Luận văn Thực trạng rủi ro tín dụng và các biện pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại Sở Giao dịch II - Ngân hàng công thương Việt Nam

Trang 1 MUÏC LUÏC Trang LÔØI MÔÛ ÑAÀU ...........................................................................................................1 ................................................................................................ 5 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi ..................................................................................................... 5 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi ........................................................................... 6 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ........................................................................................... 6 4. Phöông phaùp nghieân cöùu .................................................................................. 6 5. Caáu truùc noäi dung nghieân cöùu CHÖÔNG1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI ...............................................................7 VAØ RUÛI RO TÍN DUÏNG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI .............................................. 7 1. 1. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà ngaân haøng thöông maïi ......................................................................................................... 7 1. 1. 1. Khaùi nieäm ...................................................... 8 1. 1. 2. Chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi: .......................................................10 1. 2. Caùc nghieäp vuï cuûa ngaân haøng thöông maïi. ...................................................................................10 1. 2. 1. Nghieäp vuï nguoàn voán ...................................................................................10 1. 2. 1. 1. Voán cuûa ngaân haøng: ...........................................................................................11 1. 2. 1. 2. Voán huy ñoäng : ...................................................................................................12 1.2. 1. 3. Voán ñi vay: .............................................................................................13 1. 2. 1. 4. Voán tieáp nhaän .....................................................................................................13 1. 2. 1. 5. Voán khaùc: .................................................................................13 1.2. 2. Nghieäp vuï söû duïng voán .................................................................................13 1. 2. 2. 1. Nghieäp vuï tín duïng : ...........................................................................................15 1.2.2.2 Nghieäp vuï ñaàu tö ...........................................16 1. 2. 2. 3. Nghieäp vuï kinh doanh dòch vuï ngaân haøng ...........................................................17 1. 3. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà ruûi ro tín duïng ............................................................................17 1. 3. 1. Khaùi nieäm ruûi ro tín duïng ......................................................................18 1. 3. 2. Ñaëc ñieåm cuûa ruûi ro tín duïng .........................................20 1. 3. 3. Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro tín duïng. .........................................................................20 1. 3. 3. 1. Nguyeân nhaân khaùch quan ............................................................21 1. 3. 3. 2. Nguyeân nhaân töø phía ngaân haøng ..........................................................24 1. 3. 3. 3. Nguyeân nhaân töø phía khaùch haøng ..............................27 1. 3. 4. Caùc bieän phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng ......................................28 1. 3. 4. 1. Caùc bieän phaùp nhaèm haïn cheá ruûi ro tín duïng ......................................................30 1. 3. 4. 2. Nhoùm bieän phaùp phaân loaïi tín duïng 1. 3. 4. 3. Nhoùm bieän phaùp phoøng ngöøa toån thaát hoaëc trích laäp quyõ döï phoøng ruûi ro: ............................................................................................................................32 ........................................33 1. 4. Kinh nghieäm quoác teá trong quaûn lyù ruûi ro tín duïng Trang 2 ..........................................................................................33 1. 4. 1. Moâ hình ñònh tính ...................................................35 1. 4. 2. Caùc moâ hình ñònh löôïng ruûi ro tín duïng .........................37 1. 4. 3. Ño löôøng ruûi ro tín duïng thoâng qua phaân tích tín duïng CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG VAØ RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI SGDII- NHCTVN TRONG THÔØI GIAN QUA...................................39 2. 1 Sô löôïc veà Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam (NHCTVN) vaø Sôû Giao dòch II (SGDII) - NHCTVN .......................................................................................................39 ........................................39 2. 1. 1 Sô löôïc veà Ngaân Haøng Coâng Thöông Vieät Nam .............................41 2. 1. 2. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån SGDII- NHCTVN ........................................42 2. 2 Keát quaû hoaït ñoäng tín duïng cuûa SGDII- NHCTVN. ..............................................45 2. 3 .Thöïc traïng ruûi ro tín duïng taïi SGDII- NHCTVN 2. 3. 1. Boái caûnh moâi tröôøng kinh doanh trong moâi tröôøng töông quan vôùi ruûi ro tín duïng trong hoaït ñoäng cuûa SGDII- NHCTVN..............................................45 ..............................................45 2. 3. 1. 1. Moâi tröôøng neàn kinh teá thieáu laønh maïnh ...................................................................................47 2. 3. 1. 2. Moâi tröôøng phaùp lyù .........................................................48 2. 3. 1. 3. Coâng ngheä ngaân haøng coøn laïc haäu ........48 2. 3. 1. 4. Hoaït ñoäng cung caáp thoâng tin phoøng ngöøa ruûi ro coøn haïn cheá ....................................................49 2. 3. 1. 5. Caïnh tranh trong hoaït ñoäng tín duïng .....................................50 2. 3. 1. 6. Hoaït ñoäng baûo hieåm tín duïng chöa phaùt trieån ..................................51 2. 3. 2. Thöïc traïng ruûi ro tín duïng taïi SGDII- NHCTVN : 2.3.2.1. Tình hình nôï quaù haïn, nôï khoù ñoøi chôø xöû lyù, nôï baûo laõnh traû thay (1997- 2003)...................................................................................................................51 ...................................................................52 2. 3. 2. 2. Haäu quaû cuûa ruûi ro tín duïng: 2. 4. Caùc bieän phaùp quaûn lyù, phoøng ngöøa vaø xöû lyù ruûi ro trong hoaït ñoäng tín duïng ñaõ thöïc hieän taïi SGDII- NHCTVN ...............................................................54 ....................................55 2. 4. 1. Caùc bieän phaùp nhaèm quaûn lyù, phoøng ngöøa ruûi ro ........................................................57 2. 4. 2. Caùc bieän phaùp nhaèm kieåm soaùt ruûi ro .......................................58 2. 5. Haïn cheá trong coâng taùc phoøng ngöøa ruûi ro tín duïng ...................................................................58 2. 5. 1. Moâ hình toå chöùc chöa phuø hôïp ..............................................60 2. 5. 2 Chöa hoaøn thieän chính saùch tín duïng roõ neùt ........................61 2. 5. 3. Hoaït ñoäng cuûa boä phaän Phoøng ngöøa ruûi ro coøn haïn cheá ..................................61 2. 5. 4. Boä maùy Kieåm tra noäi boä hoaït ñoäng chöa hieäu quaû CHÖÔNG 3 : NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP PHOØNG NGÖØA, HAÏN CHEÁ RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI SÔÛ GIAO DÒCH II - NHCTVN............................................................62 3. 1. Quan ñieåm, ñònh höôùng hoaït ñoäng phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng cho caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ..................................................................62 3. 1. 1. Quan ñieåm xaây döïng ñònh höôùng veà hoaït ñoäng phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng.............................................................................................................62 Trang 3 ......64 3. 1. 2. Ñònh höôùng veà hoaït ñoäng phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng 3. 2. Nhöõng bieän phaùp nhaèm phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi SGDII- NHCTVN..........................................................................................................................67 3. 2. 1. Hoaøn thieän veà boä maùy toå chöùc vaø coâng ngheä hoaït ñoäng trong quaù trình taùi cô caáu ......................................................................................................................67 ............................................69 3. 2. 2 Xaây döïng vaø hoaøn thieän chính saùch tín duïng .................................................70 3. 2. 3. Cuûng coá vaø naâng cao chaát löôïng tín duïng 3. 2. 4. Löïa choïn aùp duïng nhöõng phöông phaùp vaø coâng cuï phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro thích hôïp theo thoâng leä vaø chuaån möïc quoác teá ..................................71 3. 2. 5. Ñoåi môùi cô caáu toå chöùc vaø naâng cao hieäu quaû cuûa coâng taùc Kieåm tra, kieåm toùan noäi boä: ........................................................................................................73 ..................................75 3. 2. 6. Taêng cöôøng soá löôïng, chaát löôïng caùn boä tín duïng: ................................................................................................................75 3. 3 .Kieán nghò: .........................................................................................75 3. 3. 1. Ñoái vôùi Chính phuû ..............................................................76 3. 3. 1. 1. Hoaøn thieän moâi tröôøng phaùp lyù 3. 3. 1. 2. Ñoåi môùi moâi tröôøng neàn kinh teá taïo thuaän lôïi cho hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM...........................................................................................................................76 .........................................78 3. 3. 2. Kieán nghò vôùi Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät nam .....78 3. 3. 2. 1. Naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng ñieàu haønh vó moâ veà tieàn teä, tín duïng 3. 3. 2. 2. Taêng cöôøng hoaït ñoäng thanh tra, giaùm saùt vaø ñaùnh giaù an toaøn ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng thöông maïi. ......................................................................78 3. 3. 2. 3. Xaây döïng vaø hoaøn thieän caùc cheá ñònh veà caùc coâng cuï baûo hieåm tín duïng. .............................................................................................................................79 ........................................80 3. 3. 3. Kieán nghò vôùi Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam 3. 3. 3. 1ø. Xaây döïng chieán löôïc quaûn lyù ruûi ro vaø trieån khai moät caùch coù heä thoáng trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng. .............................................80 3. 3. 3. 2. Ngaân haøng Coâng thöông Vieät Nam caàn ñaåy maïnh chöông trình taùi cô caáu :..........................................................................................................................81 .............81 3. 3. 3. 3 Cuûng coá vaø kieän toaøn hoaït ñoäng kieåm tra, kieåm toaùn noäi boä .......................81 3. 3. 3. 4. Xaây döïng vaø hoaøn thieän heä thoáng thoâng tin tín duïng: ......................................82 3. 3. 3. 5. Boå sung vaø hoaøn thieän chính saùch tín duïng. 3. 3. 3. 6. Trích laäp döï phoøng ruûi ro tín duïng theo phaân loaïi möùc ñoä ruûi ro thích hôïp gaén vôùi vieäc ñaùnh giaù xeáp loaïi doanh nghieäp:.....................................82 KEÁÁT LUAÄN .................................................................................................................83 Trang 4 DANH MUÏC BAÛNG BIEÅU Trang 1. Baûng 1 : Taêng tröôûng taøi saûn Incombank (1988 – 2003) .......................35 2. Baûng 2 : Dö nôï tín duïng Incombank (1997 – 2003) ................................36 3. Baûng 3 : Dö nôï tín duïng SGD II – NHCTVN (1997 – 2003) .................38 4. Baûng 4 : Tình hình huy ñoäng voán SGD II – NHCTVN (1997 – 2003) ..38 5.Baûng 5 : Tình hình nôï quaù haïn cuûa caùc ngaân haøng treân ñòa baøn TP. Hoà Chí Minh (2000 – 2002) ................................ 