3 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng thanh toaùn Theo toång keát cuûa ICC, nhieàu chöùng töø xuaát trình ñoøi tieàn theo L/C bò baát hôïp leä nhöng raát ít tröôøng hôïp bò töø choái hoaøn toaøn. Do vaäy, ñieàu quyeát ñònh söï an toaøn trong thanh toaùn theo phöông thöùc tín duïng chöùng töø laø moái quan heä giöõa caùc beân lieân quan. Duø L/C khaù an toaøn ñoái vôùi ngöôøi baùn khi giao dòch vôùi ngöôøi mua môùi ôû nhöõng thò tröôøng môùi nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù ruûi ro vôùi ngöôøi baùn. Phöông thöùc tín duïng chöùng töø phuï thuoäc vaøo söï phuø hôïp cuûa boä chöùng töø ñoái vôùi L/C. Tuy nhieân khoâng deã laäp ñöôïc boä chöùng töø hoaøn haûo. Coù theå ngöôøi baùn thaáy boä chöùng töø phuø hôïp nhöng ngaân haøng môû nhaát quyeát xaùc ñònh laø khoâng phuø hôïp, ñieàu naøy xaûy ra nhieàu ñeán noãi ICC ñaõ nhieàu laàn phaùt haønh caùc Tình huoáng nghieân cöùu (Case study) trong ñoù ñöa ra yù kieán cuûa ICC veà caùc tröôøng hôïp tranh caõi baát hôïp leä. Vieäc thanh toaùn chöùng töø baát hôïp leä phuï thuoäc vaøo ngöôøi mua, neáu ngöôøi mua chaáp nhaän baát hôïp leä vaø ñoàng yù traû tieàn thì ngaân haøng môû seõ thanh toaùn cho ngöôøi baùn. Nhieàu tröôøng hôïp ngöôøi baùn khoâng tìm hieåu roõ uy tín ngöôøi mua neân ñaõ gaëp ruûi ro trong vieäc thu hoài tieàn haøng. Ngöôøi mua seõ trì hoaõn thanh toaùn ñeå eùp giaù ngöôøi baùn. Coù tröôøng hôïp ngöôøi baùn do quaù tin töôûng ngöôøi mua neân chaáp nhaän caû L/C môû chæ quy ñònh 2/3 B/L goác xuaát trình qua ngaân haøng, coøn 1/3 B/L goác göûi tröïc tieáp cho ngöôøi mua. Ngöôøi mua coù B/L goác ñaõ ñi nhaän haøng vaø bieán maát, khoâng thanh toaùn tieàn haøng cho ngöôøi baùn coøn NH phaùt haønh, bieát vaäy tìm moïi caùch töø choái boä chöùng töø. 44 Ngoaøi ra, ñoái vôùi ngöôøi mua môùi giao dòch laàn ñaàu hay ôû nhöõng thò tröôøng môùi thì xaùc suaát ruûi ro cho phía xuaát khaåu caøng cao. Naêm 2004, coâng ty Intimex Hoà Chí Minh baùn haït tieâu ñen cho coâng ty R.H.Enterprises ôû Pakistan, boä chöùng töø xuaát trình bò baát hôïp leä neân ngaân haøng môû Bank Al Habib Ltd töø choái thanh toaùn. Luùc naøy khaû naêng thanh toaùn phuï thuoäc vaøo thieän chí cuûa ngöôøi mua. Nhöng do R.H.Enetrprises laø khaùch haøng maø Intimex môùi tìm kieám qua maïng vaø chöa giao dòch laàn naøo neân khoâng roõ veà uy tín cuûa hoï, R.H. ñaõ lôïi duïng boä chöùng töø baát hôïp leä ñeå eùp giaù Intimex vaø cuoái cuøng Intimex phaûi ñoàng yù chæ nhaän khoaûn 80% trò giaù loâ haøng, thöông vuï naøy gaây thieät haïi khoâng nhoû cho coâng ty. 2.2.4 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng xaùc nhaän L/C Trong thöïc teá, caùc NHTM Vieät Nam chöa thöïc hieän nhieàu, phaàn lôùn nghieäp vuï naøy do caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi thöïc hieän. Ngay caû Vietcombank, moät ngaân haøng Vieät Nam raát maïnh veà thanh toaùn quoác teá vôùi khoaûng 30% thò phaàn thanh