42 6.Baûng 6 : Tình hình nôï xaáu taïi SGDII- NHCTVN (1997 – 2003) .......46 Trang 5 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Ngaân haøng thöông maïi laø doanh nghieäp kinh doanh trong lónh vöïc tieàn teä – tín duïng – loaïi hình kinh doanh chöùa ñöïng nhieàu ruûi ro. Trong caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng, hoaït ñoäng töø lónh vöïc tín duïng chieám hôn 80% thu nhaäp. Tuy nhieân, nhöõng ruûi ro töø hoaït ñoäng tín duïng cuõng gaây thieät haïi lôùn cho ngaân haøng thaäm chí laøm phaù saûn ngaân haøng. Trong nhöõng naêm 1990 - 1997, haøng loaït caùc vuï aùn lôùn laøm aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán ngaân haøng noùi rieâng vaø tình hình kinh teá xaõ hoäi noùi chung (Tamexco, Deät Nam Ñònh, EpCo - Minh Phuïng) xuaát phaùt töø ruûi ro tín duïng. Hieän nay, maëc duø ñaõ coù nhieàu bieän phaùp töø phía nhaø nöôùc cuõng nhö töø phía caùc heä thoáng caùc Ngaân haøng thöông maïi, chaát löôïng tín duïng cuõng coøn chöùa ñöïng nhieàu nguy cô ruûi ro do mang naëng daáu aán chính saùch bao caáp nhö: Taäp trung ñaàu tö cho Doanh nghieäp nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù cuøng vôùi quaù trình hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi vaø khu vöïc, heä thoáng Ngaân haøng Vieät nam noùi chung vaø Sôû Giao dòch II - NHCTVN noùi rieâng cuõng ñöùng tröôùc thaùch thöùc môùi vaø keøm theo laø nhöõng ruûi ro tieàm aån môùi. Chính vì vaäy vaán ñeà phoøng ngöøa ruûi ro tín duïng luùc naøo cuõng laø vaán ñeà mang tính thôøi söï. Ñoàng thôøi, vieäc tìm ra caùc bieän phaùp haïn cheá nhöõng ruûi ro môùi phaùt sinh trôû thaønh vaán ñeà soáng coøn vôùi töøng Ngaân haøng thöông maïi. Xuaát phaùt töø lyù do treân, Toâi choïn ñeà taøi nghieân cöùu "Thöïc traïng ruûi ro tín duïng vaø caùc bieän phaùp phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi Sôû Giao dòch II - NHCTVN". 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Ñeà taøi nghieân cöùu nhaèm ñaït ñöôïc ba muïc tieâu sau ñaây Thöù nhaát : Laøm roõ vaán ñeà lyù luaän veà ngaân haøng thöông maïi vaø ruûi ro tín duïng Thöù hai : Phaân tích thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng, ruûi ro tín duïng, caùc bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tín duïng vaø nhöõng haïn cheá trong vieäc phoøng ngöøa ruûi ro tín duïng taïi SGDII- NHCTVN. Trang 6 Thöù ba: Treân cô sôû lyù luaän vaø phaân tích thöïc traïng ñeà xuaát caùc bieän phaùp phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro cho hoaït ñoäng tín duïng taïi SGDII- NHCTVN. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø ruûi ro tín duïng vaø caùc bieän phaùp nhaèm phoøng ngöøa haïn cheá ruûi ro. Phaïm vi nghieân cöùu: Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu lyù luaän vaø thöïc traïng ruûi ro tín duïng trong thôøi gian qua, töø ñoù ñöa bieän phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro moät caùch coù hieäu quaû. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Nhaèm laøm noåi baät vaán ñeà nghieân cöùu ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu nhö: phöông phaùp thoáng keâ, phöông phaùp toång hôïp, phöông phaùp so saùnh. . . 5. Caáu truùc noäi dung nghieân cöùu Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, ñeà taøi nghieân cöùu ñöôïc trình baøy goàm ba phaàn lôùn: Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà Ngaân haøng thöông maïi vaø ruûi ro tín duïng Ngaân haøng thöông maïi. Chöông 2: Thöïc traïng veà hoaït ñoäng tín duïng vaø ruûi ro tín duïng taïi Sôû Giao dòch II - NHCTVN trong thôøi gian qua. Chöông 3: Nhöõng bieän phaùp phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng taïi Sôû Giao dòch II - NHCTVN Trang 7 CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ RUÛI RO TÍN DUÏNG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI 1. 1. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà ngaân haøng thöông maïi 1. 1. 1. Khaùi nieäm Ngaân haøng thöông maïi (NHTM) laø loaïi ngaân haøng giao dòch tröïc tieáp vôùi caùc coâng ty, xí nghieäp, toå chöùc kinh teá vaø caù nhaân, baèng caùch nhaän tieàn göûi, tieàn tieát kieäm, roài söû duïng soá voán ñeå cho vay, chieát khaáu, cung caáp caùc phöông tieän thanh toaùn vaø cung öùng dòch vuï ngaân haøng cho caùc ñoái töôïng noùi treân. NHTM laø loaïi ngaân haøng coù soá löôïng lôùn vaø raát phoå bieán trong neàn kinh teá. Söï coù maët cuûa NHTM trong haàu heát caùc hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi ñaõ chöùng minh raèng: ôû ñaâu coù moät heä thoáng ngaân haøng thöông maïi phaùt trieån, thì ôû ñoù seõ coù söï phaùt trieån vôùi toác ñoä cao cuûa neàn kinh teá. Nhö vaäy, coù theå noùi raèng NHTM laø ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng vaøo loaïi baäc nhaát trong neàn kinh teá thò tröôøng. Nhôø heä thoáng ñònh cheá taøi chính trung gian naøy maø caùc nguoàn tieàn nhaøn roãi naèm raûi raùc trong xaõ hoäi seõ ñöôïc huy ñoäng, taäp trung laïi, ñoàng thôøi söû duïng soá voán ñoù ñeå caáp tín duïng cho caùc toå chöùc kinh teá, caù nhaân ñeå phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi. Baát keå nguoàn goác ra ñôøi cuûa NHTM nhö theá naøo, chuùng ta ñeàu coù theå nhaän thaáy raèng, NHTM laø moät loaïi hình doanh nghieäp ñaëc bieät trong neàn kinh teá - hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä vaø dòch vuï ngaân haøng. Baûn chaát cuûa NHTM theå hieän qua caùc khía caïnh sau ñaây: - NHTM laø moät loaïi hình doanh nghieäp vaø laø moät ñôn vò kinh teá - Hoaït ñoäng cuûa NHTM laø hoaït ñoäng kinh doanh. - Hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM laø hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä vaø dòch vuï ngaân haøng. Toùm laïi, NHTM laø loaïi hình ñònh cheá taøi chính trung gian hoaït ñoäng kinh doanh trong lónh vöïc tieàn teä vaø dòch vuï ngaân haøng. Ñaây laø loaïi ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng vaøo loaïi baäc nhaát trong neàn kinh teá thò tröôøng, goùp phaàn taïo laäp vaø cung öùng voán cho neàn kinh teá, taïo ñieàu kieän vaø thuùc ñaåy neàn kinh teá xaõ hoäi phaùt trieån. Trang 8 1. 1. 2. Chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi: Trung gian tín duïng: Trung gian tín duïng laø chöùc naêng quan troïng vaø cô baûn nhaát cuûa NHTM, noù khoâng nhöõng cho thaáy baûn chaát cuûa NHTM maø coøn cho thaáy nhieäm vuï chính yeáu cuûa NHTM. Trong chöùc naêng naøy chöùc naêng "trung gian tín duïng" NHTM ñoùng vai troø laø ngöôøi trung gian ñöùng ra taäp trung, huy ñoäng caùc nguoàn voán tieàn teä taïm thôøi nhaøn roãi trong neàn kinh teá (bao goàm tieàn tieát kieäm cuûa caùc taàng lôùp daân cö, voán baèng tieàn cuûa caùc ñôn vò, toå chöùc kinh teá, …) bieán noù thaønh nguoàn voán tín duïng ñeå cho vay (caáp tín duïng) ñaùp öùng caùc nhu caàu voán kinh doanh vaø voán ñaàu tö cho caùc ngaønh kinh doanh vaø voán ñaàu tö cho caùc ngaønh kinh teá vaø nhu caàu voán tieâu duøng cuûa xaõ hoäi. "Trung gian tín duïng" laø chöùc naêng cô baûn hieåu theo 2 khía caïnh sau ñaây: NHTM chæ laø ngöôøi trung gian ñeå chuyeån voán tieàn teä töø nôi thöøa (baèng nghieäp vuï nguoàn voán) sang nôi thieáu (baèng nghieäp vuï tín duïng). Caùc chuû theå tham gia goàm nhöõng ngöôøi göûi tieàn vaøo NHTM vaø nhöõng ngöôøi vay tieàn töø ngaân haøng khoâng coù moái lieân heä kinh teá tröïc tieáp naøo. Hoï khoâng chòu traùch nhieäm vaø nghóa vuï gì cho nhau caû. Taát caû ñeàu thoâng qua NHTM, nghóa laø NHTM coù traùch nhieäm hoaøn traû tieàn cho ngöôøi göûi (baát keå ngöôøi ñi vay söû duïng voán coù hieäu quaû hay khoâng). Coøn ngöôøi ñi vay coù nghóa vuï traû nôï cho ngaân haøng. Ngaân haøng khoâng phaûi laø ngöôøi trung gian taøi chính thuaàn tuùy, maø laø trung gian tín duïng, nghóa laø vieäc thöïc hieän caùc nhieäm vuï cuï theå cuûa chöùc naêng naøy phaûi theo nguyeân taéc"Hoaøn traû"voâ ñieàu kieän. Chöùc naêng trung gian tín duïng, caùc NHTM ñöôïc theå hieän baèng nhöõng nhieäm vuï cuï theå sau ñaây: - Nhaän tieàn göûi khoâng kyø haïn, coù kyø haïn cuûa caùc ñôn vò kinh teá, caùc toå chöùc, caù nhaân baèng ñoàng tieàn trong nöôùc vaø ngoaïi teä. - Nhaän tieàn göûi tieát kieäm cuûa caùc toå chöùc vaø caù nhaân. - Phaùt haønh kyø phieáu vaø traùi phieáu ngaân haøng ñeå huy ñoäng voán trong xaõ hoäi - Cho vay ngaén haïn, trung vaø daøi haïn ñoái vôùi caùc ñôn vò vaø caù nhaân - Chieát khaáu thöông phieáu vaø chöùng töø coù giaù ñoái vôùi caùc ñôn vò, caù nhaân Trang 9 - Cho vay tieâu duøng, cho vay traû goùp vaø caùc loaïi hình tín duïng khaùc ñoái vôùi toå chöùc vaø caù nhaân. Trung gian thanh toaùn: Ñaây laø chöùc naêng quan troïng, khoâng nhöõng theå hieän khaù roõ baûn chaát cuûa NHTM maø coøn cho thaáy tính chaát"ñaëc bieät"trong hoaït ñoäng cuûa NHTM. NHTM ñöùng ra laøm trung gian ñeå thöïc hieän caùc khoaûn giao dòch thanh toaùn giöõa caùc khaùch haøng, giöõa nhöõng ngöôøi mua, ngöôøi baùn., ñeå hoaøn taát caùc quan heä kinh doanh thöông maïi giöõa hoï vôùi nhau, laø noäi dung thuoäc chöùc naêng trung gian thanh toaùn cuûa NHTM Nhieäm vuï cuï theå cuûa chöùc naêng naøy goàm: - Môû taøi khoaûn tieàn göûi giao dòch cho caùc toå chöùc vaø caù nhaân - Quaûn lyù vaø cung caáp caùc phöông tieän thanh toaùn cho khaùch haøng - Toå chöùc vaø kieåm soaùt quy trình thanh toaùn giöõa caùc khaùch haøng Thöïc hieän chöùc naêng trung gian thanh toaùn, NHTM trôû thaønh ngöôøi thuû quyõ vaø laø trung taâm thanh toaùn cuûa xaõ hoäi. Thöïc hieän chöùc naêng trung gian tín duïng vaø trung gian thanh toaùn, voán ñaõ mang laïi nhöõng hieäu quaû to lôùn cho neàn kinh teá - xaõ hoäi. Nhöng neáu chæ döøng laïi ôû ñoù, thì chöa ñuû, caùc ngaân haøng thöông maïi caàn ñaùp öùng taát caû caùc nhu caàu cuûa khaùch haøng coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng. Ñoù chính laø vieäc cung öùng dòch vuï ngaân haøng. Cung öùng dòch vuï ngaân haøng: Dòch vuï ngaân haøng coù 2 ñaëc ñieåm Thöù nhaát : Ñoù laø caùc dòch vuï maø chæ coù ngaân haøng vôùi nhöõng öu theá cuûa noù môùi coù theå thöïc hieän ñöôïc moät caùch troïn veïn vaø ñaày ñuû. Thöù hai: Ñoù laø caùc dòch vuï gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng ngaân haøng khoâng nhöõng cho pheùp NHTM thöïc hieän toát yeâu caàu cuûa khaùch haøng, maø coøn hoã trôï tích cöïc ñeå NHTM thöïc hieän toát hôn chöùc naêng thöù nhaát vaø thöù hai cuûa NHTM. Caùc nhieäm vuï cuï theå cuûa chöùc naêng naøy bao goàm : - Dòch vuï ngaân quyõ vaø chuyeån tieàn nhanh quoác noäi - Dòch vuï kieàu hoái vaø chuyeån tieàn nhanh quoác teá Trang 10 - Dòch vuï uûy thaùc (baûo quaûn, thu hoä, chi hoä… mua baùn hoä. . .) - Dòch vuï tö vaán ñaàu tö, cung caáp thoâng tin, v.v… Treân ñaây laø caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuï theå cuûa ngaân haøng thöông maïi, caùc chöùc naêng nhieäm vuï aáy coù moái quan heä höõu cô vôùi nhau, taùc ñoäng qua laïi nhau, vì vaäy khi boá trí cô caáu toå chöùc hôïp lyù ñeå thöïc hieän ñoàng boä caùc chöùc naêng nhieäm vuï aáy khoâng neân quaù chuù troïng ñeán chöùc naêng naøy, maø xem nheï chöùc naêng khaùc vì coi troïng chöùc naêng nhieäm vuï naøy maø xem nheï chöùc naêng vaø nhieäm vuï khaùc, seõ daãn ñeán hoaït ñoäng ñôn ñieäu, thieáu tính phoái hôïp vaø hieäu quaû khoâng cao. Maët khaùc neáu NHTM ñeàu chuù troïng taát caû caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa mình thì khoâng nhöõng laøm cho hoaït ñoäng kinh doanh coù hieäu quaû hôn, tyû suaát lôïi nhuaän cao hôn, maø coù khaû naêng phaân taùn ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Phoái hôïp haøi hoøa vaø coi troïng caû ba maûng hoaït ñoäng laø tín duïng, thanh toaùn vaø dòch vuï ngaân haøng thì caùc NHTM seõ coù cô hoäi ñöùng vöõng hôn trong cuoäc chaïy ñua treân thò tröôøng. 1. 2. Caùc nghieäp vuï cuûa ngaân haøng thöông maïi. 1. 2. 1. Nghieäp vuï nguoàn voán Nghieäp vuï nguoàn voán, coøn ñöôïc goïi laø nghieäp vuï Nôï vaø laø nghieäp vuï tieàn ñeà, nghieäp vuï caàn ñöôïc xöû lyù tröôùc (theo nghóa töông ñoái). Ñaây laø nghieäp vuï nhaèm taïo laäp nguoàn voán hoaït ñoäng cuûa NHTM. Xeùt theo khía caïnh loâ gích hôïp lyù thì ngaân haøng naøo taïo laäp ñöôïc nhieàu nguoàn voán thì caøng coù ñieàu kieän ñeå môû roäng cho vay, môû roäng tín duïng cho neàn kinh teá, vì vaäy nghieäp vuï nguoàn voán naøo cuõng ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Nguoàn voán cuûa NHTM bao goàm nhöõng loaïi nguoàn voán sau ñaây: 1. 2. 1. 1. Voán cuûa ngaân haøng: Voán cuûa ngaân haøng laø nguoàn voán khôûi ñaàu vaø ñöôïc boå sung trong quaù trình hoaït ñoäng. Nguoàn voán ban ñaàu tuy khoâng chieám tyû troïng lôùn, nhöng coù yù nghóa raát quan troïng. Voán ñieàu leä : Ñaây laø voán ñöôïc taïo laäp ban ñaàu khi môùi thaønh laäp NHTM vaø ñöôïc ghi vaøo ñieàu leä cuûa ngaân haøng. Voán ñieàu leä phaûi ñaûm baûo möùc toái thieåu theo quy ñònh cuûa phaùp luaät (ôû caùc nöôùc vaø ôû Vieät Nam ñeàu coù ñònh möùc voán phaùp ñònh cho moãi loaïi hình ngaân haøng). Voán ñieàu leä ñöôïc ngaân saùch nhaø Trang 11 nöôùc caáp neáu ñoù laø ngaân haøng coâng, do caùc coå ñoâng ñoùng goùp theo phaàn neáu laø ngaân haøng coå phaàn. Voán ñieàu leä coù theå ñöôïc thay ñoåi theo xu höôùng taêng leân nhôø ñöôïc caáp boå sung, hoaëc phaùt haønh coå phieáu boå sung, hoaëc ñöôïc keát chuyeån töø quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä theo quy ñònh cuûa luaät phaùp moãi nöôùc. Voán ñieàu leä ñöôïc söû duïng tröôùc heát ñeå xaây döïng, mua saém taøi saûn coá ñònh phöông tieän laøm vieäc vaø quaûn lyù,ù töùc laø taïo ra cô sôû vaät chaát cho hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Ngoaøi ra caùc NHTM coøn ñöôïc söû duïng voán ñieàu leä ñeå huøn voán lieân doanh, caáp voán cho caùc coâng ty tröïc thuoäc vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc. Caùc quyõ cuûa ngaân haøng:Caùc quyõ cuûa ngaân haøng thöông maïi bao goàm: - Quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä goïi taét laø quyõ döï tröõ - Quyõ ñaàu tö phaùt trieån - Quyõ döï phoøng (goàm döï phoøng taøi chính, döï phoøng trôï caáp…) - Quyõ khen thöôûng phuùc lôïi Voán ñieàu leä coäng theâm quyõ döï tröõ ñöôïc coi laø voán töï coù cuûa ngaân haøng ñeå tính caùc tyû leä an toaøn. 1. 2. 1. 2. Voán huy ñoäng : Voán huy ñoäng laø taøi saûn baèng tieàn cuûa caùc chuû sôû höõu (bao goàm cuûa phaùp nhaân vaø theå nhaân) maø ngaân haøng ñang taïm thôøi quaûn lyù vaø söû duïng. Ñaây laø nguoàn voán chuû yeáu vaø quan troïng nhaát cuûa baát kyø moät NHTM naøo, tính chaát quan troïng cuûa voán huy ñoäng ñöôïc theå hieän ôû choã noù khoâng nhöõng chieám tyû troïng lôùn trong toång nguoàn voán cuûa caùc ngaân haøng maø vì noù laø tieàn nhaøn roãi cuûa xaõ hoäi ñöôïc huy ñoäng vaø taäp trung ñeå söû duïng coù hieäu quaû cho caùc yeâu caàu cuûa neàn kinh teá – xaõ hoäi. Voán huy ñoäng theo tính chaát ñöôïc phaân loaïi thaønh 2 nhoùm: - Nhoùm 1: Voán huy ñoäng hoaït kyø, bao goàm tieàn göûi khoâng kyø haïn cuûa caùc toå chöùc kinh teá caù nhaân, tieàn göûi khoâng kyø haïn cuûa caùc toå chöùc tín duïng khaùc. Ñaây laø loaïi tieàn göûi theo tính chaát cuûa noù, khaùch haøng ñöôïc linh hoaït söû duïng. Chuû taøi khoaûn ñöôïc quyeàn laäp thö chuyeån tieàn, phaùt haønh seùc ruùt tieàn töø taøi khoaûn moät caùch töï do, khoâng phaûi baùo tröôùc. Caùc ñôn vò, caù nhaân göûi tieàn vaøo taøi khoaûn naøy khoâng nhaèm muïc ñích höôûng laõi, maø nhaèm phuïc vuï nhu caàu giao dòch thanh toaùn cho chính mình. Vì vaäy ñoái vôùi loaïi voán naøy, laõi suaát Trang 12 khoâng phaûi laø coâng cuï chính ñeå thu huùt nguoàn voán naøy, maø coâng cuï chính laø dòch vuï maø ngaân haøng cung caáp keøm theo ñeå coù ñôn giaûn, thuaän lôïi, an toaøn vaø nhanh choùng, kòp thôøi hay khoâng. - Nhoùm 2: Voán huy ñoäng ñònh kyø, goàm tieàn göûi ñònh kyø, tieàn göûi tieát kieäm cuûa caù nhaân, toå chöùc, tieàn phaùt haønh kyø phieáu, traùi phieáu… Ñaëc ñieåm cuûa loaïi nguoàn voán naøy laø khaùch haøng chæ ñöôïc ruùt tieàn khi ñaùo haïn (tuy nhieân trong ñieàu kieän bình thöôøng, caùc ngaân haøng vaãn cho pheùp khaùch haøng ruùt tieàn tröôùc haïn). Voán huy ñoäng ñònh kyø laø nguoàn voán oån ñònh vì vaäy noù khoâng nhöõng ñöôïc söû duïng ñeå caáp tín duïng ngaén haïn maø coøn ñöôïc söû duïng ñeå caáp tín duïng trung daøi haïn, trong khi veà lyù thuyeát, nguoàn voán hoaït kyø chæ ñöôïc söû duïng ñeå cho vay ngaén haïn thoâi. Ñoái vôùi voán huy ñoäng ñònh kyø, ngöôøi göûi tieàn coù muïc ñích xaùc ñònh laø höôûng laõi. Vì vaäy hoï seõ choïn ngaân haøng naøo coù laõi suaát cao hôn, chöù khoâng ñoøi hoûi heä thoáng dòch vuï hieän ñaïi nhö ñoái vôùi nguoàn voán hoaït kyø. Vôùi lyù do ñoù,caùc ngaân haøng thöôøng söû duïng coâng cuï laõi suaát ñeå taäp trung nguoàn voán naøy. Caïnh tranh laõi suaát ñeå thu huùt nguoàn voán naøy laø cuoäc caïnh tranh hôïp lyù vaø gay gaét. 1.2. 1. 3. Voán ñi vay: Voán ñi vay chieám vò trí quan troïng trong toång nguoàn voán cuûa NHTM, nhöng ñoàng thôøi laø nguoàn voán mang yù nghóa thieát laäp söï caân baèng trong caân ñoái vaø söû duïng voán cuûa moãi NHTM. Ñoái vôùi nhöõng ngaân haøng vöøa vaø nhoû, tình traïng thieáu voán kinh doanh dieãn ra thöôøng xuyeân, caàn phaûi boå sung nguoàn voán baèng caùch ñi vay caùc ngaân haøng khaùc. Ñoái vôùi nhöõng ngaân haøng coù ñieàu kieän môû roäng cho vay do thuû tuïc cho vay ñôn giaûn, ñieàu kieän cho vay thoaùng hôn, laõi suaát haáp daãn hôn seõ daãn ñeán keát quaû thieáu voán. Trong tröôøng hôïp naøy, NHTM ñoù caàn ñi vay ñeå ñaùp öùng nhu caàu môû roäng tín duïng, NHTM maø ñaõ söû duïng heát nguoàn voán khaû duïng maø vaãn coøn phaùt sinh nhu caàu vay voán cuûa khaùch haøng thì ngaân haøng ñoù ñang ôû trong traïng thaùi höng thònh, voán vay ngaân haøng khaùc vöøa giuùp hoï môû roäng tín duïng, vöøa giuùp môû roäng vaø giöõ chaân khaùch haøng. Nguoàn voán ñi vay goàm 2 loaïi: Trang 13 Vay ngaân haøng Trung öông Vay caùc ngaân haøng thöông maïi khaùc Tuy nhieân, ñeå heä thoáng ngaân haøng oån ñònh, hoaït ñoäng coù hieäu quaû hôn thì hoaït ñoäng tín duïng giöõa caùc ngaân haøng neân taäp trung qua thò tröôøng lieân ngaân haøng. 1. 2. 1. 4. Voán tieáp nhaän Voán tieáp nhaän laø nguoàn voán tieáp nhaän töø caùc nhaø taøi trôï cuûa Chính phuû toå chöùc taøi chính hoaëc tö nhaân ñeå taøi trôï theo caùc chöông trình döï aùn veà phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi… Ngaân haøng naøo ñöôïc chæ ñònh tieáp nhaän vaø chuyeån giao voán naøy, ñöôïc coi laø thöïc hieän dòch vuï trung gian taøi chính theo yeâu caàu cuûa nhaø taøi trôï, vaø ñöôïc höôûng thu nhaäp döôùi daïng hoa hoàng dòch vuï taøi chính trung gian. Thöôøng nhöõng ngaân haøng lôùn, coù maïng löôùi roäng khaép vaø coù uy tín môùi coù ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc chæ ñònh laøm dòch vuï trung gian taøi chính naøy. 1. 2. 1. 5. Voán khaùc: Voán phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng khoâng thuoäc caùc nguoàn noùi treân nhö voán phaùt sinh khi laøm ñaïi lyù chuyeån tieàn, thanh toaùn, coâng nôï chöa ñeán haïn phaûi traû… 1.2. 2. Nghieäp vuï söû duïng voán 1. 2. 2. 1. Nghieäp vuï tín duïng : Nhieäm vuï cô baûn nhaát cuûa baát kyø moät NHTM laø chuyeån hoùa nguoàn voán tieàn teä huy ñoäng ñöôïc ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi döôùi caùc hình thöùc khaùc nhau – ñoù laø nghieäp vuï tín duïng vaø ñaàu tö. Nghieäp vuï tín duïng vaø ñaàu tö cuûa NHTM coù yù nghóa to lôùn sau: Baèng nghieäp vuï tín duïng : caùc NHTM goùp phaàn cung öùng cho neàn kinh teá moät khoái löôïng voán raát lôùn, nhôø vaäy maø ñôn vò kinh teá thuoäc caùc ngaønh, caùc thaønh phaàn kinh teá coù ñuû voán ñeå saûn xuaát kinh doanh, coù voán ñeå thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö ñoåi môùi trang thieát bò goùp phaàn naâng cao chaát löôïng saûn phaåm, taêng naêng suaát lao ñoäng vaø thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. Hoaït ñoäng tín duïng seõ taïo ra boä phaän taøi saûn coù sinh lôøi lôùn nhaát trong caùc NHTM, töùc laø taïo ra nguoàn thu nhaäp ñeå trang traûi chi phí hoaït ñoäng (traû laõi tieàn göûi, tieàn löông, khaáu hao taøi saûn coá ñònh…) ñoàng thôøi taïo ra ñöôïc lôïi Trang 14 nhuaän ñeå vöøa laø nghóa vuï ñoùng goùp cho ngaân saùch nhaø nöôùc, vöøa tích luõy khoâng ngöøng ñeå môû roäng quy moâ hoaït ñoäng kinh doanh. Nghieäp vuï tín duïng: Ñaây laø nghieäp vuï cô baûn ñaàu cuûa caùc NHTM trong ñoù NHTM thoûa thuaän vôùi khaùch haøng (qua hôïp ñoàng tín duïng) ñeå khaùch haøng söû duïng moät khoaûn tieàn nhaát ñònh, trong moät thôøi gian nhaát ñònh, coù laõi suaát vaø phaûi hoaøn traû. Nghieäp vuï tín duïng ñöôïc thöïc hieän döôùi caùc loaïi hình sau ñaây: Cho vay tröïc tieáp tieáp (Loans) Cho vay tröïc tieáp laø moät loaïi hình nghieäp vuï tín duïng phoå bieán cuûa NHTM neáu caên cöù vaøo thôøi haïn – Cho vay ñöôïc chia laøm 3 loaïi: - Cho vay ngaén haïn: Thôøi haïn töø 1 ngaøy ñeán 1 naêm - Cho vay trung haïn: Thôøi haïn treân 1 naêm ñeán 5 naêm - Cho vay daøi haïn: Thôøi haïn treân 5 naêm Cho vay ngaén haïn chuû yeáu ñeå ñaùp öùng nhu caàu voán kinh doanh trong khi cho vay trung haïn, daøi haïn ñeå ñaùp öùng nhu caàu ñaàu tö cho caùc ñôn vò, caùc toå chöùc kinh teá. Cho vay giaùn tieáp: Cho vay giaùn tieáp laø khoaûn cho vay ñöôïc thöïc hieän ñöôïc baèng caùch chieát khaáu chöùng töø coù giaù hoaëc mua laïi caùc chöùng töø nôï thöông maïi theo thoûa thuaän giöõa nhaø ngaân haøng vôùi caùc khaùch haøng. Cho vay giaùn tieáp ñöôïc thöïc hieän döôùi caùc loaïi hình sau: - Chieát khaáu thöông phieáu vaø chöùng töø coù giaù Nghieäp vuï chieát khaáu giuùp caùc chuû sôû höõu chöùng töø khoâi phuïc naêng löïc thanh toaùn, ñaây laø nghieäp vuï ñöôïc öa chuoäng khoâng nhöõng ñoái vôùi khaùch haøng maø coøn caû ñoái vôùi ngaân haøng - vì ñaây laø nghieäp vuï cho vay coù baûo ñaûm baèng chöùng töø coù giaù, ruûi ro tín duïng ôû möùc ñoä thaáp. - Nghieäp vuï bao thanh toaùn Trong nghieäp vuï naøy NHTM (thoâng qua coâng ty con cuûa mình) seõ ñöùng ra mua nôï treân cô sôû hoùa ñôn, chöùng töø cuûa ngöôøi baùn haøng (giaù mua bao giôø cuõng nhoû hôn giaù trò thöïc cuûa khoaûn nôï), nhôø ñoù ngöôøi baùn (ngöôøi chuû nôï) coù ñöôïc tieàn ngay ñeå ñaùp öùng nhu caàu. Khi ñeán haïn ngöôøi mua (con nôï)phaûi Trang 15 thanh toaùn toaøn boä soá tieàn cho ngaân haøng (ngöôøi mua nôï vaø laø chuû nôï môùi). Thöïc ra nghieäp vuï bao thanh toaùn gaàn gioáng vôùi nghieäp vuï chieát khaáu - nhöng soá tieàn khaáu tröø trong nghieäp vuï bao thanh toaùn cao hôn nhieàu so vôùi nghieäp vuï chieát khaáu, bôûi vì nghieäp vuï naøy coù heä soá ruûi ro cao hôn. - Cho thueâ taøi chính Cho thueâ taøi chính laø loaïi hình nghieäp vuï tín duïng trung daøi haïn môùi hình thaønh vaø phaùt trieån töø nhöõng thaäp nieân 60 cuûa theá kyû XX. Ñaây laø loaïi hình taøi trôï döôùi hình thöùc cho thueâ maùy moùc thieát bò theo yeâu caàu cuûa ngöôøi ñi thueâ vaø ñöôïc thöïc hieän qua coâng ty con cuûa NHTM (coâng ty cho thueâ taøi chính) - Baûo laõnh ngaân haøng Thöïc chaát, baûo laõnh ngaân haøng laø tín duïng baèng chöõ kyù, nhôø chöùng thö baûo laõnh cuûa nhaø ngaân haøng, maø ngöôøi ñöôïc baûo laõnh coù theå kyù keát vaø thöïc hieän caùc hôïp ñoàng kinh teá, thöông maïi, hôïp ñoàng taøi chính moät caùch thuaän lôïi. 1.2.2.2 Nghieäp vuï ñaàu tö Ñaàu tö laø hình thöùc boû voán nhaèm thöïc hieän vaø thu ñöôïc moät keát quaû nhaát ñònh veà kinh teá - xaõ hoäi. Theo nghóa heïp hôn thì ñaàu tö laø moät hình thöùc boû voán (ñaàu tö) ñeå kieám lôøi. NHTM laø moät toå chöùc kinh teá, ngoaøi vieäc thöïc hieän tín duïng coøn ñöôïc quyeàn thöïc hieän caùc nghieäp vuï ñaàu tö taïo ra taøi saûn coù sinh lôøi caøng nhieàu caøng toát, ñaây laø nghieäp vuï mang laïi khoaûn thu nhaäp ñaùng keå cho caùc NHTM. Ñaàu tö cuûa ngaân haøng coù theå ñöôïc phaân chia thaønh 2 nhoùm lôùn: ñaàu tö tröïc tieáp vaø ñaàu tö taøi chính goàm: Ñaàu tö tröïc tieáp: laø hình thöùc ngaân haøng boû voán ñaàu tö tröïc tieáp quaûn lyù vaø söû duïng phaàn voán cuûa mình, ñeå taïo ra lôïi nhuaän. Caùc ngaân haøng chæ ñöôïc quyeàn söû duïng voán cuûa mình ñeå ñaàu tö tröïc tieáp, caùc hình thöùc ñaàu tö goàm: + Huøn voán lieân doanh trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi + Mua coå phaàn cuûa caùc coâng ty, ñôn vò kinh teá + Mua coå phaàn cuûa caùc ngaân haøng coå phaàn + Caáp voán thaønh laäp caùc coâng ty con (coâng ty cho thueâ taøi chính, coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty mua baùn nôï, coâng ty ñaàu tö, coâng ty baûo hieåm, v. V…) - Ñaàu tö taøi chính Ñaàu tö taøi chính laø hình thöùc ñaàu tö linh hoaït, ngöôøi ñaàu tö coù theå deã daøng thay ñoåi danh muïc ñaàu tö theo höôùng coù lôïi vì ñaây laø hình thöùc ñaàu tö Trang 16 thöôøng ñöôïc caùc NHTM söû duïng khaù phoå bieán. Trong ñieàu kieän coù söï hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn, caùc chöùng khoaùn ñeàu coù tính chaát thanh khoaûn cao. Do ñoù ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn khoâng nhöõng taïo ra khoaûn muïc ñaàu tö coù möùc sinh lôøi töông ñoái oån ñònh maø coøn taïo ra khoaûn"Döï tröõ thöù caáp"(Secondary reserver) saün saøng hoã trôï caùc nhu caàu thanh toaùn phaùt sinh nhanh ngoaøi döï kieán cuûa ngaân haøng. Ñaàu tö taøi chính roõ raøng laø loaïi hình ñaàu tö khoân kheùo vaø linh hoaït. Ñaàu tö taøi chính ñöôïc thöïc hieän baèng caùch: + Ñaàu tö vaøo traùi phieáu Chính phuû vaø traùi phieáu cuûa ngaân haøng trung öông. Ñaàu tö loaïi naøy coù heä soá ruûi ro baèng khoâng, vì vaäy caùc ngaân haøng coù voán khaû duïng lôùn thöôøng ñaàu tö vaøo loaïi naøy. + Ñaàu tö vaøo traùi phieáu coâng ty: Ñaàu tö traùi phieáu coâng ty coù laõi suaát thöôøng cao hôn song tyû leä ruûi ro lôùn so vôùi traùi phieáu Chính phuû. 1. 