toaùn xuaát khaåu ôû Vieät Nam cuõng raát ít khi xaùc nhaän L/C. Nhöng trong töông lai, khi phaûi caïnh tranh vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi, caùc NHTM Vieät Nam caàn phaûi ña daïng hoùa dòch vuï. Ngoaøi ra, dòch vuï xaùc nhaän L/C ñem laïi moät khoaûn thu phí dòch vuï khoâng nhoû cho ngaân haøng. Do ñoù, caàn nhaän daïng ruûi ro ñeå coù giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro. Nhöõng ruûi ro maø ngaân haøng xaùc nhaän coù theå gaëp laø: - Ruûi ro quoác gia - Ruûi ro ngaân haøng ñaïi lyù - Ruûi ro phaùp lyù - Ruûi ro chöùng töø 45 2.2.5 Ruûi ro taùc nghieäp ñoái vôùi ngaân haøng chieát khaáu chöùng töø 2.2.5.1 Nhöõng ruûi ro maø ngaân haøng chieát khaáu phaûi ñoái maët: Chieát khaáu chöùng töø laø dòch vuï phoå bieán ñoái vôùi caùc NHTM Vieät Nam. Caùc ngaân haøng khoâng nhöõng thu ñöôïc laõi chieát khaáu maø coøn duøng dòch vuï naøy ñeå caïnh tranh vôùi nhau, loâi keùo khaùch haøng veà mình baèng laõi suaát öu ñaõi vaø ñieàu kieän chieát khaáu thoaùng hôn. Ngaân haøng chieát khaáu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng ruûi ro sau: - Chöùng töø baát hôïp leäø bò töø choái thanh toaùn. - Chöùng töø phuø hôïp hoaøn toaøn vôùi L/C, ngaân haøng môû saün saøng thanh toaùn nhöng toøa aùn coù leänh döøng thanh toaùn - Söï giaû maïo chöùng töø: Vieäc chieát khaáu chæ döïa treân boä chöùng töø xuaát khaåu vaø ngaân haøng chæ kieåm tra chöùng töø vôùi söï caån thaän hôïp lyù ñeå xaùc nhaän chöùng töø phuø hôïp vôùi L/C vaø khoâng chòu traùch nhieäm veà chöùng töø giaû maïo. Beân caïnh ñoù, coù nhöõng NHTM vì caïnh tranh maø ñaõ töông ñoái deã daõi trong vieäc chieát khaáu chöùng töø , chieát khaáu cho caû nhöõng khaùch haøng môùi giao dòch maø khoâng naém roõ tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Ñieàu naøy taïo keû hôû cho nhöõng ñoái töôïng löøa ñaûo lôïi duïng baèng caùch laäp boä chöùng töø giaû trình chieát khaáu roài oâm tieàn bieán maát. Hongkong coù nhöõng chuyeân gia nguïy taïo chöùng töø, phuø pheùp chöõa loái ñeå chöùng töø luoân hoaøn haûo. - Chöùng töø phuø hôïp nhöng haøng hoùa khoâng qua ñöôïc khaâu kieåm tra chaát löôïng cuûa cô quan y teá nöôùc nhaäp khaåu. ÔÛ thò tröôøng Baéc Myõ, Chaâu Aâu, haøng thuûy saûn phaûi thoâng qua söï kieåm nghieäm cuûa cô quan y teá, baûo ñaûm ñaït chaát löôïng thì ngöôøi mua môùi thanh toaùn (thôøi gian ñeå hoaøn taát kieåm nghieäm khoaûng 90 ngaøy). Neáu cô quan y teá nöôùc nhaäp khaåu thaáy haøng khoâng ñaït chaát löôïng theo quy ñònh, haøng seõ bò huûy vôùi toaøn boä chi phí thuoäc veà ngöôøi baùn. Ñieàu naøy gaây 46 ruûi ro cho phía ngaân haøng trong tröôøng hôïp chieát khaáu chöùng töø hôïp leä veà hình thöùc. - Chöùng töø xuaát trình theo L/C maø coù nhieàu boä chöùng töø tröôùc ñoù xuaát trình ôû caùc ngaân haøng khaùc (L/C töï do chieát khaáu). Khi ñoù, ngaân haøng chieát khaáu seõ khoù naém ñöôïc chính xaùc giaù trò coøn laïi cuûa L/C cuõng nhö soá löôïng haøng ñaõ thöïc xuaát neân khoù xaùc ñònh laø chöùng töø ñoù coù phuø hôïp vôùi L/C veà ñieàu khoaûn soá löôïng haøng hoùa hay khoâng neáu caùc NH khaùc khoâng tuaân thuû quy ñònh theo doõi ôû maët sau L/C. - Ruûi ro tyû giaù vaø ruûi ro laõi suaát. Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp chieát khaáu boä chöùng töø theo L/C traû chaäm treân 90 ngaøy thì ngaân haøng chieát khaáu cuõng neân löu yù vì trong thôøi gian daøi thì vieäc tyû giaù giaûm hay laõi suaát huy ñoäng taêng cuõng gaây baát lôïi, laøm maát chi phí cô hoäi cuûa ngaân haøng. 2.2.5.2 Ruûi ro khi ngaân haøng xaùc nhaän hoaëc ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh thöïc hieän chieát khaáu/thanh toaùn chöùng töø baát hôïp leä hoaëc giaû maïo maø khoâng ñöôïc Ngaân haøng phaùt haønh/Ngöôøi môû L/C chaáp nhaän Ñoái vôùi ngaân haøng xaùc nhaän, coù hai tình huoáng rieâng reû: (i) thanh toaùn chöùng töø baát hôïp leä, (ii) thanh toaùn chöùng töø giaû maïo. ÔÛ tình huoáng thanh toaùn chöùng töø baát hôïp leä, NH xaùc nhaän khoâng ñöôïc nhaän tieàn hoaøn traû töø NH phaùt haønh vaø cuõng khoâng truy ñoøi ngöôøi höôûng lôïi bôûi NH xaùc nhaän phaûi thanh toaùn mieãn truy ñoøi neáu L/C quy ñònh xuaát trình taïi NH xaùc nhaän (ñieàu 8 UCP 600). Tröôùc khi quyeát ñònh thanh toaùn, NH xaùc nhaän phaûi xaùc ñònh trong thôøi gian quy ñònh veà vieäc chöùng töø xuaát trình coù phuø hôïp hay khoâng (ñieàu 14&16 UCP600) ÔÛ tình huoáng thöù hai, NH xaùc nhaän vaãn coù quyeàn truy ñoøi NH phaùt haønh neáu NH xaùc nhaän coù theå chöùng minh raèng tröôùc khi quyeát ñònh thanh toaùn chöùng töø, mình ñaõ kieåm tra chöùng töø vôùi söï caån troïng hôïp lyù vaø khoâng phaùt hieän baát cöù daáu 47 hieäu löøa ñaûo naøo. Caùc ngaân haøng khoâng chòu traùch nhieäm veà söï giaû maïo hoaëc tính phaùp lyù cuaû baát kyø chöùng töø naøo (ñieàu 34 UCP600) Töông töï khi coù söï tham gia cuûa NH ñöôïc chæ ñònh maø khoâng phaûi laø NH xaùc nhaän, cuõng coù hai tình huoáng rieâng reû nhö treân. Tuy nhieân, keát quaû trong chöøng möïc naøo ñoù khoâng gioáng nhau. Khoâng coù caâu traû lôøi coù tính tieâu chuaån cho caâu hoûi tröôøng hôïp naøo ngaân haøng ñöôïc chæ ñònh chieát khaáu khoâng ñöôïc quyeàn truy ñoøi. Neáu boä chöùng töø bò töø choái do ngaân haøng chieát khaáu khoâng phaùt hieän ñöôïc sai soùt, thì ngaân haøng naøy khoâng ñöôïc truy ñoøi tieàn töø ngöôøi höôûng. Quan ñieåm cuûa ICC laø: Baûn quy taéc khoâng giaûi quyeát vaán ñeà naøy, söï vieäc seõ ñöôïc phaân xöû bôûi luaät phaùp quoác gia vaø tuøy vaøo moái quan heä giöaõ ngaân haøng chieát khaáu vaø ngöôøi höôûng. 2.3 Nguyeân nhaân gaây ruûi ro cho NHTM Vieät Nam trong phöông thöùc tín duïng chöùng töø Ruûi ro maø caùc NHTM Vieät Nam phaûi gaùnh chòu xuaát phaùt töø nguyeân nhaân chuû quan laãn khaùch quan. 2.3.1 Do chính baûn thaân caùc NHTM Vieät Nam Thöù nhaát, caùc ngaân haøng Vieät Nam chöa coù ñöôïc cô sôû haï taàng, trang thieát bò hieän ñaï