2. 2. 3. Nghieäp vuï kinh doanh dòch vuï ngaân haøng Kinh doanh dòch vuï ngaân haøng ñöôïc coi laø nghieäp vuï trung gian, noù khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán nguoàn voán (nghieäp vuï nôï) vaø cuõng khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán nghieäp vuï tín duïng, ñaàu tö (nghieäp vuï coù). Kinh doanh dòch vuï ngaân haøng, khoâng nhöõng laøm cho caùc ngaân haøng thöông maïi trôû thaønh caùc ngaân haøng"ña naêng"maø coøn qua hoaït ñoäng dòch vuï seõ taïo ra moät phaàn thu nhaäp khaù lôùn vôùi chi phí raát thaáp. Trong thöïc teá, ngaân haøng naøo môû roäng hoaït ñoäng dòch vuï thì keát quaû kinh doanh seõ toát hôn, tyû suaát lôïi nhuaän cao hôn, tuy nhieân, chæ nhöõng ngaân haøng lôùn hieän ñaïi, maïng löôùi roäng, quan heä ñaïi lyù vôùi nhieàu ngaân haøng trong vaø ngoaøi nöôùc, môùi coù khaû naêng vaø ñieàu kieän ñeå phaùt trieån caùc loaïi hình dòch vuï ngaân haøng. Caùc dòch vuï ngaân haøng cung caáp cho khaùch haøng bao goàm: + Dòch vuï ngaân quyõ + Chuyeån tieàn + Dòch vuï thanh toaùn + Thu hoä + Mua- baùn hoä + Dòch vuï uûy thaùc Trang 17 + Dòch vuï tö vaán taøi chính, ñaàu tö phaùt trieån, thaåm ñònh döï aùn, cung caáp thoâng tin + Caùc nghieäp vuï kinh doanh ngoaïi teä, vaøng baïc, ñaù quyù, thanh toaùn theû tín duïng quoác teá. + Dòch vuï nhaän vaø chi traû kieàu hoái, thu ñoåi ngoaïi teä phi maäu dòch, ... Toùm laïi, dòch vuï ngaân haøng laø raát ña daïng vaø phong phuù, baát kyø moät lónh vöïc naøo coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng, caùc ngaân haøng ñeàu saün saøng cung caáp dòch vuï theo yeâu caàu cuûa khaùch haøng – coù loaïi hình dòch vuï, ngaân haøng seõ thu phí dòch vuï, coù loaïi dòch vuï ngaân haøng ñöôïc höôûng hoa hoàng, nhöng cuõng coù nhöõng dòch vuï mieãn phí hoaøn toaøn, ñieàu naøy chöùng toû moät maët dòch vuï ngaân haøng laø moät maûng hoaït ñoäng kinh doanh coù hieäu quaû, maët khaùc dòch vuï ngaân haøng goùp phaàn taïo ñieàu kieän ñeå môû roäng vaø phaùt trieån caùc maûng hoaït ñoäng kinh doanh cô baûn khaùc. 1. 3. Nhöõng vaán ñeà cô baûn veà ruûi ro tín duïng 1. 3. 1. Khaùi nieäm ruûi ro tín duïng Trong taøi lieäu "Coâng ngheä ngaân haøng daønh cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån" ruûi ro tín duïng ñöôïc ñònh nghóa laø thieät haïi kinh teá cuûa ngaân haøng do moät khaùch haøng hoaëc moät nhoùm khaùch haøng khoâng hoaøn traû ñöôïc nôï vay cuûa ngaân haøng. Trong taøi lieäu "Financial institutions management - A modern perspective”, A Saunders vaø H. Lange ñònh nghóa ruûi ro tín duïng laø khoaûn loã tieàm taøng khi ngaân haøng caáp tín duïng cho moät khaùch haøng, nghóa laø khaû naêng caùc luoàng thu nhaäp döï tính mang laïi töø khoaûn cho vay cuûa ngaân haøng khoâng theå thöïc hieän ñaày ñuû veà caû soá löôïng vaø thôøi haïn. Cuõng coù ñònh nghóa khaùc cho raèng ruûi ro tín duïng xaûy ra khi xuaát hieän caùc bieán coá khoâng theå löôøng tröôùc khieán cho khaùch haøng khoâng thöïc hieän ñöôïc caùc cam keát ñaõ thoûa thuaän ñoái vôùi ngaân haøng. Töø caùc ñònh nghóa treân coù theå toùm löôïc ñònh nghóa veà ruûi ro tín duïng nhö sau: Ruûi ro tín duïng laø ruûi ro veà söï toån thaát taøi chính (tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp) xuaát phaùt töø ngöôøi ñi vay khoâng thöïc hieän nghóa vuï traû nôï ñuùng haïn theo cam keát hoaëc maát khaû naêng thanh toaùn. Ñieàu naøy coù nghóa laø caùc khoaûn thanh toaùn bao goàm caû phaàn goác cuõng nhö laõi nhö cam keát coù theå bò trì hoaõn hoaëc thaäm chí laø khoâng ñöôïc hoaøn traû, vaø haäu quaû laø seõ aûnh höôûng nghieâm troïng söï luaân Trang 18 chuyeån tieàn teä vaø söï beàn vöõng cuûa tính chaát trung gian deã bò toån thöông trong hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Theo ñoù, bieåu hieän cuûa ruûi ro tín duïng coù theå xaùc ñònh nhö quaù trình sau: RUÛI RO TÍN DUÏNG KHOÂNG THU ÑÖÔÏC LAÕI ÑUÙNG HAÏN KHOÂNG THU ÑÖÔÏC VOÁN ÑUÙNG HAÏN KHOÂNG THU ÑUÛ LAÕI KHOÂNG THU ÑUÛ VOÁN CHO VAY PHAÙT SINH LAÕI TREO PHAÙT SINH NÔÏ QUAÙ HAÏN PHAÙT SINH LAÕI TREO ÑOÙNG BAÊNG PHAÙT SINH NÔÏ KHOÙ ÑOØI KHAÛ NAÊNG THANH TOAÙN SUY GIAÛM HIEÄU QUAÛ KINH DOANH GIAÛM THAÁT THOAÙT VOÁN, PHAÙ SAÛN 1. 3. 2. Ñaëc ñieåm cuûa ruûi ro tín duïng Nghieân cöùu nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa ruûi ro tín duïng coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi vieäc xaùc ñònh, ño löôøng, quaûn lyù vaø kieåm soaùt noù. Ruûi ro tín duïng coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: - Ruûi ro tín duïng mang tính chaát giaùn tieáp: Ñaëc ñieåm naøy xuaát phaùt töø nguyeân nhaân laø trong quan heä tín duïng, ngaân haøng chuyeån giao quyeàn söû duïng voán cho khaùch haøng trong moät thôøi gian nhaát ñònh neân nhöõng thieät haïi, thaát thoaùt veà voán xaûy ra tröôùc heát laø trong quaù trình söû duïng voán cuûa khaùch haøng. Trang 19 Bieåu hieän roõ raøng cuûa ñaëc ñieåm naøy laø trong thöïc teá, ngaân haøng thöôøng laø bieát sau cuõng nhö khoâng ñaày ñuû vaø chính xaùc nhöõng khoù khaên, thaát baïi trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng coù theå gaây ruûi ro tín duïng. Xuaát phaùt töø ñaëc ñieåm naøy, bieän phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng muoán hieäu quaû caàn taäp trung nghieân cöùu thoâng tin veà khaùch haøng, thieát laäp heä thoáng thoâng tin theo doõi daáu hieäu ruûi ro, xaây döïng vaø ñaûm baûo moái quan heä minh baïch giöõa caùn boä tín duïng vaø khaùch haøng vay voán. - Ruûi ro tín duïng coù tính chaát ña daïng vaø phöùc taïp: Ñaëc ñieåm naøy bieåu hieän ôû söï ña daïng, phöùc taïp cuûa nguyeân nhaân, hình thöùc, haäu quaû cuûa ruûi ro tín duïng. Ñaây laø ñaëc ñieåm taát yeáu cuûa ruûi ro tín duïng do ñaëc tröng ngaân haøng laø trung gian taøi chính kinh doanh tieàn teä. Ñaëc ñieåm naøy cuõng laø heä quaû cuûa ñaëc ñieåm thöù nhaát vì moái lieân heä giaùn tieáp vôùi ruûi ro tín duïng khieán söï ña daïng vaø phöùc taïp cuûa ruûi ro tín duïng ñoái vôùi ngaân haøng caøng theå hieän roõ raøng. Nhaän thöùc vaø vaän duïng ñaëc ñieåm naøy, khi thöïc hieän phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro caàn aùp duïng ñoàng boä nhieàu bieän phaùp, khoâng chuû quan vôùi baát cöù moät daáu hieäu ruûi ro naøo. Beân caïnh ñoù, trong quaù trình xöû lyù haäu quaû ruûi ro tín duïng caàn xuaát phaùt töø nguyeân nhaân baûn chaát vaø haäu quaû cuûa ruûi ro ñeå ñöa ra bieän phaùp phuø hôïp. - Ruûi ro tín duïng coù tính taát yeáu töùc luoân luoân gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng tín duïng cuûa NHTM. Thoâng tin khoâng caân xöùng laø nguyeân nhaân khieán caùc nhaø kinh teá cuõng nhö caùc nhaø ngaân haøng cho raèng kinh doanh ngaân haøng thöïc chaát laø quaûn lyù ruûi ro ôû möùc ñoä phuø hôïp vaø ñaït ñöôïc lôïi nhuaän töông öùng. Do khoâng theå coù ñöôïc thoâng tin caân xöùng veà vieäc söû duïng nguoàn voán vay cho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng ñi vay (ngöôøi tröïc tieáp söû duïng tieàn vay trong moät khoaûng thôøi gian daøi), baát cöù moät khoaûn cho vay naøo cuõng tieàm aån nhöõng nguy cô ruûi ro ñoái vôùi NHTM (khoâng thu hoài voán, thu hoài khoâng ñuùng haïn, khoâng ñaày ñuû…) Vôùi ñaëc ñieåm naøy, trong quaù trình caáp tín duïng cho khaùch haøng, ngaân haøng caàn chuû ñoäng coù caùc bieän phaùp thích hôïp xöû lyù vaán ñeà thoâng tin khoâng Trang 20 caân xöùng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro, ño löôøng ruûi ro cuõng nhö ñeå xaùc ñònh giaù khoaûng vay cho phuø hôïp. 1. 3. 3. Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro tín duïng. 1. 3. 3. 1. Nguyeân nhaân khaùch quan Vôùi tö caùch laø moät toå chöùc kinh doanh, caùc NHTM thöïc hieän hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá khaùch quan khaùc nhau. Vì vaäy vieäc nhaän thöùc ñaày ñuû veà caùc nhaân toá khaùch quan naøy coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi vieäc phoøng ngöøa ruûi ro treân giaùc ñoä thöïc hieän döï baùo bieán ñoäng vaø thöïc hieän döï phoøng ñaûm baûo tính laønh maïnh cuûa tình hình taøi chính. Trong kinh doanh tín duïng, NHTM chòu taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá khaùch quan chuû yeáu nhö sau: - Caùc yeáu toá thôøi tieát, khí haäu Nhìn chung ñieàu kieän töï nhieân aûnh höôûng tröïc tieáp ñoái vôùi ngaønh noâng nghieäp vaø sau ñoù taùc ñoäng tôùi caùc ngaønh kinh teá khaùc. Nhöõng hieän töôïng thôøi tieát khoâng döï baùo vaø baát thöôøng cuõng laøm ngöng treä vieäc xaây döïng, khai khoaùng, hoaëc ngöøng saûn xuaát. Khí haäu theo muøa aûnh höôûng ñaëc bieät lôùn ñoái vôùi ngaønh noâng nghieäp vaø khu vöïc kinh doanh baùn leû. - Moâi tröôøng kinh teá khoâng thuaän lôïi Moâi tröôøng kinh teá khoâng thuaän lôïi chòu taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá: + Caùc chính saùch cuûa Chính phuû bao goàm: Nhöõng thay ñoåi veà möùc thueá,ngaân saùch haøng naêm, nhöõng thay ñoåi cuûa chính saùch tieàn teä (ñònh höôùng veà laõi suaát) vaø nhöõng thay ñoåi trong lónh vöïc ngaân haøng. + Chæ soá caùn caân thanh toaùn yeáu keùm : Ñieàu naøy coù theå aûnh höôûng tôùi loøng tin treân thò tröôøng tieàn teä taêng tieàn teä taêng laõi suaát vaø giaûm giaù ñoàng baûn teä. + Hoaït ñoäng ñaàu tö nöôùc ngoaøi: Doøng chaûy cuûa voán töø beân ngoaøi coù theå aûnh höôûng tôùi thò tröôøng khieán giaûm laõi suaát, cung caáp nhieàu keânh taïo voán hôn cho hoaït ñoäng kinh doanh taïi ñòa baøn. Doøng chaûy voán khoûi quoác gia coù theå laøm giaûm khaû naêng cung öùng voán, coù theå laøm giaûm söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá vaø laøm taêng laõi suaát. + Giaù trò cuûa ñoàng baûn teä : Ñoàng baûn teä coù giaù trò thaáp laøm taêng giaù nhaäp khaåu, töø ñoù coù theå laøm cho laõi suaát taêng leân vaø laøm giaûm söï töï tin cuûa ngöôøi tieâu duøng. Trang 21 + Laõi suaát : Moät tyû leä laõi suaát cao coù theå laøm cho nhieàu hoaït ñoäng kinh doanh khoâng theå tieáp tuïc taùi ñaàu tö hoaëc ñaàu tö môùi. Laõi suaát thaáp coù theå khuyeán khích caùc nhaø kinh doanh taêng ñaàu tö. + Moái quan heä giöõa caùc ngaønh coâng nghieäp + Phaûn öùng vaø haønh ñoäng cuûa ngöôøi tieâu duøng. Söï tin töôûng cuûa ngöôøi tieâu duøng giaûm suùt coù theå aûnh höôûng giaûm caàu vaø doanh thu. - Chu kyø hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp vaø ngaønh doïc : Baát cöù moät ngaønh naøo ñeàu coù chu kyø vaø chòu taùc ñoäng bôûi caùc nhaân toá: + Nhöõng thaønh töïu coâng ngheä; + Caïnh tranh gia taêng + Chính saùch cuûa Chính phuû: haøng raøo thueá quan, thueá VAT vaø thueá tieâu thuï ñaëc bieät… + Nhöõng ñieàu luaät môùi hoaëc nhöõng quy ñònh môùi coù theå ñe doïa ñeán söï toàn taïi cuûa doanh nghieäp. + Söï thay ñoåi quan ñieåm vaø sôû thích cuûa ngöôøi tieâu duøng aûnh höôûng tôùi hoaït ñoäng kinh doanh (theo muøa hoaëc saûn phaåm bò laïc haäu). - Thoâng tin khoâng caân xöùng Quan heä tín duïng giöõa ngaân haøng vaø khaùch haøng laø quan heä kinh teá, vì vaäy phaùt sinh nhu caàu trao ñoåi vaø thu thaäp thoâng tin giöõa caùc beân. Tuy nhieân trong thöïc teá do nhieàu lyù do khaùc nhau (veà taøi chính, veà khaû naêng) xaûy ra tình traïng thoâng tin khoâng caân xöùng. + Ngaân haøng khoâng coù ñaày ñuû thoâng tin veà khaùch haøng, thoâng tin veà quaûn lyù, veà caùc keá hoaïch kinh doanh, veà quan heä baïn haøng, quan heä thanh toaùn. + Khaùch haøng khoâng coù ñaày ñuû thoâng tin veà ngaân haøng: quy moâ caùc dòch vuï ñaùp öùng, phöông thöùc taøi trôï phuø hôïp, giaù caû thöïc teá. Beân caïnh ñoù laø nhöõng thoâng tin coù ñöôïc laïi khoâng lieân tuïc vaø ñoä tin caäy khoâng cao. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñoøi hoûi söï coá gaéng cuûa baûn thaân ngaân haøng trong vieäc giaûm khoaûng caùch thoâng tin giöõa caùc beân. 1. 3. 3. 2. Nguyeân nhaân töø phía ngaân haøng - Chính saùch tín duïng khoâng hôïp lyù Trang 22 Nhaân toá ñaàu tieân aûnh höôûng tôùi chaát löôïng tín duïng cuûa NHTM ñoù chính laø chính saùch tín duïngï. Chính saùch tín duïng coù vai troø raát quan troïng qua caùc noäi dung cô baûn goàm coù: + Ñònh höôùng lónh vöïc ñaàu tö tín duïng, cô caáu tín duïng + Quy ñònh chính saùch laõi suaát, caùc khoaûn phí cuûa ngaân haøng ñoái vôùi nhieàu ñoái töôïng khaùch haøng khaùc nhau. + Quy ñònh cô cheá nghieäp vuï ñoái vôùi caùn boä tín duïng + Quy ñònh cô cheá giaùm saùt, quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm cuûa nhaân vieân tín duïng. Nhöõng noäi dung quan troïng ñoù chæ phaùt huy taùc duïng khi noù ñöôïc xaây döïng treân nhöõng cô sôû khaùch quan vaø söï nghieâm tuùc cuûa laõnh ñaïo ngaân haøng. Tuy nhieân, trong thöïc teá, do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, chính saùch tín duïng cuûa ngaân haøng thöông maïi khoâng hôïp lyù bieåu hieän nhö: + Cô sôû ñeå thieát laäp cô caáu tín duïng hôïp lyù do chöa caên cöù treân cô caáu kinh teá ñòa baøn, khoâng caên cöù vaøo khaû naêng cuï theå cuûa baûn thaân ngaân haøng. . . + Chính saùch laõi suaát vaø"giaù”khoâng ñuû linh hoaït so vôùi ñoái thuû caïnh tranh, vôùi thò tröôøng. + Cô cheá giaùm saùt caùn boä khoâng phuø hôïp : Phöông thöùc kieåm tra khoâng ña daïng (khoâng keát hôïp kieåm tra ñònh kyø vaø baát thöôøng, hoaëc khoâng keát hôïp kieåm tra töø xa vaø kieåm tra taïi choã. .), vieäc thöôûng phaït thieáu tính nghieâm minh. - Quy trình tín duïng thieáu chaët cheõ vaø khoâng phuø hôïp Quy trình tín duïng thoâng thöôøng ñöôïc xaùc laäp treân nhöõng quy ñònh chung cuûa luaät phaùp vaø nhöõng ñaëc thuø trong hoaït ñoäng cuûa moãi ngaân haøng. Tuy nhieân, quy trình tín duïng ñöôïc thoáng nhaát qua caùc böôùc sau: Thieát laäp hoà sô khaùch haøng vay voán Thaåm ñònh hoà sô khaùch haøng Ra quyeát ñònh vaø kyù hôïp ñoàng Giaûi ngaân vaø thu nôï Thanh lyù hôïp ñoàng vaø xöû lyù tranh chaáp Quy trình tín duïng khoâng phaùt huy ñöôïc taùc duïng vaø coù theå gaây aûnh höôûng laøm taêng ruûi ro tín duïng cuûa NHTM thöôøng xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân nhaân chính sau: Trang 23 + Thoâng tin caàn phaûi thöïc hieän trong caùc böôùc khoâng ñöôïc quy ñònh chi tieát vaø ñaày ñuû. + Moái quan heä giöõa caùc böôùc khoâng ñöôïc nhaän thöùc ñaày ñuû vaø qui ñònh cho phuø hôïp. + Vieäc thieát laäp hoà sô khaùch haøng chæ döøng laïi ôû vieäc tuaân thuû quy ñònh chöù khoâng döïa treân nguyeân lyù taïi sao laïi caàn hoà sô ñoù? Hoà sô nhö theá naøo laø ñuû? Caàn thieát phaûi coù nhöõng yeâu caàu ñaëc bieät naøo ñoái vôùi hoà sô hay khoâng? + Qui trình thaåm ñònh thöôøng ñöôïc xem laø quan troïng nhaát, tuy nhieân noù chæ phaùt huy hieäu quaû khi ñieàu kieän"caàn"ñöôïc ñaùp öùng ñoù laø chaát löôïng thoâng tin coù ñöôïc. Trong thöïc teá nhieàu ngaân haøng khoâng thaáy ñöôïc vaán ñeà naøy trong quaù trình thöïc hieän quy trình. Maët khaùc khi thöïc hieän thaåm ñònh hoà sô khaùch haøng, caùc ngaân haøng nhieàu khi khoâng thaáy ñöôïc raèng veà baûn chaát ñaây laø vieäc ñaùnh giaù caùc ñieàu kieän vay voán cuûa khaùch haøng trong hieän taïi vaø töông lai, moái quan heä giöõa caùc noäi dung thaåm ñònh thöïc chaát laø tuaân thuû nguyeân taéc tín duïng, yeâu caàu luaät phaùp veà quan heä kinh teá… Moät trong nhöõng khoù khaên caùc ngaân haøng ñang gaëp phaûi trong quaù trình thaåm ñònh khaùch haøng ñoù laø thieáu caùc chuaån möïc so saùnh ñeå ñöa ra keát luaän. + Trong böôùc kyù keát hôïp ñoàng, caùc ngaân haøng thöôøng töï phoøng veä treân cô sôû thieát laäp hôïp ñoàng tín duïng maãu song chính ñieàu naøy coù theå coù nhöõng haïn cheá khi khoâng ñeà caäp ñöôïc nhöõng ñaëc thuø cuûa töøng khoaûn vay. Nhöõng ñieàu khoaûn quan troïng veà möùc cho vay, thôøi haïn cho vay khoâng phuø hôïp vôùi ñaëc thuø kinh doanh cuûa khaùch haøng. + Quaù trình giaûi ngaân thieáu caên cöù xaùc ñaùng veà ñoái töôïng vay voán, veà thôøi ñieåm giaûi ngaân… + Coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt khaùch haøng môùi chæ döøng laïi ôû vieäc söû duïng voán vay cuûa khaùch haøng. Thöïc chaát cuûa khaâu naøy laø vieäc caùn boä ngaân haøng phaûi ñaûm baûo caùc ñieàu kieän vay voán ñöôïc duy trì trong suoát thôøi gian hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng tín duïng. - Caùn boä ngaân haøng Yeáu toá con ngöôøi trong moïi hoaït ñoäng vaø trong hoaït ñoäng ngaân haøng luoân ñöôïc coi laø nguyeân nhaân cuûa moïi nguyeân nhaân. Trong hoaït ñoäng tín duïng cuûa ngaân haøng, yeáu toá caùn boä aûnh höôûng tôùi chaát löôïng tín duïng theå hieän qua: Trang 24 + Thöù nhaát laø trình ñoä chuyeân moân coøn nhieàu haïn cheá. Söï haïn cheá theå hieän treân hai khía caïnh: Trình ñoä chuyeân moân veà nghieäp vuï ngaân haøng vaø ñaëc bieät laø thieáu söï hieåu bieát veà lónh vöïc kinh doanh cuûa khaùch haøng. + Thöù hai laø ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, trong raát nhieàu tröôøng hôïp xaûy ra ruûi ro tín duïng taïi caùc ngaân haøng thöôøng coù söï caáu keát giöõa caùn boä tín duïng vaø khaùch haøng vaø gaây haäu quaû raát nghieâm troïng, maët khaùc neáu chính caùn boä coù ñaïo ñöùc toát cuõng goùp phaàn quyeát ñònh haïn cheá ruûi ro tín duïng. + Quan ñieåm ngheà nghieäp xuaát phaùt töø vieäc giaûi quyeát moái quan heä giöõa traùch nhieäm vaø quyeàn lôïi, giöõa lôïi ích caù nhaân vaø lôïi ích cuûa ngaân haøng. Khi caùc moái quan heä treân khoâng ñöôïc giaûi quyeát thoûa ñaùng thì coù theå daãn tôùi quan ñieåm tieâu cöïc trong coâng taùc, aûnh höôûng tôùi chaát löôïng tín duïng. 1. 3. 3. 3. Nguyeân nhaân töø phía khaùch haøng Nhö ñaõ ñeà caäp ôû ñaëc ñieåm cuûa ruûi ro tín duïng, caùc khoaûn tín duïng do ngaân haøng caáp cho khaùch haøng gaây ra nhöõng thieät haïi tröôùc tieân xaûy ra ñoái vôùi khaùch haøng cuûa ngaân haøng. Vì vaäy, vieäc nghieân cöùu nguyeân nhaân cuûa ruûi ro tín duïng caàn thieát phaûi ñeà caäp ñeán nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro ñoái vôùi chính khaùch haøng. - Ñoái vôùi khaùch haøng laø caùc doanh nghieäp Thöù nhaát laø quaûn lyù khoâng hieäu quaû: Hoaït ñoäng kinh doanh khoâng ñöôïc quaûn lyù toát seõ daãn ñeán nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng, thieáu thoâng tin taøi chính, khoâng coù keá hoaïch kinh doanh ñöôïc trieån khai, caùc saûn phaåm khoâng coù söï gaén keát, khoâng coù khaû naêng thích öùng vôùi nhöõng thay ñoåi cuûa thò tröôøng. Vieäc quaûn lyù khoâng hieäu quaû theå hieän qua nhöõng nhaân toá cô baûn sau: * Nhöõng haïn cheá trong trieån khai keá hoaïch vaø giaùm saùt + Keá hoaïch taøi chính khoâng phuø hôïp, khoâng coù thoâng tin döï baùo doøng tieàn hoaëc nhöõng thay ñoåi cuûa ngaân saùch. Bieåu hieän cuûa haïn cheá treân ñoù laø vieäc ñaàu tö quaù möùc vaøo taøi saûn coá ñònh, môû roäng khoâng coù keá hoaïch. Moät soá chuû doanh nghieäp laø chuyeân gia kyõ thuaät song khoâng coù kyõ naêng caàn thieát cuûa moät nhaø quaûn lyù, vì vaäy hoï cho raèng taêng thu nhaäp töø baùn haøng laø ñuû. + Heä thoáng baùo caùo khoâng ñaày ñuû hoaëc khoâng caäp nhaät. Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc khoâng nhaän thöùc heát ñöôïc xu theá trong kinh doanh vaø traïng thaùi taøi chính cuûa doanh nghieäp. Trang 25 + Ruûi ro coù theå xaûy ra khi hoaït ñoäng quaûn lyù chæ taäp trung vaøo moät soá ngöôøi ñöôïc xem laø quan troïng nhaát vaø khoâng coi troïng caùc nhaân vieân khaùc cuûa coâng ty. + Thieáu kinh nghieäm trong kinh doanh gaây ra nhöõng vaán ñeà trong quaûn lyù taøi chính vaø saûn xuaát. + Khoâng coù söï thoáng nhaát giöõa caùc coå ñoâng, Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban ñieàu haønh… + Söï khoâng phuø hôïp giöõa hoaït ñoäng troïng taâm trong kinh doanh vôùi caùc chieán löôïc kinh doanh. + Khoâng thieát laäp ñöôïc moái quan heä haøi hoøa giöõa quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm cuûa nhaân vieân. + Quaûn lyù khoâng hieäu quaû ñoái vôùi caùc khoaûn phaûi thu vaø caùc khoaûn phaûi traû. + Quaûn lyù khoâng hieäu quaû ñoái vôùi haøng toàn kho + Khoâng naém baét ñöôïc thoâng tin veà nhöõng thay ñoåi cuûa ngaønh + Phaân boå nguoàn löïc khoâng hôïp lyù. . * Nhöõng vaán ñeà trong quaûn lyù thanh khoaûn Quaûn lyù thanh khoaûn laø phöùc taïp ñoái vôùi caùc doanh nghieäp bôûi bieåu hieän cuûa noù cuõng nhö caùch thöùc taùc ñoäng cuûa noù. Söï yeáu keùm trong quaûn lyù thanh khoaûn thöôøng theå hieän: + Cô caáu voán khoâng hôïp lyù, möùc voán töï coù quaù nhoû coù theå daãn tôùi nhöõng nguy cô baát oån tieàm taøng cuûa doanh nghieäp. + Khaû naêng töï taøi trôï vaø nhaän taøi trôï khoâng hôïp lyù + Vieäc quaûn lyù haøng toàn kho vaø khoaûn nôï khoâng hôïp lyù, vì vaäy doøng tieàn khoâng beàn vöõng vaø aûnh höôûng khoâng toát tôùi thu nhaäp. + Chi phí hoaït ñoäng quaù lôùn, doanh thu giaûm suùt do caïnh tranh. + Vieäc thu mua haøng vaø baùn haøng phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo moät soá ñoái taùc vì vaäy hoï coù theå taùc ñoäng tôùi khaû naêng thanh khoaûn (traû chaäm, trì hoaõn thanh toaùn…) * Kinh doanh"quaù möùc”: Trong kinh doanh, moãi chuû doanh nghieäp ñeàu phaûi nhaän thöùc veà"taàm"hoaït ñoäng cuûa hoï. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo quy moâ voán, khaû naêng con ngöôøi, khaû Trang 26 naêng quaûn lyù. Tuy nhieân, trong thöïc tieãn coù nhieàu ví duï ñieån hình veà vieäc vöôït quaù khaû naêng kinh doanh cuûa ñôn vò – kinh doanh quaù möùc coù theå do: + Laïm phaùt laøm gia taêng soá tieàn caàn thieát ñeå duy trì doanh thu hoaëc quy moâ saûn xuaát quaù lôùn. + Thieáu haøng daãn tôùi suy nghó mua nhieàu haøng hoùa khaùc nhau ñeå ñaûm baûo raèng moïi thöù luoân coù saün. Tuy nhieân ñieàu naøy laøm taêng haøng toàn kho, giaûm toác ñoä chu chuyeån voán. + Ñaàu tö daøi haïn laøm giaûm voán löu ñoäng, aûnh höôûng tôùi cô caáu voán. Thöù hai laø nhöõng nguyeân nhaân trong vieäc xöû lyù veà caùc vaán ñeà veà thò tröôøng Caùc doanh nghieäp ñeàu phaûi giaûi quyeát hai vaán ñeà cô baûn laø"mua"vaø"baùn"giaûi quyeát caùc vaán ñeå lieân quan tôùi thò tröôøng, caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm. Vieäc giaûi quyeát khoâng toát thò tröôøng yeáu toá ñaàu vaøo theå hieän ôû: + Chaát löôïng, giaù caû thôøi haïn cung caáp khoâng phuø hôïp + Moái quan heä vôùi caùc nhaø cung caáp khoâng toát, khaû naêng thanh toaùn chaäm khoâng cao, thôøi haïn thanh toaùn ngaén. + Vieäc ña daïng hoùa nhaø cung caáp khoâng ñöôïc aùp duïng hieäu quaû. + Thieáu thoâng tin veà thò tröôøng, caùc saûn phaåm thay theá, saûn phaåm boå sung cuûa caùc yeáu toá ñaàu vaøo. Ñoái vôùi thò tröôøng ñaàu ra, ruûi ro coù theå xaûy ñeán vôùi doanh nghieäp theo höôùng: + Quaûn lyù keânh phaân phoái khoâng hieäu quaû + Phöông thöùc thanh toaùn nhieàu haïn cheá: traû chaäm laøm gia taêng nhu caàu voán löu ñoäng. + Quaûn lyù khoâng toát heä thoáng giaù ñoái vôùi caùc ñoái töôïng khaùch haøng + Thieáu thoâng tin veà ñoái thuû caïnh tranh, veà saûn phaåm thay theá. + Khoâng coù heä thoáng thoâng tin thu thaäp nhöõng yù kieán phaûn hoài cuûa khaùch haøng. Thöù ba laø do söï haïn cheá cuûa nhaân vieân thuoäc doanh nghieäp. Trang 27 Söï yeáu keùm cuûa ñoäi nguõ nhaân vieân cuûa moät doanh nghieäp laøm cho keá hoaïch kinh doanh cuûa doanh nghieäp thöïc hieän khoâng thaønh coâng, keùm hieäu quaû theå hieän: + Trình ñoä chuyeân moân, tay ngheà baát caäp, kyû luaät lao ñoäng khoâng cao + Ñaïo ñöùc ngheà nghieäp khoâng ñöôïc baûo ñaûm. + Thieáu nhöõng nhaân vieân phuø hôïp vôùi caùc coâng vieäc phöùc taïp, ñoøi hoûi trình ñoä cao. Thöù tö laø nguyeân nhaân veà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp: Moät nguyeân nhaân khoâng keùm phaàn quan troïng gaây ruûi ro ñoù laø moät soá doanh nghieäp coá tình vi phaïm trong quan heä vôùi ngaân haøng ñoù laø: + Doanh nghieäp thöïc hieän caùc thuû ñoaïn ñeå löøa ngaân haøng + Doanh nghieäp coá tình cung caáp thoâng tin sai söï thaät cho ngaân haøng + Doanh nghieäp coá tình trì hoaõn vieäc hoaøn traû tieàn vay cho ngaân haøng. . . - Nguyeân nhaân töø phía khaùch haøng laø caù nhaân: Maëc duø quan heä tín duïng giöõa ngaân haøng vôùi khaùch haøng laø caù nhaân ñôn giaûn hôn nhieàu so vôùi caùc doanh nghieäp, song thöïc teá soá löôïng khaùch haøng caù nhaân laïi raát lôùn, phaân taùn vaø giaù trò khoaûn vay nhoû neân vieäc tìm hieåu caùc nguyeân nhaân töø phía khaùch haøng caù nhaân coù yù nghóa raát quan troïng. Vôùi khaùch haøng caù nhaân, nguyeân nhaân ruûi ro coù theå laø: + Hoaït ñoäng kinh doanh khoâng thuaän lôïi, khaû naêng quaûn lyù yeáu keùm + Nguoàn hoaøn traû chính töø thu nhaäp cô baûn bò maát hoaëc suy giaûm do maát vieäc, chuyeån sang coâng vieäc keùm hôn hoaëc khoâng coøn khaû naêng lao ñoäng. + Caù nhaân gaëp nhöõng chuyeän baát thöôøng trong cuoäc soáng, vì vaäy hoï phaûi söû duïng moät soá tieàn lôùn neân aûnh höôûng khaû naêng hoaøn traû cho ngaân haøng. + Ñaïo ñöùc caù nhaân khoâng toát : coá tình löøa ngaân haøng, söû duïng tieàn vay böøa baõi… Toùm laïi, beân caïnh nguyeân nhaân khaùch quan, nguyeân nhaân töø phía caùc chuû theå tham gia quan heä tín duïng coù aûnh höôûng raát quan troïng, ngaân haøng coù theå kieåm soaùt ñöôïc. Treân cô sôû naøy ngaân haøng coù theå ñöa ra nhöõng bieän phaùp phuø hôïp. 1. 3. 4. Caùc bieän phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro tín duïng Trang 28 Ruûi ro tín duïng laø nguyeân nhaân chuû yeáu daãn tôùi vieäc ngaân haøng bò phaù saûn, do vaäy, haàu heát caùc quy ñònh ñeàu nhaèm ñöa ra caùc tieâu chuaån toái thieåu ñeå quaûn lyù ruûi ro tín duïng. Coù theå chia caùc bieän phaùp quaûn lyù ruûi ro tín duïng thaønh 03 nhoùm chính: Nhoùm thöù nhaát bao goàm caùc bieän phaùp nhaèm haïn cheá vaø giaûm bôùt ruûi ro tín duïng ví duï nhö caùc bieän phaùp veà ruûi ro lôùn vaø taäp trung, cho vay ñoái vôùi caùc toå chöùc coù lieân quan ñeán nhau hoaëc xaùc ñònh caùc ruûi ro vöôït möùc. Nhoùm thöù hai goàm caùc bieän phaùp phaân loaïi tín duïng : caùc bieän phaùp thöïc hieän vieäc ñaùnh giaù ñònh kyø khaû naêng thu hoài cuûa caùc khoaûn vay vaø caùc coâng cuï tín duïng khaùc bao goàm caû tieàn laõi coäng doàn chöa thanh toaùn coù theå daãn ñeán ruûi ro tín duïng cho ngaân haøng. Nhoùm bieän phaùp thöù ba bao goàm caùc bieän phaùp phoøng ngöøa toån thaát hoaëc trích laäp quyõ ôû möùc ñuû ñeå buø ñaép nhöõng toån thaát coù theå xaûy ra ñoái vôùi caùc khoaûn cho vay vaø caùc taøi saûn khaùc coù theå bò toån thaát. 1. 3. 4. 1. Caùc bieän phaùp nhaèm haïn cheá ruûi ro tín duïng - Ñoái vôùi caùc khoaûn vay coù ruûi ro lôùn Caùc nhaø quaûn lyù thöôøng coù söï quan taâm saùt sao ñeán nhöõng khoaûn tín duïng coù möùc ñoä taäp trung ruûi ro cao cuûa caùc ngaân haøng. Muïc ñích chính trong vieäc quaûn lyù ruûi ro cuûa nhaø quaûn lyù laø ngaên ngöøa tình traïng caùc ngaân haøng phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo moät nhoùm nhöõng khaùch haøng ñi vay. Caùc quy cheá ñaûm baûo an toaøn hieän ñaïi thöôøng quy ñònh raèng toång möùc giaù trò moät ngaân haøng ñöôïc pheùp ñaàu tö, cho vay hoaëc cung öùng coâng cuï tín duïng khaùc ñoái vôùi baát kyø moät phaùp nhaân hoaëc moät nhoùm phaùp nhaân coù lieân quan naøo vöôït hôn moät tyû leä nhaát ñònh tính treân toång soá voán vaø döï phoøng cuûa ngaân haøng ñoù. Trong phaïm vi naøy, caùc nhaø quaûn lyù coù theå kieåm soaùt ñöôïc ruûi ro tín duïng cuûa caû ngaønh ngaân haøng vaø töøng ngaân haøng rieâng bieät ñeå baûo veä quyeàn lôïi cho ngöôøi göûi tieàn vaø ngaên chaën caùc tình huoáng coù theå gaây ra ruûi ro cho caû heä thoáng ngaân haøng. Haàu heát caùc quoác gia ñeàu haïn cheá möùc cho vay ñoái vôùi moät khaùch haøng trong khoaûng töø 20- 25% toång voán, maëc duø ôû moät soá nôi tyû leä naøy coù theå leân tôùi 30- 40%. UÛy ban Basel veà giaùm saùt ngaân haøng khuyeán nghò neân aùp duïng tyû leä toái ña laø 25% vôùi muïc ñích giaûm xuoáng chæ coøn 10% khi thöïc teá cho pheùp. Trang 29 - Ñoái vôùi caùc khoaûn cho vay coù nhieàu beân lieân quan Cho vay coù nhieàu beân lieân quan laø moät loaïi hình cho vay coù nguy cô ruûi ro tín duïng ñaëc bieät lôùn. Caùc beân coù lieân quan bao goàm ngaân haøng meï, nhöõng coå ñoâng chính, caùc coâng ty con, caùc coâng ty phuï thuoäc, giaùm ñoác vaø nhaân vieân ñieàu haønh. Moái quan heä naøy theå hieän khaû naêng kieåm soaùt hoaëc gaây aûnh höôûng ñeán vieäc ñöa ra caùc quyeát saùch cuûa moät ngaân haøng, ñaëc bieät caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán tín duïng. Khaû naêng nhaän bieát moät caùch coù heä thoáng vaø theo doõi vieäc cho vay coù döïa treân cô sôû caùc chæ soá vaø caùc chính saùch, quy trình cuûa ngaân haøng hay khoâng ? Moät vaán ñeà ñaùng quan taâm khaùc laø khoaûn tín duïng ñoù coù döïa treân cô sôû caùc ñieàu kieän thò tröôøng vaø tuaân theo caùc ñieàu khoaûn coù lôïi hôn veà söï cung öùng tín duïng, thôøi haïn, laõi suaát, theá chaáp, vaø ruûi ro… so vôùi nhöõng khaùch haøng thoâng thöôøng khaùc hay khoâng ? Haàu heát caùc nhaø ñònh cheá ñeàu ñöa ra caùc giôùi haïn veà toång soá cho vay ñoái vôùi khoaûn coù nhieàu beân lieân quan, cuï theå : quy ñònh toång dö nôï cho vay cuûa caùc beân coù lieân quan khoâng ñöôïc vöôït quaù moäät tyû leä nhaát ñònh treân toång soá… hoaëc toång voán cho vay. Neáu khoâng coù caùc quy ñònh veà vaán ñeà naøy, ban laõnh ñaïo ngaân haøng cuõng caàn xaây döïng moät quy cheá rieâng cho ngaân haøng mình. Theo thoâng leä hoaït ñoäng an toaøn, taát caùc khoaûn cho vay coù nhieàu beân lieân quan ñeàu phaûi ñöôïc Ban laõnh ñaïo ngaân haøng thoâng qua. - Ñoái vôùi caùc khoaûn cho vay theo khu vöïc ñòa lyù hoaëc theo ngaønh ngheà kinh doanh. Moät höôùng khaùc cuûa quaûn lyù ruûi ro laø quaûn lyù dö nôï cho vay cuûa moät ngaân haøng cho moät ngaønh kinh teá hoaëc cho khu vöïc ñòa lyù heïp. Ñieàu naøy laøm cho ngaân haøng bò phuï thuoäc vaøo nhöõng baát lôïi cuûa ngaønh ngheà hoaëc cuûa khu vöïc ñoù vaø do ñoù ruûi ro maø ngaân haøng phaûi gaùnh chòu khoâng chæ do moät khaùch haøng ñôn leû maø coù theå ñoàng thôøi phaùt sinh töø moät soá khaùch haøng cho cuøng moät nguyeân nhaân. Ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng vôùi caùc ngaân haøng khu vöïc hoaëc ngaân haøng chuyeân doanh hoaëc caùc ngaân haøng taïi caùc quoác gia nhoû coù ít ngaønh ngheà kinh teá nhö caùc quoác gia saûn xuaát noâng nghieäp hoaëc khai thaùc moät loaïi khoaùng saûn laø chuû yeáu. Thöôøng raát khoù ñaùnh giaù ñöôïc caùc khoaûn cho vay cuûa ngaân haøng cho caùc ngaønh kinh teá khaùc nhau do haàu heát heä thoáng baùo caùo cuûa caùc ngaân haøng ñeàu khoâng cho bieát thoâng tin naøy. Vaán ñeà naøy luoân xaûy ra khi coù söï ña daïng kinh Trang 30 doanh cuûa moät nhoùm caùc coâng ty lôùn. Ví duï moät khoaûn cho vay cho moät coâng ty con cuûa moät taäp ñoaøn kinh doanh coù theå ñöôïc ñaàu tö cho caùc döï aùn thuoäc ngaønh ngheà khaùc nhau maø coâng ty kinh doanh. Trong baát kyø tröôøng hôïp naøo, caùc ngaân haøng, do ñaëc tröng hoaït ñoäng, luoân chòu ruûi ro ngaønh ngheà, cuõng caàn xaây döïng toát moät heä thoáng kieåm soaùt caùc ruûi ro naøy vaø ñaùnh giaù taùc ñoäng do söï thay ñoåi theo chieàu höôùng xaáu cuûa chaát löôïng caùc khoaûn vay vaø caân ñoái loã laõi. - Ñoái vôùi caùc khoaûn nôï ñöôïc ñieàu chænh Caùc khoaûn nôï ñöôïc ñieàu chænh laø caùcù khoaûn vay ñaõ ñöôïc cô caáu laïi laø giaûm bôùt goác hoaëc laõi do tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng vay bò xaáu ñi. Coøn caùc khoaûn vay ñöôïc gia haïn hoaëc ñaûo nôï theo caùc ñieàu khoaûn gioáng nhö caùc ñieàu khoaûn cho vay ban ñaàu coù cuøng möùc ñoä ruûi ro khoâng ñöôïc coi laø caùc khoaûn cho vay ñöôïc ñieàu chænh. Vieäc cô caáu laïi coù theå bao goàm vieäc khaùch haøng thanh toaùn khoaûn vay cho ngaân haøng baèng ñaát ñai, caùc khoaûn phaûi thu, hoaëc caùc taøi saûn khaùc cuûa moät beân thöù ba, gaùn nôï hoaëc thanh toaùn moät phaàn khoaûn vay. Caùc giao dòch naøy neân ñöôïc Ban Laõnh ñaïo ngaân haøng pheâ duyeät vì thöôøng coù söï nhaân nhöôïng ñoái vôùi khaùch haøng vay voán. Caùc chính saùch cuûa ngaân haøng cuõng phaûi ñaûm baûo raèng caùc ñieàu khoaûn naøy ñöôïc thöïc hieän hoaøn haûo treân quan ñieåm veà keá toaùn vaø kieåm soaùt. Ngaân haøng phaûi tính toaùn caùc khoaûn vay ñöôïc cô caáu laïi baèng caùch giaûm bôùt caùc soá lieäu ñaàu tö cho phuø hôïp vôùi giaù trò hieän thôøi coù tính ñeán caùc nhaân nhöôïng vaøo thôøi ñieåm cô caáu laïi. Caùc khoaûn giaûm bôùt seõ ñöôïc tính vaøo baùo caùo thu nhaäp cuûa ngaân haøng vaøo thôøi kyø ngaân haøng cô caáu laïi khoaûn vay. Vieäc giaûm moät löôïng lôùn cho caùc khoaûn vay ñöôïc ñieàu chænh laø daáu hieäu cho thaáy ngaân haøng ñang gaëp phaûi khoù khaên. 1. 3. 4. 2. Nhoùm bieän phaùp phaân loaïi tín duïng Phaân loaïi tín duïng laø quaù trình trong ñoù xaùc ñònh caáp ñoä ruûi ro tín duïng cho moät taøi saûn ñöôïc khaùch haøng duøng ñeå thöïc hieän nghóa vuï traû nôï hoaëc thanh toaùn theo ñieàu khoaûn hôïp ñoàng tín duïng. Noùi chung, moïi khoaûn cho vay ñieàu caàn ñaùnh giaù phaân loaïi kyõ caøng. Phaân loaïi tín duïng laø moät coâng cuï quan troïng cuûa quaûn lyù ruûi ro tín duïng. Caùc khoaûn cho vay ñöôïc phaân loaïi taïi thôøi ñieåm goác vaø caàn ñöôïc ñaùnh giaù, Trang 31 phaân loaïi laïi (theo möùc ñoä ruûi ro) sau moät thôøi gian. Vieäc ñaùnh giaù laïi naøy döïa vaøo thöïc teá hoaït ñoäng vaø söû duïng khoaûn vay cuûa ngöôøi ñi vay. Söï thay ñoåi caùc xu höôùng kinh teá aûnh höôûng tôùi giaù trò cuûa taøi saûn. Caùc ngaân haøng thöôøng töï quyeát ñònh caùch thöùc phaân loaïi tín duïng nhöng noùi chung ñeàu döïa treân moät soá tieâu chuaån ñeå phaân loaïi tín duïng thaønh caùc loaïi sau (caùc tieâu chuaån naøy ñöôïc söû duïng ôû haàu heát caùc nöôùc phaùt trieån). - Khoaûn tín duïng ñaït tieâu chuaån: Laø caùc khoaûn tín duïng maø ngaân haøng khoâng phaûi nghi ngôø veà khaû naêng hoaøn traû cuûa noù. Noùi chung caùc khoaûn cho vay ñöôïc baûo ñaûm (keå caû goác vaø laõi) baèng tieàn maët vaø caùc giaáy tôø coù giaù thay theá tieàn maët nhö chöùng chæ tieàn göûi, traùi phieáu kho baïc ñöôïc xeáp vaøo loaïi naøy. - Khoaûn tín duïng caàn ñöôïc theo doõi : Laø nhöõng khoaûn tín duïng chöùa ñöïng tieàm naêng ruûi ro, neáu khoâng ñöôïc giaùm saùt seõ gaây nguy hieåm ñoái vôùi khaû naêng traû nôï cuûa ngöôøi ñi vay trong töông lai. Ví duï nhöõng khoaûn cho vay khoâng caân xöùng, khoâng coù söï giaùm saùt taøi saûn theá chaáp hay thieáu moät soá giaáy tôø hôïp leä hay nhöõng khoaûn cho vay maø ngöôøi cho vay kinh doanh trong ñieàu kieän neàn kinh teá vaø thò tröôøng coù nhöõng taùc ñoäng ngöôïc chieàu. - Khoaûn tín duïng khoâng ñuû tieâu chuaån : Laø nhöõng khoaûn tín duïng chaéc chaén chöùa ñöïng ruûi ro gaây nguy hieåm ñoái vôùi khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, caùc ngaân haøng phaûi söû duïng ñeán caùc nguoàn traû nôï khaùc nhö thanh lyù taøi saûn theá chaáp, taøi saûn coá ñònh, taùi ñaàu tö, … Nhöõng khoaûn nôï quaù haïn 90 ngaøy trôû leân thöôøng ñöôïc xeáp vaøo loaïi naøy. - Khoaûn tín duïng khoù thu hoài : Laø loaïi tín duïng khoâng ñuû tieâu chuaån nhöng khaû naêng thu hoài voán vaø laõi khoù khaên hôn nhieàu. Döôøng nhö chuùng ta coù theå nhaän thaáy raèng chæ coøn raát ít khaû naêng thu hoài khoaûn vay. Nhöõng khoaûn nôï quaù haïn töø 180 ngaøy trôû leân thöôøng ñöôïc xeáp vaøo loaïi naøy. - Khoaûn tín duïng thua loã, maát maùt : Laø nhöõng khoaûn tín duïng khoâng coøn taøi saûn baûo ñaûm naøo khaùc ñeå thu hoài hoaëc taøi saûn naøy khoâng coù giaù trò ñeán möùc maø neáu laøm caùc thuû tuïc thanh lyù thì coøn toán keùm hôn. Nhöõng khoaûn nôï quaù haïn töø 1 naêm ngaøy trôû leân thöôøng ñöôïc xeáp vaøo loaïi naøy. Trang 32 Noùi chung, caùc tieâu chuaån phaân loaïi thöôøng döïa vaøo khaû naêng traû nôï vaø mong muoán traû nôï cuûa ngöôøi ñi vay (keå caû goác vaø laõi). Taïi moät soá ngaân haøng lôùn, caùc khoaûn tín duïng ñöôïc phaân chia thaønh nhieàu loaïi nhoû hôn ñeå tieän cho vieäc quaûn lyù vaø giaùm saùt. 1. 3. 4. 3. Nhoùm bieän phaùp phoøng ngöøa toån thaát hoaëc trích laäp quyõ döï phoøng ruûi ro: Vieäc phaân loaïi tín duïng ôû treân laø cô sôû cho vieäc ñöa ra quyeát ñònh möùc ñoä giaùm saùt vaø möùc trích laäp quyõ döï phoøng ñoái vôùi töøng khoaûn cho vay. Ñeå ñöa ra möùc trích laäp quyõ döï phoøng thích hôïp caàn phaûi döïa vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhö lòch söû vay traû cuûa ngöôøi ñi vay, taøi saûn baûo ñaûm vaø taát caû caùc yeáu toá coù aûnh höôûng tôùi khaû naêng thu nôï cuûa ngaân haøng. Caùc yeáu toá treân bao haøm trong noù laø chaát löôïng cuûa caùc chính saùch vaø caùc coâng taùc quaûn lyù cuûa ngaân haøng, kinh nghieäm xöû lyù nhöõng thieät haïi tröôùc ñaây, möùc ñoä taêng tröôûng cuûa caùc khoaûn cho vay, chaát löôïng vaø khaû naêng quaûn lyù trong khu vöïc cho vay, khaû naêng thu hoài voán, söï thay ñoåi veà ñieàu kieän kinh teá, moâi tröôøng kinh doanh vaø caùc xu höôùng kinh teá noùi chung. Caùc bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro ñöôïc ñöa ra naèm trong giôùi haïn töø vieäc thöïc hieän theo caùc vaên baûn, quy ñònh cuûa ngaønh ñeán caùc quyeát ñònh cuûa baûn thaân ngaân haøng tuøy thuoäc vaøo heä thoáng ngaân haøng cuûa nöôùc ñoù. Möùc trích laäp quyõ thöôøng ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc caùc con soá thoáng keâ hieän taïi veà möùc ñoä ruûi ro tín duïng. ÔÛ nhöõng nöôùc coù heä thoáng luaät phaùp cho vieäc quaûn lyù caùc khoaûn nôï phaùt trieån thì möùc trích laäp nhoû ví duï nhö ôû nöôùc Myõ möùc trích laäp khoaûng 10% ñoái vôùi caùc khoaûn tín duïng khoâng ñuû tieâu chuaån, 50% ñoái vôùi caùc khoaûn tín duïng khoù ñoøi vaø 100% ñoái vôùi caùc khoaûn tín duïng thua loã, maát maùt, coøn ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån thì möùc trích laäp leân tôùi 20- 25 % ñoái vôùi caùc khoaûn tín duïng khoâng ñuû tieâu chuaån. Ñoái vôùi nhöõng nöôùc coù heä thoáng luaät phaùp chöa phaùt trieån thì khuyeán khích tyû leä trích laäp nhö sau : Trang 33 Khoaûn tín duïng Möùc trích laäp Ñaït tieâu chuaån (toát) 0- 1% Caàn ñöôïc theo doõi 5- 10% Khoâng ñaït tieâu chuaån (xaáu) 10- 30% Khoù ñoøi 50- 70% Maát maùt, thua loã 100% Coù hai caùch xöû lyù nhöõng khoaûn maát maùt : moät laø :giöõ nguyeân khoaûn maát maùt treân soå saùch cho ñeán khi thu hoài laïi ñöôïc (vôùi caùch thöùc naøy thì tyû leä döï tröõ thöôøng lôùn), hai laø: caùc khoaûn naøy phaûi ñöôïc taát toaùn ñöa ra khoûi saùch keá toaùn chuyeån vaøo khoaûn thua loã (vôùi caùch thöùc naøy thì tyû leä döï tröõ thöôøng nhoû hôn). 1. 4. Kinh nghieäm quoác teá trong quaûn lyù ruûi ro tín duïng Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä ruûi ro tín duïng trong caùc quyeát ñònh cho vay vaø ñaàu tö caùc ngaân haøng caàn coù caùc phöông phaùp nhaèm xaùc ñònh khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng, töùc giaûm thieåu ruûi ro tín duïng. Muïc ñích chính cuûa ño löôøng ruûi ro tín duïng ñoù laø: - Xaùc ñònh khaû naêng (xaùc suaát) thaønh coâng cuûa moät khoaûn vay. - Xaùc ñònh möùc buø ruûi ro töông öùng trong laõi suaát cuûa moät khoaûn vay. Muoán laøm ñöôïc vieäc naøy caùc ngaân haøng caàn phaûi thu nhaäp ñöôïc thoâng tin veà khaùch haøng moät caùch ñaày ñuû vaø phaûi coù caùc moâ hình, phöông phaùp ñeå ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng ñaõ ñöôïc caùc nhaø kinh teá, caùc ngaân haøng vaø caùc nhaø phaân tích söû duïng. Caùc moâ hình naøy phaûn aùnh caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa ruûi ro tín duïng nhöng khoâng loaïi tröø laãn nhau, vì vaäy moät ngaân haøng coù theå söû duïng nhieàu moâ hình ñeå phaûn aùnh ruûi ro tín duïng töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. 1. 4. 1. Moâ hình ñònh tính Vieäc moät ngaân haøng ñaùnh giaù xaùc suaát ruûi ro cuûa ngöôøi vay, treân cô sôû ñoù ñònh giaù caùc khoaûn vay hoaëc khoaûn nôï, chính xaùc ñeán ñaâu phuï thuoäc vaøo nguoàn thoâng tin veà ngöôøi vay maø ngaân haøng thu nhaäp ñöôïc. Noùi chung, soá löôïng thoâng tin caàn thu nhaäp cho moãi khoaûn ñaàu tö phuï thuoäc vaøo quy moâ cuûa khoaûn ñaàu tö ñoù vaø chi phí thu nhaäp thoâng tin. Caùc yeáu toá chuû quan lieân quan ñeán caùc quyeát ñònh ñaàu tö ñöôïc chia thaønh hai nhoùm. Trang 34 - Nhoùm caùc yeáu toá lieân quan ñeán ngöôøi vay voán : Uy tín :Ñöôïc theå hieän thoâng qua lòch söû vay, traû cuûa ngöôøi vay. Neáu trong suoát quaù trình ñi vay ngöôøi vay luoân traû ñuû vaø ñuùng haïn thì seõ taïo ñöôïc loøng tin ñoái vôùi ngaân haøng Cô caáu voán: Theå hieän thoâng qua tyû leä giöõa voán huy ñoäng/ voán töï coù cuûa caùc toå chöùc vay voán. Neáu tyû leä caøng ngaøy caøng lôùn thì xaùc suaát ruûi ro caøng cao. Möùc ñoä bieán ñoäng cuûa thu nhaäp : Vôùi baát kyø cô caáu voán naøo söï thu nhaäp cuõng seõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng traû nôï cuûa ngöôøi ñi vay. Chính vì vaäy, thöôøng caùc coâng ty coù lòch söû thu nhaäp oån ñònh thöôøng xuyeân laâu daøi seõ haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö hôn. Taøi saûn baûo ñaûm: Laø moät ñieàu kieän chuû yeáu trong baát kyø moät quyeát ñònh cho vay naøo. Thöôøng thì caùc ngaân haøng söû duïng caùc bieän phaùp nhö: baûo hieåm tín duïng, theá chaáp, caàm coá taøi saûn, hoaëc baûo laõnh… nhaèm thuùc ñaåy, khuyeán khích vieäc söû duïng voán coù hieäu quaû vaø thöïc hieän nghóa vuï traû nôï soøng phaúng cho ngaân haøng, ñoàng thôøi giuùp cho ngaân haøng trong tröôøng hôïp xaáu nhaát vaãn coù theå thu hoài voán baèng caùch phaùt maïi taøi saûn. Tuy nhieân, caàn löu yù raèng khoâng coù nghóa moïi khoaûn vay coù baûo ñaûm thì khoâng tieàm taøng ruûi ro tín duïng vì vieäc xöû lyù caùc taøi saûn baûo ñaûm cuõng maát nhieàu thôøi gian vaø ñoâi khi coøn gaëp nhöõng phieàn toaùi khoâng löôøng tröôùc ñöôïc. Nhoùm caùc yeáu toá lieân quan ñeán thò tröôøng: Veà chu kyø kinh teá: Chu kyø kinh teá cuõng coù aûnh höôûng lôùn tôùi vieäc ñaùnh giaù xaùc suaát ruûi ro tín duïng cuûa caùc Toå chöùc tín duïng. Ví duï nhö trong thôøi kyø suy thoaùi thì caùc doanh nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng cao caáp vôùi ñoä beàn cao thöôøng baát lôïi hôn so vôùi caùc doanh nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng thieát yeáu bôûi vì trong thôøi kyø suy thoaùi ngöôøi tieâu duøng thöôøng caét caùc khoaûn chi cho nhu caàu cao caáp vaø duy trì caùc nhu caàu chi thieát yeáu nhö thöïc phaåm. Möùc laõi suaát: Moät möùc laõi suaát cao bieåu hieän keát quaû cuûa chính saùch thaét chaët tieàn teä cuûa Ngaân haøng trung öông. Ñieàu naøy khoâng chæ daãn ñeán tình traïng khan hieám nguoàn voán ñaàu tö, maø noùi chung laõi suaát cao thöôøng gaén lieàn vôùi möùc ruûi ro tín duïng cao hôn. Lyù do laø do giaù voán ñaét neân ngöôøi vay coù theå bò haáp daãn bôûi nhöõng döï aùn ñaàu tö höùa heïn ñem laïi nhieàu lôïi nhuaän, maø lôïi nhuaän caøng cao thì möùc ñoä ruûi ro caøng lôùn. Trang 35 Tuy nhieân, ñeå bieát ñöôïc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa töøng nhaân toá thì chuùng ta phaûi löôïng hoùa söï aûnh höôûng baèng caùc moâ hình soá löôïng, qua ñoù ño löôøng ñoä ruûi ro tín duïng moät caùch cuï theå. 1. 4. 2. Caùc moâ hình ñònh löôïng ruûi ro tín duïng Caùc moâ hình ñònh löôïng thöôøng söû duïng caùc döõ lieäu phaûn aùnh ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi vay ñeå tính toaùn xaùc suaát cuûa ruûi ro tín duïng hoaëc ñeå phaân loaïi khaùch haøng caên cöù vaøo möùc ñoä ruûi ro ñöôïc xaùc ñònh. Ñeå söû duïng caùc moâ hình naøy, caùc ngaân haøng phaûi xaùc ñònh ñöôïc caùc chæ tieâu phaûn aùnh ñöôïc caùc ñaëc ñieåm taøi chính vaø kinh doanh coù lieân quan ñeán ruûi ro tín duïng cho töøng ñoái töôïng cho vay cuï theå. Sau khi caùc döõ lieäu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, kyõ thuaät thoáng keâ seõ ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn xaùc suaát ruûi ro tín duïng hoaëc ñeå phaân loaïi ruûi ro tín duïng. - Moâ hình xaùc suaát tuyeán tính Moâ hình xaùc suaát tuyeán tính söû duïng caùc soá lieäu veà taøi chính, veà tình hình chi traû caùc khoaûn vay trong quaù khöù laøm döõ lieäu ñaàu vaøo döï ñoaùn xaùc suaát chi traû cho caùc khoaûn vay môùi (pi). Giaû söû caùc khoaûn vay cuõ ñöôïc chia laøm hai nhoùm: - Nhoùm coù ruûi ro maát voán: Zi = 1 - Nhoùm khoâng coù ruûi ro: Zi = 0 Moái quan heä giöõa caùc nhoùm naøy vôùi caùc nhaân toá aûnh höôûng töông öùng (Xij) ñöôïc bieåu dieãn qua moâ hình ñöôøng thaúng tuyeán tính sau: Sai soá (1) += ∑ ijji XZ β Trong ñoù: + jβ Phaûn aùnh möùc ñoä quan troïng cuûa chæ tieâu thöù j (thí duï chæ tieâu cô caáu voán) trong vieäc giaûi thích quaù khöù chi traû cuûa ngöôøi vay. + Zi phaûn aùnh xaùc suaát bình quaân ruûi ro maát voán cuûa ngöôøi vay qua coâng thöùc :E(Zi)=(1- pi) Kyõ thuaät naøy ñöôïc thöïc hieän moät caùch ñôn giaûn khi caùc soá lieäu phaûn aùnh ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi vay ñöôïc cung caáp. Tuy nhieân, ñieåm yeáu cuûa noù laø ôû choã xaùc suaát ruûi ro maát voán raát deã naèm ngoaøi khoaûng töø 0 ñeán 1. - Moâ hình logit: Trang 36 Moâ hình giôùi haïn xaùc suaát coäng doàn cuûa ruûi ro maát voán ñoái vôùi moät khoaûn tín duïng naèm trong khoaûn töø 0 ñeán 1. Ñieàu naøy coù nghóa laø: giaû söû taïi thôøi ñieåm t, doanh nghieäp xin vay khoaûn voán vay thöù 4 thì xaùc suaát ruûi ro F(Z4) cuûa khoaûn voán vay naøy seõ baèng toång F(Z1) + F(Z2) + F(Z3) vaø xaùc suaát cuûa töøng khoaûn vay naøy ñöôïc phaân boá theo daïng haøm soá : e21 1 +F(Z1)= Trong ñoù: e laø cô soá töï nhieân F(Z1) laø xaùc suaát coäng doàn cuûa möùc ruûi ro ñoái vôùi moät khoaûn vay Z1 ñöôïc tính nhö coâng thöùc (1) ôû treân. Haïn cheá chuû yeáu cuûa phöông phaùp naøy laø giaû thieát raèng xaùc suaát luõy keá cuûa ruûi ro maát voán ñöôïc phaân boå theo daïng haøm soá logit cuï theå. - Moâ hình probit : Moâ hình naøy cuõng bò haïn cheá laø xaùc suaát ruûi ro tín duïng döï tính trong khoaûn töø 0 ñeán 1, nhöng noù khaùc vôùi moâ hình logit laø ôû choã giaû thieát xaùc suaát cuûa ruûi ro coù daïng phaân boá chuaån chöù khoâng phaân boå theo haøm soá logit. - Moâ hình phaân bieät tuyeán tính : Haïn cheá caùc moâ hình treân laø ñieàu döï tính möùc xaùc suaát ruûi ro ñoái vôùi moät khoaûn tín duïng ñöôïc caáp. Moâ hình naøy coù taùc duïng phaân loaïi nhöõng ngöôøi vay caên cöù vaøo möùc ñoä ruûi ro coù lieân quan ñeán caùc chi tieâu (X1) phaûn aùnh caùc ñaëc ñieåm taøi chính vaø kinh doanh cuûa hoï. Ví duï: chuùng ta seõ xem xeùt moâ hình phaân bieät cuûa E. I. Altman giaønh cho caùc coâng ty saûn xuaát cuûa Myõ. XXXXXZ 54321 0.16.03.34.12.1 ÷÷÷÷= Z: Chæ soá bieán ñoäng ño löôøng toaøn boä möùc ñoä ruûi ro cuûa ngöôøi vay. X1: Tyû leä voán löu ñoäng vaø toång taøi saûn Coù. X2 : Tyû leä giöõa lôïi nhuaän tích luõy vaø toång taøi saûn Coù. X3: Tyû leä lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi suaát treân toång taøi saûn Coù. X4: Tyû leä giöõa giaù thò tröôøng cuûa coå phieáu vaø giaù keá toaùn cuûa caùc khoaûn nôï daøi haïn. X5: Tyû leä giöõa doanh thu vaø Toång taøi saûn Coù. Giaù trò cuûa Z caøng lôùn thì möùc ñoä ruûi ro döï tính cuûa ngöôøi vay caøng nhoû. Trang 37 Giaù trò cuûa Z nhoû hoaëc laø aâm coù theå laø caên cöù ñeå xeáp loaïi ngöôøi vay vaøo nhoùm coù ruûi ro cao. Theo moâ hình naøy thì baát kyø khaùch haøng naøo coù ñieåm soá Z nhoû hôn 1,81 seõ bò xeáp vaøo khu vöïc coù ruûi ro cao. Vieäc söû duïng moâ hình naøy töông ñoái ñôn giaûn, tuy nhieân noù chöùa ñöïng moät soá nhöôïc ñieåm sau: Thöù nhaát, noù chæ cho pheùp phaân loaïi hai nhoùm ngöôøi vay coù ruûi ro vaø khoâng coù ruûi ro. Thöù hai, khoâng coù lyù do thuyeát phuïc ñeå chöùng minh raèng caùc thoâng soá phaûn aùnh taàm quan troïng cuûa caùc chæ soá trong coâng thöùc Altman laø baát bieán, duø trong thôøi gian ngaén. Töông töï nhö vaäy, caùc chæ soá ñöôïc choïn trong coâng thöùc cuõng khoâng phaûi laø khoâng theå baát bieán, ñaëc bieät khi caùc ñieàu kieän kinh doanh cuõng nhö ñieàu kieän thò tröôøng taøi chính ñang thay ñoåi lieân tuïc. Thöù ba, moâ hình ñaõ khoâng tính ñeán moät soá nhaân toá khoù ñònh löôïng nhöng coù theå ñoùng moät vai troø quan troïng aûnh höôûng ñeán möùc ñoä ruûi ro cuûa khoaûn vay, chaúng haïn nhö danh tieáng khaùch haøng. Maët khaùc moâ hình naøy cuõng hieám khi söû duïng caùc thoâng tin thò tröôøng nhö giaù caû caùc taøi saûn taøi chính, giaù caùc khoaûn nôï hoaëc giaù coå phieáu cuûa coâng ty khaùch haøng. Toùm laïi, boán moâ hình treân ñöôïc söû duïng thích hôïp nhaát trong tröôøng hôïp ñaùnh giaù tính an toaøn cuûa caùc khoaûn tín duïng caáp cho khaùch haøng lôùn thuoäc khu vöïc coâng ty. 1. 4. 3. Ño löôøng ruûi ro tín duïng thoâng qua phaân tích tín duïng Phaân tích tín duïng chính laø böôùc thaåm ñònh hoà sô khaùch haøng, bao goàm caùc hoaït ñoäng xem xeùt, ñaùnh giaù moïi maët veà khaùch haøng tröôùc khi ñöa ra caùc quyeát ñònh cho vay hay khoâng cho vay, vôùi caùc ñieàu khoaûn cuï theå veà möùc cho vay thôøi gian cho vay, laõi suaát cho vay… Trong phaïm vi nghieân cöùu cuûa taøi lieäu naøy, ñoái töôïng phaân tích tín duïng chæ taäp trung vaøo khaùch haøng laø doanh nghieäp. Lyù thuyeát phaân tích tín duïng hieän ñaïi goàm hai phaàn cô baûn laø ñaùnh giaù khaùch haøng vay voán trong töông quan vôùi ngaønh kinh doanh cuûa hoï vaø phaân tích doøng tieàn (phuïc vuï cho quaù trình thu hoài voán vay sau naøy). Muïc ñích cuûa phaàn thöù nhaát laø tìm hieåu vò trí hieän taïi cuûa doanh nghieäp treân thò tröôøng, aùp löïc caïnh tranh trong ngaønh, nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra… Muïc tieâu cuûa phaân tích doøng tieàn laø tìm kieám vaø ñaùnh giaù caùc nguoàn thu cuûa doanh nghieäp döïa Trang 38 treân cô sôû nhöõng thoâng tin taøi chính vaø nguyeân taéc keá toaùn. Vieäc phaân tích naøy nhaèm ñaûm baûo khaû naêng hoaøn traû cuûa khaùch haøng trong töông lai. Caùc toå chöùc ñaùnh giaù vaø phaân loaïi doanh nghieäp ñaõ söû duïng 7 möùc phaân loaïi caên cöù vaøo chaát löôïng ñaàu tö cuûa töøng doanh nghieäp. Boán möùc phaân loaïi ñaàu laø AAA,AA,A,BBB phaûn aùnh ngöôøi vay coù möùc ñoä tín nhieäm cao BB,B,CCC phaûn aùnh khaùch haøng coù khaû naêng traû caùc khoaûn thu nhaäp cao nhöng keøm theo ñoù laø möùc ruûi ro lôùn. Trang 39 CHÖÔNG 2 THÖÏC TRAÏNG VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG VAØ RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI SGDII- NHCTVN TRONG THÔØI GIAN QUA 2. 1 Sô löôïc veà Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam (NHCTVN) vaø Sôû Giao dòch II (SGDII) - NHCTVN 2. 1. 1 Sô löôïc veà Ngaân Haøng Coâng Thöông Vieät Nam Ngaân haøng Coâng Thöông Vieät Nam (Incombank) ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1988 sau khi taùch ra töø Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam, laø moät trong boán Ngaân haøng thöông maïi quoác doanh lôùn nhaát taïi Vieät Nam, Incombank coù toång taøi saûn chieám hôn 20% thò phaàn trong toaøn boä heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam. Nguoàn voán cuûa Incombank luoân taêng tröôûng qua caùc naêm, taêng maïnh keå töø naêm 1996, ñaït bình quaân hôn 20%/naêm, ñaëc bieät coù naêm taêng 35% so vôùi naêm tröôùc. Maïng löôùi kinh doanh cuûa Incombank traûi roäng toaøn quoác vôùi 2 Sôû Giao dòch, 114 chi nhaùnh vaø 500 ñieåm giao dòch. Coù 03 Coâng ty haïch toaùn ñoäc laäp laø Coâng ty Cho thueâ Taøi chính, Coâng ty Traùch nhieäm höõu haïn chöùng khoaùn, Coâng ty Quaûn lyù Nôï vaø Khai thaùc Taøi saûn vaø 02 ñôn vò söï nghieäp laø Trung taâm Coâng ngheä Thoâng tin vaø Trung taâm Ñaøo taïo. Incombank laø thaønh vieân saùng laäp cuûa caùc Toå chöùc taøi chính tín duïng: - Saøi Goøn Coâng thöông Ngaân haøng - Indovinabank (Ngaân haøng lieân doanh ñaàu tieân taïi Vieät Nam) - Coâng ty cho thueâ Taøi chính quoác teá - VILC Coâng ty Lieân doanh Baûo hieåm Chaâu AÙ - NHCT. Vaø thaønh vieân chính thöùc cuûa: - Hieäp hoäi Ngaân haøng Vieät Nam (VNBA) - Hieäp hoäi caùc ngaân haøng Chaâu AÙ (AABA) - Hieäp hoäi Taøi chính vieãn thoâng Lieân ngaân haøng (SWIFT) - Toå chöùc Phaùt haønh vaø Thanh toaùn theû VISA, MASTER quoác teá. Trang 40 Ñaõ kyù 8 Hieäp ñònh Tín duïng khung vôùi caùc quoác gia Bæ, Ñöùc, Haøn quoác, Thuïy Só vaø coù quan heä ñaïi lyù vôùi 600 ngaân haøng lôùn cuûa 50 nöôùc treân khaép caùc chaâu luïc. Tình hình kinh doanh Cuøng vôùi nhöõng tín hieäu khôûi saéc cuûa neàn kinh teá Vieät Nam trong thôøi kyø ñoåi môùi, hoaït ñoäng kinh doanh cuûa Ngaân haøng Coâng thöông Vieät Nam ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån khaû quan, ñaõ thöïc hieän ñaït vaø vöôït caùc chæ tieâu keá hoaïch veà tín duïng, huy ñoäng voán, lôïi nhuaän, trích laäp döï phoøng ruûi ro. 15 naêm xaây döïng vaø tröôûng thaønh (1988- 2003) Ngaân haøng coâng thöông Vieät Nam ñaõ vöôït qua nhieàu khoù khaên, thöû thaùch, ñi tieân phong trong cô cheá thò tröôøng, phuïc vuï vaø goùp phaàn tích cöïc thöïc hieän ñöôøng loái, chính saùch ñoåi môùi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc; khoâng ngöøng phaán ñaáu vöôn leân, khaúng ñònh ñöôïc vò trí laø moät trong nhöõng NHTM haøng ñaàu ôû Vieät Nam, coù böôùc phaùt trieån vaø taêng tröôûng nhanh, ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu to lôùn treân moïi maët hoaït ñoäng kinh doanh- dòch vuï ngaân haøng; phaùt trieån ñoàng ñeàu caû kinh doanh ñoái noäi vaø kinh doanh ñoái ngoaïi, coâng ngheä ngaân haøng tieân tieán,coù uy tín vôùi khaùch haøng trong nöôùc vaø quoác teá. Cuï theå qua soá lieäu sau: Baûng 1: Taêng tröôûng taøi saûn Incombank (1988- 2003) ÑV tính : Tyû ñoàng Chæ tieâu 1988 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Taøi saûn coù 718 8. 610 33. 547 56. 775 68. 303 82. 050 103. 200 Nguoàn : Thoâng tin trang Web cuûa Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam thaùng 11/2004 TAÊNG TRÖÔÛNG TAØI SAÛN INCOMBANK( 1988-2003) 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 1988 1993 1998 2000 2001 2002 2003 Naêm Tyû VNÑ Trang 41 Baûng 2 : Dö nôï tín duïng Incombank (1997- 2003) Ñôn vò tính : tyû VNÑ Chæ tieâu 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Toång dö nôï cho vay 20. 132 24. 199 27. 646 34. 961 42. 163 55. 162 66. 425 Dö nôï ngaén haïn 17. 592 20. 533 22. 120 26. 074 27. 429 33. 623 39. 045 Dö nôï trung daøi haïn 2. 540 3. 666 5. 526 8. 887 14. 734 21. 539 27. 380 TÍN DUÏNG INCOMBANK (1997-2003) 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Naêm Tyû VNÑ Toång dö nôï Dö nô ngaén haïn Dö nô trung daøi han Thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi ñeán naêm 2010, tieáp tuïc ñoåi môùi hoaøn thieän heä thoáng taøi chính- ngaân haøng vaø ñeà aùn cô caáu laïi Ngaân haøng Coâng thöông Vieät Nam giai ñoaïn 2001 vaø 2010. Muïc tieâu phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Coâng thöông Vieät Nam ñeán naêm 2010 laø: “Xaâyï döïng NHCT VN thaønh moät Ngaân haøng thöông maïi chuû löïc vaø hieän ñaïi cuûa Nhaø nöôùc, hoaït ñoäng kinh doanh coù hieäu quaû, taøi chính laønh maïnh, coù kyõ thuaät coâng ngheä cao, kinh doanh ña naêng, chieám thò phaàn lôùn ôû Vieät Nam”. 2. 1. 2. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån SGDII- NHCTVN Sau vuï aùn Minh Phuïng - Epco, tình hình hoaït ñoäng kinh doanh tín duïng cuûa Ngaân haøng Coâng thöông chi nhaùnh Thaønh Phoá Hoà Chí Minh voâ cuøng khoù Trang 42 khaên do nôï toàn ñoïng hôn 80, 9% treân toång dö nôï cho vay neàn kinh teá; dö nôï laønh maïnh 764 tyû töông öùng tyû leä 11,81% treân toång dö nôï; theâm vaøo ñoù laø söï maát maùt haøng loaït caùc caùn boä chuû choát thuoäc phoøng tín duïng ñaõ gaây taâm lyù hoang mang cho caùn boä, beân caïnh ñoù khaùch haøng cuûa Ngaân haøng coâng thöông chi nhaùnh TP. HCM chuyeån sang giao dòch vôùi caùc ngaân haøng khaùc. Tröôùc nguy sô suïp ñoå ñoù, ngaøy 14/9/1997 Chuû Tòch Hoäi ñoàng quaûn trò NHCTVN ñaõ quyeát ñònh saùp nhaäp Ngaân haøng Coâng thöông chi nhaùnh TP. HCM vaøo Sôû Giao Dòch II (cuõ), chính thöùc hoaït ñoäng töø 01/10/1997 vôùi teân giao dòch laø Sôû Giao Dòch II - Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam. Ngay töø khi saùp nhaäp, hoaït ñoäng tín duïng phaûi ñoái maët giaûi quyeát haøng loaït caùc khoù khaên: Phaûi thanh toaùn haøng traêm trieäu ñoâ la Myõ nôï baûo laõnh cho nöôùc ngoaøi lieân quan ñeán vuï aùn Minh Phuïng - Epco khoâng coù khaû naêng thanh toaùn, phuïc vuï caùc yeâu caàu cuûa caùc cô quan chöùc naêng ñieàu tra xeùt xöû vuï aùn keùo daøi hôn 2 naêm, phaûi kieân trì thuyeát phuïc caùc khaùch haøng truyeàn thoáng coù yù ñònh chuyeån giao dòch sang Ngaân haøng khaùc. Beân caïnh ñoù taâm lyù caùn boä coâng nhaân vieân cuûa SGDII- NHCTVN sau vuï aùn trôû leân hoang mang, tö töôûng bi quan, phoøng thuû. Thu nhaäp suït giaûm keùo daøi haøng loaït caùn boä nghieäp vuï coù kinh nghieäm ñaõ chuyeån sang laøm vieäc cho caùc ngaân haøng khaùc. Nhaèm cuûng coá boä maùy toå chöùc, oån ñònh tö töôûng caùn boä coâng nhaân vieân, ñaàu naêm 1998 SGDII- NHCTVN tieán haønh xaây döïng chieán löôïc kinh doanh (1998- 2007). Trong ñoù moät trong nhöõng troïng taâm laø coâng taùc tín duïng. Treân cô sôû ñònh höôùng ñoù SGDII- NHCTVN ñaõ trieån khai töøng bieän phaùp cuï theå nhaèm muïc tieâu laø môû roäng vaø naâng cao chaát löôïng tín duïng, ña daïng hoùa saûn phaåm vaø chaát löôïng dòch vuï ñeå töøng böôùc khaéc phuïc haäu quaû cuõ, oån ñònh hoaït ñoäng kinh doanh. Traõi qua 8 naêm hoaït ñoäng, SGDII- NHCTVN töøng böôùc oån ñònh vaø taêng tröôûng hoaït ñoäng kinh doanh, laáy laïi uy tín vaø naâng cao vò theá. Quy moâ hoaït ñoäng ñöôïc môû roäng. Chaát löôïng kinh doanh ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, thöïc hieän ñuùng phöông chaâm phaùt trieån- an toaøn- hieäu quaû cuûa NHCTVN, taïo ñöôïc nieàm tin cuûa khaùch haøng. 2. 2 Keát quaû hoaït ñoäng tín duïng cuûa SGDII- NHCTVN. Dö nôï cho vay ñang luaân chuyeån 31/12/2003 ñaït 3. 760 tyû ñoàng, taêng 2. 996 Tyû gaáp 4,92 laàn so vôùi naêm 1997. Trong ñoù dö nôï cho vay trung daøi haïn 1. 489 Tyû Trang 43 ñoàng, taêng 1. 335 tyû ñoàng gaáp 9,66 laàn so vôùi naêm 1997, chieám tyû troïng 39% toång dö nôï; dö nôï ngaén haïn 2. 271 tyû ñoàng, chieám tyû troïng 41%, taêng 1. 661 Tyû ñoàng, gaáp 3,72 laàn so vôùi naêm 1997. Baûng 3 : Dö nôï tín duïng SGDII- NHCTVN (1997- 2003) ÑVT : Tyû VNÑ Chæ tieâu 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 DN luaân chuyeån 764 1. 133 1. 781 2. 611 3. 448 3. 528 3. 760 Trong ñoù :- DN ngaén haïn 610 824 1. 156 1. 452 2. 019 2. 114 2. 271 154 309 625 1. 159 1. 429 1. 414 1. 489 - DN trung daøi haïn DÖ NÔÏ TÍN DUÏNG TAÏI SÔÛ GIAO DÒCH II NHCTVN (1997-2003) 0 1,000 2,000 3,000 4,000 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Naêm Tyû VNÑ DN luaân chuyeån DN ngaén haïn DN trung daøi haïn Beân caïnh keát quaû ñaït ñöôïc trong coâng taùc tín duïng, hoaït ñoäng tín duïng thaønh coâng ñaõ keùo theo caùc hoaït ñoäng khaùc : - Huy ñoäng voán: Nguoàn voán huy ñoäng ñeán 31/12/2003 ñaït 5.779 tyû ñoàng , taêng 2,12 laàn so vôùi naêm 1997, trong ñoù tieàn göûi caùc toå chöùc kinh teá ñaït 3.666 tyû ñoàng, chieám 63%/ toång nguoàn voán huy ñoäng vaø taêng 3,2 laàn so vôùi naêm 1997. Trang 44 Baûng 4 : Tình hình huy ñoäng voán cuûa SGDII- NHCTVN (1997- 2003) Ñôn vò tính : tyû VNÑ Chæ tieâu 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Nguoàn voán HÑ 2. 719 2. 740 3. 124 4. 580 4. 536 5. 518 5. 779 Tieàn göûi TCKT 1. 131 1. 120 1. 586 3. 043 2. 854 3. 589 3. 666 NGUOÀN VOÁN HUY ÑOÄNG SGDII- NHCTVN ( 1997-2003) 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 NAÊM Tyû VNÑ Nguoàn voán HÑ Tieàn göûi TCKT Nguoàn : Baùo caùo toång keát caùc naêm SGD II - NHCTVN - Thanh toaùn quoác teá : Toång doanh soá thanh toaùn quoác teá 6 naêm (1998- 2003) ñaït 2. 213 trieäu ñoâ la Myõ (USD). Rieâng doanh soá thanh toaùn quoác teá naêm 2003 ñaït 562 trieäu USD gaáp 2,7 laàn naêm 1998. Trong ñoù doanh soá thanh toaùn cuûa caùc ñôn vò coù quan heä tín duïng chieám tyû troïng 70%. Doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu 6 naêm ñaït 1. 269 trieäu USD rieâng doanh soá thanh toaùn xuaát khaåu naêm 2003 ñaït 290 trieäu USD gaáp 1,7 laàn naêm 1998. - Kinh doanh ngoaïi teä: Doanh soá mua baùn quy USD 6 naêm ñaït 3. 757 trieäu USD. Töø keát quaû ñaït ñöôïc treân ñaõ goùp phaàn giaûm ñaùng keå thieät haïi do toàn taïi cuõ ñeå laïi goùp phaàn vaøo hieäu quaû kinh doanh chung cuûa toaøn heä thoáng Ngaân haøng Coâng thöông Vieät nam (Lôïi nhuaän naêm 2001: 152 tyû ñoàng; naêm 2002: 175 tyû ñoàng; naêm 2003 : 221 tyû ñoàng). Trang 45 Maëc duø coøn nhieàu khoù khaên do toàn taïi cuõ, ñieàu kieän phaân caáp uûy quyeàn cuûa NHCTVN haïn cheá nhöng SGDII- NHCTVN ñaõ coù vò trí khaù quan troïng trong heä thoáng NHCTVN nhö : ñöùng ñaàu veà toång dö nôï cho vay,veà thanh toaùn quoác teá, thanh toaùn noäi ñòa, kinh doanh ngoaïi teä, thu dòch vuï, chuyeån tieàn du hoïc, thanh toaùn seùc du lòch vaø laø ñaàu moái thöïc hieänï xuaát khaåu ngoaïi teä, thu ñoåi theû, seùc Ngoaøi caùc nghieäp vuï treân, SGDII- NHCTVN chæ ñöùng thöù hai sau SGDI – NHCTVN veà nguoàn voán. Neáu chæ tính nguoàn voán ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng kinh doanh môùi thì SGDII- NHCTVN coøn thöøa voán, khoâng phaûi nhaän voán ñieàu hoøa töø NHCTVN. Ñoái vôùi vò trí SGDII – NHCTVN so vôùi caùc ngaân haøng baïn coù qui moâ hoaït ñoäng lôùn nhö: Ngaân haøng ngoaïi thöông Vieät nam (VCB),Ngaân haøng Xuaát Nhaäp khaåu (EXimbank), Ngaân haøng AÙ Chaâu (ACB). . . Treân ñòa baøn TP. HCM, thì SGDII- NHCTVN cuõng laø moät trong caùc ngaân haøng coù moät soá lónh vöïc nghieäp vuï coù theå caïnh tranh vôùi caùc ngaân haøng lôùn nhö: ñöùng thöù 2 veà chuyeån tieàn du hoïc, ñöùng thöù 3 sau VCB vaø ACB veà nguoàn voán huy ñoäng vaø kinh doanh ngoaïi teä; ñöùng thöù tö sau VCB,ACB,Ngaân haøng Ñaàu tö vaø phaùt trieån Tp. Hoà Chí Minh ,Eximbank veà dö nôï cho vay, veà thanh toaùn quoác teá. . . Nhö vaäy, ñoái vôùi nhieàu nghieäp vuï, SGDII – NHCTVN cuõng coù moät vò trí quan troïng trong caïnh tranh hoäi nhaäp so vôùi moät soá ngaân haøng lôùn treân ñòa baøn thaønh phoá. 2. 3 .Thöïc traïng ruûi ro tín duïng taïi SGDII- NHCTVN 2. 3. 1. Boái caûnh moâi tröôøng kinh doanh trong moâi tröôøng töông quan vôùi ruûi ro tín duïng trong hoaït ñoäng cuûa SGDII- NHCTVN Moâi tröôøng kinh doanh cuûa hoaït ñoäng tín duïng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi raát phöùc taïp vaø luoân luoân ñaët ra nhöõng thaùch thöùc to lôùn, cuï theå: 2. 3. 1. 1. Moâi tröôøng neàn kinh teá thieáu laønh maïnh Vieät Nam ñang trong quaù trình chuyeån ñoåi neàn kinh teá, neân coù taùc ñoäng raát lôùn ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng. Hoaït ñoäng tín duïng phaûi baûo ñaûm thöïc hieän theo nguyeân taéc thò tröôøng, ñi vay ñeå cho vay, laõi suaát cho vay phaûi baûo ñaûm buø ñaép döôïc chi phí vaø kinh doanh coù laõi. Tín duïng phaûi baûo ñaûm 2 nguyeân taéc: coù muïc ñích vaø coù hoaøn traû, nhöng moâi tröôøng cuûa neàn kinh teá coøn mang naëng tính bao caáp, cô cheá taäp trung quan lieâu. Vieäc taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng Trang 46 kinh teá chuyeån ñoåi ñoái vôùi ruûi ro tín duïng cuõng nhö hoaït ñoäng phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro tín duïng, ngoaøi nhöõng ñieåm ñaõ neâu ôû treân, thì coøn coù nhöõng taùc ñoäng ñaëc thuø sau ñaây: - Hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá, nhaát laø doanh nghieäp nhaø nöôùc keùm hieäu quaû, gaây ruûi ro voán cho vay cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi. - Naêng löïc taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp raát yeáu, voán töï coù, taäp trung laø doanh nghieäp nhaø nöôùc (DNNN), raát thaáp, haàu heát voán kinh doanh phaûi ñi vay ngaân haøng, bình quaân chieám tôùi 85% - 90 %. Hoaït ñoäng keùm hieäu quaû, thua loã cuûa doanh nghieäp